1. ¿Tiko jyëjpˈamëty ets nˈixyˈäjtëmxyëp niˈigyë anklëstëjk?

KO NˈIXYˈÄJTËM tuˈugë jäˈäy, yëˈë nanduˈun yˈandijpy nˈixyˈäjtëmë fyamilyë wanaty. Nanduˈunën ko nˈixyˈäjtëmë Jyobaa Dios, tsojkëp nˈixyˈäjtëmë fyamilyë diˈib jam tsäjpotm. Dios yëˈë fyamilyëˈajtypy anklëstëjk, pes mä Biiblyë yajtijtë “Diosë yˈuˈungëty” (Job 38:7). Per ¿wiˈixë Jyobaa dyajtundë anklës parë ttuny diˈib yëˈë tyuknibëjtakëp? ¿Tëdaa ti ttundë nuˈun kujkë naxwinyëdë jäˈäy jyukyˈaty? ¿Xypyudëjkëmëdaa anklëstëjk mä njukyˈäjtëm? Pën xypyudëjkëm, ¿wiˈix ttuny?

2. ¿Mä tsyoˈondë anklës, ets ninääk jyamˈaty?

² Mä Biiblyë kanäkˈok japë anklëstëjk yajmaytyaˈaky. Min nˈokˈijxëm tuˈuk majtskë tekstë parë nˈixyˈäjtëm niˈigyë anklëstëjk. ¿Mä të tsyoondë? Kolosʉ 1:16 tˈatsoowëmbity: “Mëdë Kristë yajkoj tëgekyë diˈibë jam tsäjpotm es yä naxwiiny”. Duˈunë duˈunën, niduˈuk niduˈugë anklës yëˈë Jyobaa Dios ojts yajkojëdë mët yëˈëgyëjxmë Kristë. ¿Ninääk jyamˈatyë anklës? Mä Biiblyë jyënaˈany ko kanäk miyongë anklës jyamˈaty ets niˈamukë ak kumëjääjëty (Salmo 103:20; Diˈibʉ Jatanʉp o Apocalipsis 5:11).

3. ¿Wiˈix yajnimaytyaˈagyë anklëstëjk mä Job 38:4-7?

 ³ Ko Jyobaa ojts dyajkojˈyë Naxwinyëdë, Biiblyë jyënaˈany ko “niˈamukë Diosë yˈuˈunk ojts myëjkugäjpxëdë jantsy mëk” (Job 38:4-7). Tyäˈädë tekstë yëˈë xytyukˈijxëm ko tamë netyë anklëstëjk tsäjpotm mä kyakojynyëmë jäˈäy etsë Naxwinyëdë. Nanduˈun xytyukˈijxëm ko anklës myëdäjttëbë jäˈäwën, pes “jyantsy yax jyantsy jyojktë”. Tyäˈädë yëˈë yˈandijpy ko “niˈamukë Diosë yˈuˈunk” xyondaktë. Ta njaygyujkëm ko mä tadë tiempë niˈamukë anklës tuk familyë nety yˈittë ets tmëdundë Jyobaa.

4. ¿Wiˈix tnigajpxyë Biiblyë ko anklës diˈibë Jyobaa myëduundëp naytyukjotmaytyuunëdëp tijaty tyuundëbë naxwinyëdë jäˈäy?

⁴ Ko ojts kyojˈyë Adán mëdë Eva axtë tyambäät, xëmë anklës diˈib Dios mëduundëp nyaytyukjotmaytyunëdë mä niˈamukë naxwinyëdë jäˈäy, ets nanduˈun parë yˈadëwët diˈibë Dios tyuknibëjtakëp (Proverbios 8:30, 31; 1 Peedrʉ 1:11, 12). Per nuˈun kujkë xëëw tiempë nyaxy, tyäˈädë anklës yˈijxtëp wiˈix mayë jäˈäy kyaj tmëdunäˈändë Jyobaa, ets yëˈë diˈib yajjotmaytyuktëjkëdëp. Per jamˈäjtpë “xondakën mä Dios ja yˈanklësëty” ko oy jeˈeyë tuˈugë jäˈäy jyëmbity mä Jyobaa (Lukʉs 15:10). Extëm nˈijxëm, yëˈë anklës naytyukjotmaytyuunëdëp parë oy yˈittëdë Dios mëduumbë. Päätyë Jyobaa të yajtunëdë parë tjotmëkmoˈoyët ets tkuwäˈänët pënaty mëduunëp yä Naxwiiny (käjpxë Ebreeʉsʉty 1:7, 14). Min nˈokˈijxëm wiˈix të ttundë.

5. ¿Pënaty yajmaytyakp mä Biiblyë diˈibë anklës pudëjkëdë?

⁵ Ko Dios ojts dyajkutëgoyë axëkjäˈäy diˈib Sodoma ets Gomorra, ja Lot mëdë nyëëxëty ojts tsyoˈoktë mët yëˈëgyëjxm ko majtskë anklës yajpëtsëëmëdë mä ja  käjpn (Génesis 19:15, 16). Ok, ko ja tiempë yˈaknäjxy, ta tuˈugë kugajpxy diˈib xyëˈäjt Daniel ojts yajkujëduwë mä tuˈugë kää jut, per kyaj wiˈix ja kää tyuunë. Daniel ojts tnigajpxy tiko kyaj wiˈix jyajty: “Yëˈë nDiosëts të tkexyë yˈanklës ets ja kää të tˈamäjtstäˈäy” (Daniel 6:22). Ja tiempë mä ja apostëlëtëjk jyukyˈäjttë, tuˈugë anklës dyaˈˈawäˈätspëtsëëmyë apostëlë Pedro pujxndëgoty (Apostʉlʉty 12:6-11). Nanduˈunë Jesus ojtsë anklëstëjk pyudëkëty ko dyajtsondaky ja Tyeetyë tyuunk yä Naxwiiny (Markʉs 1:13). Ets mä nety të ttukjäjnë tiempë mä yˈooganë, ta nyimiinë tuˈugë anklës ets “jyotmëkmooyë” (Lukʉs 22:43). ¡Mëjwiin kajaa myëjämooyë Jesus ko ojts tˈaxäjë naybyudëkë mä nety ttseky!

6. 1) ¿Wiˈixë Diosë yˈanklëstëjk tkuwäˈäny tyamë Diosë kyäjpn? 2) ¿Tijaty yajtëˈëwënë yaˈˈatsoowëmbitäämp?

⁶ Tyam kyaj nekyˈijxëmë anklëstëjk, pes kyaj nyekykyëxëˈëky mä Dios mëduumbëty. Per duˈunyëm tkuwäˈändë Dios mëduumbëty, ets mas niˈigyë mä tukëˈëyë jotmay diˈib mbäät tyukmastuˈudëdë Diosë tyuunk. Mä Biiblyë jyënaˈany: “Jyobaa yˈanklës të nyaybyëjtaˈagyëty parë të dyajnadujktäˈäy niˈamukë pënaty tsëˈkëdëp ets dyaˈˈawäˈätspëtsëmdë” (Salmo 34:7). ¿Tiko mbäät xymyëjämoˈoyëmë tyäˈädë ääw ayuk? Yëˈko taaˈäjtpë axëk anklës diˈib xymyëmadäˈägäˈänëm. ¿Pënatyëty? ¿Mä tsyoˈondë? ¿Wiˈix xyˈaxëktunäˈänëm? Parë nnijäˈäwëm, min nˈokˈijxëm ti tuun jäjtë ko tsyondaky ja jukyˈäjtën yä Naxwiiny.

7. ¿Ninäägë naxwinyëdë jäˈäy yajtukmëjagamgekyë Dios?

⁷ Extëm të nˈijxëm mä kapitulo 3, tamˈäjt tuˈugë anklës diˈib ojts dyajmëjwindëkë tsyojkënë parë tˈanaˈamäˈänyë naxwinyëdë jäˈäy, duˈuntsoo tnibëdëˈkyë Dios. Ok, ta yajxëëwmooy Mëjkuˈu Satanás (Diˈibʉ Jatanʉp  12:9). Ko twinˈëënyë Eva, ta nyajxy 1,600 jëmëjt, ets mä tyäˈädë tiempë nimayë jäˈäy ttukmëjagamgekyë Dios. Jeˈeyë niwaanë jäˈäy diˈib kyaj tmastuttë Dios, extëmë Abel, Enoc etsë Noé (Ebreeʉsʉty 11:4, 5, 7).

8. 1) ¿Wiˈix näägë anklës jyëmbijttë kaˈoybyëty? 2) ¿Ti tyuundë ja kaˈoybyëty parë kyaj ojts kyutëgoytyë mä ja Ayoˈonduu?

⁸ Mä Noé jyukyˈajty jaˈäjtë wiinkpë anklës diˈib kyaj tnekymyëmëdoowdë Jyobaa. Tmastuttë ja lyugäär jam tsäjpotm, ta kyëdaktë yä Naxwiiny ets dyajjëmbijttë nyiniˈkx kyëbäjk extëmë jäˈäy. ¿Tiko? Biiblyë jyënaˈany: “Yëˈë Dios yëˈë tyuumbëtëjk [o yˈanklës] ko  tˈijxtë yäˈädë toˈoxyˈënäˈkëty jantsy oy jantsy tsujëtypyë. Ënet ojts twinˈixtë ak jaˈa oyëtypyë, ets mëët pyëjktë yˈuktë, mëdiˈibë ënety tyim tsojkënˈäjtëbën” (Génesis 6:2, MNM). Tyäˈädë anklëstëjk yëˈë diˈib ojts dyajmäˈättë naxwinyëdë jäˈäy, perë Jyobaa Dios kyaj jeky ojts tnaˈixy. Pääty tkejxyë Ayoˈonduu diˈib yajkutëgooytyaayë axëkjäˈäy, yëˈëyë tsoktë diˈibë netyë Jyobaa myëduundëp (Génesis 7:17, 23). Per ja axëk anklës o kaˈoybyëty kyaj kyutëgooytyë, tsyëmëˈktë jatëgok ja nyiniˈkx kyëbäjk extëmë anklës, ta jyëmbittë tsäjpotm. Extëm yˈadëtstë, ta ojts dyaˈixëdë ko yëˈë nety pyuwäˈkëdëbë Mëjkuˈu diˈib jëmbijt “kaˈoybyë wintsën” (Matewʉ 9:34, OTJ).

9. 1) ¿Wiˈix ojts jyattë ja anklëstëjk ko jyëmbijttë tsäjpotm? 2) ¿Ti nnijawëyäˈänëm mä kaˈoybyëty?

⁹ Ko ja kaˈoybyëty o anklës diˈib kyaj myëdoowdë jyëmbijttë tsäjpotm, Dios kyaj tnekynyaˈijxy ets ttuktëkët ja familyë diˈib jam tsäjpotm, duˈun extëmë Satanás kyaj ojts nyekyyajnaˈixy (2 Peedrʉ 2:4). Oy tyamë tyäˈädë kaˈoybyëty kyaj mbäät tnekymyëdattë nyiniˈkx kyëbäjk extëmë naxwinyëdë jäˈäy, duˈunyëm tmëdattë mëkë mëjääw ets tˈaxëktundë naxwinyëdë jäˈäy. Ets mëdë nyaybyudëkë kaˈoybyëty, Satanás twinˈëëny “nidëgekyë ja naxwinyëdë jäˈäy” (Diˈibʉ Jatanʉp 12:9; 1 Fwank 5:19). ¿Wiˈix ttuny? Yëˈë kaˈoybyëty kanäk naxë winmäˈäny tmëdattë parë twinˈëëndë jäˈäy (käjpxë 2 Korintʉ 2:11). Min nˈokˈijxëm tijaty yajtuumpy.

10. ¿Ti yˈandijpyë brujëˈäjtk?

¹⁰ Kaˈoybyëty o tsuu poj, yëˈë yajtuundëbë brujëˈäjtk o käjxpojk parë twinˈëëndë jäˈäy. Brujëˈäjtk yëˈë yˈandijpy tukëˈëyë tuˈunën diˈibë jäˈäy tyuumpy mëdë kaˈoybyëty, mbäät këˈëmë jäˈäy tyuny kyajpxy o mbäät dyajtuny  tuˈugë brujë. Mä Biiblyë yajkubojkypy tukëˈëyë tyäˈädë tuˈunën ets xyˈanmäˈäyëm parë njëjpkudijëtyaˈayëm tukëˈëyë (Galasyʉ 5:19-21). Tadë kaˈoybyëty duˈun dyajtundë brujëˈäjtk extëmë äjkxmäjtspë tiiyëm yajtuumpy parë tmatsyë äjkx. Nanduˈunë kaˈoybyëty, kanäk pëky tijaty dyajtuny parë tjaˈabëkyë jäˈäy.

11. ¿Ti yˈandijpyë xëwëj xëmaaky, ets tiko mbäät njëjpkudijëm?

¹¹ Tuk pëky diˈib yajtuumbyë kaˈoybyëty, yëˈë xëwëj xëmaaky. ¿Ti yˈandijpy xëwëj xëmaaky? Yëˈë mä jäˈäy tnijawëyaˈany ti miin këdakp o diˈib kyaj yajnijawë. Nääk dyajtundë orakëlë, baräjë, twëjtë mok päjk, tkäjpxtë këˈë ets dyajnikajtë tsuu kumäˈäy. Mayë jäˈäy jyënäˈändë ko tyäˈädë tuˈunën kyaj yˈaxëëgëty, perë Biiblyë jyënaˈany ko xëwëj xëmaabyë yëˈë mëdë kaˈoybyëty tyundë. Extëm nˈokpëjtakëm, mä Apostʉlʉty 16:16-18 tnigajpxy mä tuˈugë kiixy diˈib “myëdäjt ja mëjkuˈu wyinmäˈäny es yëˈë mët xyëmay”. Per ko ja kiixy ojts myastuˈutyëty ja kaˈoybyë diˈibë nety myëdäjtypy, ta kyaj mbäät ojts nyekyxyëmay.

12. ¿Tiko kyutsëˈëgëty nmaytyakëm mëdë oˈkpë?

¹² Ja tuk nax wiˈixë kaˈoybyëty twinˈëënyë jäˈäy, ja ko dyajmaytyäˈägäˈändë mëdë oˈkpë. Pënaty nyimääy nyidäjtëbë jyiiky myëguˈuk diˈib të yˈoˈknë, yajtukmëbëjktëp tijaty diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty mä oˈkpë. Mbäät tuˈugë brujë tnimaytyaˈaky ti ja oˈkpë tyuun diˈib kyaj nëgoo pën tnijawë, o yajmëdowët tuˈugë ääw yoˈkn extëm ijty ja jäˈäy kyajpxy. Tyäˈädë, yëˈë tyukmëbëjkypy mayë jäˈäy ko jantsy jukyˈäjttëbë oˈkpë, ets ko mbäät mëët myaytyäˈäktë parë jyotkujkmoˈoyëdët. Perë tyäˈädë kyaj tyëyˈäjtënëty, ets kutsëˈëgë nanduˈunë tyäˈädë tuˈunën. ¿Tiko? Yëˈko kaˈoybyëty o tsuu poj, mbäät duˈun meerë kyajpxy extëm ja jäˈäy diˈib të yˈoˈknë, ets nan mbäät tijaty ttuknijawë brujë diˈib mä ja  oˈkpë (1 Samuel 28:3-19). Per extëm të nnijäˈäwëm mä kapitulo 6, ko tuˈugë jäˈäy yˈooky kyaj mä nyekyjyukyˈaty (Salmo 115:17). Ko jäˈäy dyajmaytyaˈagyë oˈkpë, yëˈë të wyinˈëënëdë kaˈoybyëty ets kyaj ttundë diˈibë Dios tsyejpy (käjpxë Deuteronomio 18:10, 11; Isaías 8:19). Pääty, jëjpkudijë tyäˈädë tuˈunën diˈibë kaˈoybyëty yajtuundëp.

13. ¿Wiˈix tyam mayë jäˈäy yajpäättë diˈib ijty atsëˈk ajäˈäwëdëbë kaˈoybyëty o tsuu poj?

¹³ Yëˈë kaˈoybyëty kyaj jeˈeyë twinˈëëndë jäˈäy, nanduˈunën tˈatsëˈëgëdë. Satanás mëdë kyaˈoybyëty nyijäˈäwëdëp “ko tyim patypyë duˈun ja tiempë” parë jyëgaˈaktët yä Naxwiiny, pääty mas axëëk yˈadëˈëtstë (Diˈibʉ Jatanʉp 12:12, 17). Milˈamë jäˈäy të yˈawäˈätspëtsëmdë diˈibë nety atsëˈk ajäˈäwëdëbë kaˈoybyëty o tsuu poj. ¿Ti të ttundë? ¿Wiˈix mbäät tuˈugë jäˈäy yˈawäˈätspëtsëmy mä kaˈoybyëty axtë diˈib tyuunkˈäjtypyë brujëˈäjtk?

14. ¿Wiˈix mbäät nˈawäˈätspëtsëˈëmëm mëdë kaˈoybyëty o tsuu poj ko nbanëjkxëmë yˈijxpajtën ja jäˈäyëty diˈib Éfeso?

¹⁴ Biiblyë xyˈanmäˈäyëm wiˈix njëjpkudijëmë kaˈoybyëty o tsuu poj ets wiˈix nˈawäˈätspëtsëˈëmëm. Min nˈokˈijxëmë yˈijxpajtënë ja jäˈäyëty diˈib tsënääytyë Éfeso diˈib ojts tpanëjkxtë Kristë. Mä nety tkapanëjkxtë Kristë, nääk yëˈë nety tyuunkˈäjttëbë brujëˈäjtk. Per ¿ti tyuundë ko ja wyinmäˈäny ojts tpëjtäˈäktë tmastuˈudäˈändë? Diosë yˈAyuk tnimaytyaˈaky: “Es may yëˈë jäˈäyëty diˈibë të ttuny yëˈë brujë winmäˈäny, dyajmiindë nyeky es tninoˈktë mayjyaˈay wyinduuy” (Apostʉlʉty 19:19). Tyäˈädë jäˈäyëty diˈib ojts tpanëjkxtë Kristë ojts dyajtooytyaˈay tukëˈëyë neky diˈib mëët bryujëˈattë, ets duˈun ojts dyajwëˈëmdë ijxpajtën parë jäˈäyëty diˈib mä tyäˈädë tiempë jyëjpkudijëyandëbë kaˈoybyëty.  Pënaty myëdunandëbë Jyobaa, kyaj yˈoyëty tnekymyëdattët tijaty jyaˈäjtypyë brujë, extëmë liibrë, rebistë, pelikula, dibujë etsë ëy yaˈaxy diˈib tyukˈatsejpyë jäˈäy parë ttunëdë brujëˈäjtk. Nanduˈun tukëˈëyë diˈibë jäˈäy yajtuundëp parë nyaygyuwäˈänëdë mëdë kaˈoybyëty o tsuu poj, extëmë këjiits o këjan (1 Korintʉ 10:21).

15. ¿Ti mbäät nduˈunëm parë njëjpkudijëmë tsuu poj o kaˈoybyëty?

¹⁵ Të nety nyaxy naa tuk jëmëjt majtsk jëmëjtën mä ja jäˈäyëty diˈib Éfeso të tnoˈktäˈäytyë ja neky diˈib mëët bryujëˈattë, ko apostëlë Pablo ojts tkujayë: “Mët ko yëˈë nmëtsipˈäjtëm [...] nidëgekyëtyë mëjkuˈu esë kaˈoybyë” (Éfesʉ 6:12). Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko ja kaˈoybyëty, kyaj nety tmastuˈuttë ja Dios mëduumbë. Kyëˈëjotyë nety tmëdatäˈändë. Pääty, ¿ti net mas yˈaktuundë? Apostëlë Pablo ojts yˈanëˈëmxëdë: “Extëmë soldäädë tmëdaty ja yˈeskuudë, mmëbëktë miitsëty ja Jesukristë, mët ko mëdë tadë mëbëjkën mbäät xyaˈˈaduktë ja jëëndiˈpxn diˈibë ja kaˈoybyë nyasmäjtsëp mä miitsëty”  (Éfesʉ 6:16). Ko niˈigyë xyajmëktäˈägëdë mëbëjkën, ta mas pojënë nëjkx xyjëjpkudijë kaˈoybyëty o tsuu poj (Matewʉ 17:20).

16. ¿Wiˈix mbäät nyajmëktakëmë mëbëjkën?

¹⁶ ¿Wiˈix mbäät nyajmëktakëmë mëbëjkën? Mët yëˈëgyëjxm ko nˈëxpëjkëmë Biiblyë. Duˈun extëm tuˈugë potsy parë yˈittët mëk, tsojkëbë yˈëjx tmëdatët täˈtspëky. Nanduˈun parë nmëdäjtëm mëk ja mëbëjkën, tsojkëp ja yˈëjx mëk nmoˈoyëm, ko nˈëxpëjkëm ja tëyˈäjtën diˈib yajpatp mä Diosë yˈAyuk. Pën ngäjpxëm ets nˈëxpëjkëm jabom jabomë Biiblyë, ta nëjkx nyajmëktakëmë mëbëjkën. Ets extëm tuˈugë potsyë täˈtspëkypyë, duˈunë tadë mëbëjkën nëjkx xykyuwäˈänëm mä myëjääw ja kaˈoybyëty o tsuu poj (1 Fwank 5:5).

17. ¿Ti mbäät nduˈunëm parë nnaygyuentˈäjtëm mëdë kaˈoybyëty?

¹⁷ Jam Éfeso mayë nety ja jäˈäy ttuunkˈattë brujëˈäjtk, pääty ja diˈibë nety pyanëjkxtëbë Kristë niˈigyë nety ttsoktë etsë Dios kyuwäˈänëdët. ¿Ti tyuundë? Pablo ojts yˈanëˈëmxëdë: “Katë xymyastuˈuttë ja käjxtakën; duˈunyëm amdow pëjktsowdë ja Dios” (Éfesʉ 6:18). Kom ëtsäjtëm nanduˈun tyam njukyˈäjtëm mä mayë jäˈäy tjantsy tyuunkˈattë brujëˈäjtk, tsojkëp nmënuˈkxtakëmë Jyobaa parë xykyuwäˈänëm ets njëjpkudijëmë tyäˈädë kaˈoybyëty o tsuu poj. Ets tsojkëbë Jyobaa xyëëw ndukmëgäjpxëm ko nmënuˈkxtakëm (käjpxë Proverbios 18:10). Tsojkëp nanduˈun xëmë nˈamdoˈowëm parë xyˈagëˈëdujk xyˈaxäjtujkëm mä Mëjkuˈu (Mateo 6:13). Ets mbäät nˈijtëm seguurë ko Dios yˈatsoowëmbitëbë nuˈkxtakën (Salmo 145:19).

18, 19. 1) ¿Tiko mbäät nˈijtëm seguurë ko madäˈägäˈänëm mä ntsiptuˈunëm mëdë kaˈoybyëty? 2) ¿Ti yaˈˈatsoowëmbitäämp mä ja tuˈukpë kapitulo?

¹⁸ Tadë kaˈoybyëty o tsuu poj mëk axëkjäˈäyëty  ets kumëjääjëty. Per pën njëjpkudijëmë kaˈoybyë ets nmëwingoˈonëmë Dios ko nmëduˈunëm, kyaj nëjkx nekyjukyˈäjtëm atsëˈëk ajawë (käjpxë Santya̱ˈa̱gʉ 4:7, 8). Tyäˈädë kaˈoybyëty o tsuu poj, kyaj tukëˈëyë mëjääw tmëdattë. Ja tiempë mä Noé jyukyˈajty ojts yajtukumëdowdë, ets tyam mä tiempë myiny kyëdaˈaky, nanduˈun yajtukumëdowäˈändë (Juudʉs 6). Jamyats nanduˈun ko Jyobaa xykyuwäˈänëmë yˈanklëstëjkë kumëjääwbë (2 Reyes 6:15-17). Yëˈëjëty xyˈijx xytyuˈunëm mä ntsiptuˈunëm mëdë tsuu poj ets xytyukmëtsojkëm parë nmadakëm. Duˈunxyëp extëm xymyëjämoˈoyëm ets nmadakëm. Pääty ninäˈä ngamastutëmë Jyobaa mëdë yˈanklëstëjk diˈib mëduunëdëp jam tsäjpotm diˈib yëˈë fyamilyëˈajtypy. Nˈokjëjpkudijëtyaˈayëm tukëˈëyë brujëˈäjtk ets nˈokkuytyuˈunëm xëmë tadë käjpxwijën diˈib yajpatp mä Diosë yˈAyuk (1 Peedrʉ 5:6, 7; 2 Peedrʉ 2:9). Duˈuntsoo nëjkxëp seguurë nmadakëm mä ntsiptuˈunëm mëdë kaˈoybyëty o tsuu poj.

¹⁹ Per, ¿tiko Dios tnaˈixy ets duˈunyëm jyaˈˈatëdë kaˈoybyëty etsë axëkˈäjtën diˈib nëgoo xytyimˈyaˈˈayoˈowënë? Mä ja tuˈukpë kapitulo yaˈˈatsoowëmbitäˈänyë tyäˈädë yajtëˈëwën.