1, 2. 1) ¿Ti ojts tyuny jyatyëty mët yëˈëgyëjxmë Jonásë pyoky? 2) ¿Tijaty xytyukniˈˈixëyäˈänëmë Jonásë yˈijxpajtën?

JONÁS jantsy wiink nyayjäˈäwë ko tmëdooy wiˈix ja mëk poj yˈamuˈuy barkë nikëjxy ets wiˈix yajmëdoy ja nëë ko myëjjaˈtspety mä ja barkë ets ko yˈadëj yˈanokë. Per diˈib mas wiink yajnayjäˈäwë, yëˈë ko tmëdooy wiˈix ja barkë yajˈyeˈebyëty jyantsy yäˈäx jyantsy jyoktë ko tjatuundë mëjää parë ja barkë kyaj xitsoo yatsoo nyëjkxët. Jonás ta wyinmääy ko seguurë niˈamukë yˈoogäˈändë mët yëˈëgyëjxmë pyoky.

² Jonás tyukmiinë tyäˈädë jotmay mët ko tkamëmëdooyë Dios. ¿Ti tyuun? Ets ¿mbäädëdaa nety dyaˈoyë tyäˈädë jotmay? Parë nnijäˈäwëm, min nˈokˈijxëm wiˈixë Jonás yajnimaytyaˈaky ets tijaty xytyukniˈˈijxëm. Tuk pëky diˈib nnijawëyäˈänëm, yëˈë ko Dios mëduumbë mbäät mëjwiin kajaa tyëgooytyë, per nan mbäät tijaty tyukniˈˈijxëdë.

3-5. 1) Ko Jonás yajmaytyaˈaky, ¿ti miimp mä winmäˈäny? 2) ¿Wiˈixë Biiblyë tnimaytyaˈagyë Jonás? (Ix nanduˈunë notë.) 3) ¿Tiko tsyiptaky mä tadë tiempë ets pën tyunët kugajpxy?

³ Ko yajmaytyaˈagyë Jonás, yëˈë miimp mä winmäˈäny ko kyaj tmëmëdooyë Dios ets ko naa kujuun ijty. Perë Jonás myëdäjtë oybyë jäˈäyˈäjtën. Pes yëˈë Jyobaa winˈijxë parë tyunët kugajpxy mët ko jukyˈäjtpë nety tëyˈäjtën myëët ets xëmë myëdunyëty.

⁴ Biiblyë nyimaytyakypyë Jonás parë niˈigyë nˈixyˈäjtëm (käjpxë 2 Reyes 14:25). * Extëm nyigajpxypy ko kyugäjpnˈäjty Gat-héfer, diˈib  myëjagamˈäjtypy taxk kilometrë Nazaret mä netyë Jesus yaagäˈäny pyatäˈäny kyum 800 jëmëjt. * Jonás ja tyuuny extëmë kugajpxy ko netyë ja rey Jeroboán segundo diˈib axëkjäˈäy, tˈaneˈemy ja mäjkpë tëëm ääts jam Israel. Të nety tëëyëp yˈoˈknë ja Elías, ets ja Eliseo ja nety të yˈooky mä yˈaneˈemy ja tyeetyë Jeroboán segundo. Mä ojts jyukyˈattë tyäˈädë nimajtskpë kugajpxy, ojts jyëjptëgoy ja relijyonk diˈibë nety yˈawdäjttëbë Baal, per ko ja tiempë nyajxy, ta jatëgok ja israelitëty tyuˈudëgooytyë. Yëˈë nety anaˈamp tuˈugë rey diˈib tyuumpy tijaty “axëëk Jyobaa windum” (2 Rey. 14:24). Pääty, seguurë ko Jonás ojts tsyiptakxëty tyunët kugajpxy. Per oy dyuˈunëty, tyuun diˈib yajtuknipëjk.

⁵ Mä tuˈugë xëë, ta Jonás tyëgäjtsy ja jyukyˈäjtën: yëˈë Dios tuknipëjkë tuˈugë tuunk diˈib wyinmääy ko mëk tsip. ¿Ti tuunk?

6. ¿Ti tuungë Jyobaa tyuknipëjkë Jonás, ets tiko ttsipjäˈäwë?

⁶ Jyobaa duˈun ojts ttukˈaneˈemyë Jonás: “Pëdëˈëk, nëjkx Nínive mä ja mëj käjpn, ets anëëmëdë ko ja axëkˈäjtënë diˈib tyuundëp të pyety axtë nwinduuyëts” (Jon. 1:2). ¿Tiko Jonás ttsipjäˈäwë tyäˈädë tuunk? Wenë, Nínive jantsy jagamë nety wyeˈemy, ja naa 800 kilometrën ets tekyˈam ja naa tuk poˈojën yajˈyoˈoy. Per diˈib mas tsyipjäˈäwë, yëˈë ko jam jyäˈtët wiˈix ttukˈawanët ja Nínive jäˈäy diˈibë Jyobaa tyuknibëjtakëp, tuˈugë käjpn diˈib yaˈixyˈäjtp ko mëk axëkjäˈäyëty ets kyaj pyaˈˈayowdë. Ets pënë Jonás kyaj myëmëdoojë ja myëgugäjpn diˈib yˈixyˈäjttëbë Dios, ¿ti nety mbäät tˈokˈawixy mä ja Nínive jäˈäy diˈib kyaj tˈixyˈattë Dios? ¿Wiˈixëdaa netyë Jonás jyatäˈäny ko naytyuˈuk nyëjkxët mä tadë lugäär diˈib jantsy kutsëˈëgë, diˈib ok yajtij “siudad mä pyëyeˈegyë nëë neˈpyny”? (Nah. 3:1, 7.)

7, 8. 1) ¿Ti tyuunë Jonás ko kyaj ttunany diˈib yajtuknipëjk? 2) ¿Tiko kyaj yˈoyëty nwinmäˈäygyojëm ko Jonás kyaj jyotmëkëty?

⁷ Kyaj nnijäˈäwëm pënë Jonás ojtsë tyäˈädë twinmay ets pääty tsyëˈkë. Diˈib jeˈeyë yajnijäˈäwëp, yëˈë wiˈix tijaty ttuuny. Jyobaa ojts yˈanëˈëmxëty ets nyëjkxët mätsoo Xëë pyëtsemy, per yëˈë, ta ojts nyijkxy mätsoo xëë kyëdaˈaky ets ta kyeky. Ojts nyijkxy axtë Jope diˈib wëˈëmp mejnybyëˈääy, ta jap ttuktëjkë barkë diˈib nëjkxp Tarsis. Pënaty yˈëxpëjkpëtsëëmdëbë Biiblyë jyënäˈändë ko Tarsis jap  ijty yajpääty España, ja tmëjagamˈaty 3,500 kilometrë Nínive. Jonás jantsy jagamë nety nyijkxy, pes mbäädë nety axtë tuk jëmëjt tyuˈuyoˈoy. Extëm nˈijxëm, ninuˈunë nety tkawinmay ttunäˈäny diˈibë Dios tuknipëjkë (käjpxë Jonás 1:3). *

⁸ ¿Waˈandaa netyë Jonás kyaj jyotmëkëty? Kyaj mbäät duˈun nwinmäˈäygyojëm, pes extëm nˈixäˈänëm yaˈijxë jotmëkˈäjtën. Jonás pokyjyaˈay yajpaty extëm niˈamukë ëtsäjtëm, per nan ojts ttunyë mëjää parë kyaj myëmadäˈägëdët tijaty yajtëgoyanëp (Sal. 51:5). Ets niˈamukë nan të näˈä xytyuktëjkëmë tsëˈëgë.

9. ¿Wiˈix mbäät näˈäty nnayjäˈäwëm? Ets ko duˈun njäjtëm, ¿ti mbäät njamyajtsëm?

⁹ Näˈäty mbäät nwinmäˈäyëm ko diˈibë Dios xytyuktunäˈänëm jantsy tsip o kyaj mbäät nmëmadakëm. Extëm nˈokpëjtakëm, mbäädë tsëˈëgë xytyuktëjkëm parë nduˈunëm diˈib të nyajtuknipëjkëm: ngäjpxwäˈkxëmë Dios yˈAnaˈam Kyutujkën (Mat. 24:14). Ko duˈun njäjtëm, mbäät kyaj nekyjamyajtsëm extëmë Jesus jyënany ko “mëdë Dios, ak mbäät tëgekyë” nduˈunëm mëdë nyaybyudëkë etsë myëjää (Mar. 10:27). ¿Të näˈä njäˈäytyëgoˈoyëm ko tëyˈäjtënë tyäˈädë ää ayuk? Pën të, mbäät njaygyujkëm tiko Jonás duˈun yˈadëtsy. Per ¿wiˈix wyimbëtsëëmy?

10, 11. 1) ¿Wiˈixëdaa Jonás wyinmääy ko ja barkë ojts yoˈoytsyoˈonë? 2) ¿Ti jotmay pyattë mä ja mejny pënatyë nety nëjkxtëp mëdë Jonás?

¹⁰ Nˈokpawinmäˈäyëm ko tamë Jonás të tyëjkënë mä tuˈugë barkë diˈib tsoˈomp Fenicia, ta tˈixy ja kapitan mët ja barkë yajˈyeˈebyëty dyajˈyoˈoytsyoˈonëdë ja barkë mä ja mejnybyäˈä. Ets ko jyagamgaknëdë, ta Jonás myëkxejy ets wyinmay ko të yˈawäˈätspëtsëmy. Per ta ajotkumonë tyëgäjtsy ja tiempë.

¹¹ Myiiny ja mëk poj ets ja mejny këjxmaty jyantsy pyëdëˈky, axtë barkë diˈib tyamë jäˈäy yajtuundëp duˈun kyëxëˈëgët jantsy mutsk extëm tuˈugë iˈk. Ko waanë yˈijty, ta ja barkë kyëxëˈky extëm tuk pedasë kepy mä ja mëj mejny, diˈib xitsoo yatsoo yajnëjkxëp. ¿Nyijäˈäwëbë netyë Jonás ko yëˈë Jyobaa diˈib yajmiimpy ja “mëk poj”? Kyaj yajnijawë, per diˈibë netyë Jonás nyijäˈäwëp, yëˈë ko oy nuˈun ja barkë yajˈyeˈebyëty tjamëgäjpxtë ja diosëty niwiˈixtsoo nety kyapudëkëyäˈänëdë (Lev. 19:4). Extëm yëˈë këˈëm tkujäˈäyë ko ja barkë “tamë nety tyim tukjaˈanëtyaˈayanë” (Jon. 1:4). Yëˈëyë Jyobaa diˈibë nety mbäät yaˈˈawäätspëtsëmyëty. Per ¿wiˈixë Jonás mbäät tˈamdoyë naybyudëkë Jyobaa ets pën yëˈë kyugekypy?

12. 1) ¿Tiko kyaj mbäät tëgatsy nwinmäˈäygyojëm ko Jonás myanäjxy mä nety jam myëk pojy? (Ixë nanduˈunë notë.) 2) ¿Wiˈixë Jyobaa dyaˈijxë pënë pyoky ko ja mëk poj myiiny mä ja mejny?

 ¹² Ko Jonás tˈijxy ko kyaj mbäät ti tnekytyuny, ta ojts nyijkxy mä jap tijaty yˈity, ta nyaygyoˈkë ogäjp ets myanäjxy. * Ta ja kapitan pyatë ets yˈanmääyë pyëdëˈëgët, ets tmëgäjpxët diˈib diosˈäjtypy extëm niˈamukë tundë. Ja barkë yajˈyeˈebyëty seguurë nety yˈittë ko tam pën diˈib duˈun yajtuun yajjäjtëp, pääty tˈijxtë ja suertë parë yajnijawët pën të dyajjotˈambëky ja diosëty. Seguurë ko Jonás niˈigyë jantsy tsyëˈkë ko nipën ja suertë kyatukäˈäyëty. Pes wäˈätsë nety tnijawë ko yëˈë Jyobaa të dyajminy ja mëk poj tuˈu, ets ko yëˈë yajnigëxëˈkypy mä ja suertë ko Jonásë pyoky mët ko kyaj të myëdoy (Jon. 1:5-7).

13. 1) ¿Ti Jonás tyukˈawäˈänë ja barkë yajˈyeˈebyëty? 2) ¿Wiˈix tˈanmääy ja yetyëjkëty, ets tiko?

¹³ Ta netyë Jonás ojts ttukˈawanë ja barkë yajˈyeˈebyëty ko yëˈë pyoky. Ta tˈanmääy ko yëˈë myëduumpy tuˈugë Dios diˈib myëdäjtypy tukëˈëyë mëjää, Jyobaa, ets ko yëˈë nety kyugekypy ko ttuktëjkë ja barkë mët ko kyaj ttunäˈäny diˈib të tyuknipëkyëty. Ets ko päätyë nety të tyukminëdë ja ayoˈon. Ta ja yetyëjkëty jyantsy tsyëˈkëdë ets dyajtëëwdë ti mbäät ttundë parë kyaj yˈooktët ets parë kyaj ja barkë kyinët. ¿Wiˈixë Jonás yˈatsooy? Jonás nyijäˈäwëbë nety ko mbäät ja jäˈäy tsyoˈoktë. Pääty, oyë nety tjatsëˈëgë yˈoogët mä ja mejny diˈib tëtykywyijtsnë ets diˈib jyantsy këjxmaty pëdëˈkp, ta jyënany: “Kujëbijpnäjxtëgëts mejnyoty, net duˈunyë wyëˈëmët, tyamnëmtsë net nbëkyë kuentë ko mët ëjtskyëjxm myinyë tyäˈädë mëk poj tuu” (Jon. 1:12).

14, 15. 1) ¿Wiˈix mbäät nmëdäjtëmë mëbëjkën extëmë Jonás? 2) ¿Wiˈixë Jonás tˈanmääy ja barkë yajˈyeˈebyëty, ets ti tyuundë?

¹⁴ Extëmë Jonás yˈatsooy yaˈijxë jotmëkˈäjtën. Seguurë ko Jyobaa pääty pyaˈˈayoowë, ets ko nanduˈun tkëyakanyë jyukyˈäjtën parë kyaj yˈooktët ja myëguˈuktëjk. Duˈun dyaˈijxë ko mëkë nety tmëdatyë mëbëjkën mä Dios. Ëtsäjtëm, nan mbäät nbanëjkxëmë Jonásë yˈijxpajtën, ko jawyiin nmëmäˈäy nmëdäjëm ja nmëguˈukˈäjtëm ets oknëm ëtsäjtëm (Fwank 13:34, 35). Extëm ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm nˈijxëm ko yajtëgoyˈajtypy tijaty mä jyëën tyëjk, yajjotkujkmoˈoyäämp mët ko mon tuk yajpääty o yajpudëkëyäämp mëdë Diosë Ayuk, oy ko nbudëjkëm. Netë Jyobaa nëjkx nyajxondakëm.

 ¹⁵ Waˈan ja barkë yajˈyeˈebyëty tpaˈˈayoodë Jonás ets pääty kyaj tjakujëbijpnaxandë. Jyatuundë mëjää parë ja barkë tˈakˈyajnëjkxtët, per kyaj myadaktë mët ko niˈigyë ja mëk poj myiiny. Ta kuanë ja Jonás ojts tkujëbijpnäjxnëdë ets tˈanmääytyë Jyobaa ko waˈan pyaˈˈayowëdë (Jon. 1:13-15).

16, 17. Nimaytyäˈäk tijatyë Jonás wyinmääy ko yajkujëbijpnäjxy mä ja mejny. (Nan ixë majtskpë dibujë.)

¹⁶ Jonás ta ojts kyaˈay mejnyoty ets waˈan tˈijxy ko ja barkë jyagamgaknë mientrës tjatunyë mëjää parë kyaj kyinët. Per ok, kyaj mbäät ti tnekytyuuny, ta ja mejny kyuwoˈonë ets ta wyinmääy ko tëdën jabäät jyukyˈaty.

¹⁷ Mbäät nwinmäˈäyëm wiˈixë Jonás nyayjäˈäwë ko dyajnäjxyë tyäˈädë ayoˈon mët ko ojts dyajwëˈëmy jääybyety. Jap tnimaytyaˈaky tijaty wyinmääy. Extëm ko ninäˈä tkanekyˈixäˈäny ja Jyobaa tyëjk jam Jerusalén. Nan jyäˈäwë ko tap jyawë kyëdaknë mejnybyatkëˈëy, mä tun kopk tsyondaˈaky, pes tjäˈäwë mä wyiin jyëjp ja ääy ujts diˈib jap yoomp. Seguurë ko Jonás wyinmääy ko japë net yˈoˈknët (Jon. 2:2-6).

18, 19. Oknimaytyäˈäk wiˈixë Jonás jyajty mejnybyatkëˈp ets nimaytyäˈäk ti jëyujk jëˈënë ets pënë nety të tkexy. (Ix nanduˈunë notë.)

 ¹⁸ Ta ajotkumonë Jonás tˈijxy pyëˈääy ko tap ti yˈagootsë ets yuˈkxp. ¿Tidaa? Ta tˈijxy ko niˈigyë myëwingonyëty axtë ko ajotkumonë nyidëjpëˈkë ets kyujëˈënäjxë.

¹⁹ Jonás waˈan wyinmääy: “Të net jabäät. Yäätsë net ngëx nnaxët”. Per ta tˈijxy ko kyaj nety wiˈix të jyaty ets ni të kyatsayuty. Axtë mbäät yajxon xyejy äjkx jodoty diˈibë nety të twinmay ko yëˈë jyutˈataampy. Per mas niˈigyë mëjˈixy tjäˈäwë ko nyajxy ja tiempë. Mbäät wyinmääy ko yëˈë Jyobaa të “tkexy tuˈugë mëj äjkx” parë jyënëëdët (Jon. 1:17). *

20. ¿Tijaty xytyuknijäˈäwëm extëmë Jonás nyuˈkxtaky ko yajpaty äjkx jodoty?

²⁰ Nyajxy ja tiempë etsë Jonás yˈijty äjkx jodoty mä jeˈeyë tˈijxy jantsy kootsëm. Myëdäjtë tiempë parë twinmayët ti tyunaampy ets tmënuˈkxtäˈägëdë Jyobaa. Extëm nyuˈkxtaky mä kapitulo 2, jap niˈigyë nˈixyˈäjtëm pën yëˈë. Kanäkˈok ojts tnigajpxy diˈib yajpatp mä Salmos, diˈib xytyukˈijxëm ko kajaa nety tnijäˈäwë tijaty yajmaytyakp mä Biiblyë. Ets extëm dyajjëjpkugëjxë nyuˈkxtakën, yëˈë xytyukˈijxëm ko myëjjäˈäwë tijatyë Dios tukmëduunë. Pes tˈanmääyë Jyobaa: “Per mët ëjts, mëdëts ja nˈää nˈayuk nyakäˈänyë dyoskujuyëm, seguurë nmoˈoyaˈany ja wintsëˈkën. Diˈibëts të nwandaˈaky, seguurëts nguytyunäˈäny. Yëˈë nitsokën yëˈë jyaˈäjtypyë Jyobaa” (Jon. 2:9).

21. ¿Ti diˈibë Jonás kajaa tukniˈˈijxë ko yajpaty äjkx jodoty, ets ti kyaj mbäät njäˈäytyëgoˈoyëm?

²¹ Ko Jonás yajpaty “äjkx jyodoty”, mëjwiin kajaa diˈib tukniˈˈijxë: ko Jyobaa mbäät dyajtsoˈoky pënaty mëduunëp oytyim määjëty ets oytyim näˈäjëty. Jyobaa nitii ojts kyayajtuˈudukyëty parë Jonás dyajtsoˈogët, ni yëˈë ko nety yajpääty mëj äjkx jodoty (Jon. 1:17). Extëm nˈijxëm, yëˈëyë netyë Jyobaa diˈib mbäät dyaˈityë Jonás oy mëk ets juuky äjkx jodoty tëgëk xëë tëgëk tsuˈum. Ninäˈä mbäät ngajäˈäytyëgoˈoyëm ko Jyobaa, yëˈë “Dios diˈib kyëˈëjoty ijtp ja mëjää diˈib  [xyajjukyˈäjtëm]” (Dan. 5:23). Yëˈë diˈib të xyajkojëm. Pääty, oyxyëp ko nmëmëdoˈojëm parë nyaˈijxëm ko nmëjjäˈäwëm.

22, 23. 1) ¿Wiˈixë Jonás dyaˈijxë ko myëjjäˈäwë ko Jyobaa yajtsokë? 2) ¿Wiˈix mbäädë Jonásë yˈijxpajtën nbanëjkxëm ko ndëgoˈoyëm?

²² ¿Ets ti net tyuunë Jonás? ¿Ojts tmëjjawë ets tmëmëdooyë Jyobaa? Ojts. Pesë Biiblyë jyënaˈany ko nyajxy tëgëk xëë tëgëk tsuˈum, ta ja mëj äjkx ojts nyijkxy mejnybyëˈääy ets “tˈëˈtspëtsëëmy ja Jonás windëˈëtstuuy” (Jon. 2:10). ¡Okpawinmay, Jonás ni jeˈeyë ojts kyanëëwoony parë jyajty windëˈëtstuuy! Ko jam pyëtsëëmy mejnybyëˈääy, këˈëmë net ojts tˈixy mä nyëjkxët. Ok, ta jatëgokë Jonás ojts yajtuunkmoˈoy parë dyaˈixëdët ko jyantsy myëjjäˈäwëp ko yajtsokë Jyobaa. Pes mä Jonás 3:1, 2 jyënaˈany: “Ta netë Jyobaa myëmajtskˈok ojts tmëgajpxyë Jonás ets tˈanmääy: Pëdëˈëk, nëjkx Nínive mä ja mëj käjpn, ets nëjkx nimaytyäˈäk diˈib yam nˈawanëyaampy”. ¿Ti net tyuun?

²³ Pojënë tkupëjky, ta “pyëdëˈky ets ojts nyijkxy Nínive, extëmë netyë Jyobaa të yˈanëˈëmxëty” (Jon. 3:3). Extëm nˈijxëm, Jonás ojts tjaty diˈib tukniˈˈijxë ja tyëgoˈoyën, pes netyë tmëmëdooyë Dios. Tyäˈädë yëˈë ja tuk pëkyë Jonásë yˈijxpajtën diˈib mbäät nbanëjkxëm. Pes niˈamukë ndëgoˈoyëm ets pokyjyaˈay nyajpatëm (Rom. 3:23). Per ¿nmëmëdowäˈänëmë Dios ets njatäˈänëm diˈib xytyukniˈˈijxëm ja ndëgoˈoyënˈäjtëm?

24, 25. 1) ¿Wiˈixë Jonás tˈijxy ko oy wyimbëtsëëmy ko tmëmëdooyë Dios? 2) ¿Ti kunuˈkxënë Jonás yˈawijxy jyëjpˈijxypy?

²⁴ Etsë Jonás, ¿yˈijx ko oybyëtsëëm ko tmëmëdooyë Dios? Tiko këdii. Pes waˈan ko ja tiempë nyajxy, tnijäˈäwë ko ja barkë yajˈyeˈebyëty ojts tsyoˈoktë. Pes ja mejny ja myoongëdaky ko yajkujëbijpnäjxy, ta ja barkë yajˈyeˈebyëty ojts “ttsëˈëgëdë mëjwiin kajaa Jyobaa” ets ojts tmëjjawëdë, ta tmooytyë tuˈugë wintsëˈkën, kyaj yëˈë ojts twintsëˈëgëdë ja diosëty diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty (Jon. 1:15, 16).

²⁵ Per diˈib mas oy, yëˈko Jesus tmaytyaky nuˈun tiempë Jonás yˈijty äjkx jodoty parë ojts tnaskäjpxë ko nanduˈunë nety yëˈë yˈitäˈäny ooky (käjpxë Matewʉ 12:38-40). Nˈokpawinmäˈäyëm wiˈixë Jonás nyayjawëyaˈanyëty ko nëjkx jyukypyeky yä Naxwiiny, seguurë ko jantsy jotkujk nyayjawëyaˈanyëty ko Jesus ojts myaytyaˈagyëty (Fwank 5:28, 29). Jyobaa nan mëjwiin kajaa xykyunuˈkxäˈänëm. Per parë nˈaxäjëm, tsojkëp nduˈunëm extëmë Jonás: Njäjtëm diˈib xytyukniˈˈijxëm ja tëgoˈoyën, nmëmëdoˈojëmë Dios ets nmëmäˈäy nmëdäjëm jawyiin ja nmëguˈukˈäjtëm ets oknëm ëtsäjtëm.