1, 2. Bika byalingile Mbalame mangana akobelese banu ba Yehova mu bukalu?

 MUKA-KUTSIYA bisi akai ku bitoko kuje kuli bisi bashaka kukwata. Angula mwamubwa ndulo, ayaka ku kalobo na kumbilila mu mema. Omwo isi alehula ije ndulo, asampula kalobo na kutsiya isi yendi.

² Mu ngila imo lika, banu banasa kutsa ku kalobo ka Satana. Cakumwenako, Baisalele batungile cilombo cabo mu Mambo ya Mowabi, kuyehi na Lifuti lya Cikulaheso. Co mwene wa Mowabi wakulahesele munalume wa lizina lya Mbalame ngwendi amwana bimbongo byabingi nga asinga Baisalele. Mbalame wawanene ngila ya kungumwinamo Baisalele mangana balinenele babenya cisingo. Mbalame wangwile ndulo yaibwa. Watumine bambanda ba Bamowabi mu cilombo ca Baisalele mangana bakalinge nabo bupangala.​—Kulava 22:1-7; 31:15, 16; Kujombolola 2:14.

3. Ndulo yapangesele Mbalame yatsiisile bati Baisalele?

³ Ndulo yapangesele Mbalame yapangele ndi? Eyo. Banalume babangi ba Baisalele ‘balingile bupangala na  banakazi ba Bamowabi.’ Bashangumukile lalo kulemesa binjambi ba makuli, hamo lika na Mbale wa ku Peyole, uje wapwile njambi wa bukwizi. Oku kwalingisile Baisalele 24,000 batsile ku nginga ya Lifuti lya Cikulaheso.​—Kulava 25:1-9.

4. Mwafwa bika Baisalele babangi ngeci balingilile bupangala?

⁴ Bika Baisalele babangi ngeci balingilile bupangala? Mwafwa batwamekele mashungu abo kulutwe na kwibala byuma byoshe bije byabalingililile Yehova. Baisalele bapandele kupwa ba kulongwa kuli Njambi. Yehova wabapatwile mu bundungo mu Ingito, wabanene byakulya mu mambo na kubendesa mwamubwa kweta na ku nginga ya Lifuti lya Cikulaheso. (Vahevelu 3:12) Oloni bakebo bongumukile na kulinga bupangala. Mukemwo kapositolo Paulu wasonekele ngwendi: “Kutwapandele kulinga bupangala, ngwe mubalingile bamo babo, co mu litangwa limo lika banu ba kupwa 23,000 batsile.” *​—1 Kolinte 10:8.

5, 6. Bika bitulilongesa ku byuma bibalingile Baisalele mu Mambo ya Mowabi?

⁵ Tuli muyehi na kukobela mu kaye kakaha. Co tunapu ngwe Baisalele baje bakele ku nginga ya Lifuti lya Cikulaheso. (1 Kolinte 10:11) Banu babangi ano matangwa banalikobelesa mu kulinga bupangala kutubakana na Bamowabi. Eyi futisi inasa kushambukila ku banu ba Yehova. Liyabolo ali na kupangesa manene bilinga bya bukwizi kupwa ndulo ya kukwatelamo banu.​—Kulava 25:6, 14; 2 Kolinte 2:11; Yunda 4.

⁶ Lihuleni ngweni, ‘Cacibwa cili? Kulishubulwisa na  bilinga byabibi mu kasimbu kakandondo, indi kukalikuwa buyoye bwabubwa mu kaye kakaha?’ Kwakubwa kwononoka lishiko lya Yehova lya kwendeka ngwalyo: “Teweni bilinga bya bukwizi.”​—1 Kolinte 6:18, NWT.

7, 8. Bilinga bya bukwizi byapwa bika? Bika kwapwila kwakubi kulikobelesa mu bilinga bya bukwizi?

⁷ Banu babangi ano matangwa banapu ba kukezima nambe ngwetu kubesi na shwamwa, co bali kwombwanesa mashiko a Njambi aje anendeka ha kulilala. Mu Mbimbiliya, lijwi lya “bilinga bya bukwizi,” lilumbununa bilinga bya bupangala byoshe bibalinga banu baje kubalyambatele kwesekesa nomwo mwaya Bisoneka. Linambateselela lalo na bilinga bya bupangala bibalinga banu ba bushwamwa bumo na kulilala na tusitu. Bilinga bya bupangala binasa kupwa kulilala mpundu, bundei, kulilalela ku kanwa, nambe kwesesa bushwama bwa munu weka mu ngila ije ishangumuna lishungu.—Taleni Biñanda bya Kushongo ha 23.

⁸ Mbimbiliya yamwesa ngwayo nga munu atwalelelaho bilinga bya bukwizi, banapande kumutundisa mu cikungulukilo. (1 Kolinte 6:9; Kujombolola 22:15) Naumo wahi asa kusingimika cikwizi nambe kumukulahela. Bukwizi bukobelesa munu mu bukalu. Bumulingisa akale na citakutaku cacibi, kwana nambe kutambula cikute, kunena bukalu mu bulo, kutambula mushongo, nameme kutsa. (Tandeni Ngalatiya 6:7, 8.) Ngwe banu bakasinganyekesesa ha bukalu buje bukatundu mu bilinga bya bukwizi, ngwe kubesi kulikobelesa mu buyoye bwa cifwa eci. Oloni banu babangi bashaka kushubulwisa mashungu abo. Bakashangumuka kulinga byuma byabibi bije bibatwala  ku kulinga bupangala. Kakangi bakashangumuka kutala bikupulo bya bukwizi.

9. Bika kwapwila kwakubi manene kutala bikupulo bya bukwizi?

⁹ Kutala bikupulo bya bukwizi kwindula mashungu etu a kulilala. Ano matangwa, bikupulo bya bukwizi bali na kubimwesa mu mabulu, mu myaso, ha TV na ha intaneti. Banu babangi bakasinganyeka ngwabo kutala bikupulo bya bukwizi kukunene bukalu. Oloni embwe, kunena bukalu bwakama. Kulingisa munu akale na lishungu lyakama lya kulilala. Nga munu ashangumuka kutala bikupulo bya bukwizi, kumulingisa akale na cizililo ca kulyesesa ku bushwama bwendi, kunena bukalu mu bulo, nambe bene kutsiisa bulo.—Loma 1:24-27; Efeso 4:19; taleni Biñanda bya Kushongo ha 24.

10. Cinangulo cili ku Yakomba 1:14, 15 citukwasa bati tubyane bilinga byabibi?

¹⁰ Tuzibuka ngwetu bilinga bya bukwizi byasa kutukobelesa mu bukalu. Mukemwo banatunangula ku Yakomba 1:14, 15 ngwabo: “Munu na munu amona byeseko omwo mashungu endi babenya ali na kumukoka na kumukwata. Asinoni mashungu omwo emita, co akita bubi, co bubi omwo bukola, co bukita kutsa.” Nga bisinganyeka byabibi bishangumuka kwija mu mbunge yeni, co bibyaneni bwasi bwasi. Nga ha TV yeni, nambe ha kompyuta haija bikupulo bya bukwizi, co taleni kweka, nambe kuishoka, nambe kucinja canelo. Keti mutabese mashungu amabi akole mu bimbunge byeni, mwafwa nga akolelamo, kumwasa kuwahyana.​—Tandeni Mateo 5:29, 30.

11. Yehova atukwasa bati nga tuli na bisinganyeka byabibi?

¹¹ Yehova atuzibuka mwamubwa kutubakana  mutulizibukila yetu babenya. Azibuka ngwendi kutwalumbunukile. Oloni azibuka lalo ngwendi twasa kuhyana mashungu amabi. Yehova natuleke ngwendi: “Ngeci bene, munapande kutsiya mashungu a hano hasi aje ali na kupanga muli yeni, ngwe bupangala na mazilo na mashungu amabi na cizemo cacibi na cipululu (omwo eci cipululu cikeco cifwa ca kulemesa tumponya).” (Kolose 3:5) Nameme kulinga ngoco kwapwa kwakukalu, oloni Yehova wapwa wa kuloba mbunge, co atukwasa. (Myaso 68:19) Ndolome umo wa mukwenje wakele na cizililo ca kutala bikupulo bya bukwizi na kulyesesa ku bushwamwa bwendi. Babusamba bendi ku sikola bamulekele ngwabo kukwabihile kulinga ebi byuma. Oloni ikeye wendekele ngwendi: “Oku kwalingisile citakutaku cange cilikele kupanga, co njalikobelesele mu kulinga byuma byabibi.” Ou ndolome wamwene ngwendi napande kuhyana mashungu endi. Yehova wamukwasele  aseze cizililo cakele naco. Nga muli na bisinganyeka byabibi, co lombeni Yehova amyane nzili mangana mujelese bisinganyeka byeni.​—2 Kolinte 4:7; 1 Kolinte 9:27.

12. Bika bitunapande ‘kunyungila mbunge yetu’?

¹² Solomoni wasonekele ngwendi: “Ku byuma byoshe biukanyungu, nyunga manene mbunge yobe, mwafwa inapu kabwelubwelu ka kuyoya kwobe. (Visimo 4:23 NWT) “Mbunge” yetu imanena cifwa cetu ca mukati, cifwa cije cakamono Yehova. Byuma bitutala byasa kubwahesa nambe kubiisa cifwa cetu. Yombi wendekele ngwendi: “Njinalikumiiya cikumiiyo na mesho ange ngeci nalumo lwahi njikakenga mumbanda na lishungu.” (Yombi 31:1) Netu tunapande kwangula bitunapande kutala na kusinganyeka, ngwe mwalingilile Yombi. Co tulombeni ngwe mwalombelele muka-kwimba myaso, ngwendi: “Tengulwila mesho ange kweka, ngeci kesi njimone byuma byangoco.”​—Myaso 119:37.

13. Ndaina wangwile babusamba muka?

¹³ Babusamba betu basa kutushongangeya tulinge byuma byabibwa nameme byabibi. Nga twangula babusamba baje bakabangeya mashiko a Njambi, co batukwasa mangana tuwakabangeye. (Visimo 13:20; tandeni 1 Kolinte 15:33.) Byuma byalingiwile kuli Ndaina bitukwasa mangana twangule mwamubwa babusamba betu. Ndaina wapwile muna Yakomba, co wakolelele mu naanga ije yakele na kulemesa Yehova. Ndaina kakele na bilinga byabibi, oloni walikutile busamba na bambanda ba ku Kanana baje kubalemesele Yehova. Bakanana bakele na bilinga byabibi, co kubamwene ngwabo bukwizi bwapwile bwabubi ngwe mubabumwene  banu ba Njambi. (Valevi 18:6-25) Ndaina mwakele na babusamba bendi, waliwanene na Shekeme, mukwenje wa ku Kanana. Shekeme wazemene Ndaina. Shekeme wapwile munu “wa bulemu manene” ha banu ba ku njubo ya ishe. Oloni kazemene Yehova.​—Kushangumuka 34:18, 19.

14. Bika byalingiwile kuli Ndaina?

¹⁴ Shekeme walingile ngwe mubakele na kulingila Bakanana nga munu nazibi lishungu lya kulilala. Wakwatele Ndaina na ‘kumuwisa,’ nambe ngwetu kumulala mwafwa wamuzemene. (Tandeni Kushangumuka 34:1-4.) Byuma byalingiwile kutunda haje, byanenele bukalu bwakama kuli Ndaina na ku banu ba mu naanga yendi boshe.​—Kushangumuka 34:7, 25-31; Ngalatiya 6:7, 8.

15, 16. Twasa bati kukala na mana?

¹⁵ Kutushaka kwita mu bukalu bwetilemo Ndaina asina tunanguke ngwetu mashiko a Yehova apwa amwabwa embwe. “Uje enda na baka-mana apwa muka-mana lalo, oloni uje enda na bilema akanyonga.” (Visimo 13:20) Tandeni Mbimbiliya mangana ‘muzibuke bimunapande kulinga,’ co kumulikobelesa mu bukalu.​—Visimo 2:6-9; Myaso 1:1-3.

¹⁶ Nga tushaka kukala na mana, co tunapande kulilongesa Lijwi lya Njambi, kulombela kuli ikeye simbu kanda twangule bya kulinga na kutolilila kuli ndungo wa kulongwa na kunyanyama. (Mateo 24:45; Yakomba 1:5) Tuzibuka ngwetu tubaboshe twapwa tu banu ba kuzeya, tu ba kujeneka kulumbunuka. (Njelemiya 17:9) Oloni tulinga bati nga munu atunangula ngwendi byuma bituli na kulinga bitutwala ku kulinga bupangala? Tubihilila indi tutaba kutunangula?​—2 Vimyene 22:18, 19.

17. Aneni cakumwenako cije cimwesa ngwaco byuma byatunangula mukwetu muka-Kilisitu byasa kutukwasa.

 ¹⁷ Acisinganyekeni ha mwanja uno. Twendeke ngwetu ndokazi umo nakobela bipangi, co ku bipangi byendi kuli munalume uje akamushungwiya, co bakai hamo mu kupashala. Uje munalume wapwa munu wamubwa na ngozi, oloni kesi kupangela Yehova. Ndokazi mukwabo akabamono benda hamo, co mu kwita kwa simbu, ayako na kumunangula. Uje ndokazi ibananangula alinga bati? Alyamena indi amona ngwendi banalingi bwino kumunangula? Uje ndokazi hamo wazema Yehova, co ashaka kulinga byuma byabibwa. Oloni nga atwalelelaho kwenda na uje munalume, co amwesa bika? Kuma amwesa ngwendi ashaka ‘kutewa bilinga bya bukwizi,’ indi amwesa ngwendi ‘nalikulahela ikeye babenya’?​—Visimo 22:3; 28:26; Mateo 6:13; 26:41.

18, 19. Lumbununeni mwatewelelele Yosefa kulinga bupangala.

¹⁸ Yosefa bamukwatele bundungo mu Ingito. Co munakazi wa shukulu yendi wakele na kumwihula ha litangwa na litangwa mangana alilale nendi. Oloni Yosefa wazibukile ngwendi kulinga ngoco kunapu kwakubi. Yosefa wazemene Yehova, co washakele kumuzibisa kubwaha. Yosefa wakele na kubyana omwo munakazi wa shukulu yendi washakele kulilala nendi. Ha kupwa ndungo, kasele kuseza shukulu yendi. Litangwa limo, uje munakazi wakwatele Yosefa mangana alilale nendi, oloni ikeye “wapusunukile na kutewela hanja.”​—Tandeni Kushangumuka 39:7-12.

¹⁹ Ngwe Yosefa wakele na kushungwiya uje munakazi, nambe kukala na bisinganyeka bya kulinga bupangala, ngwe walilalele nendi. Oloni Yosefa wasinganyekele ha busamba bwendi na Yehova. Ngeci walekele uje munakazi ngwendi: “Shukulu yange . . . kanjibindikile cuma cimo kubanga yobe munakazi wendi. Batijo njasa kulinga cuma cacibi ngacije na kubulumuna kuli Njambi?”—Kushangumuka 39:8, 9.

20. Bika twendekela ngwetu Yehova wazibilile Yosefa kubwaha?

²⁰ Yosefa wapwile wa kulongwa kuli Yehova nameme wakele kulako na naanga yendi, co Yehova wamubezikisile. (Kushangumuka 41:39-49) Yehova wazibilile Yosefa kubwaha mwafwa ya kulongwa kwendi. (Visimo 27:11) Kunasa kukaluwa kubyana bilinga bya bukwizi. Oloni keti twibale ano majwi a kwendeka ngwawo: “Yeni mwazema Shukulu Kalunga, munapande kuzinda bubi. Shukulu Kalunga akanyungu banu bendi ba kulongwa, na kubapatula ku nzili ya baka-muuka.”​—Myaso 97:10.

21. Ndolome umo wa mukwenje watembwininine bati Yosefa?

 ²¹ Ha litangwa na litangwa, bangamba ba Yehova bali na kumwesa ngwabo ‘bazinda byuma byabibi na kuzema byuma byabibwa.’ (Amose 5:15) Mwasa kupwa ba kulongwa kuli Yehova, mupwe mu banike nambe bakulunu. Ndolome umo wa mukwenje waliwanene na ceseko ku sikola. Mumbanda umo wamulekele ngwendi nga amukwasa kutotalesa makumi, co amutaba kulilala nendi. Uje ndolome walingile bati? Walingile ngwe mwalingilile Yosefa. Wendekele ngwendi: “Njamubyanene haje bene. Banu bakanjisingimika mwafwa njapwa nji wa kulongwa.” Nameme bupangala bukanene ‘kubwahelela kwa kasimbu kakandondo lika,’ oloni mukatundu bukalu bwakama. (Vahevelu 11:25) Baje bononoka Yehova bapwa ba kubwahelela ku myaka yoshe.​—Visimo 10:22.

22, 23. Yehova atukwasa bati nga tulinga bubi bwakama?

²² Satana atwalelelaho kupangesa bilinga bya bukwizi mangana atulabule, co oku kunasa kutukaluwila. Bisimbu bimo, hamo tukakala na bisinganyeka bya kuhenga. (Loma 7:21-25) Yehova akatuzibisisa mwafwa azibuka ngwendi “twapwa likungu.” (Myaso 103:14) Bati nga muka-Kilisitu nabulumuna mulonga wakama wa kulinga bupangala? Kuma Njambi kasa kumukwasa ndi? Embwe. Nga atenguluka mu busunga, Njambi asa kumukwsa. Yehova wapwa “muka-kusambesa.”​—Myaso 86:5; Yakomba 5:16; tandeni Visimo 28:13.

²³ Yehova nana lalo “bwana ku banu,” bakulunu baje bakatunyungu mwamubwa mu cikungulukilo. (Efeso 4:8, 12; Yakomba 5:14, 15) Bakulunu batukwasa twilwise busamba bwetu na Yehova nga tulinga bubi.​—Visimo 15:32.

24, 25. Kukala na mana kutukwasa bati tutewe bupangala?

²⁴ Nga tuzibuka bubwa bukatundu mu kwononoka mashiko a Yehova, kutulingisa twangule mwamubwa bya kulinga. Kutushaka kupwa ngwe mukwenje uje ibanendeka ku Visimo 7:6-23. Uje mukwenje wapwile “wakweba manene,” nambe ngwetu wa kujeneka mana, co walingile bupangala. Munu wa mana natubakana munu wa kunyanyama. Nga tukala na mana, co tweseka kulinga byuma ngwe mwabilingila Yehova. Keti mwibale majwi ano a kwendeka ngwawo: “Woshe akala na mana azema mwonyo wendi. Woshe akala na cashu ca kwilula akakala mwamubwa.”​—Visimo 19:8, NWT.

²⁵ Mutaba ngweni mashiko a Njambi apwa amabwa ndi? Mwakulahela ngwendi kwononoka mashiko endi kumilingisa mubwahelele ndi? (Myaso 19:7-10; Isaya 48:17, 18) Nga muuwasana, co anukeni byuma byabibwa byoshe byanamilingila Yehova. Kuli byuma byabingi bitukwasa ‘tumone ngwetu Yehova wapwa wamubwa.’ (Myaso 34:8) Kuzibuka ebi byuma, kutulingisa tumuzeme. Tuzemeni byuma byazema, co tuzindeni byuma byazinda. Tushuliseni bimbunge byetu na byuma bije byabibwa, bya busunga, bya kujela, bije bibazema banu na byuma bya mbwase. (Filipu 4:8, 9) Tupwa ngwe Yosefa uje wamwene bubwa bwa kupangesa mana a kutunda kuli Yehova.​—Isaya 64:8.

26. Bika bitusimutwiya mu macapita anatako?

²⁶ Yehova ashaka ngwendi mulikuwe buyoye na kupwa ba kubwahelela, mupwe mu bazike nambe baka-kulyambata. Macapita abali anatako, ali na biñanda bije bitukwasa tukale na malo amabwa.