1, 2. ¿Ti tuungë nety kyaj tjatunäˈänyë Elías, ets tiko njënäˈänëm ko Elías tim tëgatsy mëdë Acab?

ELÍAS naytyuˈugë nety jyayajpäädäˈäny parë tmënuˈkxtäˈägëdë Tyeetyë tsäjpotmëdë. Per ja mayjyaˈay diˈibë nety të tˈixtë wiˈixë Jyobaa të dyajkëdaˈagyë jënˈyaˈank ko Elías nyuˈkxtaky, waˈan ttukmujktë Elías parë kyunuˈkxëdët. Per parë Elías tmënuˈkxtäˈägët anaytyuˈugë Dios mä ja kopk Carmelo, tsojkëbë nety jawyiin ttunët diˈib kyaj tjatsojkënyëˈaty: nëjkx tmëtmaytyaˈaky ja rey Acab.

² Elías mëdë Acab ak tëgatsyëty. Acab yëˈë ijty yajtuumbyë oybyë wit diˈibë rey pyëjtaktëp, atsojkp ets pojënë yajtuktuny diˈib kyaj yˈoyëty. Etsë Elías duˈun ijtyë wyit extëmë kugajpxy, waˈan yajxuuy adëyë ets mäjxëgojknë mëdë jëyujk niˈak, o waˈan mëdë kameyë nyiwääy o tsyiibë nyiwääy, Elías myëdäjtë mëbëjkën, jotmëkˈäjtën ets ninäˈä tkamastuˈutyë Dios. Per mä tadë xëë, të nety tyuny jyatyëty diˈib yajxon yajnigëxëˈk pënën Acab ets pënën Elías.

3, 4. 1) ¿Tiko Acab mët pënaty yˈawdäjttë ja Baal ojts tsyoytyuˈunbäättë? 2) ¿Tijaty yajtëˈëwën yaˈˈatsoojëmbitäämp?

³ Acab ets pënaty yˈawdäjttë ja Baal të nety tsyoytyuˈunbäättë mä tadë xëë. Të nety yajxon tˈixtë ko Baal diˈibë Acab mëdë Jezabel tukˈawdatanëdëp, kyaj yëˈëjëtyë Dios diˈib tëyˈäjtën, ets ko pënaty yˈawdäjttëp nëgoobë yajwinˈëëndë. Pes oy ja Baal jyamënuˈkxtakëdë ja kyugajpxyëty, jyanaˈˈajts jyanabujtëdë ets tjayajpëyëˈktë ja nyëë nyeˈpyny, ni jeˈeyë ojts tkayajmëjë ja jëën. Nan kyaj ojts dyaˈˈawäˈätspëtsëmy ja 450 saserdotë diˈib oˈktë. Per tamë nety ja tuk pëky diˈibë Baal kyaj të tmëmadaˈaky. Të nety ja kyugajpxyëty jyamënuˈkxtäˈägëdë tëgëk jëmëjt ja kujkm parë dyajtuˈujët, per kyaj yˈatsoojëmbijttë. Perë Jyobaa tim tsojkë nety dyajtuˈujäˈäny ets dyaˈixäˈänyëty ko kyaj wiinkpë Dios extëm yëˈë (1 Rey. 16:30–17:1; 18:1-40).

⁴ Per ¿näˈä nety dyajtuˈujäˈäny? ¿Ti tyuunë Elías mientrës yˈawijxy?  ¿Ets ti xytyukniˈˈijxëmë yˈijxpajtën? Min nˈokˈijxëm wiˈix yajnimaytyaˈaky (1 Reyes 18:41-46).

5. Nigäjpx wiˈixë Elías tˈanmääyë Acab ets pënë tyäˈädë rey yajtëjkë jyot wyinmäˈäny ko tˈijxy tijaty tuun jäjtë mä tadë xëë.

⁵ Elías ta tˈanmääyë Acab: “Patëkë, ets kay uuk; mët ko ta yajmëdoy yˈëëtsy ja mëk komduu”. ¿Ojtsëdaa tyäˈädë rey diˈib axëkjäˈäy tyëkë jyot wyinmäˈäny ko tˈijxy tijaty tuun jäjtë mä tadë xëë? Biiblyë kyaj tnekymyaytyaˈaky, ets nan kyaj tnigajpxy pën ojts jyodëmbity o pën ojts tˈanëëmë Elías parë tmënuˈkxtäˈägëdë Jyobaa ets pyokymyaˈkxëdët. Yëˈëyë yajnigäjpxp ko Acab “pyatëjkë kääy ukpë” (1 Rey. 18:41, 42). Per ¿wiˈixë Biiblyë tmaytyaˈagyë Elías?

6, 7. ¿Ti Elías yˈamdoojë Jyobaa, ets tiko?

⁶ Biiblyë jyënaˈany: “Perë Elías, ta pyatëjkë mä ja kopk Carmelo ets ta nyayjujpë naxkëjxy ets ja wyiin jyëjp tpëjtaky mä ja kyox”. Myentrës Acab yëˈëyë myëmääy myëdäj dyaˈutsët ja jyot tyënak, Elías yëˈë myënuˈkxtakë Tyeetyë tsäjpotmëdë mä ja kopk Carmelo. Nyuˈkxtaky yujy tudaˈaky ko nyayjujpë axtë ja wyiin jyëjp tmëbaty ja kyox. ¿Tidaa yˈamdoo? Parë myinët ja komduu extëm jyënaˈanyë Santya̱ˈa̱gʉ 5:18.

 ⁷ Elías të netyë Jyobaa yˈanëˈëmxëty: “Tëjëts nduknibëjtäägë nyajtuˈujäˈänyëts mä ja naxwinyëdë” (1 Rey. 18:1). Elías yëˈë yˈamdoo ets yajtunët diˈibë Dios tsyejpy, extëmë netyë Jesus ttukniˈˈixëyaˈanyë yˈëxpëjkpëty kyum mil jëmëjt (Mat. 6:9, 10).

8. ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë yˈijxpajtënë Elías ko nyuˈkxtaky?

⁸ Kajaa xytyukniˈˈijxëm extëmë Elías nyuˈkxtaky. Diˈib jëjpˈam yˈamdoo, yëˈë ets yajtunët diˈibë netyë Jyobaa tsyejpy. Nanduˈun mbäät nuˈkxtakëm, nˈokjamyajtsëm extëm jyënaˈanyë Diosë yˈAyuk: “Nnijäˈäjëm ko ti nˈamdoˈojëm diˈibë ijtp tiˈigyë diˈibë [Dios] tsyejpy, yëˈë xymyëdoˈom” (1 Fwank 5:14). Ets parë nnijäˈäwëm tijaty mbäät nˈamdoˈojëm, tsojkëp jawyiin nnijäˈäwëm ti diˈibë Dios tsyejpy, pääty jëjpˈam ets nˈëxpëjkëm jabom jabomë Biiblyë. Nan waˈanë Elías tˈamdooy ets myinët ja tuu mët ko tˈijxy wiˈixë nety ja myëguˈuktëjk yˈayowdë. Ets nan waˈan tmooyë dyoskujuyëmë Jyobaa mët ja mëjˈäjtënë diˈib tyuun mä tadë xëë. Nanduˈun ëtsäjtëm, ko nnuˈkxtakëm tsojkëp amumduˈukjot nyaˈijxëm ko nmëjjäˈäwëm tijatyë Jyobaa xytyukmëduˈunëm ets ko nmëmäˈäy nmëdäjëm ja nmëguˈukˈäjtëm (käjpxë 2 Korintʉ 1:11 etsë Filipʉs 4:6).

9. ¿Ti Elías tyukˈanaˈam ja tyuumbë, ets ti diˈib majtsk pëky xytyukniˈˈijxëm?

⁹ Elías seguurë nety yˈity ko Jyobaa yajminaambyë tuu, per kyaj nety tnijawë näˈä. Pääty, ¿ti tyuun myentrës tˈawijxy parë Jyobaa dyajtuˈujët? Biiblyë jyënaˈany: “[Elías] ta tˈanmääy ja tyuumbë: Tunë mayˈäjtën patëkë. Nasˈixë jamtsoo mä mejny. Ta pyatëjkë, ets ta nyasˈijxë, ets ta net jyënany: Kyaj nimää nitii kyakëxëˈëky”. Ta Elías jyënany: “Jëmbit jëxtujkˈok” (1 Rey. 18:43). Tyäˈädë yˈijxpajtënë Elías majtsk pëky diˈib xytyukniˈˈijxëm: tsojkëp nmëbëjkëmë Jyobaa ets tsojkëp nnayaˈijtëm wijy.

10, 11. 1) ¿Wiˈixë Elías dyaˈijxë ko jyantsy myëbëjk ko Jyobaa kyuytyunaambyë wyandakën? 2) ¿Tiko mbäät nanduˈun nmëdäjtëmë mëbëjkën extëmë Elías?

¹⁰ Elías amumduˈukjot tmëbëjky ko Jyobaa kyuytyunaambyë wyandakën, ets pääty tˈëxtääy ti diˈib tuknijawëdëp. Ta tkejxy ja tyuumbë ets nëjkx tˈixy pën kyaj mä kyëxëˈëky diˈib tuknijawëdëp ko tuˈujäämp. Ets tëgok tëgok ja tyuumbë jyëmbity mon tuk, ta yˈanëˈëmxëty: “Nimää nitii kyakëxëˈëky”. Jantsy winwäˈätsë nety ja tsäjp ets nimää yoots. Per ¿mbëjkypyë kuentë ko tëgatsy extëm yä jyënaˈany? Nˈokjamyajtsëm wiˈixë netyë Elías të tˈanëëmë ja rey:  “Ta yajmëdoy yˈëëtsy ja mëk komduu”. ¿Wiˈix ko duˈunë Elías jyënaˈany pën nimää kyakëxëˈëgyë yoots?

¹¹ Elías nyijäˈäwëbë nety ti Jyobaa të twandaˈaky. Ets kom yëˈë kyudënaapy ets yëˈë yajkugajpxyˈäjtëp, pääty seguurë yˈijty ko kyuytyunaambyë yˈayuk. Mëk tmëdäjtyë mëbëjkën mä Jyobaa, pääty tmëdooy extëmxyëp yˈëëtsy ja komduu. Tyäˈädë mbäät yëˈë xytyukjamyajtsëm extëmë Biiblyë tnimaytyaˈagyë Moisés: “Mëbëjkëngyëjxm ja Moisés [...] dyajˈyoˈoy ja tyuˈu extëm jyawë tˈixy ja Dios këˈëm, oy nipën mbäät tkaˈixy ja Dios”. ¿Nanduˈun ëtsäjtëm nˈijxëmë Dios? Taa kanäk pëky tiko mbäät nmëbëjkëmë Dios ets nanduˈun tijaty wyandakypy (Eb. 11:1, 27).

12. ¿Wiˈixë Elías dyaˈijxë ko wijˈyë nety nyayaˈityëty, ets ti tyuun ko tnijäˈäwë tam ja yootsuˈunk kyëxëˈëky?

¹² Min nˈokˈijxëm wiˈixë Elías dyaˈijxë ko wijy nyayaˈijtë mä diˈibë nety tunan jatanëp. Yëˈë kyaj jeˈeyë tkejxy ja tyuumbë tëgok o majtskˈok, ja tkejxy jëxtujkˈok. Seguurë ko ja tyuumbë ojts yˈanuˈkxë ko pyejty jyënajky. Perë Elías yˈawijxˈadëts tuˈugë ijxwëˈëmën. Ets jaanëm mä ja myëjëxtujkˈokpë, ja tyuumbë yˈanmääyë: “¡Okˈix! Tam kyëxëˈëky tuˈugë yootsuˈunk extëm tuˈugë yetyëjkë kyëjot, diˈib jam pëdëˈkp mä mejny”. Okpawinmay wiˈix ja tyuumbë xyäjtëëy ets tyukˈijxë nuˈunën myëjjëty ja yoots diˈib të pyëdëˈëky mä ja mejny. Mbäät ja tyuumbë kyaj tmëjpëjtakyë tyäˈädë yootsuˈunk, per parë Elías mëjwiin kajaa ojts nyikejy. Ta ojts ttukˈaneˈemy ja tyuumbë: “Patëkë, anëëmë Acab: ¡Jëjpjanë mgarrë! ¡Ets këdäˈäk parë këdiibë myajtuˈuwëˈëmëdët yëˈë komduu!” (1 Rey. 18:44).

13, 14. 1) ¿Wiˈix mbäät nnayaˈijtëm wijy extëmë Elías? 2) ¿Tiko mbäät tyam ndukjotëgoˈoyëmë Jyobaa tyuunk?

¹³ Tyäˈädë yëˈë ja tuˈugë oybyë ijxpajtën diˈibë Elías xymyoˈoyëm. Tyam, yëˈë ndukjukyˈäjtëmë tiempë mä tim tsojkë Dios ttunäˈäny tijaty të ttuknibëjtäägë. Elías yˈawijx näˈä jyëjpkëxäˈäny ja ambë ets myinët ja tuu, per ëtsäjtëm yëˈë nˈawijxëm näˈä jyëjpkëxäˈänyë tyäˈädë axëëkpë jukyˈäjtën (1 Fwank 2:17). Pääty, tsojkëp nnayaˈijtëm wijy extëmë Elías ets nˈawijx njëjpˈijxëm axtë koonëm jyäˈtët ja tiempë. Duˈunë Jesus tˈanmääy ja yˈëxpëjkpëty: “Wijy mˈittët miitsëty, mët ko kyaj xynyijawëdë ti oorë dëˈën myinäˈäny ja mWintsënëty” (Mat. 24:42). ¿Yëˈë Jesus myaytyäˈägan ko ninuˈun kyayajnijawë näˈä myinäˈäny ja kutëgoˈoyën? Kyaj, pes ojts jantsy jeky tnimaytyaˈaky wiˈix yˈixˈatäˈäny ja jukyˈäjtënë mä ja xëë tiempë jyëjpkëxanë. Ets tyam, mbäät nˈijxëm wiˈix kanäk pëky yˈadëy diˈib yajtukˈijxwëˈëmp ko jëjpkëxanëbë tyäˈädë jukyˈäjtën (käjpxë Matewʉ 24:3-7).

 ¹⁴ Yajxon tyam nˈijxëm wiˈix tuˈuk tuˈuk yˈadëy. ¿Mbäädë net yëˈë xypyudëjkëm parë ndukjotëgoˈoyëmë Jyobaa tyuunk? Wenë, Elías mët yëˈëyë ko tˈijxy jantsy yiˈinëm ja yootsuˈunk ojts tmëbëky ko Jyobaa tamë nety ttimˈyajminanë ja tuu. Per ¿tuun jäjtë extëmë netyë Elías tˈawixy?

15, 16. ¿Ti net tuun jäjtë, ets tijatyëdaa Elías nnayajtëëwë?

¹⁵ Biiblyë ta net tnimaytyaˈaky: “Ta ja tsäjp wyindujktääy mëdë yoots ets myiinyë poj, ets ta jyantsy tyëjkë komduubë. Etsë Acab ta nyëjkxˈadëtsy kyarrëkëjxy, ets tmäjtsy ja tuˈu diˈib Jezreel” (1 Rey. 18:45). Jantsy pojënë myiiny ja komduu. Pes myentrës ja tyuumbë Elías tkajpxymyoˈoy ja Acab, ta ja mutsk yootsuˈunk ojts kyajaajë, dyajwindujktääy ja tsäjp, dyajkotsëtyaay ets ta myiinyë mëk poj. Taanëm tyuuy jam Israel ko nety të yˈity tëgëk jëmëjt ja kujkm mä kyaj nyekytyuˈuy. Ets ja nax pojënë tjantsy myuˈktëtstääy ja nëë. Ko ja tuu niˈigyë ojts kyoomnë, ta ja nëë diˈib xëˈäjtp Cisón jyantsy kyoomy ets wyinjëˈtutääy ja nyeˈpynyë saserdotëty diˈibë nety jap të yˈooktë. Ja israelitëty nan mbäädë nety nyayajwäˈätsëdë ko kyaj tnekyˈawdattët ja Baal etsë Jyobaa pyokymyaˈkxëdët.

¹⁶ Seguurë ko Elías yˈawijx ets duˈun ttundët. Ets nan waˈan nyayajtëëwë tidaa nety yˈoktunaambyë Acab ko të tˈixy tijaty të tyuny të jyatyëty. ¿Waˈandaa jyodëmbitët ets tmastuˈudët mä tˈawdatyë Baal? Kyaj yajxon yajnijawë ti nety wyinmaapy, pesë Biiblyë jyënaˈany ko “nyëjkxˈadëtsy kyarrëkëjxy, ets tmäjtsy ja tuˈu diˈib Jezreel”. ¿Tëdaa nety tyëkë jyot wyinmäˈäny? ¿Waˈandaa tpëjtakyë wyinmäˈäny ko nayajtëgatsanëp? Extëm ok yajnimaytyaˈaky, yëˈë xytyukjaygyujkëm ko kyaj. Perë tyäˈädë xëë kyajnëmë nety jyëjpkëjxy parë Acab ets parë Elías.

17, 18. 1) ¿Ti tuun jäjtë ko Elías ojts nyijkxy Jezreel? 2) ¿Ets tiko mëjˈixy mëjmëdoy njäˈäwëm diˈib tuun jäjtë mä netyë Elías pyëyeˈeky? (Ix nanduˈunë notë.)

¹⁷ Elías ta nanduˈun tpatsoˈonyë Acab mä ja tuˈu diˈibë nety të tmatsy. Kajaduˈu nety yoˈoyaampy, të jyantsy wyindujktäˈäy ets kom jyantsy tyuˈuy. Per min nˈokˈijxëm ti net tuun jäjtë.

¹⁸ Biiblyë jyënany: “Ja kyëˈëjë Jyobaa yajpaty mä Elías, ta  twëˈëndäˈtsy ja yˈëxpäjk ets ojts nyijkxy jantsy pëyeˈegyë jawyiin ets okë Acab axtë jyajty Jezreel” (1 Rey. 18:46). Extëm nˈijxëm, yëˈë “kyëˈëjë Jyobaa”, yëˈë diˈib yajpat mä Elías parë mbäät ttuny diˈib tsip tmëmadäˈägët. Pesë Jezreel ja nety jyagamëty 30 kilometrë, etsë Elías të nety myëjjäˈäyënë. * Okpawinmay wiˈix ja wyit diˈib jantsy yeny twëˈëndäˈtsy, tˈyujkwëˈëny extëm mbäät pyëyeˈeky ets ta pyëyëˈktsoˈony, jyantsy pyëyeˈky mä ja tuˈu diˈibë nety të tsyäˈämëtyaˈay. Ets diˈib kyaj yajmëbëkäˈäny, yëˈë ko ojts tnaspäädë, twinäjxy ets axtë tnikeky ja Acab mëdë kyarrë.

19. 1) ¿Diˈibë tekstë mjamyejtsypy mä ojts yajnaskäjpxë ko nmëdatäˈänëm ja jot mëjää extëm diˈibë Elías myëdäjt? 2) Ko netyë Elías nyijkxy pëyeˈegyë Jezreel, ¿mä ti nety yˈity seguurë?

¹⁹ ¡Nˈokwinmäˈäyëm wiˈix ja Elías nyayjäˈäwë ko tmëdäjty ja jot mëjää, ja mëkˈäjtën ets ja madakën, waˈan mas niˈigyë ets këdiinëm mä yˈënäˈkˈäjty! Waˈanë yëˈë xytyukjamyajtsëm tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë, extëm ko njukyˈatäˈänëm oy mëk ko netyë tyäˈädë Naxwinyëdë të jyëmbity jantsy tsuj (käjpxë Isaías 35:6; * Luk. 23:43). Per diˈib mas jëjpˈam, yëˈko mä netyë Elías pyëyeˈeky, ijtpë nety seguurë ko tukjotkëdakëbë Jyobaa, yëˈë Dios diˈib tëyˈäjtën.

20. ¿Ti mbäät nduˈunëm parë Jyobaa xykyunuˈkxëm?

²⁰ Jyobaa tsyojkënyëˈajtypy xykyunuˈkxäˈänëm mëjwiin kajaa, pääty oy ko nduˈunëmë mëjää parë nëjkx nˈaxäjëm. Extëmë Elías, tsojkëp nnayaˈijtëm wijy ets nmëjpëjtakëm diˈib tyam xytyukˈijxëm ko Jyobaa tim tsojk dyaˈˈadëwäˈäny tijaty të twandaˈaky mä tyäˈädë tiempë diˈib tsip nimëjää. Ets duˈun extëm ja kugajpxy Elías, ëtsäjtëm nan tam tiko mbäät nmëbëjkëm amumduˈukjot ko Jyobaa kyuytyunaambyë wyandakën, pes yëˈë tuˈugë “Dios diˈib myëdäjtypyë tëyˈäjtën” (Sal. 31:5).