1, 2. 1) ¿Wiˈixë nety ja José mëdë fyamilyë tyëgatsäˈändë jyukyˈäjtën? 2) ¿Ti José tsiptakxë ttukˈawanëdë María?

OKPAWINMAY ko të kyootsënë jam Belén, etsë José ta tˈaktukniwëˈëny tijaty ja byurrë. Ta yˈijxˈawdijty kyooˈawdijty xitsoo yatsoo mientrës tjëmëbotsë ja byurrë. Waˈan wyinmääy ko jantsy jeky tyuˈuyoˈoyäˈändë, pes axtë Egipto nyëjkxtë. Naa tëgatsy nety jap nyayjawëyäˈänëdë mët ko kyaj tˈixyˈattë jäˈäy, tëgatsyë kyostumbrë, ets ja ayuk diˈib kyäjpxtëp. ¿Waˈandaa nety yujtët?

² Waˈanë José ojts tsyiptakxëty ttukˈawanëdë María wiˈixë nety tuˈugë Diosë yˈanklës të yˈanëˈëmxëty kyumäˈäyoty. Per ta jyotmëktaky, ets ttukˈawäˈänë ko ja rey Herodes yaˈoogäˈänxëty ja yˈuˈunk. Tsojkëbë nety pyëtsëmdët Belén (käjpxë Matewʉ 2:13, 14). María ta jyotmaytyuktëjkë ets kyaj tmëbëkandë tiko jäˈäy dyaˈoogäˈändë tuˈugë uˈunk diˈib mutsknëm ets nitii tkatuundëgoy. Kyaj tjaygyujkëdë, per myëbëjktë extëmë Jyobaa yˈanmääyëdë, ta pyëtsëëmdë Belén.

3. Nimaytyäˈäk wiˈixë José mëdë fyamilyë tsyoˈondë Belén (ix nanduˈunë dibujë).

³ Mientrës ja jäˈäy diˈib Belén myäˈä pyoˈkxtë ets kyaj tnijawëdë ti ayoˈon miimp, ta José mëdë María ttukpëtsëëmdë ja käjpn ets ojts nyëjkxtë abatkëˈëytsyoo. Waˈan ko ja xëë pyëtsëëmy, José wyinmääy: “¿Wiˈix tuˈugë tsajtspë tˈokkuwäˈänëdë fyamilyë mä myëtsip diˈib myëdäjttëbë kutujkën? ¿Nmoˈoyëptsëdaa nfamilyë tijaty tëgoyˈäjtxëdëp? ¿Nguytyunëptsëdaa tyäˈädë tuunk diˈibëtsë Jyobaa të xytyuknipëky parëts nguentˈatët ets nyajˈyaagëdë tyäˈädë uˈunk?”. Mëjwiin kajaa ja jotmay diˈibë José pyat. Min nˈokˈijxëm wiˈix twinguwäˈkë, ets tiko jyëjpˈamëty nbanëjkxëmë yˈijxpajtën ets masë tääk teety.

4, 5. 1) ¿Wiˈixë José tyëgäjtsyë jyukyˈäjtën? 2) ¿Wiˈix ja anklës tˈanmääyë José parë tkupëkët diˈibë nety të yajtuknipëky?

⁴ Ko netyë José tsyëënë Nazaret, ta tyëgäjtsyë jyukyˈäjtën ko nety mëdë María pyëkäˈäny, ja nyëëxë Helí. José nyijäˈäwëbë nety ko  María tsyejpyë Jyobaa etsë yˈanaˈamën. Per ta tnijäˈäwë ko uˈunkmëët, ets parë kyaj yajpaˈëw yajpagäjpxët, ta ojts twinmay ets ayuˈutsyë mët yaˈˈajääywyäˈkxët. * Per ta kyumäˈäyoty yˈanmääyë tuˈugë anklës ko yëˈë Jyobaa të dyajtunyë myëjää parë María të wyeˈemy uˈunkmëët. Ets ko tadë mixyuˈunk yëˈë jyuuybyëtsëmaambyë naxwinyëdë jäˈäy mä poky. Nan ojts yˈanëˈëmxëty ets kyaj tsyëˈëgët parë tpëkëdë María (Mat. 1:18-21).

⁵ José tyuun extëm ja anklës yˈanmääyë, yëˈë ijty tuˈugë yetyëjk diˈib tyuumpy tijaty tëyˈäjtën myëët ets mëdoop. Kyupëjk ja tuunk diˈib mas jëjpˈam: dyajˈyaagëdë Diosë yˈUˈunk, diˈib mëk tsyejpy, ets tkuentˈattët. José nan myëmëdoo ja yajkutujkpë kopk ko ojts tniˈanaˈamë ets nëjkx ja jäˈäy yajkujayëdë mä kyugäjpnˈattë, ojts nyijkxy Belén mëdë nyëdoˈoxy diˈibë nety tim uˈunkpäädanëp. Ets jamë Jesus myaxuˈunkˈäjty.

6-8. 1) ¿Ti tuun jäjtë diˈib ajotkumonë José yajtëgäjtsë jyukyˈäjtën mëdë fyamilyë? 2) ¿Wiˈix nnijäˈäwëm ko Satanás yëˈë yajkëxëˈk ja mëtsäˈä? (Ix nanduˈunë notë.)

⁶ José kyaj ojts yˈokjëmbijnë Nazaret, jam Belén ojts tsyënääytyaknbëjknë mëdë fyamilyë, diˈib wëˈëmp 10 kilometrë mä Jerusalén käjpn. Oyë nety yˈayowdë, José tuun nuˈun myadaky parë María kyaj ti dyajtëgoyˈatët mët ja yˈuˈunk. Jam tsyënääytyë mä tuˈugë tëjk diˈib adëyë. Ets ko Jesus dyaˈˈabejty naa tuk jëmëjtën, ta ajotkumonë jatëgokë jyukyˈäjtën tyëgäjtstë.

⁷ Tuk grupë jäˈäy diˈib nyiˈëxpëjkëdëbë mëtsäˈä jyäjttë mä tyëjkë José mëdë María, diˈib winˈyoˈoyëdë tuˈugë mëtsäˈä. Tyäˈädë jäˈäy jatsoo tsyoˈondë mä Xëë pyëtsemy, waˈan jatsoo mä yajpääty ja Babilonia käjpn, ets jyäjttë parë twintsëˈëgëyäˈändë ja mixyuˈunk diˈibë nety reyˈatäämp mä judiyëtëjk.

⁸ Kyaj yajnijawë pënë tyäˈädë jäˈäyëty kyaj nety tnijawëdë ko oˈkën jëjpˈam të tpëjtäˈäktë Jesusë jyukyˈäjtën. Pes diˈib këxëˈk extëmë mëtsäˈä jawyiin ojts yajnëjkxëdë Jerusalén ets oknëm Belén. * Jam ttuknijäˈäwëdë rey Herodes, diˈib jantsy axëkjäˈäy, ko pääty të jyäˈttë parë tpäädäˈändë ja mixyuˈunk diˈibë judiyëtëjk ryeyˈataampy. Ko duˈun ja rey tmëdooy, ta jyantsy jyotˈambëjky.

9-11. 1) ¿Wiˈix nnijäˈäwëm ko diˈib tyuktëjkë ja jotmay yëˈë tuˈugë jäˈäy diˈib mas kumëjää ets kyaj dyuˈunëty ja rey Herodes o Satanás? 2) ¿Wiˈix näägë apmaytyaˈaky tnigajpxy tijaty tuun jäjtë ko ojts nyëjkxtë Egipto, ets tiko kyaj tyëyˈäjtënëty?

⁹ Perë tyäˈädë jotmay, ta ttuktëjkë tuˈugë jäˈäy diˈib mas kumëjää ets kyaj dyuˈunëty ja rey Herodes o Satanás. Nˈokˈijxëm ti tuun jäjtë.  Ko ja jäˈäy jyäjttë, ta tpattë ja Jesus mëdë tyääk María, ta tnamooytyë tijaty, extëmë “oorë, ja oybyë päˈäk xuˈkpë es jatuˈugë päˈäk xuˈkpë diˈibë xyëˈäjtypy mirra”. ¡Okwinmay wiˈixë José mëdë María nyayjäˈäwëdë ko ja yˈuˈunk yajnamooy tijaty! Tyäˈädë jäˈäyëty jamë nety jatëgok jyëmbitäˈändë Jerusalén parë ttukˈawanëyäˈändë ja rey mä yajpääty ja mixyuˈunk, perë Jyobaa kyaj tnasˈijxë. Mä tuˈugë kumäˈäy ojts tˈanëëmë ets jyëmbittët wiink tuˈu mä ja nyax kyäjpn (käjpxë Matewʉ 2:1-12).

¹⁰ Të nety ja jäˈäy nyëjkxnëdë diˈib nyiˈëxpëjkëdëbë mëtsäˈä. Ko José tˈijxy kyumäˈäyoty tuˈugë Diosë yˈanklës yˈanëˈëmxëty: “Pëdëˈëk. Mënëjx ja mnëdoˈoxy esë yˈuˈunk, es nëjxtë tsojk Ejiptë es wëˈëmdë jap axtë kots ëj mij nˈawanëdët es mjëmbittët, mët ko Eroodës yˈëxtäˈäyaampy yëˈë mixyuˈunk es dyaˈoogäˈäny” (Mat. 2:13). José netyë tyuˈudëjkë, extëm të nˈijxëm mä tsyondaˈagyë tyäˈädë kapitulo. Pes diˈib mas jëjpˈam pyëjtak, yëˈë ets ja mixyuˈunk kyaj wiˈix jyattët, pääty ojts tmënëjkxy ja fyamilyë Egipto. Ets ja regalë diˈib yajmooyë Jesus, mbäädë nety yëˈë dyajtundë parë jap jyattët.

¹¹ Näägë apmaytyaˈaky jyënaˈany ko jantsy oy tijaty tuun jäjtë tuˈääy ko José mëdë María ojts nyëjkxtë Egipto. Extëm ko Jesus ojtsëk ttunyë miläägrë parë dyajkoony ja tuˈu, parë ja axëkjäˈäytyëjk kyaj nyibëtsëmëdët tuˈääy ets parë ja dátil kepy kyuˈˈuˈuynyaxët ets ja María ttukët. * Perë tyäˈädë kyaj tyëyˈäjtënëty, pes jantsy kajaa ojts tyuˈuyoˈoytyë ets tsip ja lugäär diˈib tyuknäjxtë.

12. ¿Wiˈix mbäädë tääk teety tpanëjkxëdë yˈijxpajtënë José?

¹² Tyamë tääk teety mbäät kajaa pyudëkëdë yˈijxpajtënë José, ko kyaj jeky tniwinmäˈäyë tmastuˈudët ja tyuunk ets ja jyukyˈäjt myadakën parë tkuwäˈänët ja fyamilyë. ¡Myëjpëjtak ja tuunk diˈibë Jyobaa tuknipëjkë! Tyamë tääk teety nanduˈun dyajˈyaaktë yˈuˈunk yˈënäˈk mä jyaˈˈatyë axëkjäˈäytyëjk diˈib tuktunanëdëbë axëkˈäjtën, yaˈˈayowanëdëp ets axtë yaˈooganëdëp. ¡Mëjwiin kajaa yajmëjkumaytyë tääk teety diˈib tyuundëbë mëjää extëmë José parë tkuwäˈändë yˈuˈunk yˈënäˈk!

13, 14. ¿Tiko José mëdë María ojts tsyënääytyaknbëktë Nazaret?

¹³ José mëdë fyamilyë kyaj nëgoo jeky ojts yˈittë jap Egipto, pes ko waanë yˈijty, ta tuˈugë Diosë yˈanklës ojts tyukˈawäˈänxëty ko të  yˈoˈknë ja rey Herodes. Të nety tëëyëp yajnaskäjpxë ko Jyobaa tnigaxëyaˈanyë yˈuˈunk jap Egipto (Mat. 2:15). Etsë José yëˈë yaˈˈadëë ko jap ojts tmëtsoˈonë María mëdë Jesus. Per ¿mä meerë ojts dyajnëjkxy?

¹⁴ José wyinmääy tijaty mbäät tyuny jyatyëty, pes ja Arquelao diˈib wyingudëgatsˈäjtë Herodes, nan axëkjäˈäy ets yajjäˈäyˈoˈkp. Päätyë José ojts tmënëjkxyë fyamilyë extëmë Dios tyuˈumooyë, jagam mä Jerusalén käjpn mä nety jyamˈatyë jotmay. Jam jyëmbijttë mä ja nyax kyäjpn Nazaret, ets jam tsyënääytyaknbëjktë mä dyajˈyaˈktë ja yˈuˈunk yˈënäˈk (käjpxë Matewʉ 2:19-23).

15, 16. ¿Ti ijtyë José tyuunkˈäjtypy, ets tijaty tuumbajnëdaa yajtuun?

¹⁵ Oyë José mëdë María adëyë jyukyˈäjtën dyajnäjxtë jam Nazaret, ojts tsyiptakxëdë. Biiblyë jyënaˈany ko José tsajtsp ijty, tuˈugë tuunk diˈib mëk. Pes ja tsajtspë jawyiin nëjkx tpuxtë ja kepy, dyajjäˈtët ets dyajtëˈëtsët. Ets ja kepy diˈib yajpëtsëëmdëp mbäät mëdë tëjk yajkojy, yˈoyë barkë, wingapyny, karretë, rueedë, kukapë ets tukëˈëyë diˈibë jäˈäy yajtuundëp kamoty (Mat. 13:55). Ja tsajtspë tyuunk mëk ijty ets jam tyundë tyëjkˈagëˈëm o tyëjkpëˈääy.

¹⁶ José myëdäjt kanäk pëkyë tyuumbajn, ets waˈan tuk majtsk ojts tmëwëˈëmë diˈibë nety ja tyeety yajtuumpy. Myëdäjt extëmë eskuäädrë, plomë, piity, jatsyë, jëˈtn, martiyë, marrë ets nanduˈun kanäk pëkyë päjn etsë oˈtsn. Nan waˈan dyajtuunyë taläädrë etsë klääbës oyë nety tsyooxëty.

17, 18. 1) ¿Tijatyë José tyukniˈˈijxë Jesus? 2) ¿Tiko José niˈigyë mëk jyantsy tyuuny?

¹⁷ Nˈokwinmäˈäyëm ko Jesus mutsknëm ets tëyë tˈixy wiˈix ja kyudeety tyuny. Pik tsëdëjnë jyantsy wyindëˈkxy ets ëxˈok tpajëdity parë tˈixy yajxon tijaty tyuumpy. Ets ko tˈixy abeˈtypy këpeˈtypy jyantsy tyuny, amäj këmäj, mëjë kyëˈë kyejky, ta tëyë twinˈixy ets wyinmay ko tyeety tuumbë jäˈäy, mëk ets kuwijy. Ets waˈanë José desde mutsknëm ttukniˈˈijxë Jesus parë ogäˈän ttunët diˈib kyaj nëgoo myëkëty, extëm tjapëdë kepy mëdë tëˈëts äjkxë nyiˈak, ets wiˈix tyëgatsyëtyë kepy, extëmë xoj mëdë oliibës etsë wiingatypyë.

¹⁸ Jesus yˈijx ko ja tyeety mëk tyony myatsy, pyotëˈkypyë kepy, yaˈoˈoyëbë tëjk kuwits ets tyukjaˈanëbe kepy, per nan yˈijx ko tyäˈädë  kyëˈë nimäjts nijäˈxëp ets nan yajnimäjts yajnijäˈxpë tyääk ets ja yˈutsyëty. Pesë José mëdë María ojts tˈakpäättë yˈuˈunk, Biiblyë jyënaˈany ko Jesus ja tmëdäjty naa nidëdujkënë yˈutsy (Mat. 13:55, 56). Päätyë José niˈigyë mëk jyantsy tyuuny mët ko ja yˈuˈunk yˈënäˈk kyayan yˈuugandë.

19. ¿Wiˈixë José tkuentˈäjtyë fyamilyë parë oy yˈitët mëdë Jyobaa?

¹⁹ Per diˈibë José mas jëjpˈam pyëjtak, yëˈë ets ja fyamilyë yˈitët oy mëdë Jyobaa. Pääty tjuˈtyë tiempë parë ja yˈuˈunk yˈënäˈk ttukniˈˈijxë pënën Jyobaa ets wiˈix jyënaˈanyë yˈanaˈamën. José mëdë María nan xëmë ojts tmënëjkxtë mä ja sinagoogë parë tmëdooˈittët ko yajkajpxy ja Ley ets ko yajnimaytyaˈaky. Mbäät nˈijtëm seguurë ko Jesus jyantsy yajtëëw tijaty ko jyëmbijnëdë mä tyëjk, ets ja José tjaˈˈatsoojëmbity tijaty yajtëëwë mä Jyobaa ets mä yˈAnaˈamën. José nan myënëjkxë fyamilyë tëgok tëgok ja xëë tyunyëty jam Jerusalén. Extëm ko nyëjkxtë jëmëjt jëmëjt mä Paskë xëë, ja tyuˈuyoˈoytyë naa 120 kilometrë ko nyëjkxtë ets nanduˈun ko jyëmbijnëdë. Diˈib yˈandijpy ko naa majtsk sëmäänën nyëjkxtë xëˈäjtpë.

20. ¿Wiˈix mbäädë tääk teety tpanëjkxëdë yˈijxpajtënë José?

²⁰ Tyam, nanduˈun ttundë pënaty nyigëbäjkˈäjttëbë fyamilyë. Mëk tyundë parë fyamilyë kyaj ti tyëgoyˈäjtxëdët, per nan jyuˈttëbë tiempë parë kyäjpx myaytyäˈäktë mëdë yˈuˈunk yˈënäˈk, ets diˈib mas jëjpˈam pyëjtaktëp, yëˈë parë oy yˈittët mëdë Jyobaa. Tyuundëbë mëjää parë tjuuttë tiempë ets Diosˈawdattë tuk Familyë, tmënëjkxtë ja yˈuˈunk yˈënäˈk mä naymyujkën ets mä asamblee. Tyäˈädë tääk teety yëˈë pyanëjkxtëbë José yˈijxpajtën, pes nyijäˈäwëdëp ko nitii duˈun kyaˈoyëty extëm ko ja yˈuˈunk yˈënäˈk yˈittët oy mëdë Jyobaa.

21. ¿Ti ijty ja José mëdë fyamilyë tyuundëp ko tpääty ja Paskë, ets näˈä José mëdë María tˈijxtë ko kyaj mää ja Jesus?

²¹ Ko netyë Jesusë jyëmëjt mäjmajtsk, ta José mëdë fyamilyë ojts nyëjkxtë Jerusalén. Yëˈë nety ja Paskë xëë pyatypy ets kanäk familyë jyantsy tyuˈuyoˈoytyë mä meerë pyojjëˈëky ets ja it lugäär jyantsy tsuj kyëxëˈëky. Ets ko jam wyimbattë mä ja tëˈëts it parë jyäˈtäˈändë Jerusalén, ta nimay tjantsy ëwdë salmos diˈib xëˈäjtp Ëy mä ja Wimbat (Sal. 120-134). Waˈan mëgoˈpx milˈamë jäˈäy jyäjttë Jerusalén. Ets ko ja xëë ojts nyäjxnë, ta ja familyë jyëmbijtääynyëdë mä nyax kyäjpn. Ta José mëdë María tˈijxtë jam tuˈääy ko kyaj mää ja Jesus, ta wyinmääytyë ko waˈan të jyäämëˈëky mët ja jyiiky myëguˈuk  o ja mayjyaˈay. Per ko nety tuk xëë të tyuˈuyoˈoytyë, ta nyayˈatsëˈkëdë mët ko nimää ja Jesus tkapattë (Luk. 2:41-44).

22, 23. ¿Ti tyuundë José mëdë María ko kyaj mä tpattë Jesus, ets wiˈixë María tˈanmääy ja yˈuˈunk ko tpaty?

²² Ta José mëdë María jyantsy jotmaytyuktëjkëdë ets ta jyëmbijttë Jerusalén. Okpawinmay wiˈix tˈëxtääytyë nëˈääy tuˈääy ko jyäjttë jam käjpnoty ets tjantsy myëgäjpxtë ja yˈuˈunk. ¿Mädaa nety yajpääty? Tëgëk xëë nyajxy ets kyaj mä tpattë. Waˈanë José wyinmääy ko kajaa të tmëdëgoyë Jyobaa ko të dyajtëgoy diˈib të tyuknipëkyëty. Ta net ojts tˈëxtäˈäytyë mä ja Diosë tyëjk, ets ta tyëjkëdë mä nety të tyuˈukmuktë nimay diˈib tukniˈˈijxëdëp ja Ley. Tapë nety ja Jesus yˈuˈunyë. ¡Ta José mëdë María ojts jyotkujkëdë! (Luk. 2:45, 46.)

 ²³ Jesus yëˈë nety jap myëdooˈijtypy wiˈix tyukniˈˈixëdë ja yaˈëxpëjkpëty ets dyajtëy tijaty, per ja yaˈëxpëjkpëty duˈunyë ojts wyëˈëmëdë extëm ja Jesus yˈatsoojëmbity ets ko jantsy wijy. María mëdë José nan duˈunyë ojts wyëˈëmdë. Biiblyë kyaj tnigajpxy pënë José ojts wiˈix jyënaˈany. Perë María nyigäjpx wiˈix nimajtsk nyayjäˈäwëdë ko tˈanmääy ja yˈuˈunk: “¿Tiko dëˈënëts të xytyuny? Ëjts es ja mdeety tëts njotmayˈooktë es të nˈëxtäˈäytyë” (Luk. 2:47, 48).

24. ¿Wiˈixë Biiblyë xytyukˈijxëm ko tsiptakp nguentˈäjtëmë uˈunk ënäˈk?

²⁴ Extëmë Biiblyë tnimaytyaˈagyë José mëdë María, yëˈë xytyukˈijxëm ko tääk teety jyantsy myëjotmaybyattëbë yˈuˈunk yˈënäˈk. Pesë José mëdë María myëjotmaybyattë ja yˈuˈunk oyë nety wyäˈäts jäˈäyëty. Mä tyäˈädë tiempë diˈib kujotmay, mayë tääk teety tnimay  tnidäjtë yˈuˈunk yˈënäˈk. Per mëjwiin kajaa jyotkujkmoˈoyëdë ko yajkujäˈäyë tyäˈädë maytyaˈaky mä Biiblyë, pes yëˈë tukˈijxëdëp ko Jyobaa jyaygyujkëp tijaty jotmay wyinguwäˈkëdëp.

25, 26. ¿Wiˈixë Jesus tˈatsooy ja tyääk tyeety, ets wiˈixëdaa José nyayjäˈäwë?

²⁵ Jesus jamë nety yajpääty mä mbäät niˈigyë tmëwingonyë Tyeetyë tsäjpotmëdë, Jyobaa. Ets tmëdooˈity yajxon tijaty yajtukniˈˈijxëp. Pääty dyajtëëy ja tyääk tyeety wintsëˈkën myëët: “¿Tikots xyˈëxtäˈäytyë? ¿Ti kyaj xynyijawë ko ëj koonëmts nˈitäˈäny mä ja nDeetyëts ja tyëjk?” (Luk. 2:49).

²⁶ Seguurë ko José duˈunyë ojts wyëˈëmë extëmë Jesus yˈatsooy. Ets waˈan jotkujk nyayjäˈäwë mët ko të nety ttunyë mëjää parë ttukniˈˈixë Jesus ets ttsokëdë Jyobaa ets tˈixët extëmë Tyeetyë tsäjpotmëdë. Ets oyë nety myutsknëmëty, të nety tjaygyukë tidën yˈandijpy nmëdäjtëm tuˈugë teety diˈib tsojkp, ets jyäˈäwë tyäˈädë tsojkën mët ko duˈunë José jyaˈayˈajty.

27. ¿Ti tuunk nyikëjxmˈäjttëbë uˈunkteety, ets wiˈix mbäät tpanëjkxëdë yˈijxpajtënë José?

²⁷ Pën mˈuˈunkteety, ¿mbëjkypyë kuentë ko kajaa tsyobääty ja ijxpajtën diˈib mmoobyë mˈuˈunk mˈënäˈk? Ets pën jamë mguˈuˈunk mguˈënäˈk, tsok ets yajtsobäät niduˈuk niduˈuk extëm ttuunyë José. Ets diˈib mas jëjpˈam, yëˈë ko xypyudëkët parë tmëwingondëdë Tyeetyë tsäjpotmëdë, Jyobaa (käjpxë Éfesʉ 6:4).

28, 29. 1) ¿Ti xytyuknijäˈäwëm Lukʉs 2:51, 52 mä José? 2) ¿Wiˈixë José tpudëjkë Jesus parë wyimbejty ets parë yˈijty wijy?

²⁸ Biiblyë jeˈeyë wanaty tnimaytyaˈagyë José, per jëjpˈam nnijäˈäwëm wiˈix yajnimaytyaˈaky. Jap tnigajpxy ko Jesus ojts “[tmëmëdoy] ja tyääk tyeety” ets “yeˈky pyejty es wyimbejty ja wyinmäˈäny”, ets tyukjotkëdakë Dios ets nanduˈunë naxwinyëdë jäˈäy (käjpxë Lukʉs 2:51, 52). ¿Ti tyäˈädë xytyukniˈˈijxëm? Ko José oy tnigëbäjkˈäjtyë fyamilyë, pes ojtsë Jesus wyintsëˈëgëty  diˈibë nety wäˈäts jäˈäy, myëmëdoojë ets myëjˈijx ja kutujkën diˈib myëdäjtypy.

²⁹ Biiblyë nan myaytyakypy ko Jesus “wyimbejty ja wyinmäˈäny” o ja wyijyˈäjtën. Seguurë ko José kajaa tpudëjkë Jesus parë wyimbatët. Tam ijty tuˈugë ayuk diˈibë jäˈäy yajtuundëp axtë tyambäät, ko yëˈëyë mbäät jyaˈty wijy diˈib myëdäjtypyë tiempë. Ets ko mëduumbë, tsajtspë, kamduumbë o diˈibë pujxn yaˈoˈoyëp “kyaj tjaygyukëdë ja tëyˈäjtën ets ja madakën [...], ets kyaj yajpäättë mëdë jäˈäy diˈib myaytyaktëbë ijxpajtën”. Jesus, diˈib yajˈyaˈkë tuˈugë tsajtspë, yaˈijxë ko tyäˈädë kyaj tyëyˈäjtënëty. Pes yëˈë kanäkˈok tmëdooy ko ja José jantsy oy tnimaytyaˈaky “ja tëyˈäjtën ets ja madakën” diˈibë Jyobaa myëdäjtypy.

30. ¿Ti oybyë ijxpajtënë yajwëˈëmë José parë pënaty nyigëbäjkˈäjttëbë fyamilyë?

³⁰ Ta Jesus ojts yaˈknë ets jyajty tuˈugë yetyëjk diˈib oy mëk ets kumëjää, diˈib xytyukˈijxëm ko José tsuj yajxon kyuentˈäjtë. Nan ojts ttukniˈˈixë tsajtsk diˈib mëk tuunk. Pesë Jesus kyaj jeˈeyë yaˈixyˈajty extëm ja tsajtspë yˈuˈunk, nanduˈunën ojts yajtijy “ja tsajtspë” (Mar. 6:3). Jantsy oy wyimbëtsëëmy tijatyë José tyukniˈˈijxë ja yˈuˈunk. Pënaty tyam nyigëbäjkˈäjttëbë fyamilyë, oy ko tpanëjkxëdë yˈijxpajtënë José, ko tmoˈoytyët ja yˈuˈunk yˈënäˈk tijaty yajtëgoyˈäjttëp ets ttukniˈˈixëdët wiˈix mbäädë xyëë tiempë dyajnaxtë.

31. 1) ¿Wiˈix nnijäˈäwëm näˈä yˈoˈkyë José? (Ixë  rekuäädrë.) 2) ¿Ti ijxpajtën yajwëˈëmë José parë niˈamukë nbanëjkxëm?

³¹ Biiblyë ta net tmaytyaˈaky ko Jesus nyëbejty ko netyë jyëmëjt 30, per kyaj José nyekyyajmaytyaˈaky. Pääty, mbäät njënäˈänëm ko María të nety kyuˈoˈknë ko Jesus dyajtsondaky ja Diosë tyuunk (ixë rekuäädrë “ ¿Näˈä José yˈoˈky?”). Perë José yajwëˈëm tuˈugë oybyë ijxpajtën diˈib ninäˈä kyayajjäˈäytyëgooy: tuˈugë yetyëjk diˈib myëdäjtë mëbëjkën ets xëmë tkuytyuuny tijaty nyikëjxmˈäjt extëmë uˈunkteety, ojts tkuwäˈänyë fyamilyë mä diˈibë mbäät yˈaxëktunyëty ets mëk tyuuny parë tˈijxy ja fyamilyë. Niˈamukë mbäät nbanëjkxëmë José yˈijxpajtën wiˈix dyaˈijxë ja mëbëjkën, oy jyamëtyë uˈunk ënäˈk o kyaj.