1, 2. Kuma kukala na bukalu mu bulo kumwesa ngwabo banu banalyonowa ndi? Lumbununeni.

 BULO bunapu bwana bwa kutunda kuli Yehova. Co bunasa kulingisa banu babwahelele. Oloni mu bulo mwakala bukalu. Bukalu bumo bunasa kusholoka ngwe kubuhu, co munalume na munakazi banasa kuliziba ngwabo cizemo cibakele naco ha kulibanga cinahu.

² Kutwapandele kukomoka nga bisimbu bimo tukala na bukalu mu bulo bwetu. Kukala na bukalu kukumwesa ngwabo tunalyonowa mu bulo embwe. Banu baje bakele na bukalu bwakama mu bulo banawana ngila ya kulimweselamo cizemo lalo na kukanyamesa bulo bwabo. Balingile bati?

3, 4. Bika byasa kusholoka mu bulo bisimbu bimo?

³ Bulo bukawanesa hamo lika banu babali. Aba banu baliseza mu bisinganyeka na mu ngila ibakalingilamo byuma. Baliseza lalo mu byuma bibashaka nebi bibazinda. Munalume na munakazi hamo batunda ku bisemwa bya kuliseza. Ngeci, banapande kulifwita mangana balizibuke mwamubwa, co kwasa kwambata simbu yailaha.

 ⁴ Mu kwita kwa simbu, munalume nambe munakazi asa kulishoshomwena ha buyoye bwendi na kushangumuka kwangunuka kuli muka-limbo lyendi. Nameme bali hamo, oloni buyoye bwabo bulifwa na banu baje banalyangununa. Bika bibakwasa mangana balizeme lalo?

5. (a) Bika bikwasa muka-Kilisitu akanyamese busamba bwendi na muka-limbo lyendi? (b) Kwesekesa na Vahevelu 13:4, tunapande kumona bati bulo?

⁵ Yehova natwana bilongesa bije bitukwasa mangana tukanyamese busamba bwetu na Yehova na muka-limbo lyetu. (Myaso 25:4; Isaya 48:17, 18) Natuleke ngwendi: “Bulo banapande kubusingimika ku banu boshe.” (Vahevelu 13:4, NWT) Kakangi tukasingimika cuma cije citwamona kupwa ca seho manene. Yehova  ashaka ngwendi tumone bulo kupwa bwa seho. Tunapande kunyunga bulo bwetu, keti tubumone kupwa ngwe bwangoco, embwe.

6. Kwesekesa na Mateo 19:4-6, Yehova wamona bati bulo?

⁶ Yehova ikeye wakutile bulo bwa kulibanga. Munendi Yesu wendekele ngwendi: “Kumwalabele mu bisoneka ngeci ha kulibanga Ishamatanga wabatangele munalume na munakazi ndi? Co Njambi wendekele ngwendi, ‘Omwo ha cuma eci munalume akaseza ishe na baina na kulipandakana na munakazi wendi, co bakapwa mubila umo lika.’ Ngeci bene, kubakapu lalo babali, oloni bakapwa mubila umo. Ngeci bene, baje banapandakana Njambi, munu kesi abangunune.” (Mateo 19:4-6) Kushwa bene ku maputukilo, Yehova washakele ngwendi bulo bwishwale. Washakele banu mu naanga balizeme na kulikuwa hamo buyoye.

7. Banalume na banakazi basa kukanyamesa bati malo abo?

⁷ Baka-kulyambata babangi ano matangwa bali na kuliwana na bukalu bwabungi kutubakana ku matangwa a kunima. Bisimbu bimo, bukalu bwabo bukama manene, co bakasinganyeka ngwabo banapande kutsiya bulo. Oloni nga tuzibuka ngwetu Yehova wamona bulo kupwa bwa seho, kutukwasa manene.​—1 Yowano 5:3.

8, 9. (a) Mu bisimbu muka mutunapande kukabangeya mashiko a Yehova? (b) Tumwesa bati ngwetu twamona bulo kupwa bwa seho?

⁸ Bilongesa bya Yehova byapwa byabibwa kuli yetu. Ngwe mutunamono, Yehova natuleke ngwendi: “Bulo banapande kubusingimika ku banu boshe.” (Vahevelu 13:4, NWT; Muka-kwambulula 5:4) Nga tukabangeya mashiko a Yehova mu simbu yaikalu na mu simbu  yaibwa, Yehova atubezikisa.​—1 Tesalonika 1:3; Vahevelu 6:10.

⁹ Kutushaka kulinga nambe kwendeka byuma bije bibiisa bulo bwetu mwafwa twabumona kupwa bwa seho. Oloni tushaka kulinga byuma bije bikanyamesa busamba bwetu na muka-limbo lyetu. Twasa kulinga bati ngoco?

10, 11. (a) Bukalu muka mwakama buli mu malo amo matangwa? (b) Bika tunapande kwendekela mwamubwa kuli muka-limbo lyetu?

¹⁰ Munu asa kuzibisa muka-limbo lyendi kubihya mu bingila bya kulisezaseza. Tuzibuka ngwetu muka-Kilisitu kapandele kupupa muka-limbo lyendi, nambe kulinga byuma bije bimubulumuna ku mubila. Oloni majwi etu asa kubetwesa muka-limbo lyetu. Majwi anasa kupwa ngwe citwa. Munakazi umo wendekele ngwendi: “Munalume wange akanjendeka majwi amabi. Nameme kesi kunjitwa bimbandu, oloni majwi endi a kufwa ngwe, ‘Ucitele kuli yange,’ ‘Ucilinge cangoco’ akanjibabalesa ku mbunge.” Munalume umo wendekele ngwendi munakazi wendi wamushawile na kumutomba simbu yoshe. Wendekele ngwendi: “Kunjasa kwilukila majwi akanjendeka mwafwa anapu ashwamwa. Oku kukanjilingisa njonwe kumwendekesa, co njikeshwala ku bipangi. Njikalizibi ngwange kusala ku bipangi kuli bwino kutubakana kuya ku njubo.” Banu babangi ano matangwa banashake manene kwendeka majwi amabi.

¹¹ Nga munalume na munakazi balyendeka majwi amabi, co aseza bimbandu bije kubyasa kwola bwasi.  Yehova kesi kushaka ngwendi munalume na munakazi balyendeke majwi amabi. Oloni bisimbu bimo, twasa kuzibisa muka-limbo lyetu kubihya kwa kujeneka kuzibuka. Tunasa kuliziba ngwetu tunendeka majwi amabwa kuli muka-limbo lyetu, kumani kwahi. Nga majwi etu akazibisa muka-limbo lyetu kubihya, cibwaha kutengululako ku endekesi yetu.​—Ngalatiya 5:15; tandeni Efeso 4:31.

12. Bika byasa kulingisa munu uje ali mu bulo abiise busamba bwendi na Yehova?

¹² Byuma bitwendeka kuli muka-limbo lyetu, ipwe ku mbunga nameme ku bushweke, byasa kuzibisa Yehova kubwaha nambe kubihya. (Tandeni 1 Petulu 3:7.) Ku Yakomba 1:26 batuleke ngwabo: “Nga munu umo  ayongola ngwendi ikiye muka-kulemesa, co kononwesa ndaka yendi, kulemesa kwendi kunapu kwangoco, co ali na kulikwisa ikeye babenya.”

13. Munu asa bati lalo kuzibisa muka-limbo lyendi kubihya?

¹³ Baje bali mu bulo banapande kwaka muka-limbo lyabo mu bisinganyeka. Cakumwenako, muka-limbo lyeni aliziba bati nga muwaniwa simbu yoshe na munu uje kumwalyambatele nendi? Nameme nga mukawaniwa nendi mu kwambulula, nambe kumukwasa ha bukalu bumo, oloni muka-limbo lyeni aliziba kubihya. Ndokazi umo wendekele ngwendi: “Njikalizibi kubihya kumona munalume wange akwasa ndokazi umo lika na kusimutwiya nendi simbu yoshe. Njikalizibi ngwange nji wangoco.”

14. (a) Busunga muka butulilongesa ku Kushangumuka 2:24? (b) Cihula muka citunapande kulihula?

¹⁴ Yetu baka-Kilisitu tuli na cipangi ca kunyunga bisemi betu. Tuli lalo na cipangi ca kukwasa bandolome na bandokazi ba mu cikungulukilo cetu. Oloni nga tukobela mu bulo, co muka-limbo lyetu ikeye itunapande kunyunga manene. Yehova wendekele ngwendi munalume ‘akalipandakana na munakazi wendi.’ (Kushangumuka 2:24) Tunapande kwaka tahi mana kuli muka-limbo lyetu. Lihuleni ngweni: ‘Njikasikama na muka-limbo lyange na kumwesa ngwange njamwaka mbunge ndi?’

15. Bika baka-Kilisitu baje bali mu bulo kubapandele kulizilila na munu uje kubalyambatele nendi?

¹⁵ Nga tulizilila manene na munu uje kutwalyambatele nendi, kunasa kunena bukalu mu bulo bwetu. Twasa kumumona kubwaha na kushangumuka kumushungwiya. (Mateo 5:28) Co lishungu lya cifwa eci, litutwala ku kulinga byuma bije bishawisa bulo bwetu.

16. Mbimbiliya inatwana lishiko muka kukundama ku bulo?

¹⁶ Mbimbiliya ngwayo: “Bulo banapande kubusingimika.” Munima ya kwendeka ngoco, inendeka lalo ngwayo: “Co mwela wa bulo keti baujwalese, mwafwa Njambi akasompa baka-bilinga bya bukwizi na baka-bukoi.” (Vahevelu 13:4, NWT) Majwi a kwendeka ngwawo “mwela wa bulo,” alumbununa kulilala kwa munalume na munakazi wendi. (Visimo 5:18) Tumwesa bati ngwetu twasingimika bulo, co kutushaka kubujwalesa?

17. (a) Banu babangi ano matangwa bamona bati bukoi? (b) Indi baka-Kilisitu banapande kubumona bati?

¹⁷ Banu babangi ano matangwa bakasinganyeka ngwabo kuseza muka-limbo lyobe na kulilala na munu weka kukwabihile. Oloni yetu kutwapandele kukala na bisinganyeka bya cifwa eci. Yehova natuleke ngwendi wazinda bilinga bya bukwizi na bukoi. (Tandeni Loma 12:9; Vahevelu 10:31; 12:29) Nga tulilala na munu uje kutwalyambatele nendi, co tujwalesa bulo bwetu. Tumwesa ngwetu kutwasingimikile mashiko a Yehova, co busamba bwetu na Yehova butsa. Ngeci, keti tushangumuke kulinga byuma bije bitutwala ku kulinga bukoi. Ebi byuma binambateselela na kushungwiya munu uje kutwalyambatele nendi.​—Yombi 31:1.

18. (a) Bika bukoi bwalifwila na kulemesa binjambi ba makuli? (b) Yehova wamona bati bukoi?

¹⁸ Mu mashiko a Mosesa, bukoi bwapwile bubi bwakama manene ngeci mwakulemesa binjambi ba makuli. Banu baje balingile bukoi na kulemesa binjambi ba makuli babatsiile. (Valevi 20:2, 10) Bukoi bwalifwile bati na kulemesa binjambi ba makuli? Kaisalele uje walemesele binjambi ba makuli, wapokwele cikumiiyo  calikumiiye kuli Yehova ca kupwa wa kulongwa. Mu cifwa cimo lika, Kaisalele uje walingile bukoi, wapokwele cikumiiyo calikumiiye kuli muka-limbo lyendi ca kupwa wa kulongwa. (Kutuuka 19:5, 6; Kwituluka mu Mashiko 5:9; tandeni Malakiya 2:14.) Yehova wamwene bukoi kupwa bubi bwakama manene.

19. Bika bitukwasa tubyane kulinga bukoi?

¹⁹ Batico ano matangwa? Nameme kutwesi mu mashiko a Mosesa, oloni Yehova anga acimona bukoi kupwa bubi bwakama. Ngwe muje mutubyana kulemesa binjambi ba makuli, kutwapandele kuseza muka-limbo lyetu na kulinga bukoi na munu weka. (Myaso 51:1, 4; Kolose 3:5) Nga tulinga bukoi, co tushaula bulo bwetu na Njambi yetu, Yehova.​—Taleni Biñanda bya Kushongo ha 26.

20. Kukala na mana kulingisa bati bulo bubwahe?

²⁰ Twasa kukanyamesa bati bulo bwetu? Lijwi lya Njambi ngwalyo: “Njubo baitunga mwafwa ya mana, co baikolesa mwafwa ya kuzibisisa.” (Visimo 24:3, NWT) Binjubo bimo byapwa byabibwa kukalamo, bikobelesa kampunzi ka kutunola keke. Co bikwabo kubibwaha kutumbamamo, bishaluka manene. Omu mukemwo mubunasa kupwa bulo. Munu wa mana alifwita mangana bulo bwendi bubwahe.

21. Mangana asa kukanyamesa bati bulo?

²¹ Mbimbiliya inendeka lalo ha njubo ije ngwayo: “Mangana ashulisa milili yayo na bufuko bwoshe bwabuwa, bwa ndando yakama.” (Visimo 24:4) Byuma bimulilongesa mu Lijwi lya Njambi bitengulula bulo bweni na kupwa bwabubwa. (Loma 12:2; Filipu 1:9) Omwo  mutandela hamo Mbimbiliya na mikanda ije inemana ha Mbimbiliya na muka-limbo lyeni, simutwiyeni mumwasa kupangesela byuma bimulilongesa. Waneni bingila bya kulimweselamo cizemo, kasingimiko, ngozi na kulitetela umo na mukwabo. Lombeleni kuli Yehova amikwase kukala na bifwa bije bikanyamesa bulo bweni na kumilingisa bamizeme kuli muka-limbo lyeni.​—Visimo 15:16, 17; 1 Petulu 1:7.

22. Bika bitunapande kuzemena muka-limbo lyetu na kumusingamika?

²² Tulingeni mutwasela mwoshe mangana tuzeme muka-limbo lyetu na kumusingimika. Kulinga ngoco, kukanyamesa bulo bwetu na kupwa bwabubwa. Maneneni buzibisa Yehova kubwaha.​—Myaso 147:11; Loma 12:10.