1, 2. ¿Tiko njënäˈänëm ko jantsy oyë tadë Biiblyë diˈibë Dios të xynyamoˈoyëm?

¿WIˈIX mnayjawëty ko tuˈugë jäˈäy ti mnamoˈoyëty? Seguurë ko mnayjäˈäwëp agujk jotkujk ets mmoobyë dyoskujuyëm. Ko duˈunë jäˈäy ti mnamoˈoyëty, ta dyaˈixyëty ko mtsojkëp ets myëjjäˈäwëp ko mëët mnaymyayëty.

² Nanduˈunë Biiblyë, yëˈë diˈibë Dios të xynyamoˈoyëm ets mbäät nmëjjäˈäwëm. Yëˈëyë jeˈeyë diˈib mbäät xytyuknijäˈäwëm diˈib ninäˈäxyëp nganijäˈäwëm. Extëm nˈokpëjtakëm, xytyukmëtmaytyakëm mä wiˈix ojts kyojˈyë tsäjp, mëtsäˈä, Naxwinyëdë ets ja tim jawyiimbë yetyëjk mëdë toxytyëjk. Nan xykyäjpxwijëm mä wiˈix mbäät nwinguwäˈkëmë amay jotmay o ko ti nmëmäˈäy nmëdäjëm mä jukyˈäjtën. Biiblyë nan xytyukmëtmaytyakëm mä wiˈixë Dios tkuytyunäˈäny diˈib të ttuknibëjtäägë ets dyaˈoyëyaˈanyë jukyˈäjtën yä Naxwiiny. ¡Jantsy oyë tadë Biiblyë diˈibë Dios të xynyamoˈoyëm!

3. ¿Ti yaˈijxëbë Jyobaa ko të xymyoˈoyëmë Biiblyë, ets tiko oy xyajnayjäˈäwëm?

³ Tadë Biiblyë diˈib të nyajnamoˈoyëm, jantsy oy nanduˈun xyajnayjäˈäwëm, yëˈko yëˈë nyimaytyakypyë Jyobaa.  Ko Jyobaa të xymyoˈoyëmë Biiblyë, yëˈë yaˈijxëp ko tsyejpy ets nˈixyˈäjtëm yajxon. Pesë Biiblyë mbäät xypyudëjkëm parë yëˈë nmëwingoˈonëm.

4. ¿Diˈibë mas kajaa mmëdoopy mä Biiblyë wyaˈkxy?

⁴ Mayë jäˈäy tmëdattë tuˈugë Biiblyë extëm mijts xymyëdaty. Pesë Biiblyë ja kujk pyëtsëmy, naa 2,600 ayuk, ta diˈib miimp kaˈpxy ets ta diˈib jeˈeyë tuk pëky. Pääty mayë jäˈäy ak ta tmëdattë Biiblyë. Sëmään sëmään ja wyaˈkxy tuk miyonk naxyë Biiblyë ets pääty kanäk miyonk kujkë Biiblyë jyantsy pyëtsëmy. Pääty mbäät njënäˈänëm ko kyaj jyaˈˈatyë wiinkpë liibrë extëmë Biiblyë.

5. ¿Wiˈixtsoo Dios twinmäˈänymyooy ja jyaˈayëty ko tjääytyë Biiblyë?

⁵ Ko yajjääy nanduˈunë Biiblyë, yëˈë “Dios wyinmäˈänymyooy ja jyaˈayëty” (käjpxë 2 Timotee 3:16). ¿Wiˈixtsoon twinmäˈänymyooy? Biiblyë tˈatsoowëmbity ko yëˈë “ja espiritë santë winmäˈänymyooyëdë” (2 Peedrʉ 1:21). Duˈun extëm tuˈugë presidentë tˈanëëmë syekretaaryë ets tjäˈäyët tuˈugë neky. Pën jap ja yˈääw  yˈayuk yajkujäˈäyëp mä ja neky, yëˈë ja presidentë kyaj yëˈëjëty ja sekretaaryë. Nanduˈun jyaty mëdë Biiblyë, yëˈë jap miimbë Diosë myaytyaˈaky, kyaj yëˈë myinyë wyinmäˈäny ja yetyëjk diˈib jyaaytyë. Päätyë Biiblyë yëˈë “Diosë yˈayuk” (1 Tesalónikʉ 2:13).

6, 7. ¿Tiko xyajmonyˈijx xyajmonyjyäˈäwëm ko nˈijxëm wiˈix nyaymyënëjkxyëty diˈibë Biiblyë myaytyakypy?

⁶ Ja tiempë nyajxy naa 1,600 jëmëjt parë Biiblyë yajjääytyaay. Ja yetyëjkëty diˈib jyaaytyë wiink tiempë jyukyˈäjttë ets tiiyëm tyukjukyˈäjttë, tam diˈib kamduun ujts tuundë, tam diˈib äjkxmäjtstë, borreegë kuentˈäjttë ets axtë tamˈäjtë kugajpxyëty, fesëty etsë reyëty. Tamˈäjt nanduˈun tuˈugë doktoor diˈib jyaayë tadë liibrë diˈib xyëwˈäjtypy Lukʉs. Per oy ja jäˈäyëty diˈib jyaaytyë Biiblyë wiink tiempë jyukyˈäjttë ets tiiyëm tyukjukyˈäjttë, tadë Biiblyë kyaj tyëgatsy, naymyënëjkxëbë myaytyaˈaky, duˈun mä tyim tsondaˈaky axtë mä kyexy. *

⁷ Mä tsyondaˈagyë Biiblyë yëˈë myaytyakypy mä wiˈix ojts tsyonëˈëky tsyondaˈagyë amay jotmay yä naxwiiny, ets mä kyëjxnë yëˈë myaytyakypy mä wiˈixë Naxwinyëdë jyëmbitäˈäny extëm tuˈugë it lugäärë tsujpë. Nuˈun tukëˈëyë Biiblyë yajjääy, kanäk mil jëmëjtë tiempë nyajxy, ets diˈib xëmë myaytyakypy yëˈë wiˈixë Dios dyaˈˈadëwäˈäny diˈib të ttuknibëjtäägë. Xyajmonyˈijx xyajmonyjyäˈäwëm wiˈix nyaymyënëjkxyëty diˈibë Biiblyë myaytyakypy, ets duˈun mbäät myaytyaˈaky tuˈugë liibrë diˈib tsoˈomp mä Dios.

8. Oknigäjpx wiˈixë Biiblyë tëyˈäjtën tmaytyaˈaky diˈib okë ëxpëkyjyaˈay yˈëxpëjkpëtsëëmdëp.

 ⁸ Biiblyë nan tëyˈäjtën tmaytyaˈaky diˈib tyamnëmë ëxpëkyjyaˈay yˈëxpëjkpëtsëëmdëp. Extëm nˈokpëjtakëm, tadë liibrë diˈib xyëwˈäjtypy Levítico japë israelitëty yajmooytyë kanäk pëkyë anaˈamën, extëm jagam tpëjtäˈäktët tuˈugë päˈäm jäˈäy ets wiˈix tmëdattët ja wäˈätsˈäjtën. Tyäˈädë kyaj tnijäˈäwëdë ja jäˈäy diˈib kyaj yˈisraelitëty. Nanduˈun tëëyëp, kyaj ijtyë jäˈäy tnijawëdë wiˈix yˈixëtyë tyäˈädë Naxwinyëdë, per mä Biiblyë tapë nety yˈity kujayë ko Naxwinyëdë pik yˈixëty (Isaías 40:22). Nanduˈun ojts tnigajpxy ko tyäˈädë Naxwinyëdë kyaj mä nyaygyubëkyëty (Job 26:7). Tyäˈädë Biiblyë kyaj yëˈëjëty tuˈugë liibrë mä tijaty yaˈëxpëjkpëtsëmy. Per tëyˈäjtën kyajpxy ko tmaytyaˈaky diˈibë ëxpëkyjyaˈay yˈëxpëjkpëtsëëmdëp. ¿Këdii duˈunën mbäät myaytyaˈaky tuˈugë liibrë diˈibë Dios jyaˈäjtypy?

9. 1) ¿Ti xytyukˈijxëm ko Biiblyë tëyˈäjtën tmaytyaˈaky tijaty tëëyëp tuun jäjtë ets mbäät nmëbëjkëm? 2)  Pënatyë Biiblyë jyaaytyë, ¿tiko kyaj tkuyuˈtstë tijaty?

⁹ Biiblyë nan tëyˈäjtën tmaytyaˈaky tijaty tëëyëp tuun jäjtë ets mbäät nmëbëjkëm. Yajxon tijaty xytyukmëtmaytyakëm, kyaj jeˈeyë tnigajpxy tijaty ja jäˈäy txëwˈäjttë, nanduˈunën tmaytyaˈaky pën yˈapˈäjt tyeetyˈäjttë. * Ja jäˈäyëty diˈibë Biiblyë jyaaytyë kyaj ti tkuyuˈtstë, kyujäˈäyëdë mä ja nyax kyäjpn tyëgooy ets axtë mä yëˈë këˈëm tyëgooytyë. Extëm nˈokpëjtakëm, mä tadë liibrë diˈib xyëwˈäjtypy Números, japë Moisés tkujäˈäyë ja tyëgoˈoyën ets wiˈixë Dios ojts mëk jyëjwijtsëmbityëty (Números 20:2-12). Kyaj dyuˈunëty extëmë jäˈäyëty diˈib jyaaytyë wiink liibrë, diˈib kyaj tkujäˈäyëdë mä kyamadaktë kyäjpn. Päätyë wiinkpë liibrë kyaj tëyˈäjtën  myaytyaˈaky, perë Biiblyë tëyˈäjtën myaytyaˈaky mët ko yëˈë tuˈugë liibrë diˈib tsoˈomp mä Dios.

10. ¿Tidën ko njënäˈänëm ko Biiblyë yëˈë tuˈugë liibrë diˈib mbäät xypyudëjkëm?

¹⁰ Komë Dios yëˈë wyinmäˈänymyooy ja jäˈäyëty diˈib jyaaytyë Biiblyë, pääty “tuump oy es nyaˈëxpëjkëm,  ndukˈanaˈamëm, nyaˈoˈoyëm” (2 Timotee 3:16). Yëˈë tuˈugë liibrë diˈib mbäät xypyudëjkëm. Diˈib ijtp kujayë mä Biiblyë, yëˈë yaˈijxëp ko pën ojts dyajjäˈäyëty yˈixyˈajtypy yajxonë naxwinyëdë jäˈäy. Pes pën të dyajjäˈäyëtyë Biiblyë, yëˈë këˈëmë Jyobaa, tadë Dios diˈib të xyajkojëm. Yëˈë niˈigyë tjaygyukë ti nwinmäˈäyëm, ti njäˈäwëm ets kyaj dyuˈunëty ëtsäjtëm. Nan nyijäˈäwëp ti tsojkëp nduˈunëm parë nbatëmë jotkujkˈäjtën, ets nan nyijäˈäwëp ti kyaj yˈoyëty nduˈunëm.

11, 12. 1) ¿Ti myaytyakë Jesus mä Matewʉ kapitulo 5 axtë 7? 2) ¿Tijaty käjpxwijënë oybyë myaytyakypyë Biiblyë, ets tiko kyäjpxwijën tpudëkëdë mayë jäˈäy axtë tyambäät?

¹¹ Okwinmay mä diˈibë Jesus myaytyak mä Matewʉ kapitulo 5 axtë 7, diˈib yajtijp Sermón del Monte. Jantsy oy diˈib ojts tyukniˈˈixë, yëˈë ko ojts tmaytyaˈaky mä wiˈix nbatëmë agujkˈäjt jotkujkˈäjtën, wiˈix nyaˈoˈoyëm ko pën mëët ntsiptuˈunëm, wiˈix nuˈkxtakëm ets wiˈix mbäät nˈijxëmë jukyˈäjt madakën. Jesusë yˈääw yˈayuk duˈunyëm tyam tmëdatyë mëkˈäjtën extëm ko ojts tmaytyaˈaky.

¹² Biiblyë myëmiimpy mayë käjpxwijën, extëm mä wiˈix jyukyˈattëdë familyë, wiˈixë jäˈäy tˈixtëdë tyuunk yˈayoˈon ets wiˈix mbäät oy nˈijtëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm. Tadë käjpxwijën diˈib myëmiimpy mbäät tpudëkë niˈamukë naxwinyëdë jäˈäy ets xëmë yˈoybyëtsëmy. Extëmë Dios tˈanmääyë kyugajpxy Isaías, ja nˈijxëm pënë wyijyˈäjtënë miimp mä Biiblyë: “Ëjts, Jyobaa, ëjtsën mijts xyDiosˈäjtp, ja diˈib mdukniˈˈijxëp parë këˈëm xytyukˈoyˈatët” (Isaías 48:17).

13. ¿Wiˈixë Jyobaa ttukujäˈäyë kyugajpxy Isaías mä wiˈixë nety jyatäˈänyë Babilonia käjpn?

¹³ Biiblyë myëmiimpy nanduˈun tijaty tëëyëp ojts yajnaskäjpxë. May të yˈadëy, min nˈokˈijxëm tuˈuk.  Jyobaa ojts tnaskäjpxë mët yëˈëgyëjxmë kyugajpxy Isaías, ko Babilonia käjpn kyutëgoyaˈany (Isaías 13:19; 14:22, 23). Ets nanduˈun ojts tmaytyaˈaky wiˈixën tyunäˈäny jyatäˈänyëty. Ko ja tsiptuumbëty yajtëˈëtsandëbë nëë diˈib jam Babilonia ets ko mä ja käjpn duˈunyë tyëkëyäˈändë ets kyaj tsyiptunäˈändë. Per kyaj yëˈëyë ojts tnigajpxy, nanduˈun ojts jyënaˈany ko ja rey diˈib jyaˈabëkaambyë Babilonia käjpn, txëˈatäˈäny Ciro (käjpxë Isaías 44:27–45:2).

14, 15. ¿Wiˈix yˈadëëy diˈibë kugajpxy Isaías ojts tnaskäjpxë mä ja Babilonia käjpn?

¹⁴ Ja nety të nyaxy naa majtsk mëgoˈpx jëmëjtën, ja ux mä 5 yˈanyë oktuubrë ets kyuxëënyë mä 6 yˈany, mä ja jëmëjt 539 mä kyajnëm myinyë Jesus, ko ja tsiptuumbëty ojts nyaynyikojëdë jam Babilonia pëˈam. ¿Pën nyiwintsënˈäjt? Yëˈë ja rey diˈib xyëˈäjt Ciro. Yëˈë nety yaˈˈadëwaampy diˈib të yajnaskäjpxë. Per ¿waˈandaa nety duˈunyë tyëkëdët Babilonia ets kyaj tsyiptundët extëmë nety të yajnaskäjpxë?

¹⁵ Ja jäˈäyëty diˈib Babilonia tapë nety xyëdundë mä  tadë ux, ets kyaj nety myay tyäjtë mët ko ja kyäjpn täˈtspëky nyabotsyëty ets jantsy këjxm. Pääty, tap yëˈëjëty xyëdundë ets ja Ciro tap twoodëˈëtsy ja nëë diˈib Babilonia parë mbäät ttuknaxtë ja tsyiptuumbëty ets jyäˈttët mä ja käjpnë nyabots. Per ¿wiˈix tyëjkëdë käjpnoty ets pën nabotsyë nety? ¡Ja jäˈäyëty diˈib Babilonia të nety tjäˈäytyëgoytyë dyaˈˈaduktëdë tëjkˈääw!

16. 1) ¿Wiˈixë Isaías ojts tnaskäjpxë ko wyëˈëmäˈänyë Babilonia käjpn? 2) ¿Wiˈix yˈadëëy diˈib ojts tnaskäjpxë Isaías ko Babilonia käjpn wyëˈëmäˈäny tukwäˈäts?

¹⁶ Jyobaa të nety tnaskäjpxë mä ja Babilonia käjpn: “Ninäˈä kyanekyyajtuktsëënëyaˈany, ets kyaj nyekyˈitäˈäny extëm tuˈugë lugäär parë jäˈäy ttuktsëënët nuˈunë tiempë pyety kyuˈty. Ets ja Arabia jäˈäy kyaj yä nyekynyaynyikojäˈänëdë, etsë borreegë kuentˈäjtpë kyaj yä tnekyyajpoˈkxäˈändë byorreegë” (Isaías 13:20). Kyaj jeˈeyë ojts yajnaskäjpxë ko kyutëgoyaˈany ja käjpn, nanduˈunën ko wyëˈëmäˈäny tukwäˈäts winë xëëw winë tiempë. Mijts mbäät xypyëkyë kuentë ko ojts yˈadëy. Pes tyam, ja potsy kyutuk tap yajpääty Irak, wingon mä Bagdad. Kyaj pën  jap nyekytsyëënë, tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko tuun jäjtë duˈun extëmë Jyobaa ojts tnaskäjpxë mët yëˈëgyëjxmë Isaías ko jyënany: “Nbadëˈëgaambyëts mëdë patn diˈib yajkutëgoyëdëp” (Isaías 14:22, 23). *

17. ¿Tiko kyëktëkë niˈigyë mëbëjkën ko nnijäˈäwëm yˈadëëdäˈäy diˈib ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë?

¹⁷ ¿Këdii yajkëktëjkëp niˈigyë mëbëjkën ko nnijäˈäwëm yˈadëëdäˈäy tijatyë Biiblyë nyaskäjpxë? Duˈunë duˈun, ko nnijäˈäwëm wiˈixë Jyobaa dyaˈˈadëëyë wyandakënë diˈib tyuun tëëyëp, yëˈë xyajnayjäˈäwëm seguurë ko adëwäämp diˈib të twandaˈaky: ko dyajjëmbitäˈänyë Naxwinyëdë extëm tuˈugë it lugäärë tsujpë (käjpxë Números 23:19). Pääty nˈawijx njëjpˈijxëm “ja jikyˈäjtën winë xëë winë tiempë, mët ko Dios, diˈibë kyaj yˈandaˈaky, axtë mä kyajnëmë nety ja naxwinyëdë kyojynyëm xywyandakëm tadë jikyˈäjtën” (Titʉ 1:2). *

18. ¿Wiˈixë apostëlë Pablo ojts tnigajpxy mä wiˈixë “Diosë yˈayuk” myëjjëty?

¹⁸ Diˈib të nˈijxëm mä tyäˈädë kapitulo, yëˈë xytyukˈijxëm ko kyaj jyaˈˈatyë wiinkpë liibrë extëmë Biiblyë. Pesë Biiblyë naymyënëjkxëbë myaytyaˈaky, tëyˈäjtën tmaytyaˈaky diˈib okë ëxpëkyjyaˈay yˈëxpëjkpëtsëëmdëp ets nan tëyˈäjtën tmaytyaˈaky diˈib tuun jäjtë tëëyëp, pudëjkëbë kyäjpxwijën ets adëëp diˈib nyaskäjpxëp. Päätyë Biiblyë yˈity  mëj. Per diˈib niˈigyë yajmëjpëtsëëmëp, yëˈë extëm jyënanyë apostëlë Pablo: “Ja ko yëˈë Dios ja yˈayuk myëdäjtypy ja mëkˈäjtën [“juugyëˈë”, TNM] es jaˈagyëjxm jyaaty ja jikyˈäjtën. Tyuktëjkëtyaapy mä ni tuˈugë espäädë diˈibë majtskë yˈää mbäät kyatëkë, tëjkëp mä ti ja jäˈäy wyinmääytyëp o tsyojktëp, yajnigëxeˈkypy nidëgekyë ja jäˈäyë jyaˈayˈäjtën” (Ebreeʉsʉty 4:12).

19, 20. 1) ¿Wiˈix xypyudëjkëmë Biiblyë parë nbëjkëmë kuentë wiˈix njäˈäyˈäjtëm? 2) ¿Wiˈixtsoo mijts mbäät xyaˈixyëty ko mëjjäˈäwëbë Biiblyë, tadë liibrë diˈibë Dios të xynyamoˈoyëm?

¹⁹ Ko ngäjpxëmë “Diosë yˈayuk” o myaytyaˈaky, mbäät dyajtëgatsyë jukyˈäjtën. Ets mbäät xypyudëjkëm parë nbëjkëmë kuentë wiˈix njäˈäyˈäjtëm. Kyaj jeˈeyë tsyekyëty ets njënäˈänëm ko ntsojkëmë Dios. Pes wiˈix nguytyuˈunëm tijatyë Biiblyë tukniˈˈijxëp, ja nyigëxëˈëgäˈäny ti nmëdäjtëm mä jot winmäˈäny ets mä jot korasoon.

²⁰ Tadë Biiblyë jantsy jamën tsyoony mä Dios. Tsojkëbë net ngäjpxëm, nˈëxpëjkëm ets ntsojkëm. Ak ëxpëk, duˈun xyaˈixëdët ko mëjjäˈäwëp ko Dios të mnamoˈoyëtyë Biiblyë. Ets nëjkxëp nanduˈun xymyëjjawë diˈibë Dios të ttuknibëjtäägë parë naxwinyëdë jäˈäy. Mä ja tuˈukpë kapitulo nˈixäˈänëm ti Dios të ttuknibëjtäägë ets wiˈix dyaˈˈadëwäˈäny.