1. ¿Ti Jyobaa tyukjaygyujkë Abrahán?

 ABRAHÁN ninäˈä tkajäˈäytyëgooy ko ojtsë Jyobaa myëgajpxyëty mët yëˈëgyëjxm tuˈugë anklës ko ojts tyukˈawäˈänxëty ko yajkutëgoyaampy ja käjpn mëdiˈibë Sodoma ets Gomorra. Oyë Abrahán mëkë mëbëjkën tjamëdäjty, per ojts tsyiptakxëty tmëbëkët. Pääty dyajtëëyë Jyobaa: “¿Wiˈix myajkutëgoyaamypy duˈun yëˈë wäˈäts jäˈäytyëjk mëët tuknäx yëˈë ëxëëkjäˈäyëtyë? [ . . . ] Mijts tuˈuk mˈënaˈambëˈäjtp, ets myajkutujkp mä naxwinyëdë abëtsëmy. ¿Këdii mijts xynyibayoˈoyëtyë?”. Perë Jyobaa tukjaygyujkë maˈkxtujkën myëët ko yëˈë ninäˈä tkayajkutëgoyaˈanyë jäˈäy mëdiˈibë oy jukyˈäjttëp. Ko duˈun nnijäˈäwëm, agujk jotkujk nnayjyäˈäwëm (Gén. 18:​23-33, MNM).

2. ¿Tiko nˈijtëm seguurë ko Jyobaa paˈˈayoop ko ti tpayeˈey?

² ¿Tiko mbäät nˈijtëm seguurë ko Jyobaa paˈˈayoop ko ti tpayeˈey? Yëˈko “yëˈë yˈijxypyë korasoon” (1 Sam. 16:7). Ets yëˈë tyukˈijxnäjxtaapy niduˈuk niduˈugë jäˈäyë kyorasoon (1 Rey. 8:39; 1 Crón. 28:9). Xyajmonyˈijx xyajmonyjyäˈäwëm nuˈunënë Jyobaa tmëdatyë mëkˈäjtën, pääty näˈäty kyaj njaygyujkëm wiˈix tijaty tpayeˈey. Apostëlë Pablo jyënany: “¿Pën mbäät tmëwinmäˈänybyaaty diˈibë Dios të ttuknibëjtäägë o diˈibë tyunaampy?” (Rom. 11:33).

3, 4. ¿Ti nnayajtëˈëwëm ets ti nimaytyäˈägäˈänëm mä yäˈädë artikulo? (Fwank 5:​28, 29).

³ Waˈan nanduˈun tijaty nnayajtëˈëwëm extëmë Abrahán ttuuny. Extëm nˈokpëjktakëm, waˈan nnayajtëˈëwëm: “¿Nëjkxëbëdaa Jyobaa dyajjukypyeky ja jäˈäyëty mëdiˈibë  ojts kyutëgoytyë Sodoma ets Gomorra? ¿Waˈandaa nëjkx jyukypyëktë ja jäˈäyëty mëdiˈibë axëëk të jyukyˈäjttë?” (Apos. 24:15).

⁴ Min nˈoknimaytyakëm wiˈixën tyam yajjaygyukë tiijënë Biiblyë myaytyäˈägaampy ko jyënaˈany: “Jikypyëkëp es nyëjxtët mä ja jikyˈäjtën winë xëë winë tiempë”, ets “jyikypyëkëp es nyëjxtët mä ja tëytyuˈunën” a (käjpxë Fwank 5:​28, 29). Mä yäˈädë artikulo ets mä jatuˈukpë yëˈë nimaytyäˈägäˈänëm wiˈixën tyam yajjaygyukë jyukypyëkäˈändë oˈkpëty. Tim jawyiin, yëˈë nimaytyäˈägäˈänëm mëdiˈibë kyaj nnijäˈäwëm mä wiˈixë Jyobaa tpayeˈeyaˈanyë naxwinyëdë jäˈäy ets ok, mëdiˈibë nnijäˈäwëm.

MËDIˈIBË KYAJ NNIJÄˈÄWËM

5. ¿Wiˈix ijty nimaytyakëm pënaty oˈktë Sodoma ets Gomorra?

⁵ ¿Waˈandaa nëjkxë Jyobaa dyajjukypyekyë jäˈäyëty mëdiˈibë axëëk jukyˈäjttë, extëm mëdiˈibë Sodoma ets Gomorra? Tëëyëp duˈun ijty njaygyujkëm ko kyaj jyukypyëkäˈändë. Per tyää näämnëm ja tuumbë mëdiˈibë kuwijy ko të tpayeˈeytyë ets mëdë Jyobaa nyaybyudëkë, ta të tjaygyukëdë ko kyaj yˈoyëty extëmë nety njaygyujkëm. Min nˈokˈijxëm tiko duˈun të yajkäjpxˈoyë.

6. ¿Mëdiˈibë nax käjpnë Jyobaa yajkutëgooy mët ko axëëk jyukyˈäjttë, ets wiˈix kyaj yˈoyëty njënäˈänëm?

⁶ Biiblyë nyimaytyakypy ko Jyobaa yajkutëgooyë jäˈäy mëdiˈibë axëëk jyukyˈäjttë. Extëm mä ja mëj Ayoˈonduu, yajkutëgooy niˈamukë jäˈäy ets yëˈëyë tsoktë Noé mëdë fyamilyë. Ok, Jyobaa yˈanmääy nanduˈun ja israelitëty parë nëjkx dyajkutëgoytyë ja wëxtujkpë käjpn mëdiˈibë nety yajpattëp mä ja Nax mëdiˈibë Yajtukwandaktë. Nan kyajx tuˈugë yˈanklës parë dyajkutëgoyët 185,000 soldäädëty mëdiˈibë Asiria (Gén. 7:23; Deut. 7:​1-3; Is. 37:​36, 37). Biiblyë nyigajpxypy ko Jyobaa yajkutëgooyë yäˈädë jäˈäyëty, per kyaj mää tnigajpxy ko ninäˈä tkayajjukypyekäˈäny. Min nˈokˈijxëm tiko duˈun njënäˈänëm.

7. Nimaytyäˈäk ti kyaj nnijäˈäwëm mä ja jäˈäyëty mëdiˈibë oˈktë mä ja ayoˈonduu ets mëdiˈibë oˈktë Canaán. (Ixë dibujë mëdiˈibë miimp mä rebistë nyiˈak).

⁷ Nnijäˈäwëm ko Jyobaa ojts dyajkutëgoyë yäˈädë jäˈäyëty, per mëdiˈibë kyaj nnijäˈäwëm yëˈë wiˈix tˈijxy niduˈuk niduˈuk, pen ojts tˈixyˈattë Jyobaa ets pen jodëmbijttë. Biiblyë jyënaˈany ko Noé ‘kyäjxwäˈkxën ja tëyˈäjtën’ (2 Peed. 2:​5, TY). Per kyaj jap mä jyënaˈany ko mientrësë nety Noé tkojy ja arkë, tyukmëtmaytyak niduˈuk niduˈugë jäˈäy ti Dios tyunaampy. Ets nan kyaj nnijäˈäwëm pen ja jäˈäyëty mëdiˈibë tsënääytyë Canaán ojts tˈixyˈattë Jyobaa ets pen yajtëgäjtstë jyukyˈäjtën.

8. ¿Nëjkxëbëdaa jyukypyëktë ja jäˈäyëty mëdiˈibë kutëgooytyë Sodoma ets Gomorra?

⁸ ¿Ets ja jäˈäyëty mëdiˈibë tsënääytyë Sodoma ets Gomorra? Nnijäˈäwëm ko jam Sodoma yëˈëyë Lot myëmëdoowë Jyobaa. Per kyaj nnijäˈäwëm pen ojts ttimytyukmëtmaytyaktäˈäy niˈamukë jäˈäy ja Diosë yˈääw yˈayuk. Axëëgë nety jyukyˈattë, per ¿waˈandaa tnijäˈäwëdë ti oy ets ti axëëk? Kyaj, pesë Biiblyë jyënaˈany ko ja mutskˈënäˈkëty etsë mëjjäˈäytyëjkëty mëdiˈibë Sodoma ojts tjaˈˈaguanëˈatäˈändë ja jäˈäyëty mëdiˈibë Lot yajjäjtak.  Yëˈëjëty kyajë nety tnijawëdë ko axëëk mëdiˈibë tyunandëp (Gén. 19:4; 2 Peed. 2:7). ¿Waˈandaa Jyobaa kyaj dyajjukypyëkäˈändë yäˈädë jäˈäyëty? Jyobaa ojts tjantsy tˈanëëmë Abrahán ko mä taabë käjpn kyaj nety jyamëty nituˈugë oyjyaˈay, päätyën dyajkutëgooy (Gén. 18:32). ¿Yëˈëdaa yˈandijpy ko nituˈugë yäˈädë jäˈäyëty kyajukypyëkäˈändë? Kyaj ndimynyijäˈäwëm.

9. ¿Waˈandaa nëjkxë Salomón jyukypyeky?

⁹ Biiblyë nan myaytyakypyë jäˈäyëty mëdiˈibë nety oy jukyˈäjttëp per jyëmbijttë axëkjäˈäy, extëm ja rey Salomón. Yëˈë yˈixyˈajtypyë nety yajxonë Jyobaa, nyijäˈäwëbë nety wiˈix yaˈˈawdatäˈäny ets kunuˈkxë mëjwiin kajaa. Per ko tiempë nyajxy, ta ojts tˈawdäjnë wiink Dios. Jyobaa tukjotˈambëjkë ko duˈun yˈadëtsy, ets ja nax käjpn kyuˈayoˈowëdë jëmëjtˈam. Biiblyë jyënaˈany ko ja Salomón ojts yˈoˈknë, jam nyaxtëjkë ‘mä ja David ojts nyaxtëkën’ (1 Rey. 11:​5-9, 43, TY; 2 Rey. 23:13). Per ko jamë Salomón nyaxtëjkë, ¿yëˈëdaa yˈandijpy ko jukypyëkäämp? Biiblyë kyaj ttimynyigajpxy. Nääk mbäät jyënäˈändë ko jukypyëkäämp mët ko Biiblyë jyënaˈany ‘ko pën yˈooky, ëwäätsëtum wyëˈëmnë ets käˈäp ja poky tˈëkmëëtˈäjnë’ (Rom. 6:​7, TY). Perë yäˈädë tekstë kyaj yëˈë tmaytyäˈägäˈäny ko niˈamukë jäˈäy jyukypyëkäˈändë mëdiˈibë të yˈooktë mët ko të yˈawäˈätspëtsëmdë mä ja pyoky. Jyobaa mëk xytsyojkëm ets yëˈëyë yajjukypyëkaampy ja jäˈäy mëdiˈibë yˈijxypy ko mëdunanëp (Job 14:​13, 14; Fwank 6:44). Pääty ¿waˈandaa nëjkxë Salomón jyukypyeky? Kyaj nnijäˈäwëm, yëˈëyë Jyobaa nyijäˈäwëp. Per mëdiˈibën tëy nnijäˈäwëm, yëˈë ko Jyobaa tyunaambyë tëyˈäjtën.

MËDIˈIBË NNIJÄˈÄWËM

10. ¿Wiˈixë Jyobaa nyayjyawëty ko tpayeˈeyë axëkjäˈäytyëjk? (Ezequiel 33:11; ix nanduˈunë dibujë).

¹⁰ (Käjpxë Ezequiel 33:11). Jyobaa nyigajpxypy wiˈix nyayjyawëty ko tpayeˈeyë naxwinyëdë jäˈäy. Apostëlë Pedro nanaduˈundëkë tkujäˈäyë extëmë Ezequiel jyënany: “Jyobaa [ . . . ] kyaj ttsoky ets nituˈugë jäˈäy kyakutëgoyët” (2 Ped. 3:​9, TNM). Xyjyotkujkmoˈoyëm ko nnijäˈäwëm ko Jyobaa kyaj pën nanëgoobë dyajkutëgoy. Pes myëdäjtypy mëjwiin kajaa paˈˈayoˈowën.

11. ¿Pënaty kyaj jyukypyëkäˈändë ets wiˈix nnijäˈäwëm?

¹¹ ¿Pënaty kyaj jyukypyëkäˈändë? Biiblyë nyigajpxypy tuˈuk majtskë jäˈäy. b Extëm nˈokpëjktakëm, Jesus duˈun jyënany ko Judas Iscariote, kyaj jyukypyëkäˈäny (Mar. 14:21; ix nanduˈunë Juan 17:​12, TNM). c Judas yajxonë nety tnijawë ko yëˈë Jyobaa myëdëgoopy ko tkëyajkyë Jesus (ixë Marcos 3:​29, TNM). d Jesus nanduˈun jyënany ko ja mëdiˈibë nety nyiwintsënˈäjttëbë relijyonk ets pënaty nibëdëˈkëdë, kyaj jyukypyëkäˈändë (Mat. 23:33). Apostëlë Pablo nanduˈun jyënany ko ja apostatas mëdiˈibë kyaj jyodëmbittë, kyaj jyukypyëkäˈändë (Eb. 6:​4-8; 10:29).

12. Oknimaytyäˈäk wiˈixënë Jyobaa xypyaˈˈayoˈowëm.

¹² Extëm të nˈijxëm Jyobaa mëjwiin kajaa tmëdatyë paˈˈayoˈowën, ets “kyaj ttsoky ets nituˈugë jäˈäy kyakutëgoyët”.  ¿Wiˈix tpaˈˈayooy pënaty mëdëgooyëdë mëjwiin kajaa? David mëjwiin kajaa pyokytyuuny, yajjäˈäyˈok ets myëttsënääyë wiink jäˈäyë kyudëjk, per jodëmbijt amumduˈukjot, päätyë Jyobaa pyaˈˈayoowë ets pyokymyaˈkxë (2 Sam. 12:​1-13). Rey Manasés nan mëjwiin kajaa ttunyë axëkˈäjtën, perë Jyobaa paˈˈayoowë ets pokymyaˈkxë mët ko jodëmbijt amumduˈukjot (2 Crón. 33:​9-16). Yäˈädë ijxpajtën yëˈë xytyukˈijxëm ko Jyobaa paˈˈayoop ets pokymyaˈkxp, per net pen jodëmbijtëm amumduˈukjot. Pääty yajjukypyëkaambyë David etsë Manasés mët ko kyupëjktë ja pyoky ets jodëmbijttë amumduˈukjot.

13. 1) ¿Tiko Jyobaa tpaˈˈayooy ja Nínive jäˈäyëty? 2) ¿Ets wiˈix okë Jesus jyënany?

¹³ Jyobaa nan ojts tpaˈˈayoy ja Nínive jäˈäyëty. Duˈun tˈanmääyë Jonás: “Tëjëts nˈixy ja nyëë pyokyëty”. Per ko ojts jyodëmbittë, ta Jyobaa pyaˈˈayoowëdë ets pyokymyaˈkxëdë. Jyobaa niˈigyë dyajnigëxëˈkyë paˈˈayoˈowën këdiinëmë Jonás. Pes ko Jonás jyotˈambëjky ta Jyobaa tyukjamyajtsë ko ja Nínive jäˈäyëty kyaj nety tnijawëdë ti mëdiˈibë oy ets ti mëdiˈibë axëëk (Jon. 1:​1, 2; 3:10; 4:​9-11). Ko tiempë nyajxy ta Jesus dyajtuunyë yäˈädë ijxpajtën parë jäˈäy ttukjaygyujkë wiˈixënë Jyobaa pyaˈˈayoy ets wiˈixën tijaty ttuny tëyˈäjtën myëët. Pääty jyënany ko ja Nínive jäˈäyëty nëjkxëp jyukypyëktë parë “yajpayoˈoydyët” (Mat. 12:41).

14. ¿Wiˈix jyatäˈändë ja Nínive jäˈäyëty ko nety yajpayeˈeytyë?

¹⁴ ¿Wiˈix nëjkx yajpayeˈeytyë ja Nínive jäˈäyëty ko nety jyukypyëktë? Jesus ojts tnimaytyaˈaky wiˈix yajpayeˈeyäˈändë ja jäˈäyëty mä tiempë myiny kyëdaˈaky (Fwank 5:29). Ets ja duˈun ttunäˈäny mä yˈanaˈamäˈäny Tuk Mil Jëmëjt, ko nety jyukypyëktë ja “oˈkpë diˈibë ijt oyjyaˈay es nanduˈun diˈibë ijt kaˈoyjyaˈay” (Apos. 24:15). Ja jäˈäyëty mëdiˈibë axëëk jukyˈäjttë yajpayeˈeyandëp ko nëjkx jyukypyëktë. Jyobaa etsë Jesus yëˈë yˈixandëp pen mëdoowdëp ets pen jukyˈäjttëp duˈun ta nety jam tijaty yajtukniˈˈixëdë. Pääty pen tuˈugë Nínive jäˈäy jukypyëjkp ets kyaj tmëdunäˈänyë Jyobaa, nëjkxëp jatëgok yˈooky (Is. 65:20).  Per pen myëmëdoobyë Jyobaa, nëjkxëp jyukyˈaty xëmëkyëjxm (Dan. 12:2).

15. 1) ¿Tiko kyaj yˈoyëty njënäˈänëm ko Sodoma etsë Gomorra jäˈäyëty kyaj jyukypyëkäˈändë? 2) ¿Tiijën myaytyäˈägaambyë Judas kapitulo 7? (Ixë rekuäädrë “ ¿Tiijën myaytyäˈäganë Judas?”).

¹⁵ Jesus ojts jyënaˈany ko pënaty mëtsipˈäjtëdë ets pënaty kyaj tmëdowandë tijaty tukniˈˈijxë, niˈigyë oˈktëy jyatäˈändë “këdiinëm ja jäˈäyëty mäjatyë Sodomë käjpn esë Gomorrë käjpn” (Mat. 10:​14, 15; 11:​23, 24; Luk. 10:12). ¿Tiko Jesus duˈun jyënany? Mbäät njënäˈänëm ko tyimˈyaˈˈaniˈigyë, per pääty duˈun jyënany parë dyajjaygyukëyanë ko jantsy tunan jantsy jatanëp duˈun. Ko nëjkx yajpayeˈeytyë axëkjäˈäytyëjkëty, nanduˈun nëjkx yajpayeˈeytyë extëm ja Nínive jäˈäy yajpayeˈeyäˈändë. Ja Nínive jäˈäyëty ets pënaty tsënääytyë Sodoma ets Gomorra tyuundë axëkˈäjtën, per ja Nínive jäˈäyëty ojts jyodëmbittë. Nˈokjamyajtsëm ko Jesus jyënany ko “diˈibë të jyikyˈaty axëëk yä naxwiiny, jyikypyëkëp es nyëjxtët mä ja tëytyuˈunën” (Fwank 5:29). Pääty mbäät njënäˈänëm ko waˈan nëjkx nääk jyukypyëktë pënaty tyënääytyë Sodoma ets Gomorra ets nëjkxëp nbudëjkëm parë tˈixyˈattëdë Jyobaa etsë Jesus.

16. Ko netyë Jyobaa dyajjukypyekyë jäˈäy, ¿ti mëdiˈibë yˈixaampy? (Jeremías 17:10).

¹⁶ (Käjpxë Jeremías 17:10). Yäˈädë tekstë yajxon tnimaytyaˈaky mëdiˈibë ëtsäjtëm nnijäˈäwëm. Jyobaa nyijäˈäwëtyaapy wixatyë jäˈäy niduˈuk niduˈuk myay tyajy ets ti japˈäjtp mä jot korasoon. Ets ko nety pën dyajjukypyëkäˈäny yëˈë yˈixaampy wiˈix të jyukyˈaty, per mbäät nˈijtëm seguurë ko yajnigëxëˈëgaambyë paˈˈayoˈowën. Pääty, pen kyaj mä duˈun jyënaˈany mä Biiblyë kyaj mbäät njënäˈänëm ko tuˈugë jäˈäy mëdiˈibë axëëk të jyukyˈaty kyaj jyukypyëkäˈäny.

JA FES MËDIˈIBË TUUMP ABËTSËMY NYAXWINYËDË XËMË TTUNÄˈÄNY JA TËYˈÄJTËN

17. Pënaty të yˈooktë, ¿nëjkxëbëdaa jyukypyëktë?

¹⁷ Ko Adán mëdë Eva ojts tmëdëgooynyëdë Jyobaa, miyonkˈamë jäˈäy kujk yˈoˈknëdë (1 Kor. 15:26). Wiˈix yˈitäˈändë yäˈädë jäˈäyëty, ¿nëjkxëbëdaa jyukypyëktë?  Jukypyëkandëp, extëm ja 144,000 jam jyukypyëkäˈändë tsäjpotm ets ninäˈä kyaˈoogäˈändë (Diˈibʉ Jat. 14:1). Ja mayjyaˈayëty mëdiˈibë të tmëdundë Jyobaa jukypyëkandëp jatëgok ets nëjkxëp jyukyˈattë xëmëkyëjxm pën myëmëdoowdëbë Jyobaa, mä nety yˈaneˈemyë Jesus Tuk Mil Jëmëjt (Dan. 12:13; Eb. 12:1). Ets ko netyë Jesus yˈaneˈemy, nëjkxëp jyukypyëktë jäˈäyëty mëdiˈibë kyaj tmëduundë Jyobaa o mëdiˈibë tyuundë axëkˈäjtën, parë dyajtëgatstëdë jyukyˈäjtën ets tmëdundëdë Jyobaa (Luk. 23:​42, 43). Per näägë jäˈäyëty mëdiˈibë axëëk jyukyˈattë ets mëdiˈibë ninuˈunënë Jyobaa tkamëmëdoowdë, kyaj nëjkx jyukypyëktë (Luk. 12:​4, 5).

18, 19. 1) ¿Tiko mbäät ndukjotkujkˈäjtëmë Jyobaa extëm tpayeˈeyaˈanyë jäˈäy mëdiˈibë të yˈoˈknëdë? (Isaías 55:​8, 9). 2) ¿Ti nimaytyäˈägäˈänëm mä jatuˈukpë artikulo?

¹⁸ ¿Mbäädëdaa nˈijtëm seguurë ko Jyobaa nëjkxëbë jäˈäy tpayeˈey tëyˈäjtën myëët? ¡Mbäät! Duˈun extëmë Abrahán, ëtsäjtëm nnijäˈäwëm nanduˈun ko ja Fes mëdiˈibë abëtsëmy nyaxwinyëdë wäˈäts jäˈäy ets kuwijy. Jyobaa yëˈë të ttuknipëkyë yˈUˈunk, parë tpayeˈeyëtyë naxwinyëdë jäˈäy (Fwank 5:22). Jyobaa mëdë Jesus, yajxon tnijawëdë ti japˈäjtp mä jäˈäyë jyot kyorasoon (Mat. 9:4). Pääty tëyˈäjtën myëët tijaty ttunäˈändë.

¹⁹ Oy ko xëmë ndukjotkujkˈäjtëmë Jyobaa ets wiˈix tijaty ttuny, pes nyijäˈäwëp wiˈixë jäˈäy tpayeˈeyaˈany (käjpxë Isaías 55:​8, 9). Nnijäˈäwëm ko Jyobaa mëdë Jesus xëmë tijaty oy tpayeˈeytyë ets pääty ndukjotkujkˈäjtëm. Nan nnijäˈäwëm ko Jesus mëdiˈibë nReyˈäjtëm, paˈˈayoop, ets tëyˈäjtën myëët tijaty ttunäˈäny extëmë Tyeety (Is. 11:​3, 4). Mä jatuˈukpë artikulo yëˈë nnimaytyäˈägäˈänëm ko ta mëdiˈibë nnijäˈäwëm wiˈixë Jyobaa mëdë Jesus tpayeˈeyäˈändë naxwinyëdë jäˈäy ko nety tyuˈuyeˈey ja mëj ayoˈon ets mëdiˈibë kyaj nnijäˈäwëm.