1. ¿Mbäädëdaa tuˈugë jäˈäy jyodëmbity mëdiˈibë të pyokytyuny mëjwiin kajaa?

 MÄ JA tuˈukpë artikulo yëˈë ojts nˈijxëm wiˈixë apostëlë Pablo ojts tnigajpxy yajtunët ja jäˈäy mëdiˈibë pokytyuun mëjwiin kajaa. Ets komë yäˈädë jäˈäy kyaj jyodëmbijty, pääty ojts yajjuuty mä Diosë kyäjpn. Per extëm jyënaˈanyë Romanʉs 2:4 mbäät tuˈugë jäˈäy yˈajëmbity jyodëmbity mëdiˈibë të pyokytyunyën mëjwiin kajaa. Min nˈokˈijxëm wiˈixë Jyobaa dyajtunyë mëjjäˈäytyëjkëty parë tpudëkë ja mëdiˈibë të pyokytyuny mëjwiin kajaa ets jyodëmbitët.

2, 3. Pën nnijäˈäwëm ko të tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm pyokytyuny mëjwiin kajaa, ¿ti mbäät nduˈunëm, ets tiko?

² Nˈokpëjktakëm ko të nnijäˈäwëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm pyokytyuny mëjwiin kajaa ets axtë mbäät yajjuuty mä Diosë kyäjpn. ¿Ti mëdiˈibë mbäät nduˈunëm? Parë yajpudëkët, tsojkëp ja mëjjäˈäytyëjk tnijawëdët tiijën të tyuny të jyatyëty. Pääty, oy ko nˈanmäˈäyëm ja mëdiˈibë të pyokytyuny ets ttukˈawanëdët ja mëjjäˈäytyëjk parë tˈamdowët ja naybyudëkë (Is. 1:18; Apos. 20:28; 1 Peed. 5:2).

³ Per ¿ti mbäät nduˈunëm pën ja nmëguˈukˈäjtëm kyaj ttukmëtmaytyaˈaky ja mëjjäˈäytyëjk ko të pyokytyuny? Oy ko ëtsäjtëm nigäjpxëm, pes ntsojkëm ets yajpudëkët ja nmëguˈukˈäjtëm, këdiibë yajjuudët mä Diosë kyäjpn. Ko duˈun nduˈunëm, yëˈë nety nyajnigëxëˈkëm ja tsojkën. Pën ja nmëguˈukˈäjtëm kyaj tnigajpxy ja poky kaytyey, kyaj oy mëët nyekyˈitäˈänyë Jyobaa ets mbäät axëëk yajnigäjpx yajnimaytyaknë ja Diosë kyäjpn. Pääty oy nuˈun tsyiptaˈaky ndukˈawäˈänëm ja mëjjäˈäytyëjkëty, oy  ko njotmëktakëm pes ntsojkëmë Jyobaa ets ja nmëguˈukˈäjtëm (Sal. 27:14).

WIˈIXË MËJJÄˈÄYTYËJK TPUDËKËDË JA MËDIˈIBË POKYTYUUMP MËJWIIN KAJAA

4. ¿Tiko ja mëjjäˈäytyëjkëty tpudëkëdë ja mëdiˈibë të pyokytyunyën mëjwiin kajaa?

⁴ Ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm pyokytyuny mëjwiin kajaa, ta yajwinˈixy nidëgëëk ja mëjjäˈäytyëjk parë pyudëkëdë a ets ta mëët tyuˈukmuktë. Per ja mëjjäˈäytyëjkëty mëdiˈibë pyudëjkëbë yäˈädë nmëguˈukˈäjtëm, tsojkëp yˈittët yujy tudaˈaky ets dyaˈittët wyinmäˈänyoty ko päätyën tpudëkëdë parë jyodëmbitët, per kyaj atsip aguanë dyajjodëmbittët (Deut. 30:19). Ja mëjjäˈäytyëjkëty oy ko dyaˈittët wyinmäˈänyoty ko kyaj niˈamukë jyodëmbitäˈändë mëdiˈibë pokytyuundëp mëjwiin kajaa, duˈun extëm ojts jyodëmbijty ja rey David (2 Sam. 12:13). Pes ta nääk mëdiˈibë kyaj tmëjpëjktäˈäktë Jyobaa yˈëwij kyäjpxwijën (Gén. 4:​6-8). Oy näägë nmëguˈukˈäjtëm duˈun yˈadëˈëtstë, per ja mëjjäˈäytyëjkëty duˈunyëm tˈëxtäˈäytyë winmäˈäny parë tpudëkëdë ja mëdiˈibë të pyokytyuny ets yˈajëmbit jyodëmbitët. ¿Ets ti mbäät tjamyatstë ja nidëgëëkpë mëjjäˈäytyëjk ko tmëtmaytyäˈäktët ja mëdiˈibë të pyokytyuny?

5. ¿Wiˈix mbäät jyaˈayˈattë ja mëjjäˈäytyëjkëty ko mëët tyuˈukmuktët ja mëdiˈibë të pyokytyuny? (2 Timotee 2:​24-26; ix nanduˈunë dibujë).

⁵ Ja mëjjäˈäytyëjkëty jyamyajtstëp ko oy ja Diosmëduumbë të pyokytyuny, duˈunyëmë Jyobaa yajtsoobäätyëty (Luk. 15:​4, 6). Ets ja duˈun dyajnigëxëˈëktë ja jyaˈayˈäjtën ko mëët tyuˈukmuktë ja nmëguˈukˈäjtëm, yëˈëjëty kyaj dyajtundë ja ääw ayuk mëdiˈibë mëkaty. Tëyˈäjtën ko yajtëëwdëp tijaty, per kyaj mëët tyuˈukmuktë mët ko jeˈeyë tijaty tˈëxˈyeˈeyäˈän tpayeˈeyäˈändë. Pes yëˈë yajnigëxëˈktëp ja jäˈäyˈäjtën mëdiˈibë nyigajpxypyë 2 Timotee 2:​24-26 (käjpx). Ja mëjjäˈäytyëjkëty tyukˈijxtëp ja nmëguˈukˈäjtëm ja oyjyot oywyinmäˈäny, myëmaˈkxtujktëp, myëtkäjpx myëtmaytyaktëp tsuj yajxon parë tˈajäˈt tjotjäˈtëdë ets dyajtëgatsët ja jyaˈayˈäjtën.

6. ¿Tii tyuundëp ja mëjjäˈäytyëjkëty määnëm mëët kyatuˈukmuktë ja mëdiˈibë të pyokytyuny? (Romanʉs 2:4).

⁶ Ja mëjjäˈäytyëjkëty naytyuktuˈumooyëdëbë Jyobaa. Jyamyajtstëp extëmë apostëlë Pablo jyënany: “¿O kyaj xymyëjpëjtaˈaky ja tsyojkën [ . . . ] ja Dios, ni xykyapekyë kuentë ko jaˈa dëˈën jyatiimpy esxyëp mjodëmbityë?” (käjpxë Romanʉs 2:4). Ja mëjjäˈäytyëjkëty tyuundëbë mëjääw parë jyaˈayˈattë extëmë Jyobaa jyaˈayˈatyën, ko tpudëkëdë ja mëdiˈibë të pyokytyuny ets duˈun tkuentëˈattë ja myëguˈuktëjk extëmë Kristë tkuentëˈatyën ja tuˈukmujkën (Is. 11:​3, 4; Mat. 18:​18-20). Määnëm ja nidëgëëkpë  ja mëjjäˈäytyëjk tkamëtmaytyäˈäktë ja mëdiˈibë të pyokytyuny, jawyiin tmënuˈkxtäˈäktë Jyobaa parë wyinmäˈänmyojëdëty ets tpudëkët ja jäˈäy parë jyodëmbitët. Yˈëxtaytyëp ja naybyudëkë mä Biiblyë, mä ëxpëjkpajn ets yˈamëdoowdëbë Jyobaa wijyˈäjt parë tnijawëdët wiˈix mbäät tpudëkëdë ja mëdiˈibë të pyokytyuny. Mëdiˈibë nyijawëyandëp yëˈë tiko duˈun ojts ja wyinmäˈäny yˈokjäjtpë ets ti mëdiˈibë yajpokytyuunë (Prov. 20:5).

7, 8. ¿Wiˈix mbäät ja mëjjäˈäytyëjkëty duˈun myaˈkxtuktë extëmë Jyobaa ko nety tpudëkëdë ja mëdiˈibë të pyokytyuny?

⁷ Ja mëjjäˈäytyëjkëty duˈun myaˈkxtuktë extëmë Jyobaa myaˈkxtuky. Yëˈë jyaˈaymyajtstëp wiˈixë Jyobaa tpudëjkë pënaty pokytyuundë. Extëmë Caín tyukˈawäˈänë wiˈix nety jyatäˈäny pën kyaj nyayajtëgatsyë, per nan tyukˈawäˈänë ko pën mëdoop kyupëkaambyë nety ets kyunuˈkxaampy jatëgok (Gén. 4:​6, 7). Nanduˈun ko ja rey David pyokytyuuny, Jyobaa kyajx ja kugajpxy Natán parë tpudëjkë. Natán yëˈë yajtuunë ijxpajtën parë ojts tˈajäˈt tjotjäˈtë David ets tkupëjky ja pyoky (2 Sam. 12:​1-7). Ko ja israelitëty tkamëmëdoowdë Jyobaa xëmë ttuknigejxy ja kugajpxyëty (Jer. 7:​24, 25). Jyobaa kyaj jaanëm tpudëjkë mä nety të jyodëmbittë, yˈëxtääy ja winmäˈäny wiˈix mbäät tˈokpudëkëdë ets jyodëmbittët mä jam pyokytyundë.

⁸ ¿Wiˈixë mëjjäˈäytyëjkëty tniˈˈijxtuˈuttë yˈijxpajtënë Jyobaa ko tpudëkëdë ja mëdiˈibë të pyokytyuny mëjwiin kajaa? Ko tpudëkëdët “maˈkxtujkëny myëët” duˈun extëm jyënaˈanyë 2 Timotee 4:2. Ko ja mëjjäˈäytyëjk tmëtmaytyäˈäktëty ja jäˈäy mëdiˈibë të pyokytyuny, xëmë mbäät tmëtmaytyäˈäktë oy tsuj ets kyaj tˈojtëty, duˈuntsoow mbäät tpudëkëdë parë ttunët mëdiˈibë oy. Per ko ja mëjjäˈäytyëjkëty ttukjotˈambëjknëdët ja mëdiˈibë të pyokytyunyën, mbäät kyaj nëjkx tmëdoowˈity ja ëwij käjpxwijën ets nikyajodëmbitët.

9, 10. ¿Wiˈix mbäädë mëjjäˈäytyëjkëty tpudëkëdë ja nmëguˈukˈäjtëm ets ttukjaygyukëdët ko mëjwiin kajaa të pyokytyuny?

⁹ Ja mëjjäˈäytyëjk pyayeˈeytyëp tiko ja nmëguˈukˈäjtëm të pyokytyuny mëjwiin kajaa. Extëm nˈokpëjktakëm, ¿waˈan të pyokytyuny mëjwiin kajaa yëˈko kyaj tˈokniˈëxpëjkënë Biiblyë o yëˈë ko kyaj yˈoknëjkxnë ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë? ¿Waˈan kyaj xëmë tˈokmënuˈkxtaknë Jyobaa? ¿Waˈan mët ko të tnasˈixë ets tyëkët ja axëëkpë mä jyot wyinmäˈäny? ¿Waˈandaa duˈun të jyaty mët ko xyëëw tiempë dyajnaxy mët ja jäˈäy mëdiˈibë kyaj ttsoky Jyobaa o tˈixy tmëdoy mëdiˈibë axëëk? ¿Jyaygyujkëp ko mëdiˈibë të ttuny axëëgë Jyobaa yajnayjyawëty?

¹⁰ Ja mëjjäˈäytyëjk kyaj oynyatiijëty dyajtëwäˈändë ja nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë të pyokytyuny mëjwiin kajaa, jawyiin tmëmay tmëdäjtë ti yajtëwandëp, per kyaj ttimyˈyajtëwdë wixaty ti tyuunë jyäjtë. Tsuj yajxon tmëtmaytyäˈäktë ja mëdiˈibë të pyokytyuny, ko duˈun ttundët, mbäädë net tnimaytyaˈaky ja pyoky ets ja mëjjäˈäytyëjkëty tnijawëdët tiko të pyokytyuny (Prov. 20:5). Duˈun extëmë Natán, yajtuun tuˈugë ijxpajtën parë tpudëjkë David, ja mëjjäˈäytyëjkëty mbäät nanduˈun dyajtundë tuˈugë ijxpajtën parë tpudëkëdët ja mëdiˈibë të pyokytyuny ets ttukˈixtët ko axëëk mëdiˈibë të ttuny. Pën tyuundëp duˈun ja mëjjäˈäytyëjkëty, mbäät ja nmëguˈukˈäjtëm tmëkjawë ja pyoky ets yˈajëmbity jyodëmbity ko timëˈëgäˈäny tyuˈukmuktë.

11. ¿Wiˈixë Jesus tmëtmaytyaky ja mëdiˈibë pokytyuundë?

¹¹ Ja mëjjäˈäytyëjkëty tyuundëbë mëjääw parë nanduˈun jyaˈayˈattë extëmë Jesus. Extëm nˈokpëjktakëm, Jesus duˈun tˈanmääyë Saulo: “Saulë, Saulë, ¿ti kots xypyajëdity?”. Jesus pääty duˈun dyajtëëy parë tukjaygyujkë ko mëdiˈibë nety jam tyuumpy kyaj yˈoyëty (Apos. 9:​3-6). Ets mä Diˈibʉ Jatanʉp 2:​20, 21, japë Jesus  tnimaytyaky tuˈugë toxytyëjk mëdiˈibë xyëwˈäjtypy “Jezabel” ets duˈun jyënany: “Tëts njamoˈoyë tiempë esxyëp yëˈë të jyodëmbity”.

12, 13. ¿Wiˈixënë mëjjäˈäytyëjkëty tpudëkëdë ja jäˈäy mëdiˈibë të pyokytyuny parë jyodëmbitët? (Ix nanduˈunë dibujë).

¹² Yëˈë mëjjäˈäytyëjkëty duˈunën jyaˈayˈattë extëmë Jesus, kyaj pojën wyinmaygyojtë ko tëjën kyajodëmbity ja mëdiˈibë të pyokytyuny. Ta nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë jodëmbijttëp ko tim jawyiin tyuˈukmuktë mëët ja nidëgëëkpë mëjjäˈäytyëjk ets ta mëdiˈibë kyaj tsojkˈam jyodëmbittë. Pääty yëˈë ja mëjjäˈäytyëjk yˈijxtëp näk ok mëët tyuˈukmukäˈändë. Ja mëdiˈibë të pyokytyuny waˈan tmëmayaˈany tmëdajäˈäny extëm të yajpudëkë ets waˈan tmënuˈkxtäˈägäˈänyë Jyobaa parë pyokymyaˈkxëdët (Sal. 32:5; 38:18). Ets waˈanë nety të dyajtëgatsy ja wyinmäˈäny ko jatëgok mëët tyuˈukmuktët ja mëjjäˈäytyëjkëty.

¹³ Parë ja mëjjäˈäytyëjk tpudëkëdët ja jäˈäy mëdiˈibë të pyokytyuny ets jyodëmbitët, oy ko ttukˈixtët ko pyaˈˈayoowdëp ets ko jyaygyujkëdëp wiˈix nyayjyawëty. Ja mëjjäˈäytyëjkëty myënuˈkxtaktëbë Jyobaa parë pyudëkëdët mä jam mëët tyuˈukmuktë ja jäˈäy mëdiˈibë të pyokytyuny, pes tsyojktëp ets yˈajëmbit jyodëmbitët ets dyajtëgatstët ja jyot wyinmäˈäny (2 Tim. 2:​25, 26).

14. Ko tuˈugë jäˈäy jyodëmbity mëdiˈibë të pyokytyuny, ¿pën mëdiˈibë mbäät myëjpëtsëmy?

¹⁴ Jantsy jotkujk nnayjyäˈäwëm ko ja jäˈäy mëdiˈibë të pyokytyunyën yˈajëmbity jyodëmbity (Luk. 15:​7, 10). Per ¿pënëdaa mbäät nyajmëjpëtsëˈëmëm? ¿Yëˈëdaa ja mëjjäˈäytyëjkëtyë? Nˈokjamyajtsëm ko apostëlë Pablo jyënany: “Waˈanxyëp ja Dios [pyudëkëty ets jyodëmbitët] es tjaygyukët ja tëyˈäjtën” (2 Tim. 2:25). Pääty ko tuˈugë jäˈäy jyodëmbity mëdiˈibë mëjwiin kajaa të pyokytyuny, nituˈugë naxwinyëdë jäˈäy mbäät kyamëjpëtsëmy, yëˈëjënë Jyobaa mët ko yëˈë pyudëjkëp parë dyajtëgatsët ja wyinmäˈäny. Pablo ojts tnigajpxy wiˈix ja jäˈäy ttukˈoyˈaty ko yˈajëmbity jyodëmbity: niˈigyë yajxon tˈaknijawë ja tëyˈäjtën, pudëjkëp parë dyajtëgatsët ja wyinmäˈäny ets nanduˈun parë tjëjpkuwäˈägët tijaty yajtëgoyanëp (2 Tim. 2:26).

15. Ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm jyodëmbity mëdiˈibë të pyokytyuny, ¿wiˈix mbäät ja mëjjäˈäytyëjkëty duˈunyëm pyudëkëdë?

 ¹⁵ Ko ja nmëguˈukˈäjtëm jyodëmbity mëdiˈibë të pyokytyuny, ja mëjjäˈäytyëjk duˈunyëm pyudëkëyäˈänëdë parë mëk yˈitëty ja myëbëjkën, këdiibë jatëgok ja Satanás yajkäˈäjëdët ets parë ttunët mëdiˈibë oy (Eb. 12:​12, 13). Ja mëjjäˈäytyëjkëty kyaj tnimaytyäˈägäˈändë ti poky yäˈädë nmëguˈukˈäjtëm të ttuny. Per ¿tidaa mbäät ttukˈawäänëdë ja mëdiˈibë yajpattëp mä kongregasionk?

JËJPWIJTSËMBIT “MAYJYAˈAYOTY MÄ MËBËJKPËTËJK NYAYMYUKËDË”

16. Ko apostëlë Pablo jyënany mä 1 Timotee 5:20 “mayjyaˈayoty”, ¿pënatyën myaytyäˈägan?

¹⁶ (Käjpxë 1 Timotee 5:20). Apostëlë Pablo yˈanëmääyë Timoteo mëdiˈibë nety nanduˈun tuump mëjjäˈäy parë tjëjpwijtsëmbitët “mayjyaˈayoty” ja jäˈäy mëdiˈibë nety të pyokytyuny. Ko Pablo jyënany “mayjyaˈayoty”, ¿pënatyën myaytyäˈägan? Kyaj yëˈë tmaytyäˈägany ets niˈamukë ja nmëguˈukˈäjtëm yajtukˈawänëdët mä ja kongregasionk. Yëˈëjën myaytyäˈägan pënaty të ttimyˈixy të ttimnyijawën o mëdiˈibë tyukmëtmaytyakën ko të pyokytyuny. Pääty ja mëjjäˈäytyëjkëty yëˈëyë tyukˈawäänëyandëp ko të ja nmëguˈukˈäjtëm yajpudëkë ets ko të yajjëjwijtsëmbity.

17. Ko ja nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë yajpattëp mä kongregasionk tnijawëdëty ko të tuˈugë jäˈäy pyokytyuny, ¿tii yajtuump ets tiko?

¹⁷ Näˈäty ja nmëguˈukˈäjtëmëty mëdiˈibë mä kongregasionk nyijäˈäwëdëp ko të tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm pyokytyuny mëjwiin kajaa o mbäät ok tnijawëdë. Ko Pablo jyënany “mayjyaˈayoty” yëˈë nanduˈun myaytyäˈägan ja nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë yajpattëp mä kongregasionk.  Pääty yëˈë tuˈugë ansianë nyigajpxypy mä kongregasionk ko të yajjëjwijtsëmbity ja mëdiˈibë të pyokytyunyën. ¿Tiko? Pablo duˈun jyënany ko net ja nmëguˈukˈäjtëm tˈixtët ko kyaj yˈoyëty mëdiˈibë të ttuny ets këdiibë nanduˈun pyokytyundët mëjwiin kajaa.

18. ¿Tii tyuundëp ja mëjjäˈäytyëjkëty ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm pyokytyuny mëjwiin kajaa mëdiˈibë kyaj tpäätynyëmë jyëmëjt 18? (Ix nanduˈunë dibujë).

¹⁸ Per ¿tii yajtuump ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm pyokytyuny mëjwiin kajaa ets kyaj tpäätynyëmë jyëmëjt 18? Pënaty tuundëp ansianë mä ja kongregasionk, yëˈë wyinˈixandëp nimajtsk ja mëjjäˈäytyëjk parë mëët tyuˈukmuktët ja nmëguˈukˈäjtëm ets ja tyääk tyeety mëdiˈibë ëxpëjktëp. b Ja mëjjäˈäytyëjkëty yëˈë yajtëwandëp ja uˈunktääk uˈunkteety wiˈix jam tpudëkëdë ja yˈuˈunk parë dyajtëgatsët ja jyukyˈäjtën ets yˈajëmbit jyodëmbitët. Pën ja mëjjäˈäytyëjkëty yˈijxtëp ko ja yˈuˈunk tam tkupëky parë ja tyääk tyeety pyudëkëdëty, ta tˈixtët pën mbäät mëët tyuˈukmuktë o kyaj ja nidëgëëkpë mëjjäˈäytyëjkëty. Pesë Jyobaa yëˈë të ttuknipëky ja tääk teety parë tjëjwijtsëmbittët ja yˈuˈunk yˈënäˈk tsuj yajxon (Deut. 6:​6, 7; Prov. 6:20; 22:6; Éfes. 6:​2-4). Ko waanë tiempë nyaxët, ja mëjjäˈäytyëjkëty ta dyajtëwäˈändë ja tääk teety pën duˈunyëmën jam ja yˈuˈunk tpudëkëdë. Per pën ja yˈuˈunk kyaj yˈäjëmbity jyodëmbity ets kyaj dyajtëgatsy ja jyukyˈäjtën, ta mëët tyuˈukmukäˈändë nidëgëëk ja mëjjäˈäytyëjkëty ets ja tyääk tyeety mëdiˈibë ëxpëjktëp.

“JYOBAA JANTSY OY JYAˈAYˈATY ETS PAˈˈAYOOP NASˈAYOˈOWËP”

19. Ko mëjjäˈäytyëjkëty tpudëkëdë ja mëdiˈibë të pyokytyuny, ¿wiˈix tniˈˈijxtuˈuttë Jyobaa jyaˈayˈäjtën?

¹⁹ Ko ja mëjjäˈäytyëjkëty tpudëkëdë ja nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë të pyokytyuny, yëˈë tsyojktëp parë wäˈäts yˈitët ja kongregasionk pes yëˈë Jyobaa të tyuknipëkëdë (1 Kor. 5:7). Ko tpudëkëdë, yëˈë duˈun parë yˈajëmbit jyodëmbitët, ets duˈun dyajnigëxëˈëktë ja Jyobaa jyaˈayˈäjtën mëdiˈibë jantsy oyjyaˈay ets paˈˈayoop (Sant. 5:11). Mä netyë apostëlë Juan të myëjjäˈäy të myëˈˈënäˈkënë duˈun tkujäˈäyë: “[Uˈunk ënäˈkëty] tyamëts miits nnijayëdë këdiibë mbekytyundët. Per pën jaa pën pyekytyuny, nmëdäjtëm tuˈuk diˈibë xynyikäjxtutëm Dios windum. Yëˈë dëˈën ja Jesukristë diˈibë tyuumpy ja tëyˈäjtën” (1 Fwank 2:1).

20. ¿Ti yajnimaytyäˈägäämp mä ja tuˈukpë artikulo?

²⁰ Näˈäty ja nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë të pyokytyundën mëjwiin kajaa, kyaj yˈajëmbit jyodëmbittë. Ets ko kyaj yˈajëmbit jyodëmbittë kuanë ko yajjuuttë mä Diosë kyäjpn. ¿Per ti tyuundëp ja mëjjäˈäytyëjkëty? Yëˈë nëjkx nimaytyakëm mä ja tuˈukpë artikulo.