1, 2. ¿Ti diˈibë net mbäät mnayajtëyëty pën të xytyukpëtsëëmduˈutyë relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty? Ets ko mˈokwinmay, ¿tidaa ko jyëjpˈamëty ets duˈun nnayajtëˈëwëm?

OKWINMAY ko mijts xynyijawët tuˈugë jäˈäy xëmë dyaˈˈaxëëgë nëë diˈib mˈukypy. Tyäˈädë nëë mbäät mˈaxëktunyëty mëjwiin kajaa axtë myaˈoogyëty. ¿Ti mdunëp? Pes kyaj xynyekyˈuugët. Per oy xykyanekyˈuugët tsojkëbë net mnayajtëwëdët, ¿xypyäˈämdunëptsëdaa tadë nëë diˈibëts të nˈuuky?

² Extëmë tadë nëë, nanduˈun yajnigajpxyë relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty. Mä Biiblyë tyukniˈˈixë ko duˈun extëm të yˈaxëëgë mëdë tyukniˈˈijxën etsë tyuˈunën diˈib kyaj wyäˈätsëty (2 Korintʉ 6:17). Pääty jyëjpˈamëty ets ndukpëtsëëmdutëm tukëˈëyë relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty, diˈib yajtijp mëj “Babilonyë” (Diˈibʉ Jatanʉp o Apocalipsis 18:2, 4). ¿Të mijts xytyukpëtsëëmduˈuty? Pën të, oy ko duˈun të xytyuny. Per kyaj jeˈeyë tsyekyëty ets xytyukpëtsëëmduˈudët ja relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty o mjënäˈänët ko kyaj xynyekytyukˈitëyaˈany. Tsojkëp ets nanduˈun mnayajtëwëdët: “¿Jatsëdaa ti nˈaktuny  o nˈakmëdaty diˈib tsoˈomp mä relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty?”. Min nˈokˈijxëm extëm tijatyëty.

3. 1) Oknimaytyäˈäk wiˈixë Biiblyë jyënaˈany ko yaˈˈawdatyë awinax, ets tiko mayë jäˈäy kyaj tkupëkäˈändë extëmë Dios jyënaˈany. 2) Pën jam ti xyˈakmëdaty diˈib tsoˈomp mä relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty, ¿wiˈix mbäät xytyuny?

³ Ta jäˈäy diˈib oy nnayjäˈäwëp ko tmëdatyë santë o awinax. ¿Ja nanduˈun xymyëdaty? Pën mmëdäjtypy, waˈan axëëk xymyëdoy ko myaˈˈanëëmë aduˈugë Dios xymyënuˈkxtäˈägët ets kyaj xyajtunëdë awinax. Mbäät axtë xymyëdatyë msantë diˈib mëk mtsejpy. Perë Dios yëˈë nyigajpxypy wiˈix ttseky nˈawdäjtëm, ets mä Biiblyë xytyukniˈˈijxëm ko Dios kyaj ttseky ets nyajtuˈunëmë awinax ko yëˈë nˈawdäjtëm (käjpxë Éxodo 20:4, 5; Salmo 115:4-8; Isaías 42:8; 1 Fwank 5:21). Pääty, parë xymyëdunëdë Dios ëxtëm ttseky, tsojkëp xyajjëjptëgoyët tukëˈëyë awinax diˈib mmëdäjtypy diˈib tsoˈomp mä relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty. Ixë awinax extëmë  Jyobaa tˈixy, pes yëˈë “yˈëxëëkˈijxypy” mëk (Deuteronomio 27:15, MNM).

4. 1) ¿Tiko ninuˈun kyatsobääty ko jäˈäy tˈawdatyë oˈkpë anmë? 2) ¿Tiko Jyobaa ojts tˈanëëmë ja israelitëty ko yajkubojkypyë brujëˈäjtk?

⁴ Ja tuk pëky diˈib tyuundëbë relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty yëˈë yˈawdäjttëbë oˈkpë anmë. Näägë jäˈäy mä nety tkanijawëdë tëyˈäjtën diˈib mä Biiblyë, myëbëjktëbë nety ko oˈkpë jukyˈäjtˈadëtsp wiinktsoo ets ko mbäät yˈaxëktuny o pyudëkë. Mijts nan waˈanë nety tijaty xytyuny parë xyajjotkujkˈatyë oˈkpë anmë. Per extëm të xynyijawë mä kapitulo 6 ko oˈkpë kyaj jyukyˈäjtˈadëˈëtsy wiinktsoo. Pääty ninuˈun kyatsobääty ko jäˈäy myaytyaˈaky mëdë oˈkpë. Ko näˈäty pën tˈixy o tmëdoowgajpxy ja jäˈäy diˈib të yˈoˈknë, yëˈë kaˈoybyëty diˈib duˈun nayajnäjxëdëp. Päätyë Jyobaa ojts dyajkuboky mä ja israelitëty ets kyaj pën myaytyäˈägët mëdë oˈkpë o ttuunkˈatëdë brujëˈäjtk (käjpxë Deuteronomio 18:10-12).

5. ¿Ti mbäät xytyuny pënë tadë relijyonk diˈib mdukˈijtëp yˈawdäjttëbë awinax etsë oˈkpë anmë?

⁵ ¿Ti mbäät xytyuny pënë relijyonk diˈib mdukˈijtëp yˈawdäjttëbë awinax etsë oˈkpë anmë? Diˈib mbäät xytyuny yëˈë yajxon xyjaygyukëdë tekstë diˈib mgajpxypy mä Biiblyë, mä tnigajpxy wiˈixë Dios tˈixy tukëˈëyë tyäˈädë tuˈunën. Mënuˈkxtäˈäk jabom jabomë Jyobaa, anëëmë ko mmëdunaampy extëm yëˈë ttseky ets amdowë naybyudëkë parë duˈun xyˈixët tijaty extëm yëˈë tˈixy (Isaías 55:9).

6, 7. 1) Oknimaytyäˈäk wiˈixë jäˈäy jyënäˈändë tiko tmëjtundë Diosˈuˈunk Xëëw, ets pënë Jesusë yˈëxpëjkpëty ojts tmëjtundë. 2) Ja tiempë mä Jesusë yˈëxpëjkpëty jyukyˈäjttë, ¿pën nanduˈun ijty ja kyumpleˈanyë yajtuump?

⁶ Kyaj nety wäˈätsë Dios nmëduˈunëm pën nduktëjkëmë xëëw diˈibë tyuundëbë relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty.  Extëmë Diosˈuˈunk Xëëw o Nabidad. Mä tyäˈädë xëëw, ja jäˈäy jyënäˈändë ko yëˈë jyamyajtstëp mä Jesus myaxuˈunkˈäjty, ets mayë relijyonk diˈib jënandëp ko tpanëjkxtë Kristë tmëjtundë tyäˈädë xëëw. Per nimää kyayajmaytyaˈaky pënë Jesusë yˈëxpëjkpëty ojts tmëjtundë tyäˈädë xëëw. Tuˈugë liibrë jyënaˈany: “Nuˈun nyajxy majtsk mëgoˈpx jëmëjt mä netyë Jesus të myaxuˈunkˈaty nipën ojts tkanijawë näˈä meerë myaxuˈunkˈäjty, ets kyaj pën nëgoo tmëjpëjtaky” (Los orígenes sagrados de las cosas profundas).

⁷ Ets oyxyëbë nety ja Jesusë yˈëxpëjkpëty tjanijäˈäwëbëdë näˈä meerë Jesus ojts myaxuˈunkˈaty, kyajxyëp ojts ttuunëdë kyumpleˈanyë. ¿Tiko? Yëˈko pënatyë Kristë ojts tpanëjkxtë “tˈijxtë tyäˈädë xëëw [...] ko yëˈë nyastuˈunëdë ja jäˈäyëty diˈib yˈawdäjttë kanäägë dios” (Las cosas nuestras de cada día). Mä Biiblyë jeˈeyë tmaytyaˈaky majtskë anaˈambëtëjk diˈib ojts ttundë kyumpleˈanyë, per yëˈë diˈibë nety kyaj tmëdundë Jyobaa (Génesis 40:20; Markʉs 6:21). Nanduˈun ijty ttuunëdë kyumpleˈanyë ja diosëty diˈib yˈawdäjttëp. Extëm nˈokpëjtakëm, ja jäˈäyëty diˈib Roma ja ijty tmëjtundë 24 äämbë mayë mä myaxuˈunkˈaty ja dios diˈib xyëˈäjtypy Diana, ets ja kum bom tmëjtundë ja tuˈugë dios diˈib xyëˈäjtypy Apolo. Päätyë kumpleˈanyë yëˈë yajtsondaktë jäˈäy diˈib yˈawdäjttë kanäägë dios, kyaj yëˈëjëty ja Jesusë yˈëxpëjkpëty.

8. Oknimaytyäˈäk wiˈixë jäˈäy ijty dyajkäjpxtë ko ttundë kumpleˈanyë.

⁸ Ja tuk pëky tiko Jesus kyaj ojts yajtunyë kyumpleˈanyë, yëˈko waˈan ja yˈëxpëjkpëty tnijäˈäwëdë ko yajkäjpxtëp ijtyë jäˈäy. Extëm nˈokpëjtakëm, may ja jäˈäy diˈib Grecia ets Roma myëbëjktëp ijty ko tuˈuk tuˈugë jäˈäy myëdäjtypy tuˈugë espiritë diˈib kuentˈäjtëp, diˈib jamˈäjtp ko myaxuˈunkˈaty ets diˈib kuentˈäjtëp nuˈun jyukyˈaty. Ets ko “tyäˈädë espiritë yëˈë mëët tyuˈugyë ja  dios diˈib nanduˈun yaˈˈabejtypy ja xyëëw jyëmëjt ko tyäˈädë jäˈäy dyaˈˈabetyë jyëmëjt” (The Lore of Birthdays [Mä yajnimaytyaˈagyë kumpleˈanyë]). Ets kom yajkajpxypyë jäˈäy, päätyë Jyobaa ninäˈä tkatukjotkëdäˈägët yajtunëdë Jesukristë kyumpleˈanyë (Isaías 65:11, 12). Per ¿tiko net mayë jäˈäy ttuuntsondaktë Diosˈuˈunk Xëëw?

9. ¿Tiko jäˈäy ojts twinˈixtë 25 äämbë disiembrë parë tjamyatsäˈändë ko Jesus myaxuˈunkˈäjty?

⁹ Kanäk mëgoˈpx jëmëjtë nety të nyaxy mä Jesus të jyukyˈaty yä Naxwiiny, ko jäˈäy ojts twinˈixtë 25 äämbë disiembrë parë tjamyatsäˈändë ko Jesus myaxuˈunkˈäjty. Perë Jesus kyaj ojts myaxuˈunkˈaty disiembrë poˈo, * ja ojts myaxuˈunkˈaty naa oktuubrë. Per ¿tiko ja jäˈäyëty diˈibë nety jënandëp ko tpanëjkxtë Kristë twinˈijxtë 25 äämbë disiembrë? Waˈan twinˈijxtë tyäˈädë xëëw mët ko dyajnitëgatsandë ja xëëw diˈibë nety yajtuump Roma. Pes 25 äämbë disiembrë yëˈë nety myëjtuundëp mä ja Xëëw myaxuˈunkˈaty, duˈun jyënaˈany tuˈugë liibrë diˈib xyëwˈäjtypy Enciclopedia de la Religión Católica. Ko xux poˈo, mä ja Xëëw kyaj nëgoo yˈokkëxëˈknë, ta ijty xyëwdundë parë ja Xëëw jyëmbitët ets kyudëˈkx kyujäjëdët jatëgok. Ets tmëbëktë ijty ko 25 äämbë disiembrë ja jyëmbity jatëgokë tyäˈädë Xëëw. Pääty ja diˈib nyiwintsënˈäjttëbë relijyonk ojts ttuuntsondäˈäktë Kristë kyumpleˈanyë 25 äämbë disiembrë, parë ja jäˈäy tmëbëktëdë Kristë diˈibë nety yˈawdäjttëp kanäägë dios. *

10. ¿Tiko mä näägë lugäär kyaj jäˈäy ojts tmëjtundë Diosˈuˈunk Xëëw?

 ¹⁰ Tam nyëjkxkojnë tiempë mä yajnijawë ko Diosˈuˈunk Xëëw yëˈë yajtsondaktë jäˈäy diˈib kyaj ojts tmëdundë Jyobaa. Kom mä Biiblyë kyaj mä tnigajpxy ets yajtunëdë tyäˈädë xëëw, pääty ojts kyuboky jap Inglaterra ets mä näägë lugäär diˈib Estados Unidos mä jëmëjt 1600 axtë 1699. Multëyäjktëp ijty pënaty kyaj nyëjkxtë tuumbë mët ko wyëˈëmdë mä tyëjk ets tmëjtundë Diosˈuˈunk Xëëw. Per ok, ta ja jäˈäyëty ttuuntsondaktë tyäˈädë kostumbrë etsë wiinkpë. Ta tyäˈädë Diosˈuˈunk Xëëw ojts myëjwindëkë ets axtë tyambäät tmëjtundë mayë jäˈäy. Per pënatyë Dios myëduundëp extëm yëˈë ttseky nyijäˈäwëdëp ko jam tsyoony mä relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty, pääty kyaj tmëjtundë Diosˈuˈunk Xëëw ets ni wiinkpë xëëw diˈib yajtsondaktë jäˈäy diˈib kyaj tmëdundë Jyobaa. *

11. Oknimaytyäˈäk tiko näägë jäˈäy tˈoyˈixtë xëëw, per ti diˈib jëjpˈam mbäät nduˈunëm.

¹¹ Näägë jäˈäy jyënäˈändë ko ta xëëw diˈib kyaj yˈaxëëgëty extëmë Diosˈuˈunk Xëëw, oy yëˈë tjayajtsondaktë jäˈäy diˈib yˈawdäjttë kanäägë dios. Jyënäˈändë ko jeˈeyë tyuˈukmuktë mëdë jyiiky myëguˈuk, ets kyaj wyinmaytyë pënë tadë xëëw yëˈë jyaˈäjtypyë relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty. ¿Nanduˈun mijts mwinmay? Waˈan duˈun mwinmay mët ko xytsyeky mëkë mfamilyë ets kyaj mët ko xytyuktëkëyaˈanyë xëëw diˈib tsoˈomp mä relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty, ets pääty mtsiptakxëty xymyëdunëdë Dios aduˈuk. Per mbäät mˈity seguurë ko Jyobaa diˈib ojts tpëjtaˈagyë familyë, tsyejpy ets mijts mˈittët oy mëdë mjiiky  mëguˈuk (Éfesʉ 3:14, 15). Pääty, jaˈäjtp kanäk pëky ti mijts mbäät xytyuny parë oy mˈitët mëdë mjiiky mëguˈuk ets nanduˈun xyajjotkujkˈatëdë Dios. Apostëlë Pablo ojts tnigajpxy ti diˈib jëjpˈam mbäät nduˈunëm: “Pääty, jikyˈattë miits extëmë Dios ttseky” (Éfesʉ 5:10, OTJ).

12. ¿Ti ijxpajtën yajpëjtakp diˈib xytyukˈijxëm ko tsojkëp nmastutëmë xëëw etsë kostumbrë diˈib kyaj wyäˈätsëty?

¹² Waˈan mijts mwinmay ko kyaj tyim jëjpˈamëty nnijäˈäwëm mä tsyondakyë tyäˈädë xëëw. Per ¿oyëdaa nnijäˈäwëm mä tsyondaky? Tiko këdii. Okwinmay ko xyˈixët tuˈugë dulsë kyäˈtsnë. ¿Mgonëˈëgëp ets xymyuugët? Kyaj, pes të yˈaxëˈkënë. Duˈun extëmë tyäˈädë dulsë, dulsë jaˈijty per kyaj wyäˈätsëty, nan jaˈäjtpë xëëw diˈib mbäät jantsy oy kyëxëˈëky, per kyaj wyäˈätsëty mä tsyoony. Pääty, pën nmëdunäˈänëmë Dios extëm ttseky, tsojkëp nmëmëdoˈowëmë tyäˈädë käjpxwijën diˈibë apostëlë Pablo ojts tnigajpxy. Yëˈë ojts tˈanëëmë ja Dios mëduumbëty: “Katë xytyundë diˈibë kyaj tyuny, diˈibë tyuundëp pënaty ja Kristë kyaj tmëbëktë” (Éfesʉ 5:11).

13. ¿Tijaty jotmay mbäät xypyaaty ko xykyatuktëkëyäˈänët tuˈugë xëëw?

¹³ Ko xypyëjtäˈägëdë mwinmäˈäny xymyastuˈudäˈänëdë xëëw diˈib tyuundëbë jäˈäy mbäät mtsiptakxëty. Extëm nˈokpëjtakëm, ¿ti mdunëp ko tuˈugë jäˈäy kyaj tjaygyukët tiko kyaj xytyunäˈänyë xëëw diˈib tyuundëp? Ets ko pën mmoˈoyëdët tuˈugë regalë mä Diosˈuˈunk Xëëw, ¿oyëdaa ko xyˈaxäjët? ¿Ti mdunëp ko kyatuˈugyëdë mëbëjkën  mëdë mmëmëjjäˈäy? ¿Ti mbäät xytyuny parë mˈuˈunk mˈënäˈk kyaj axëëk nyayjawëdët ko tkatuktëkëdë xëëw?

14, 15. ¿Ti mbäät xytyuny ko pën mˈanëˈëmxëdët Felis Nabidad o ko pën moˈoyäˈänëdët tuˈugë regalë?

¹⁴ Tsojkëp nyajˈyoˈoyëmë jot winmäˈäny ti nduˈunëm ko nbatëmë duˈumbë jotmay. Extëm nˈokpëjtakëm, ta lugäär mä jäˈäy nyayˈanëˈëmxëdë: “Felis Nabidad”, mijts mbäät xyˈatsoy dyoskujuyëm. Per pën yëˈë duˈun mˈanmääyëp tuˈugë jäˈäy diˈib mˈixyˈajtypy, mbäät xyˈëxtäˈäyë winmäˈäny wiˈix xytyukmëtmaytyäˈägët ti mmëbëjkypy. Biiblyë kyäjpxwijy: “Waˈanë mgäjx maytyakën duˈunyëm yˈity tsujtiˈknë, es mjatëp wiˈix miits xyˈatsowdët niduˈuk niduˈuk” (Kolosʉ 4:6). Tukmëtmaytyäˈäk tsuj yajxon extëm kyaj dyajpokët. Anëëmë yajxon ko mijts nan myajkypyë regalë ets ko mduˈukmujkp mëdë mjiiky mëguˈuk, per kyaj jyaaty mä xëëw diˈib kyaj yˈoyëty.

¹⁵ ¿Ets ko pën mmoˈoyëdët tuˈugë regalë? Wenë mbäät xypyëkyë kuentë tiko mmoˈoyëty. Waˈan mˈanëˈëmxëdët: “Nnijäˈäwëbëts ko mijts kyaj xymyëjtunyë tyäˈädë xëëw, per nmoˈoyaambyë tyäˈädë regalë”. Mbäät mwinmay ko kyaj nety xytyuktëkë xëëw ko xyˈaxäjët ja regalë. Per pënë tyäˈädë jäˈäy kyaj tnijawë wiˈix mijts xymyëdaty ja mëbëjkën, mbäät xyˈanëëmë ko kyaj xynyekymyëjtunyë tadë xëëw. Ta tjaygyukët ko mijts mˈaxäjëp ja regalë per ko kyaj xynyekymyooyëmbitäˈäny . Ta ja tuk pëky, mbäädë jäˈäy mmoˈoyëtyë regalë jeˈeyë parë mwinmäˈänyˈixäˈänyëty pën mguytyuumpy ti mmëbëjkypy o pën mgutëjëbë Diosë yˈanaˈamën mët ko xytsyeky ja regalë. Pën jeˈeyë mwinmäˈänyˈixäˈänyëty nik oy ko kyaj xyˈaxäjët.

16. ¿Ti mbäät xytyuny ko mjiiky mëguˈuk tniwinmayëdë xëëw?

¹⁶ ¿Ti mbäät xytyuny pën ja mjiiky mëguˈuk kyaj tmëdatyë duˈumbë mëbëjkën extëm mijts? Wenë, ta  xyˈëxtäˈäyët jatëgokë winmäˈäny wiˈix xyˈanëëmët. Kyaj tiko mëdë mëguˈuktëjk xyajtsiptäˈäktët ko ttunäˈänët jam ti kostumbrë o xëëw. Wingutsëˈëgë tijaty yëˈë tyuundëp, duˈun extëm mijts xytsyeky ets yëˈëjëty ttundët (käjpxë Matewʉ 7:12). Per naygyuentˈatëdë ets ninuˈun xykyatuktëk xytyukwäˈägëdë xëëw diˈib kyaj yˈoyëty. Ja tuk pëky, mbäädë mfamilyë ti tniwinmayë diˈib kyaj yˈaxëëgëty, ets ja mbäädë mjot mwinmäˈäny xyajˈyoˈoy pën mnëjkxäämp o kyaj. Per xëmë ti xytyunët extëm ok kyaj axëëk mnayjawëdët (käjpxë 1 Timotee 1:18, 19).

17. ¿Ti mbäät xytyuny parë mˈuˈunk mˈënäˈk kyaj axëëk nyayjawëdët ko tkatuktëkëdë xëëw?

¹⁷ ¿Ti mbäät xytyuny parë mˈuˈunk mˈënäˈk kyaj axëëk nyayjawëdët ko tkatuktëkëdë xëëw diˈib kyaj myiny mä Biiblyë? Wenë, diˈib pudëkëdëbë mˈuˈunk mˈënäˈk, yëˈë diˈib mijts mduumpy nuˈunë xëëw tiempë nyaxy. Ta uˈunktääk uˈunkteety diˈib ajotkumonë myooytyëbë yˈuˈunk yˈënäˈkë ryegalë. Per tuˈugë regalë mas oybyë diˈib mbäät xymyoˈoytyë mˈuˈunk mˈënäˈk, yëˈë ko xytsyoktët ets xyjuuttëdë tiempë parë mëët mˈit mxondët.

18. Ko mnëjkxët mä tuˈukmujkën, ¿wiˈix mbudëkëdët ets xymyëdunët aduˈugë Dios?

¹⁸ Parë Dios xyajjotkujkˈatët tsojkëp ets mijts xyjëjpkudijët tukëˈëyë diˈib tsoˈomp mä relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty ets xymyëdunët aduˈugë Dios. ¿Wiˈix mbäät xytyuny? Mä Biiblyë jyënaˈany: “Nˈokˈëxtäˈäyëm ja winmäˈäny es nnaybyudëjkëm nixim niyam es nmëdäjtëm waanë niˈigyë tsojkën es nduˈunëm diˈibë oy. Näägëty kyaj nyekynyaymyukëdë mët ja myëˈˈëxpëjkpëty. Kyaj nˈadëtsëm extëm yëˈëjëty, nˈoknayjyotmëkmoˈoyëm nixim niyam, es waanë niˈigyë tyam, mët ko tyim patnëp mä Jesus jyëmbitäˈäny” (Ebreeʉsʉty  10:24, 25). Ko nduˈukmujkëm, jaa mä agujk jotkujk njantsy nyayjäˈäwëm ets jaa mä mbäät nˈawdäjtëmë Dios extëm ttukjotkëdaˈaky (Salmo 22:22; 122:1). Mä tyäˈädë tuˈukmujkën, jaa mä “nnayaˈijt nnayajxoˈonëm” ninuˈunë Dios nmëduˈunëm (Romanʉs 1:12).

19. ¿Tiko jyëjpˈamëty ets xynyigäjpx xynyimaytyäˈägët diˈib të xyˈëxpëky mä Biiblyë?

¹⁹ Ja tuk pëky wiˈix mbäät xymyëdunyë Dios aduˈuk extëm ttseky, net ko xynyigäjpx xynyimaytyäˈägët diˈib të xynyijawë ko të mˈëxpëky mëdë Jyobaa tyestiigëty. May tyamë jäˈäy diˈib moontujkp mët ko jyaˈˈatyë axëkˈäjtën yä naxwiiny. Waˈan xyˈixyˈatyë jäˈäy diˈib moon tujkp o määy täjp. Oyxyëp ko xytyukmëtmaytyaˈaky ja jotkujkˈäjtën diˈibë Biiblyë yˈawäˈänëp mä tiempë myiny kyëdaˈaky. Ko duˈun xytyunët ets ko mduˈukmukët xëmë mëdë jäˈäyëty diˈib jyantsy myëduundëbë Dios, ta kyaj xynyekyˈoyˈixëdë kostumbrë diˈib tyuundëbë relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty. Ets mbäät mˈity seguurë ko mˈitëp agujk jotkujk pën mmëduumpy aduˈugë Dios extëm ttseky, ets nëjkxëp xyˈaxäjë mëjwiin kajaa kunuˈkxën (Malaquías 3:10).