1, 2. 1) ¿Wiˈixë nety yajpäättë ja israelitëty? 2) ¿Pënaty nanduˈun jäjttë mä ja kopk Carmelo?

KYAJNËMË nety oy xyëënyë ko ja Diosë kyugajpxy Elías tmëjˈijxpejty nimay ja israelitëty apenë yˈakwimbattë mä ja kopk Carmelo. Oy nety apenënëm jyäjëˈëky, këxëˈktëp ko të jyantsy yˈayodëkëdë mët ko tëgëk jëmëjt ja kujkmë nety të yˈijnë mä kyaj nyekytyuˈuy.

² Nan tamë nety pyatëkëdë 450 ja saserdotëty diˈib yˈawdäjttëbë Baal, diˈib winäjxëdëp amëj agëjxm. Yëˈëjëty mëkë nety tˈaxëkˈixtë Elías. Ja reyna Jezabel të nety dyaˈooky may ja Dios mëduumbëty, perë Elías mëk tyënääy ets kyaj tˈawdäjtyë Baal. ¿Per axtë nuˈunë nety tmëmadäˈägäˈäny? Waˈan ja kyugajpxyëtyë Baal wyinmääytyë ko tsip myëmadäˈägëdët tuˈugë jäˈäy (1 Rey. 18:4, 19, 20). Ok, ta ja rey Acab jyajty kyarretëkëjxy, diˈib nan kyaj tˈixäˈänyë Elías.

3, 4. 1) ¿Tiko Elías tsyëˈkë? 2) ¿Tijaty yajtëˈëwën yaˈˈatsoojëmbitäämp?

³ Elías yˈijx ko ja mayjyaˈay jyäˈttë mä ja kopk Carmelo, ets jëjpˈamë tyäˈädë xëë parë yëˈë, pes ja mä yaˈixäˈäny pën diˈib mas myëdäjtypyë mëkˈäjtën, pën yëˈë Dios o ja axëkjäˈäyëty. ¿Wiˈixëdaa Elías nyayjäˈäwë? Seguurë ko ojts tsyëˈëgë, pesë Biiblyë jyënaˈany: “Eliiës dëˈën ijty jyaˈayˈaty extëm ëtsäjtëm” (käjpxë Santya̱ˈa̱gʉ 5:17). Yëˈë nety wyinguwäˈägëyaampy ja käjpn diˈib kujuun, tuˈugë anaˈambë diˈib myëtsipˈäjtypyë Dios, ets ja saserdotëty diˈib ixanëdëp ooky. Mbäät njënäˈänëm ko Elías naytyuˈuk nyayjäˈäwë (1 Rey. 18:22).

⁴ ¿Tiko axëëk jyäjt kyëbajttë ja israelitëty? ¿Wiˈix xypyudëkëyäˈänëmë tyäˈädë maytyaˈaky? Min nˈokˈijxëm wiˈixë Elías tmëdäjtyë mëbëjkën ets wiˈix tyam xypyudëjkëm.

5, 6. 1) ¿Ti jotmay niˈigyë mëjwindëjkë jam Israel? 2) ¿Wiˈixë Acab tmëdëgooyë Jyobaa?

⁵ Nuˈunë nety ja Elías të jyukyˈaty, të nety tˈixy wiˈix kyaj pën tmëjpëjtaˈaky diˈib jëjpˈam: yaˈˈawdatëdë Dios diˈib tëyˈäjtën. Ko duˈun tˈijxy, ta wyinmääy ko kyaj mbäät ti tnekytyuny. Pes desde tëëyëbë nety ja israelitëty të tmastuˈuttë Jyobaa ets yëˈë nety yˈawdäjttëbë  dios diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty extëm ja wiink nax wiink käjpn. Mä tadë tiempë, tsipë nety yajnijawët diˈibë relijyonk tëyˈäjtën ets diˈibë kyaj.

⁶ Ja rey Acab të nety kajaa tmëdëgoyë Jyobaa. Yëˈë nety të tpëkyë Jezabel, ja nyëëxë rey diˈib anaˈamp Sidón. Jezabel të nety ttuknibëjtäägë ets kyaj pën tnekyˈawdatëdë Jyobaa, yëˈëyë yaˈˈawdatëbë Baal mä tukëˈëyë ja Israel gäjpn. Acab ta netyë ja nyëdoˈoxy tyukkupëjkë ets tkojët tuˈugë templë ets tuˈugë altaar mä yajwintsëˈëgët ja Baal. Pyëjtakë axëëkpë ijxpajtën mä ja nax käjpn ko twingoxtënääyë tyäˈädë dios (1 Rey. 16:30-33).

7. 1) ¿Tiko ijty yˈaxëëgëty yaˈˈawdatëdë Baal? 2) ¿Tiko mbäät nˈijtëm seguurë ko Biiblyë tëyˈäjtën tmaytyaˈaky nuˈun ndiempë nyajxy mä kyaj nyekytyuuy? (Ixë  rekuäädrë.)

⁷ ¿Tiko ijty yˈaxëëgëty yaˈˈawdatëdë Baal? Tim jawyiin, yëˈko të nety ttukmastuˈuty ja israelitëty ja Dios diˈib tëyˈäjtën. Ets ja tuk pëky, yëˈko tyäˈädë relijyonk kyaj nety tˈokˈyaˈijxënë wintsëˈkën, yëˈëyë tyuundëp ja axëkˈäjtën, extëm ko yetyëjk toxytyëjk ttooktë ja jyot nyiˈkx, yˈit tsyëënëdë axëëk mët kanäägë yetyëjk o toxytyëjk ets axtë ja yˈuˈunk dyaktë extëmë wintsëˈkën mä dios awdattë. Päätyë Jyobaa tkejxyë Elías parë ttukˈawanët ja rey Acab ko kyaj nyekymyinäˈänyë tuu axtë koonëmë Elías jyënäˈänët (1 Rey. 17:1). Kanäk jëmëjt nyajxy parë jatëgokë Elías twinguwäˈkë ja rey, ko tˈanmääy ets dyajtuˈukmukët ja nax käjpn ets ja saserdotëty diˈib yˈawdäjttëbë Baal mä ja kopk Carmelo. *

8. ¿Tiko tyam jyëjpˈamëty nnijäˈäwëm wiˈix ijty yaˈˈawdatyë Baal?

⁸ Per, ¿waˈandaa tyam nwinguwäˈkëmë duˈumbë jotmay? ¿Jëjpˈamëdaa nnijäˈäwëm wiˈix ijty yaˈˈawdatyë Baal? Tyam kyaj mä yˈokˈyajpatnë ja templë, ni ja altaar mä yajwintsëˈkë. Per tam tiko ojts wyeˈemy jääybyety (Rom. 15:4). Baal ja nyikejy “wintsën”, etsë Jyobaa yëˈë nety tsyejpy ets ja israelitëty wyinˈixëdët extëmë “byaal”, o “wyintsën diˈib nyaˈayˈajtypy” (Is. 54:5). Tyam, nan yˈawdäjttëbë jäˈäy kanäägë “wintsën” en lugäär tˈawdattëdë Dios diˈib tukëˈëyë mëjää myëdäjtypy. Extëm ko aduˈuk tpaˈoˈktëwdë meeny sentääbë, ko ti tniˈëxpëkëyäˈändë, yˈixäˈän jyawëyäˈändë, yˈitäˈän tsyëënëyäˈändë o tˈawdatäˈändë oytyim diˈibë “diosëty” diˈib jaˈäjtp (Mat. 6:24; käjpxë Romanʉs 6:16). Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko tijaty ijtyë jäˈäy tyuundëp mä tˈawdattë Baal, axtë tyambäät të myëjwindëkë. Ko nbawinmäˈäyëm wiˈixë Jyobaa nyaywyinguwäˈkë mët ja dios Baal, yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë nwinˈijxëm pën tyam nmëdunäˈänëm.

9. 1) ¿Tiko mä ja kopk Carmelo mbäädë nety yajxon yaˈixy ko Baal yëˈë tuˈugë dios diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty? (Ix nanduˈunë notë.) 2) ¿Wiˈixë Elías tˈanmääy ja käjpn?

⁹ Mä ja kopk Carmelo yajtukˈijxëtyaapy ja it lugäär, yaˈijxp ja Mëj mejny (el Mediterráneo), ja mëj joy diˈib Cisón, ets axtë tun kopk diˈib Líbano diˈib wëˈëmp anikëjxytsyoo. * Per ko ja Xëë pyëtsemy, ta yaˈixy mon tuk ja naxwinyëdë diˈib yajmooy ja tyëëm yˈäätsë Abrahán. Tyäˈädë nax, ijt windëëbë nety, per ko ja käjpn kyamëdooy, ta jyëmbijty äänëˈëk tëëtsëˈëk ko ja mëk ambë myiiny. Päätyë Elías tˈanmääy ja käjpn mä nety të tyuˈukmuktë: “¿Axtë näˈäjën mˈyoˈoyäˈändë tëjëˈk tëjëˈknë ko majtsk pëkyë mwinmäˈäny xymyëdattë? Pënë Jyobaa yëˈë Diosë tëyˈäjtën, panëjkxtë; per pën yëˈëjë Baal, panëjkxtë yëˈë” (1 Rey. 18:21).

10. ¿Tiko ja israelitëty yaˈˈanmääytyë ko yoˈoytyë tëjëˈk tëjëˈknë ko majtsk pëkyë wyinmäˈäny tmëdattë, ets ti diˈibë nety të tjäˈäytyëgoytyë?

 ¹⁰ ¿Ti Elías myaytyäˈägan ko jyënany “mˈyoˈoyäˈändë tëjëˈk tëjëˈknë ko majtsk pëkyë mwinmäˈäny xymyëdattë”? Ko ja israelitëty kyaj nety tpëktë kuentë ko tsojkëp twinˈixtët pën yëˈë yˈawdatandëbë Baal o pën yëˈë Jyobaa. Pes duˈunë nety wyinmaytyë ko mbäät majtsk pëky tˈaduunmuktë, dyajjotkujkˈattëdë Baal ko axëëk yˈadëˈëtstët mä tˈawdattë, ets ko tˈamdowdëdë Jyobaa parë kyuentˈatëdët. Waˈan wyinmääytyë ko Baal yëˈë kyunuˈkxypy ja kojy pëjtaˈaky ets ja jëyujk tsäjkää, etsë “Jyobaa diˈib myëdäjtypyë tsyiptuumbë”, yëˈë kuwanëdëp mä tsyiptundë (1 Sam. 17:45). Të nety tjäˈäytyëgoytyë diˈib mas jëjpˈam, diˈib nanduˈun mayë jäˈäy tyam jyaˈaytyëgooytyëp: ko Jyobaa kyaj pën mëët dyajwaˈkxyë myëjˈäjtën. Yëˈë tsyejpy ets yëˈëyë naytyuˈuk yaˈˈawdatët. Pääty kyaj tkupëky ets axtë yˈaxëkˈijxypy ko nyajnaytyuktëjkëm mä nˈawdäjtëm mët oytyim tiijëty diˈib näjxp extëmë dios (käjpxë Éxodo 20:5). *

11. ¿Wiˈix xypyudëjkëm extëmë Elías tˈanmääy ja israelitëty mä ja kopk Carmelo?

¹¹ Ja israelitëty majtsk pëky ja tuˈu tjapanëjkxandë, pääty ojts yoˈoytyë “tëjëˈk tëjëˈknë” o tuˈuk jeˈeyë ja tyeky ojts ttukˈyoˈoytyë. Tyam, nanduˈun mayë jäˈäy yajpäättë ko të nyaytyukwinˈëënëdë diˈib näjxp extëm ja “Baal”, ets të tmastuˈuttë Diosë jyaˈa. Extëmë Elías tˈanmääy ja israelitëty, xypyudëjkëm parë nˈijxëm ti diˈib jëjpˈam nbëjtakëm mä jukyˈäjtën ets wiˈix nmëduˈunëmë Dios.

12, 13. 1) ¿Ti Elías tyukˈanaˈam ja syaserdotëtyë Baal? 2) ¿Wiˈix nyaˈijxëm ko ndukˈijxpajtëmë Jyobaa extëmë Elías?

¹² Diˈibë Elías tyukˈanaˈam ttundët ja syaserdotëtyë Baal kyaj nety tsyipëty, jeˈeyë dyaˈoyëdët tuˈugë altaar ets jam tpëjtäˈäktët ja wyintsëˈkën, ta net tmënuˈkxtäˈäktët ja dios parë ja jëën dyajmëjjët. Elías nanduˈunë nety ttunäˈäny. ¿Tiko? Yëˈko ja Dios “diˈib atsoop jënˈyaˈangoty, yëˈë ja Dios diˈib tëyˈäjtën”. Elías seguurë nety yˈity pën diˈib tëyˈäjtën. Mëk ja mëbëjkën tmëdäjty, pääty axtë tˈanmääy ets jawyiin dyaktë ja wyintsëˈkën. Ta twinˈijxtë ja toorë ets dyaˈoˈoyëdë, ta net tmënuˈkxtaktë ja Baal (1 Rey. 18:24, 25). *

¹³ Tyamë Jyobaa kyaj tˈokˈyaˈijxënë mëjˈäjtën, per duˈunyëm tpudëkë pënaty mëduunëp, pääty nˈoktukˈijxpajtëmë Jyobaa extëmë Elías.  Extëm ko nbatëmë jäˈäy diˈib kyaj tkupëktë wiˈixë Biiblyë jyënaˈany, kyaj mbäät ntsëˈkëm ko tnimaytyäˈäktët wiˈix wyinmaytyë. Duˈun extëmë Elías, waˈan yëˈë Diosë tëyˈäjtënbë dyaˈoyë ja jotmay. ¿Wiˈix? Ko nyajtuˈunëmë Biiblyë diˈib yajjääy parë tijaty “nyaˈoˈoyëm” ets kyaj nyajtuˈunëmë këˈëm winmäˈäny (2 Tim. 3:16).

14. ¿Wiˈixë Elías ttukxiky ja saserdotëty, ets tiko duˈun ttuuny?

¹⁴ Ta ja saserdotëty dyaˈoˈoyëdë ja altaar ets tpëjtäˈäktë ja wyintsëˈkën ets ta net tmënuˈkxtaktë ja dios. Ets janääm jatsojk mëk tjantsy myëgäjpxtë: “¡Atsoodëgëts, Baal!”. Ta nyajxy kanäk oorë. Biiblyë jyënaˈany ko “kyaj ti ayuk yajmëdooy, ets kyaj pën yˈatsooy”. Ets ko ojts kyujkxyëëjënë, ta Elías jeˈeyë ttukxiky ja saserdotëty ets tˈanmääytyë ko Baal waˈan jap tyuny pääty kyaj yˈatsoy, o waˈan të nyijkxy mä jëdijtakn o të myanaxy ets tsojkëp pën yuxëdët. Ok, ta tˈanmääy: “Mmëgäjpxtë mëk”. Elías yˈijx ko nëgoobë nety tˈawdattë ja Baal ets tyukˈixaambyë nety ja käjpn ko kyaj tyëyˈäjtënëty (1 Rey. 18:26, 27).

15. Extëm jyäjttë ja saserdotëty diˈib yˈawdäjttë Baal, ¿tiko kyaj yˈoyëty njëjpkudijëmë Jyobaa extëmë wintsën?

¹⁵ Ko duˈun tmëdoodë ja saserdotëty ta axëëk ojts jyantsy nyayjawëdë, ets ojts “tmëgäjpxtë mëk ets nyaytsyujkëdë mët ja tsujkn ets mët ja lansë, axtë koonëm ja neˈpyny dyajpëyëˈktë mä nyiniˈkx”. ¡Per kyaj tsyobaty! “Kyaj ti ayuk yajmëdooy, ets kyaj pën yˈatsooy, ets nitii kyayaˈijxy.” (1 Rey. 18:28, 29.) Baal kyaj nety tyëyˈäjtënëty, yëˈë diˈibë netyë Satanás yajtuumpy parë jäˈäy kyaj tˈawdatëdë Jyobaa. Yajxon nyigëxëˈky ko kyaj mä wiinkpë wintsën extëmë Jyobaa ets ko niˈamukë diˈibë wiink dios yˈawdäjttëp, jeˈeyë yajwinˈëëndë ets tsyoytyuˈunbäättë (käjpxë Salmo 25:3 * etsë 115:4-8). *

16. 1) ¿Tidaa jyamyajtstë ja israelitë ko tˈijxtë ja Elías jatëgok tˈagojë ja Jyobaa yˈaltaar? 2) ¿Wiˈixë Elías dyaˈijxë ko myëdäjt mëjwiin kajaa mëbëjkën mä Jyobaa?

¹⁶ Ta net ttukjäjty ja oorë parë Elías dyakët ja wintsëˈkën. Tim jawyiin yëˈë yˈagojë ja Jyobaa yˈaltaar diˈibë nety ja myëtsip të tjijtäˈäytyë. Ta jam tpëjtaky mäjmajtsk ja tsää parë ja israelitëty tjamyatsët  ko yëˈëyëm pyaduundëp ja Jyobaa Lyey diˈib myooy ja mäjmajtskpë grupë mëdë tyëëm yˈääts, ja tiempë mä Moisés jyukyˈajty. Ta net tpëjtaky ja wintsëˈkën ets dyajxoˈktääy, waˈan ja nëë dyajtsoˈondë mä mejny Mediterráneo. Nan ojts tnadäjˈawdity ja altaar ets dyajtuktujky mëdë nëë. Extëm nˈijxëm, Elías tëgatsy dyaˈoˈoyë ja wyintsëˈkën, pes niˈigyë tijaty tpëjtaky diˈib tsip yajtoybyëkëp. Duˈun dyaˈijxë ko mëkë nety tmëdatyë mëbëjkën mä Dios diˈib myëdäjtypyë mëjää (1 Rey. 18:30-35).

17. ¿Tijatyë nety myëmääy myëdajpyë Elías extëm tˈanmääyë Jyobaa, ets wiˈix mbäät nbanëjkxëmë yˈijxpajtën ko nuˈkxtakëm?

¹⁷ Ta netë Elías tmënuˈkxtakyë Jyobaa ets dyajnigëxëˈky tijaty jotmaytyuunëp. Tuk pëky, yëˈë ets ja jäˈäy tnijawëdët ko Jyobaa yëˈë naytyuˈuk “Dios jam Israel”, ets kyaj yëˈëjëtyë Baal. Myëmajtsk pëky, yëˈë ets tnijawëdët ko Jyobaa yëˈë nitëjkëp yajmëjkumayët, pesë Elías jeˈeyë ko Dios mëduny. Etsë myëdëgëk pëky, yaˈijxë ko myëmääy myëdäj ja myëguˈuktëjk, pes tˈanmääyë Jyobaa: “Mijts këˈëm yajjëmbit ja jyot kyorasoonëty” ets jyodëmbittët (1 Rey. 18:36, 37). Elías tsyojk ja myëguˈuktëjk, oyë nety ja myëbëjkën të dyajtëgoytyë ets pääty tyukmiinëdë ja ayoˈon. Ets ëtsäjtëm, ¿wiˈix nnuˈkxtakëm? ¿Ntsojkëm nanduˈun etsë Diosë xyëë myëjpëtsëmët, nyaˈijxëmë tudaˈakyˈäjtën ets nbaˈˈayoˈojëm pënaty tsyojktëbë naybyudëkë?

18, 19. 1) ¿Wiˈixë Jyobaa tˈatsooy ja nyuˈkxtakënë Elías? 2) ¿Ti Elías tyukˈanaˈam ja käjpn, ets tiko nety kyaj nyitëkëdë ja syaserdotëtyë Baal yajpaˈˈayowdët?

¹⁸ Ko Elías tyëjkë nuˈkxtakpë, waˈan mayë jäˈäy nyayajtëëwëdë pënë Jyobaa yëˈë tuˈugë dios diˈibë kyaj tyëyˈäjtënëty extëmë Baal. Per ko nyuˈkxtaktääy, ta yajnijäˈäwë pënën Jyobaa, pesë Biiblyë jyënaˈany: “Ta ja Jyobaa jyënˈyaˈank ojts kyaˈay, ta ojts tjeˈxy ja wintsëˈkën diˈib yajnoˈkp ets ja jäˈäxy abuˈxk ets ja tsää ets ja naxway, ta tweey ja nëë diˈibë nety yajpatp mä ja jut” (1 Rey. 18:38). ¡Mëjwiin kajaa Jyobaa dyaˈijxë ja myëjˈäjtën ko tˈatsoojëmbijty ja Elíasë nyuˈkxtakën! ¿Ti net tyuun ja nax käjpn?

¹⁹ Niˈamukë jyantsy yaxkaktë: “¡Jyobaa yëˈë Dios diˈib tëyˈäjtën! ¡Jyobaa yëˈë Dios diˈib tëyˈäjtën!” (1 Rey. 18:39). Taanëm tˈëxkäjptë pënën yëˈë. Per parë ja myëbëjkën dyaˈixëdët, kyaj nety jeˈeyë tsyekyëty jyënäˈändët ko Jyobaa yëˈëdën Dios diˈib tëyˈäjtën ko tˈijxtë ja jëën kyaˈay tsäjpotm. Tsojkëbë nety tmëmëdowdët ja Ley diˈibë Jyobaa mooyëdë, mä tniˈanaˈamë dyaˈoˈktäˈäytyët ja kugajpxy diˈib andaktëp ets ja diˈib yˈawdäjttëbë wiink dios (Deut. 13:5-9). Ja syaserdotëtyë  Baal, yëˈë nety myëtsipˈäjttëbë Jyobaa ets jyëjpkuwäˈkëdëp tijaty tyuknibëjtakëp. ¿Oyëdaa ko nety yajpaˈˈayowdët? ¿Ojtsëdaa yëˈëjëty tpaˈˈayowdë ja ënäˈkuˈunk diˈib juuky yajnitooytyë ko ttukwintsëˈkëdë Baal? (Käjpxë Proverbios 21:13; * Jer. 19:5.) Tyäˈädë saserdotëty nitëjkëdëbë nety yˈooktët. Päätyë Elías ojts tniˈanaˈamë ets yˈoˈktäˈäytyët, ta ja nax käjpn duˈun ttuuny (1 Rey. 18:40).

20. ¿Tiko kyaj yˈoyëty extëm näägë jäˈäy wyinmaytyë ko yˈoˈktë ja syaserdotëtyë Baal?

²⁰ Ta näägë jäˈäy diˈib winmääytyëp ko kyaj yˈoyëty ko yˈoˈktë ja saserdotëty mä ja kopk Carmelo. Pes wyinmaytyë ko pënaty tyam mëktaˈaky nyitsiptuundëbë ryelijyonk, mbäät yëˈë ttukkäjpxtë parë tˈaxëktunët pënaty tyukˈijtëbë wiink relijyonk. Jotmaymyëët njënäˈänëm ko tyam, ta mayë duˈumbë jäˈäy. Perë Elías kyaj mëktaˈaky tnitsiptuuny ja ryelijyonk. Yëˈë tyuun ja tëyˈäjtën extëmë Jyobaa yˈanmääyë parë dyaˈoˈktäˈäyët ja saserdotëty. Tyamë Dios mëduumbëty nyijäˈäwëdëp ko kyaj mbäät ttuknibëdëˈëktë tujn pujxnë axëkjäˈäy, extëm ttuunyë Elías. Pes yëˈë pyanëjkxtëp ja anaˈamën extëmë Jesus tˈanmääyë Pedro: “Pëjkëˈëgë mˈespäädë mä xyaˈity. Mët ko nidëgekyë diˈibë tsiptuump mëdë espäädë, nan mëdë espäädë yˈoogët” (Mat. 26:52). Mä tiempë myiny kyëdaˈaky, jaanëmë Jyobaa ttunäˈänyë tëyˈäjtën mët yëˈëgyëjxmë yˈUˈunk Jesukristë.

21. ¿Tiko Elías yëˈë tuˈugë oybyë ijxpajtën parë ëtsäjtëm?

²¹ Tyam, pënaty jyantsy pyanëjkxtëbë Kristë, ja mbäät dyaˈixëdë mä jyukyˈäjtën ko jyantsy myëdäjttëbë mëbëjkën (Fwank 3:16). Elías pyëjtakë oybyë ijxpajtën. Yëˈëyë yˈawdäjtë Jyobaa ets nan pyudëjkë ja myëguˈuktëjk parë nanduˈun ttundët. Amëk jotmëk ojts tnigajpxy ko nëgoobë nety tˈawdattë ja Baal, tuˈugë relijyonk diˈibë Satanás yajtuun parë tyukmëjagamgakëdë Jyobaa. Ets parë ttukˈijxy ja israelitëty ko tëyˈäjtën, Elías tyukˈijxpajtë Jyobaa ets kyaj këˈëm winmäˈäny tijaty ojts ttuny. Extëm nˈijxëm, Elías xëmë tnitsiptuuny ja tëyˈäjtën, ets xymyoˈoyëmë oybyë ijxpajtën parë niˈamukë nmëdäjtëmë duˈumbë mëbëjkën.