1. ¿Ti tyuumpy ja jäˈäy mëdiˈibë të jyantsy jyodëmbity?

 KO NBOKYTYUˈUNËM, jëjpˈam ets nˈajëmbijt njodëmbijtëm. ¿Per wiˈixën yaˈixy ko tuˈugë jäˈäy të jyodëmbity? Biiblyë jyënaˈany ko myëkjäˈäwëp ti të ttuny, ets kyaj tˈoktuunkˈäjnë ja poky kaytyey (ixë Glosario mä Traducción del Nuevo Mundo mä jyënaˈany “arrepëntimiento”).

2. ¿Tiko jyëjpˈamëty njäˈäygyujkëm tiijën yˈandijpy nˈajëmbijt njodëmbijtëm? (Nehemías 8:​9-11).

² Niˈamukë ëtsäjtëm oy ko njaygyujkëm tiijën yˈandijpy nˈajëmbijt njodëmbijtëm. ¿Tiko? Yëˈko jam ntsoˈonëm mä tyëëm yˈääts Adán päätyën bom bom nbokytyuˈunëm ets nˈoˈkëm (Rom. 3:23; 5:12). Niˈamukë nguˈayoˈowëm ja nëˈë poky mëdiˈibë ojts xytyukninäjxëmë Adán mëdë Eva. Axtë apostëlë Pablo mëdiˈibë mëk ja myëbëjkën myëdäjt ojts tsyiptakxëty tjëjpkudijët ja nëˈë poky (Rom. 7:​21-24). Per kyaj net yëˈë tˈandijy ko yëˈëyë nmëmoˈon nmëdujkënë ko nbokyjyaˈayˈäjtëm. Pesë Jyobaa paˈˈayoop nasˈayoˈowëp ets tsyojkypy parë nˈijtëm agujk jotkujk. Extëm nˈokpëjktakëm, Jyobaa kyaj ttsojky ets ja judiyëtëjk yëˈëyë tmëmoon tmëdujknëdë ja pyoky kyaytyey, tsyojk ets yˈittët agujk jotkujk (käjpxë Nehemías 8:​9-11). Yëˈë nyijäˈäwëp ko net nˈitäˈänëm agujk jotkujk ko nˈajëmbijt njodëmbijtëm ets päätyën xytyukjaygyujkëm ko jëjpˈam njodëmbijtëm. Pën ajëmbijt jodëmbijtëm mbäät nˈijtëm seguurë ko nDeetyˈäjtëmë  Jyobaa mëdiˈibë paˈˈayoop nasˈayoˈowëp xypyokymyaˈkxäˈänëm.

3. ¿Ti nˈixäˈänëm mä yäˈädë artikulo?

³ Mä yäˈädë artikulo nimaytyäˈägäˈänëm wiˈixën tuˈugë jäˈäy jyodëmbity. Tim jawyiin, yëˈë nˈixäˈänëm ti Jyobaa tyukniˈˈijxë ja israelitëty ko tuˈugë jäˈäy jyodëmbity, ta net nˈixäˈänëm wiˈix tpudëjkë ja naxwinyëdë jäˈäy parë jyodëmbittët. Ets tim ok ti Jesusë yˈëxpëjkpëty tukniˈˈijxëdë ko tuˈugë jäˈäy jyodëmbity.

¿TI JYOBAA TYUKNIˈˈIJXË JA ISRAELITËTY KO TUˈUGË JÄˈÄY JYODËMBITY?

4. ¿Ti Jyobaa tyukniˈˈijxë ja israelitëty ko tuˈugë jäˈäy jyodëmbity?

⁴ Ko Jyobaa twinˈijxy ja israelitëty parë tkäjpnˈatäˈäny ojts tkajpxyˈattë ko pen myëmëdoowdëp ja yˈanaˈamën, ta tkuwäˈänäˈän tkunuˈkxäˈändë. Duˈun yˈanmääyëdë: “Ijxtëm yam këˈëm xyˈixtën xytyundën yäˈädë tëyˈäjtën, käˈäp nëgooyë tsyipëty, ets mˈënäämbëdëty, käˈäp yajmëmëdäˈägëty” (Deut. 30:​11, 16, MNM). Per pën kyaj tkuytyundë ja yˈääw yˈayuk ets tˈawdäjnëdë wiink dios, kyaj netyë Jyobaa nyekykyupëkäˈänëdë ets kyuˈayowëyandëbë nety. Per, ¿yëˈëdaa yˈandijpy ko kyaj ninäˈä Jyobaa yˈokkupëkanëndë? Kyaj, pes ja Ley duˈun ijty jyënaˈany ko mbäät jatëgok tnijëmbittë Jyobaa ets tmëmëdowdë ja yˈääw yˈayuk (Deut. 30:​1-3, 17-20). Yäˈädë yëˈë yˈandijpy ko mbäät ijty jyodëmbittë. Ets ko duˈun ttundët, ta jatëgokë Jyobaa kyupëkäˈänëdë ets kyuwäˈänäˈän kyunuˈkxäˈänëdë.

5. ¿Ti tyuunë Jyobaa ko ja israelitëty janääm jatsojk myëdëgooyëdë? (2 Reyes 17:​13, 14).

⁵ Ja israelitëty janääm jatsojk tmëdëgooytyë Jyobaa. Ojts tˈawdäjnëdë ja wiink diosëty ets tyuundë ja nëˈë pokyë mëjwiin kajaabë. Ko duˈun tyëgooytyë, mëjwiin kajaa tkuˈayoˈowëdë. Perë Jyobaa kyaj jyaˈaytyëgooyëdë, pudëjkëdë ets tuknigajxëdë janääm jatsojk ja kugajpxyëty parë yˈajëmbit jyodëmbittët ets jatëgok oy mëët yˈittët (käjpxë 2 Reyes 17:​13, 14).

6. ¿Wiˈixë Jyobaa ttukˈijxy ja nyax kyäjpn ko jëjpˈam ets jyodëmbittët? (Ix nanduˈun ja dibujë).

⁶ Ko ijtyë Jyobaa janääm jatsojk myëdëgoyëdë ja nyax kyäjpn, tyuknigejxypy ijty  ja kugajpxyëty parë nëjkx yˈanëˈëmxëdë wiˈix jyatäˈän kyëbatäˈändë pën kyaj jyodëmbittë. Extëm nˈokpëjktakëm, Jeremías duˈun yˈanmääyëdë: ‘Wimbit mijts Israel mëdiˈibë [käˈäp myëdoy]. Käˈäp ëxëëk ndunäˈäny ets käˈäp xëmë ndukjootˈambëkäˈäny, ëjts nmëëtˈäjtypyës oyjyot oywyinmaˈany. Yiˈiyë mgupëkëp ko tëë mbokytyuny, ko yëˈë mWintsën Dios’ kyaj të xymyëmëdoy (Jer. 3:​12, 13, TY). Ets mët yëˈëgyëjxmë Joel duˈun jyënany: ‘Ëjts niwimbijttëk winë ääw winëjot’ (Joel 2:​12, 13, TY). Nanduˈun ja Isaías ttukujäˈäyë: ‘Naybyuj nayjyaˈatsëdë, nayajwäˈätsëdë. Käˈäbës nˈëkˈixanë ja mbokyëty. Ja ëxëëk tuˈu jaˈa mˈixmatstëp’ (Is. 1:​16-19, TY). Etsë Ezequiel duˈun ttukujäˈäyë: ‘Ëjts käˈäbës ntsoky etsë ëxëëk jäˈäy yˈoogëty, yëˈëjës ntsojkpy ets dyajtëgatsëty yëˈë jyuukyˈäjtën ets jyuukyˈatëty’. ‘Ixmatstë yëˈë ëxëëk juukyˈäjtën ets mjuukyˈatëty’ (Ezeq. 18:​23, 32, TY). Jyobaa jotkujk nyayjyawëty ko jäˈäy yˈajëmbity jyodëmbity, jaˈko yëˈë tsyojkypy ets jyukyˈattët xëmëkyëjxm. Per ¿waˈandaa Jyobaa jeˈeyë tˈëwxity tjëjpˈixy näˈä ja jäˈäy yˈokjodëmbity ets taanëm net tpudëkë? Kyaj. Min nˈokˈijxëm tiko duˈun njënäˈänëm.

7. ¿Ti tyukniˈˈijxë Jyobaa ja nyax kyäjpn mët yëˈëgyëjxm ja ijxpajtënë Oseas ets ja kyudëjk?

⁷ Min nˈokˈijxëm ti Jyobaa tyukniˈˈijxë ja nyax kyäjpn mët yëˈëgyëjxm ja Oseas ets ja kyudëjk Gómer. Yäˈädë toxytyëjk ojts mëët yˈity tsyëënë wiink yetyëjk, per ko tiempë nyajxy ta ja Oseas ojts yajnikaknë, etsë Gómer kanääk ja yetyëjk ojts tmëttsënääynyë. ¿Waˈandaa Jyobaa kyaj ojts yˈokpudëkëyanë ja Gómer? Jyobaa yëˈë yˈijxypy ti japˈäjtp mä jäˈäyë jyot kyorasoon, pääty tˈanëmääy ja Oseas: “Tsok jawë jatëgok ja toxytyëjk mëdiˈibë ja wiink yetyëjk tsojkëp ets tam mëët tsyëënë oy yëˈë mëët të kyapëky, duˈun extëmë Jyobaa ttsokyë Israel käjpn oy tˈawdattë wiink diosëty” (Os. 3:1; Prov. 16:2). Gómer mëjwiin kajaa nety jam pyokytyuny. Perë Jyobaa yˈanëmääyë Oseas parë tnijodëmbitët ets tpokymyaˈkxët. a Ko duˈunë Oseas jyajty yëˈë Jyobaa tyukˈijx ja nyax kyäjpn ko nanduˈunën ttsoky oyë nety jam mëjwiin kajaa pyokytyundë. Pääty ttuknigejxy ja kyugajpxyëty parë tpudëjkëdë ets yˈajëmbit jyodëmbittët ets dyajtëgatstët ja jyukyˈäjtën. Extëm nnijäˈäwëm, Jyobaa yëˈë mëdiˈibë yˈijxypy ja jot korasoon. Per ¿yëˈëdaa yˈandijpy ko duˈunyëm tpudëkëyaˈany ja jäˈäy mëdiˈibë jam mëjwiin kajaa pokytyuump? (Prov. 17:3). Min nˈokˈijxëm.

¿WIˈIXË JYOBAA TPUDËKË PËNATY POKYTYUUNDËP PARË JYODËMBITTËT?

8. ¿Wiˈixë Jyobaa tjapudëjkë Caín parë jyodëmbitët? (Génesis 4:​3-7; ix nanduˈunë dibujë).

⁸ Adán mëdë Eva, tyukninäjxtë ja poky kaytyey ja Caín. Pesë Biiblyë jyënaˈany ko ‘käˈäp yˈoyëty mëdiˈibë tyuunën’ ja Caín (1 Fwank 3:12). Jyobaa kyaj tkupëjky ja Caín ets tijaty tukwintsëˈkë. Ko duˈun ja Caín tˈijxy, net ojts “yajxon jyantsy jyootˈambëky, ets dyajmäˈtääy ja wyiin jyëjp”. ¿Ti Jyobaa tyuun? Myëtmaytyak tsuj yajxon (käjpxë Génesis 4:​3-7, MNM). Ets yˈanëmääy ko kyupëkaambyë nety pën yajtëgäjtsypy ja jyaˈayˈäjtën, per nan ojts tˈanëëmë ko axëëgë nety wyimbëtsëmäˈäny pën kyaj nyayajtëgatsyëty. Jyobaa jyapudëjkë Caín, per yëˈë kyaj tkupëjky ets kyaj jyodëmbijty. ¿Ti tyuunë Jyobaa ko Caín tkakupëjky yajpudëkët? ¿Waˈandaa Jyobaa jyënany ko ninäˈä tkapudëkëyaˈanyë naxwinyëdë jäˈäy parë yˈajëmbit jyodëmbittët? ¡Kyaj!

9. ¿Wiˈixë Jyobaa tpudëjkë ja rey David parë jyodëmbitët?

⁹ Jyobaa nëgooyë ojts ttsojknë ja rey David.  Pääty jyënany: “Tuˈugë yetyëjk diˈibë ntsejpyëts” (Apos. 13:22). Perë David pokytyuun mëjwiin kajaa, pes myëttsënääyë wiink jäˈäyë kyudëjk ets axtë yaˈoˈk ja yetyëjk o ja myëmëjjäˈäy. Ko pyokytyuuny mëjwiin kajaa, nitëjkëbë nety yˈoogët pes duˈun ja Ley jyënaˈany mëdiˈibë Moisés yajmooy (Lev. 20:10; Núm. 35:31). Komë Jyobaa oyjyaˈay pääty ja David yajtuknigejxy ja kugajpxy Natán ets yajpudëkët, oyë nety tkayajnigëxëˈëky ko të jyodëmbity. b Ja rey David jaanëm jyodëmbijty ets tkupëjky ja pyoky ko ja kugajpxy Natán tyukmëtmaytyakë tuˈugë ijxpajtën mëdiˈibë ajäjt jotjäjtë (2 Sam. 12:​1-14). Rey David jyaay tuˈugë salmo mä ojts dyajnigëxëˈëky ko nëgooyë nety tmëkjäˈäwënë mëdiˈibë tyuun (Sal. 51, mä tsyondaˈaky). Nuˈun kujkë tiempë nyaxy, yäˈädë salmo të nimayë jäˈäy pyudëkëdë mëdiˈibë të pyokytyundë ets të jyodëmbittë. Agujk jotkujk nnayjyäˈäwëm ko Jyobaa tsuj yajxon ojts tpudëkë David parë yˈajëmbit jyodëmbitët.

10. ¿Wiˈix mnayjyawëty ko Jyobaa xymyëmaˈkxtujkëm ets xypyokymyaˈkxëm?

¹⁰ Jyobaa yˈaxëkˈijxtaapy oytyim mëdiˈibëtyë poky (Sal. 5:​4, 5). Nyijäˈäwëp ko ak poky jyaˈay nyajpatëm, per kom nëgooyë xytsyojkënë pääty xypyudëkëyäˈänëm parë kyaj xyajkäˈäjëm ja poky kaytyey. Jyobaa xëmë tˈëxtäˈäyë winmäˈäny wiˈix mbäät tˈokpudëkë pënaty mëjwiin kajaa të pyokytyuny parë jyodëmbitët ets jatëgok myëdunëdët. ¡Agujk jotkujk nnayjyäˈäwëm ko duˈunë Jyobaa xypyudëjkëm! Ko nnijäˈäwëm nuˈunën xymyëmaˈkxtujkëm ets xypyokymyaˈkxëm, yëˈë xypyudëjkëm parë ninäˈä ngamastutëm ets pën pokytyuˈunëm oy ko netyë njodëmbijtëm. Minë net nˈokˈijxëm ti Jesus yˈëxpëjkpëty tukniˈˈijxëdë ko tuˈugë jäˈäy jyodëmbity.

¿TI JESUSË YˈËXPËJKPËTY TUKNIˈˈIJXËDË KO TUˈUGË JÄˈÄY JYODËMBITY?

11, 12. ¿Ti ijxpajtënë Jesus nyimaytyak parë xytyukˈijxëm ko Jyobaa paˈˈayoop? (Ix nanduˈunë dibujë mä rebistë nyiˈak).

¹¹ Mä primer siiglë të nety tpääty ja tiempë mä myinäˈäny ja Mesías. Duˈun ta ojts nˈijxëm mä ja tuˈukpë artikulo, Jyobaa yëˈë yajtuunë  Juan Yajnëbajtpë etsë Jesukristë parë ttukniˈˈijxëdë jäˈäy ko jëjpˈam ets jyodëmbittët (Mat. 3:​1, 2; 4:17).

¹² Jesus nyimaytyak tuˈugë ijxpajtën mä ja mixy mëdiˈibë tsoˈon mä tyëjk, mëdiˈibë xytyukˈijxëm ko Jyobaa xypyokymyaˈkxäˈänëm. Yäˈädë mixy këˈëm winmäˈäny tsyoˈony mä tyëjk ets axëëk ojts ja jyukyˈäjtën dyajnëjkxnë. Per ko tiempë nyajxy, ta ojts ja jyot wyinmäˈäny dyajtëkë ets jatëgok jyëmbijty. ¿Tidaa tyeety tyuun? Jesus duˈun jyënany: ‘Jëgamnëm ënäty myiny ko ja tyeety yˈijxpatë, taats pëyiˈigyë nyitso’onë ets pyaˈëyoowë ets myënäänë ets tsyu’kxë’. Yäˈädë mixy duˈun nety tˈanëëmëyaˈany ja tyeety ko waˈan jeˈeyë ttuumbëˈatyëty. Per ja tyeety pokymyaˈkxanëbë nety ets kupëkanëp jatëgok mä jyëën tyëjk. Ja uˈunkteety duˈun jyënany: ‘Jaˈko yäˈädë nˈuˈungës, [ . . . ] jëduˈun tpääty ijxtëm jeexyë të tyëgoyˈityën e tyam tëë yajpääty’ (Luc. 15:​11-32, TY). Mä nety kyaminyëmë Jesus yä Naxwiiny, seguurë ko ojts tˈixy wiˈix ja Tyeety tpaˈˈayoy ja pokyjyaˈaytyëjkëty mëdiˈibë jodëmbijttëp. Päätyën ojts tnimaytyaˈaky tsuj yajxonë yäˈädë ijxpajtën parë nˈijxëm ko Jyobaa paˈˈayoop nasˈayoˈowëp.

13, 14. Ko Pedro jyodëmbijty, ¿ti tukniˈˈijxë? Ets ¿wiˈix ok tnimaytyaky? (Ix nanduˈunë dibujë).

¹³ Apostëlë Pedro ojts tyukˈixyëtyë Jesus ko Jyobaa pyokymyeˈkxypyë jäˈäy mëdiˈibë ajëmbijt jodëmbijtp. Pedro tëgooy kanäkˈok. Extëm nˈokpëjktakëm, ojts jyënaˈany tëgëkˈok ko kyaj tˈixyˈatyë Jesus ets ok myëkjäˈäwë ja pyoky, perë Jesus pokymyaˈkxë (Mat. 26:​34, 35, 69-75). Ko Jesus jyukypyejky, ta yëˈëyë mëdë Pedro nyaybyatë (Luk. 24:​33, 34; 1 Kor. 15:​3-5). Jesus nyijäˈäwëbë nety ko Pedro të jyodëmbity, pääty seguurë ko jyotkujkmooy ets tˈanëmääy ko të nety tpokymyeˈkxy (ixë Marcos 16:7 etsë nota de estudio mä jyënaˈany “y a Pedro”).

¹⁴ Pedro nyijäˈäwë wiˈixë jäˈäy nyayjyawëty ko yajpokymyeˈkxy ets ko yˈajëmbity jyodëmbity,  päätyën ojts ttukmëtmaytyaˈagyë wiink jäˈäyëty. Extëm nˈokpëjktakëm, mä ja Pentekostes xëëw ojts tˈanëëmë ja judiyëtëjk ko yëˈë nety të dyaˈooktë ja Mesías, perë tsuj yajxon ttukjaygyujkë: “Jodëmbittë ets yajtëgatstë ja mjukyˈäjtën parë yajjoˈotsët ja mboky mgaytyeyëty, ets duˈunë Jyobaa mmoˈoyëdët ja nikˈäjt xeemyˈäjtën” (Hech. 3:​14, 15, 17, 19, TNM). Ko Pedro jyënany ajëmbit jodëmbittë, yëˈë yˈandijpy ko ja pokyjyaˈay dyajtëgatsët ja jyukyˈäjtën, ja jyot wyinmäˈäny, tmastuˈudët ja axëëk nëˈë axëëk tuˈu ets yëˈëyë jatëgok tyunëp ja oybyë mëdiˈibë Dios tyukjotkëdakypy. Apostëlë Pedro nyimaytyak ko Jyobaa pokymyaˈkxanëdëbë nety ets ko ninäˈä tkajamyatsäˈäny ja pyokyëty. Ko tiempë nyajxy duˈunë Pedro tnimaytyakyë Jyobaa: “Jaˈa dëˈën ko xymyëmaˈxtujkëm, es jaˈa dëˈën yajkypy ja tiempë es ja pojpë jäˈäy jyodëmbittët, es tˈaxäjëdët ja Jesus, këdiibë kyutëgoytyët” (2 Peed. 3:9). ¡Agujk jotkujk nnayjyäˈäwëm ko Jyobaa xypyokymyaˈkxëm oy mëjwiin kajaa nbokytyuˈunëm!

15, 16. 1) ¿Ti apostëlë Pablo tukniˈˈijxë ko ojts yajpokymyeˈkxy? (1 Timotee 1:​12-15). 2) ¿Ti nˈixäˈänëm mä ja tuˈukpë artikulo?

¹⁵ Niwaanë jäˈäy të yˈajëmbit të jyodëmbittë duˈun extëm jyodëmbijtyë Saulo. Yëˈë nëgooyë ojts tmëtsipˈäjnë ets tˈaxëktuunë ja Diosmëduumbëty. Waˈan mayë jäˈäy jyënandë ko tsipë jyukyˈäjtën dyajtëgatsët, perë Jesus kyaj duˈun tˈijxy. Yëˈë mëdë Tyeety yëˈë ojts tˈijxëdë ko Saulo oy jyaˈayˈaty, pesë Jesus duˈun jyënany: “Nyajtunäämbyës yëˈë” (Hech. 9:​15, TY). Axtë yajtuunë miläägrë parë ojts tpudëkë ets yˈajëmbit jyodëmbitët (Apos. 7:58–8:3; 9:​1-9, 17-20). Ko tiempë nyajxy, ta ojts tyëjkënë ëxpëjkpë ets jaˈa ojts yajtijnë apostëlë Pablo. Yëˈë kanäkˈok tkuˈëˈëw tkukäjpxë ko Jesus mëdë Jyobaa tyukˈijxëdë ja pyaˈˈayoˈow nyasˈayoˈowën ets ja yˈoyjyot yˈoywyinmäˈäny (käjpxë 1 Timotee 1:​12-15). Pablo duˈun tˈanëmääy ja myëguˈuktëjkëty: “¿O kyaj xymyëjpëjtaˈaky ja tsyojkën es ja myaˈxtujkën ja Dios, ni xykyapekyë kuentë ko jaˈa dëˈën jyatiimpy esxyëp mjodëmbityë?” (Rom. 2:4).

¹⁶ Apostëlë Pablo ojts tëgok tnijawë ko jam Corinto tamˈäjtpë nety ja Diosmëduumbë mëdiˈibë mëjwiin kajaa pokytyuump. ¿Wiˈix dyaˈoˈoyë yäˈädë jotmay? Yëˈë nnimaytyäˈägäˈänëm mä jatuˈukpë artikulo, pes extëm dyaˈoˈoyë, yëˈë xytyukˈijxëm ko Jyobaa yajnigëxëˈkypy ja pyaˈˈayoˈow nyasˈayoˈowën ko xyjyëjwijtsëmbijtëm ets ko xypyokymyaˈkxäˈänëm pën jodëmbijtëm.