1, 2. 1) ¿Ti niˈamukë jantsy jotkujk xyajnayjäˈäwëm? 2) ¿Ti mbäät ttundë tääk teety etsë mëjjäˈäytyëjk parë ënäˈktëjk ttukjaygyukëdët wiˈix jyukyˈatäˈändë ko nety nyëbajnëdë?

CHRISTOPHER ja netyë jyëmëjt mäjmajtsk ko jyënany nyëbatäˈäny. Ta tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tuump mëjjäˈäy yˈanmääyë: “Nˈixyˈajtypyëts mijts desde mutsk ets jantsy oy ko mnëbatäˈäny, per okˈanmaagyëts: ¿Tiko mnëbatäˈäny?”. Tyäˈädë mëjjäˈäy kyaj nanëgoobë duˈun dyajtëëy. Niˈamukë jantsy jotkujk nnayjäˈäwëm ko jëmëjt jëmëjt nyëbattë milˈamë ënäˈktëjk (Eclesiastés 12:1). Perë tääk teety diˈib Dios mëduundëp etsë mëjjäˈäytyëjk diˈib tuundëp mä nduˈukmujkëm, tsojkëp tˈixtët pën ja ënäˈktëjk nyijäˈäwëdëp tiko nyëbatäˈändë ets pën jyaygyujkëdëp tidën yˈandijpy.

² Ko tuˈugë jäˈäy ttukkëdëkë jyukyˈäjtënë Jyobaa ets nyëbety, Biiblyë jyënaˈany ko ja mä dyajtsondaˈagyë jembyë jyukyˈäjtën extëmë Dios mëduumbë. Tyäˈädë yëˈë yˈandijpy  ko Jyobaa mëjwiin kajaa kyunuˈkxäˈänyëty, perë Satanás nan yˈëxtäˈäyaambyë winmäˈäny parë yajtëgoyaˈanyëty (Proverbios 10:22; 1 Peedrʉ 5:8). Pääty, jëjpˈam etsë tääk teety tjuuttëdë tiempë parë tpudëkëdët ja yˈuˈunk yˈënäˈk ets ttukjaygyukëdët tidën yˈandijpy nbanëjkxëmë Jesus. ¿Ets pën kyaj Tyestiigëty ja tääk teety? Ta yëˈë mëjjäˈäytyëjk pyudëkëdët tsuj yajxon parë tyukjaygyukëdët tidën yˈandijpy ko nyaywyandäˈägëdët mä Jyobaa ets nyëbatët (käjpxë Lukʉs 14:28-30). Ko tuˈugë jäˈäy tyëjkkojäˈäny jawyiin nyayjëjpˈixyëty. Nanduˈun mbäät nyayjëjpˈixëdë ënäˈktëjk diˈib nëbatandëp. Net tmëdundëdë Jyobaa axtë “mä jyëjpkëxy” ja jyukyˈäjtën o axtë ko myinët ja kutëgoˈoyën (Mateo 24:13, TNM). Min nˈokˈijxëm ti mbäät pyudëkëdë ënäˈktëjk parë tmëdundëdë Jyobaa winë xëë.

3. 1) ¿Wiˈixë Jesus mëdë Pedro tmaytyaktë nëbajtën? (Matewʉ 28:19, 20; 1 Peedrʉ 3:21). 2) ¿Tijaty yaˈˈatsoowëmbitäämp mä tyäˈädë artikulo? 3) ¿Tiko jyëjpˈamëty ets duˈun nnayajtëˈëwëm?

³ ¿Mwinmaapy mnëbatäˈäny? ¡Pes jantsy oy! Nitii duˈun kyaˈoyëty extëm ko nnëbajtëm ets nˈijtëm Jyobaa tyestiigë. Jesus ojts jyënaˈany ko niˈamukë pënaty panëjkxëp, tsojkëp nyëbatët. Etsë apostëlë Pedro jyënany ko parë nnitsokëm mä ja mëk ayoˈon diˈib wingoomp, jëjpˈam ets nnëbajtëm (Matewʉ 28:19, 20; 1 Peedrʉ 3:21). Mä tyäˈädë artikulo yaˈˈatsoowëmbitäˈäny tëgëëgë yajtëˈëwën diˈib mbäät mbudëkëty parë xynyijawët pën listë myajpääty: “¿Tëjëts nmëjay? ¿Tikots nëbatäˈäny? ¿Njaygyujkëbëts ti yˈandijpy kojëts nnaywyandäˈägëdët mä Jyobaa?”. Jëjpˈam duˈun mnayajtëwëdët parë xykyuytyunët ja mwandakën. Pes ko nety të mnëbajnë, ja nyigëxëˈëgäˈäny ko të xytyukwandaˈagyë Jyobaa ko xymyëdunäˈäny winë xëëw.

4, 5. 1) ¿Tiko kyaj yëˈëyë mbäät nyëbattë pënaty mëjjäˈäy mëˈˈënäˈk? 2) ¿Tiko jawyiin tuˈugë jäˈäy mbäät myëjay parë nyëbatët?

⁴ Biiblyë kyaj jyënaˈany ko yëˈëyë mbäät nyëbattë pënaty mëjjäˈäy mëˈˈënäˈk, ets nan kyaj tnigajpxy nuˈun mbäät yajmëdaty ja xëëw jëmëjt. Proverbios 20:11 jyënaˈany: “Axtë ja mixyuˈunk yaˈixyˈaty wiˈix ja tyuˈunën pën wäˈäts ets pën tëy”. Extëm yä jyënaˈany, axtë tuˈugë mixyuˈunk mbäät tnijawë ti oy ets ti axëëk, ets tjaygyukët ti yˈandijpy nyaywyandäˈägëdët mä Jyobaa. Pääty pën tuˈugë mutskˈënäˈk yajnigëxëˈkypy ko të myëjay ets të nyaywyandaˈagyëty mä Jyobaa, oy ko nyëbatët (Proverbios 20:7).

⁵ Per ¿wiˈix kyëxëˈëky ko të myëjay  tuˈugë jäˈäy? Kyaj yëˈë yaˈixy pën të yaˈkˈabajnë o ko tamë xyëë jyëmëjtnë. Biiblyë jyënaˈany ko yëˈë tuˈugë jäˈäy diˈib jyajtypy twinˈixët diˈibë oy ets diˈibë axëëk (Hebreos 5:14, TNM). Päätyë Dios mëduumbë diˈib të myëjay, nyijäˈäwëp diˈibë oy, ti Jyobaa yˈoyˈijxypy ets tyuumbyë mëjää parë ttuny xondaˈakyˈää xondaˈakyjyot. Tuˈugë jäˈäy diˈib të myëjay, tsip nduktuˈunëm diˈib kyaj yˈoyëty ets kyaj dyajtëgoyˈaty pën yˈanëˈëmxëdët parë ttunët diˈib oy. Pääty pën mnëbajtp, yaˈˈawijxp ets xytyunët diˈib oy axtë mä kyaj mdääk mdeety mˈixyëty o wiink jäˈäy (Ix nanduˈunë Filipʉs 2:12).

6, 7. 1) ¿Tijatyë Daniel jayajtëgoyanë jam Babilonia? 2) ¿Wiˈixë Daniel dyajnigëxëˈky ko të nety myëjay?

⁶ ¿Mbäät tuˈugë mutskˈënäˈk dyajnigëxëˈëky ko të myëjay? Okwinmayë yˈijxpajtënë tuˈugë Dios mëduumbë diˈib xyëˈäjt Daniel. Waˈanë nety jeˈeyë yaˈkpëtsëmynyëm ko yajtukniwoowduty ja tyääk tyeety ets ojts yajmënëjkxy Babilonia. Jam, kanäk pëky diˈib jayajtëgoyanë, pes yëˈë nety mëët yajpäätyë jäˈäy diˈib kyaj tmëmëdowdë Dios. Nan mëjë jäˈäy yajnäjxë, axtë yëˈë niduˈuk diˈib yajwinˈijx parë tmëdunët ja rey (Daniel 1:3-5, 13). Mbäätxyëbë Daniel mas oy jyukyˈajty jam Babilonia ets kyaj dyuˈunëty jam Israel.

⁷ Per ¿ti tyuunë Daniel? Kyaj tnasˈijxë ets ja jäˈäy diˈib Babilonia yajwinmääytyëgatsëdët o tyuktunëdët diˈibë Jyobaa kyaj tˈoyˈixy. Biiblyë jyënaˈany: “Daniel ta tpëjtakyë wyinmäˈäny parë kyaj yajmäˈädëdët”. Tyäˈädë yëˈë yˈandijpy ko pyëjtak ja wyinmäˈäny ko nitii  tkatuktëkëyaˈany mä ja relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty (Daniel 1:8). Duˈunë Daniel dyajnigëxëˈky ko të nety myëjay.

8. ¿Ti mdukniˈˈijxëbë yˈijxpajtënë Daniel?

⁸ ¿Ti mdukniˈˈijxëbë yˈijxpajtënë Daniel? Ko tsojkëp xymyëmëdowëdë Jyobaa axtë mä tsyiptaˈaky, parë xyajnigëxëˈëgët ko të mmëjay. Kyaj mbäät duˈun mˈadëˈëtsy extëmë camaleón, tuˈugë jëyujk diˈib yajtëgäjtsypyë kyoloor parë kyëxëˈëgët extëm ja lugäär yˈixëty mäjaty nyaxy. Kyaj mbäät mnayajnaxyëty extëmë oybyë Dios mëduumbë mä tuˈukmujkën, ets mä mˈeskuelë mnayajnaxëdët extëm jyukyˈattë naxwinyëdë jäˈäy. Niˈigyë mbäät xymyëmëdoyë Dios axtë mä xywyinguwäˈägë tijaty myajtëgoyanëp (käjpxë Éfesʉ 4:14, 15).

9, 10. 1) ¿Ti mduun ko ojts xypyaaty tuˈugë jotmay diˈib myajtëgoyanë? 2) Ko tuˈugë jäˈäy nyëbety, ¿ti yajnigëxëˈkypy?

⁹ Niˈamukë ndëgoˈoyëm oy myëjjäˈäy myutskjäˈäyëty (Eclesiastés 7:20). Per pën mnëbatäämp, tsojkëp yajxon xywyinmayët pën mmëmëdowaampy xëmë Jyobaa yˈanaˈamën. Nayajtëwëdë: “¿Jekyëts kujk nmëmëdoyë Jyobaa?”. Okwinmay wiˈix näämnëm të xywyinguwäˈägë tuˈugë jotmay diˈib të mjayajtëgoyaˈanyëty. ¿Mjäjt xywyinˈixët diˈibë oy? O waˈan xywyinguwäˈägë nanduˈumbë jotmay extëmë Daniel. Waˈan pën të mˈanëˈëmxëty ko mbäät mëjwiin kajaa tijaty xytyuny parë oy xyajnaxëdë mxëë mjukyˈäjtën. Ko duˈumbë jotmay xywyinguwäˈägë, ¿myajˈyeˈebyë mjot mwinmäˈäny parë xyjaygyukë ti Jyobaa tsyejpy xytyunët? (Éfesʉ 5:17).

¹⁰ Jëjpˈam ets duˈun mnayajtëwëdët, mët ko yëˈë mbudëkëyanëp parë kyaj xyˈixëdë nëbajtën extëm ëyiˈiky kuyaty. Pes ko tuˈugë jäˈäy nyëbety, yëˈë yajnigëxëˈkypy mayjyaˈay wyindum ko të Jyobaa ttukwandaˈaky ttsokäˈäny ets tmëdunäˈäny amumduˈukjot winë xëë winë tiempë (Markʉs 12:30). Niˈamukë pënaty nëbajtp, tsojkëp tpëjtäˈägëdë wyinmäˈäny parë tkuytyunët diˈibë Jyobaa të ttukwandaˈaky (käjpxë Eclesiastés 5:4, 5). *

11, 12. 1) Pën mwinmaapy mnëbatäˈäny ¿ti tsojkëp xyˈixët? 2) ¿Ti mbäät mbudëkëty parë xyˈixëdë nëbajtën extëmë Jyobaa tˈixy?

¹¹ Biiblyë jyënaˈany ko niˈamukë pënaty myëduundëbë Dios tmëdunäˈändë “xondaˈakyˈääw xondaˈakyjyot” axtë ënäˈktëjk (Salmo 110:3). Pääty pën mwinmaapy mnëbatäˈäny, ix pën mijtsën këˈëm mtsojkënyëˈajtypy. Jëjpˈamë tyäˈädë xywyinmayët ets mas pën jap të mutskaty mä Diosë kyäjpn.

 ¹² Ko të mˈyaˈk të mbajnë seguurë ko të xyˈixy wiˈix mayë jäˈäy nyëbattë. Waˈan të nyëbety näägë mëtnaymyaayëbë o mmëgaˈaxëty. Per exkëm mwinmay ko mbäät nanduˈun mnëbajnë mët ko tam mˈyaˈknë o mët ko xyˈixyë wiinkpë nyëbattë. ¿Ti mbäät mbudëkëty parë xyˈixëdë nëbajtën extëmë Jyobaa tˈixy? Ko xyjuudëdë tiempë parë mwinmayët tiko jyëjpˈamëty ko tuˈugë jäˈäy nyëbety. Mä tyäˈädë artikulo ets mä jatuˈukpë kanäk pëky yajnigäjpxäˈäny.

13. ¿Wiˈix mbäät xynyijawë ko pääty mnëbatäˈäny mët ko xymyëdunäˈänyë Jyobaa?

¹³ ¿Wiˈix mbäät xynyijawë ko pääty mnëbatäˈäny mët ko xymyëdunäˈänyë Jyobaa? Tuk pëky yëˈë ko xyˈixët wiˈix mnuˈkxtaˈaky. Nayajtëwëdë: “¿Nmënuˈkxtakypyëts kanäkˈokë Jyobaa o jeˈeyë tëgok majtskˈok? ¿Ndukmëtmaytyakypyëts wiˈix meerë tijaty yˈixëty o jeˈeyëts nimaytyaˈaky ngumaytyaˈaky?”. Extëm mˈatsoowëmbity, yëˈë yajnigëxëˈëgaampy pën oy mˈity mëdë Dios (Salmo 25:4). Jyobaa kanäkˈok tˈatsoowëmbityë nuˈkxtakën mët yëˈëgyëjxmë Biiblyë. Pääty ja tuk pëky wiˈix mbäät xynyijawë ko mjantsy myëdunaambyë Jyobaa ets mmëwingonaampy, yëˈë ko xyˈëxpëkëdë Biiblyë (Josué 1:8). Pääty nayajtëwëdë: “¿Nmëdäjtypyëtsë kostumbrë parëts bom bom nˈëxpëkyë Biiblyë? ¿Ntsojkënyëˈajtypyëts nyajpäädäˈäny mäjëts nDiosˈawdattë tuk familyë?”. Ko duˈun mnayajtëwëdët, yëˈë mbudëkëyanëp parë xynyijawët ko pääty mnëbatäˈäny parë xymyëdunäˈänyë Jyobaa amumduˈukjot ets mëët mnaymyayaˈanyëty.

14. ¿Ti yˈandijpy nnaywyandakëm mä Jyobaa ets nnëbajtëm?

¹⁴ Ta näägë ënäˈktëjk diˈib jënandëp ko të nyaywyandäˈägëdë mä Jyobaa, per ko kyajnëm yajpäättë listë parë nyëbattët. Pënaty duˈun jënandëp kyaj tjaygyukëdë tidën yˈandijpy nnaywyandakëm mä Jyobaa ets nnëbajtëm. Ko mnaywyandäˈägëdët, yëˈë yˈandijpy ko xyˈanëëmëdë Jyobaa ko mmëdunaampy winë xëëw winë tiempë. Ets ko mnëbatët, yëˈë parë niˈamukë jäˈäy tnijawët ko mijts të Jyobaa xytyukëdëkë mjukyˈäjtën. Pääty mä mganëbetynyëm, tsojkëp xyjaygyukët tidën yˈandijpy ko mnaywyandäˈägëdët mä Dios.

15. ¿Wiˈix nnaywyandakëm mä Jyobaa?

¹⁵ Ko mnaywyandaˈagyëty mä Jyobaa, duˈun extëmxyëp xyˈanëëmë: “Desde tyam mijts mjaˈäjtypyë njukyˈäjtënëts”. Yëˈë mdukwandakypy ko xëmë xymyëdunäˈäny ets ko yëˈë jëjpˈam mbëjtäˈägaampy mä mjukyˈäjtën (käjpxë Matewʉ 16:24, Ja Oybyʉ Tʉyˈa̱jtʉn). * Pääty, ko tuˈugë jäˈäy nyaywyandaˈagyëty kyaj yˈoynyatiijëty (Matewʉ 5:33). ¿Wiˈix mbäät xyajnigëxëˈëky ko yëˈë Dios jyaˈäjtypyë mjukyˈäjtën? (Romanʉs 14:8).

16, 17. 1) Nimaytyäˈäk mët tuˈugë ijxpajtën ko kyaj mijts xyˈokjaˈäjnë mjukyˈäjtën. 2) Ko tuˈugë jäˈäy nyaywyandaˈagyëty mä Jyobaa, ¿wiˈix tˈanëëmë?

¹⁶ ¿Wiˈix mbäät xyajnigëxëˈëky ko yëˈë  Dios jyaˈäjtypyë mjukyˈäjtën? Nˈokpëjtakëm tuˈugë ijxpajtën. Okpawinmay ko mdeety mnamoˈoyëty tuˈugë nax ets mˈanëˈëmxëty ko mijts tyam mjaˈäjtypy. Per ta net jyënaˈany ko yëˈë myëwëˈëmëyaampy ja nax nineky ets ko yëˈëyë mbäät dyajtuny ja nax. ¿Mjënäˈänëp ko të ja mdeety mjantsy nyamoˈoyëty ja nax? ¿O mjënäˈänëp ko yëˈëyëm jyaˈäjtypy?

¹⁷ Extëm të njënäˈänëm, ko tuˈugë jäˈäy nyaywyandaˈagyëty mä Jyobaa, duˈunxyëp extëm tˈanëëmë: “Tyäjëtsë njukyˈäjtën, mijtsëts tyam xyjaˈäjtp”. Etsë Jyobaa yˈawijxypy etsë tyäˈädë jäˈäy tkuytyunëdë yˈayuk. Per okpawinmayë net ko ayuˈutsy ameˈtsyë nyayˈixyˈatyëty mët tuˈugë jäˈäy diˈib kyaj Tyestiigëty. O tkupëky tuˈugë tuunk diˈib kyaj myoˈoyëtyë tiempë parë nyëjkxët käjpxwäˈkxpë o mä reunyonk. Ko duˈun yˈadëˈëtsët, ¿kyuytyuumbyë nety extëmë Jyobaa të ttukwandaˈaky? Kyaj. Pes duˈunë nety yˈadëˈëtsy extëm ja uˈunkteety diˈib myëwëˈëmëp ja nax nineky. Pääty pën mˈanmaabyë Jyobaa ko yëˈë jyaˈäjtypyë mjukyˈäjtën, xëmë mbäät xytyuny diˈib yëˈë tsyejpy, oy näˈäty xykyatunäˈänët. Duˈun mbäät nduˈunëm extëmë Jesus, yëˈë jyënany: “Të ngëdaˈagyëts [...] es ndunëdëts diˈibë ja Dios tsyejpy, es kyaj diˈibëts ëj ntsejpy” (Fwank 6:38).

18, 19. 1) ¿Wiˈix jyënäˈändë Rose mëdë Christopher ko nyëbajttë? 2) ¿Wiˈix mijts mwinmay mä nëbajtën?

¹⁸ Extëm nˈijxëm, ko tuˈugë jäˈäy nyëbety kyaj oynyatiijëty. Per nitii duˈun kyaˈoyëty extëm ko nnaywyandakëm mä Jyobaa ets nnëbajtëm. Pën mtsejpyë Jyobaa ets mjaygyujkëp ti yˈandijpy ko nnaywyandakëm, ta kyaj xyjëjptsëˈëk xyjëjpjawët parë mnëbatët. Ets ninäˈä nëjkx mgajënäˈäny: “¡Kyajxyëbëts ojts nëbety!”. Tuˈugë kiixy diˈib xyëˈäjtypy Rose, jyënaˈany: “Mëkëts ntsekyë Jyobaa ets nitiijëts duˈun agujk jotkujk xykyayajnayjawëty extëm kojëts nmëduny. Kojëts ojts nbëjtaˈagyë nwinmäˈäny nëbatäˈäny, ijtpëtsë nety seguurë ko yëˈë diˈibëts mas oy mbäät nduny”.

¹⁹ ¿Mjamyejtsypy ko të yajmaytyaˈagyë Christopher mä parrafo 1? Ja nyëbejty ko netyë jyëmëjt mäjmajtsk. ¿Wiˈix nyayjawëty ko duˈun tpëjtakyë wyinmäˈäny? Jantsy agujk jotkujk. Pes ko netyë jyëmëjt 17, ta tyuundëjkë prekursoor regulaar, ets ko netyë jyëmëjt 18, ta tyuundëjkë extëmë pyudëjkëbë mëjjäˈäy, ets tyam tyuny Betel. Yëˈë jyënaˈany: “Yëˈëts diˈib mas oy nwinˈijx kojëts nnëbejty, pes yëˈëjëts nmëduumbyë Jyobaa etsë kyäjpn. Nitiixyëbëts duˈun xykyamoˈoyë agujkˈäjt jotkujkˈäjtën”. Ets mijts, ¿mwinmääynyëp mnëbatäˈäny? Pën duˈun, ¿wiˈix mbäät mnayjëjpˈixyëty? Yëˈë diˈib nnijawëyäˈänëm mä jatuˈukpë artikulo.