1, 2. 1) ¿Tijaty tyuundëbë jäˈäy parë tpäädäˈändë awäˈätstumˈäjtën? 2) ¿Wiˈix wyimbëtsëmy?

TYAM, oymyääjëtyë jäˈäy yˈawäˈätspëtsëmäˈändë ets ttsoktë tuknax yaˈixtët. Mä kanäägë it lugäär awäˈätspëtsëmandëbë jäˈäy mä yaˈˈaxëktundë, yajjäämˈix yajnääxˈixtë ets mä yˈayowdë mët ko kyaj ti myeeny syentääbë. Ta net diˈib tsyojktëp ets yajkupëkët extëm wyinmaytyë, ttunäˈändë tijaty tyim tsojktëp ets jyukyˈatäˈändë wiˈix ttimtsoktë. Niˈamukë jäˈäy awäˈätstum jyayajpäädäˈändë.

² Parë yajpäättët awäˈätstum, ta net nyaynyibëdëˈëgëdë, ttundë martsyë, tnibëdëˈëktë kutujkën ets axtë net tsyiptundë. Per en lugäär yˈawäˈätspëtsëmdët, niˈigyë yˈayowdë ets axtë yˈooktë. Ta tyëyˈäjtëndëkë extëm ja rey Salomón tkujäˈäyë: “Jäˈäy tˈaneˈemyë jäˈäy parë tˈaxëktuny” (Ecl. 8:9).

3. ¿Ti tsojkëp nduˈunëm parë nbatëm ja jaantsypyë jotkujkˈäjtën ets nˈijtëm awäˈätstum?

³ Santiago ojts tnigajpxy ti tsojkëp nduˈunëm parë nbatëm ja jaantsypyë jotkujkˈäjtën ets nˈijtëm awäˈätstum. Jyënany ko jäˈäy diˈib jotkujk, yëˈë diˈib pyëjtakypy “ja wyinmäˈäny wiˈix ja tim oybyë anaˈamën jyënaˈany diˈibë yajwëˈëmp awäˈätstum, es dëˈënyëm  tpaduny” (Sant. 1:25). Jyobaa yëˈë yäjkë tyäˈädë oybyë anaˈamën, ets yëˈëyë nyijäˈäwëp ti tsojkëp nduˈunëm parë njantsy yajpatëm jotkujk. Ojts tmoˈoy ja Adán mëdë Eva tukëˈëyë diˈibë nety yajtëgoyˈäjttëp parë yˈittët agujk jotkujk, axtë myooy diˈibën jyantsy xyëwˈäjtypy awäˈätstumˈäjtën.

4. ¿Wiˈixë nety ja Adán mëdë Eva yajpäättë awäˈätstum? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky).

⁴ Ko ngäjpxëmë Génesis kapitulo 1 etsë 2, ta nˈijxëm ko mä ja lugäärë tsujpë kyaj nety ja Adán mëdë Eva tsyëˈëk jyawëdë, kyaj ti dyaˈˈamääytyäˈäktë ets kyaj pën yˈaxëktunëdë. Myëdäjttëbë nety ja awäˈätstumˈäjtën diˈib tyamë naxwinyëdë jäˈäy tsip tmëbëktët. Kyaj nety jyotmaytyunëdë ja kyaˈay yˈukën, ja tyuunk, ja yuu päˈäm ets ni oˈkën tëgoˈoyën (Gén. 1:27-29; 2:8, 9, 15). ¿Yëˈë tyäˈädë yˈandijpy ko Jyobaa myooyë awäˈätstumˈäjtënë Adán mëdë Eva parë ttundët ti tyim tsojktëp, ets twinˈixtët diˈibë oy ets diˈibë axëëk?

5. ¿Ti tsojkëp parë nˈijtëm awäˈätstum oyë jäˈäy tëgatsy wyinmaytyët?

⁵ Ta jäˈäy diˈib wyinmääytyëp ko yëˈëdën yˈandijpy nyajpatëm awäˈätstum ko nduˈunëm ti ndimtsojkëm oy wiˈix wyimbëtsëmët. Tuˈugë enciclopedia jyënaˈany ko awäˈätstumˈäjtën yëˈë yˈandijpy “ja madakën diˈib nmëdäjtëm parë nwinˈijxëm ti ndunäˈänëm etsë net nduˈunëm” (The World Book Encyclopedia). Nanduˈun jyënaˈany ko pën tuˈugë gobiernë yˈawijtsypy ja awäˈätstumˈäjtën nuˈunën pyaatyëty, nuˈunën nyajtëgoyˈäjtëm ets nuˈunën tyëyˈäjtënëty, ta jäˈäy yajpäättët awäˈätstum. Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko parë nyajpatëm awäˈätstum, tsojkëp wanaty yaˈˈawitsët. Per ¿pën diˈib myëdäjtypyë madakën parë tˈawitsët ja awäˈätstumˈäjtën nuˈunën pyaatyëty, nuˈunën nyajtëgoyˈäjtëm ets nuˈunën tyëyˈäjtënëty?

6. 1) ¿Tiko yëˈëyë Jyobaa tmëdaty ja awäˈätstumˈäjtën parë ttunët ti tyimtsojkypy? 2) ¿Wiˈix yˈixëty ja awäˈätstumˈäjtën diˈib myëdäjtypyë naxwinyëdë jäˈäy, ets tiko?

⁶ Oy ko njamyajtsëm ko yëˈëyë Jyobaa diˈib myëdäjtypy ja awäˈätstumˈäjtën parë ttundët ti tyim tsojkypy. Mët ko yëˈë winë të dyajkojtäˈäy, diˈib myëdäjtypy tukëˈëyë ja mëkˈäjtën ets diˈib ijtp Rey winë xëëw winë tiempë (1 Tim. 1:17; Diˈibʉ Jat. 4:11). Nˈokjamyajtsëm wiˈix ja rey David ojts tmëjkugäjpxë ja madakën diˈibë Jyobaa myëdäjtypy mä 1 Crónicas 29:11, 12 (käjpx). * Per awitsy ja awäˈätstumˈäjtën diˈib myëdäjtypyë naxwinyëdë jäˈäy etsë anklëstëjk. Tsojkëp nˈëxkäjpëm ko Jyobaa yëˈëyë myëdäjtypy ja kutujkën parë tˈawitsët ja awäˈätstumˈäjtën nuˈunën pyaatyëty, nuˈunën nyajtëgoyˈäjtëm ets nuˈunën tyëyˈäjtënëty. Ets duˈunën ttuuny desde ko ojts dyajkojˈyë naxwinyëdë jäˈäy.

7. Nimaytyäˈäk tijaty të yaˈˈawitsy diˈib ndukxondakëm.

⁷ Adán mëdë Eva mëjwiin kajaa yajmooytyë ja awäˈätstumˈäjtën, per nan ojts yaˈˈawitsy. Extëm nˈokpëjtakëm, parë jyukyˈattët tsojkëbë nety xyajtët, kyaytyët ets myäˈädët, per kyaj wyinmääytyë ko yaˈˈawijtstëp ja yˈawäˈätstumˈäjtën. Jyobaa naytyuknipëjkë parë ttukxondäˈäktët tuˈuk tuˈugë xëëw (Sal. 104:14, 15; Ecl. 3:12, 13). ¿Këdii niˈamukë ndukxondakëm ko myinyë poj diˈib tëtykywyijtsnë ets wäˈäts, ko njëˈxëm diˈib mas ntsojkënyëˈäjtëm o ko njotwijëm mä të nmäˈäjëm tëgoy oy? Kyaj nmëkjäˈäwëm ko duˈun nduˈunëm, niˈigyë ndukxondakëm,  ets seguurë ko Adán mëdë Eva nan tyukxondaktë.

8. ¿Ti Jyobaa ojts ttukˈaneˈemy ja Adán mëdë Eva, ets tiko?

⁸ Jyobaa ojts ttukˈaneˈemy ja Adán mëdë Eva parë myëj myayëdët ets tkuentˈattët ja Naxwinyëdë (Gén. 1:28). ¿Ojtsëdaa pyëjkxëdë ja awäˈätstumˈäjtën ko duˈun yaˈˈanmääytyë? Kyaj. Niˈigyë nety dyaˈˈadëwäˈändë ti Dios tyuknibëjtakë: dyajjëmbittët ja Naxwinyëdë extëm tuˈugë lugäärë tsujpë mä tsyëënëdët winë xëëw (Is. 45:18). Tyam, pënaty kyaj pyëkäˈändë o pënaty kyaj tpäädäˈändë yˈuˈunk yˈënäˈk, kyaj tkutëjëdë Diosë yˈanaˈamën. Ta mayë jäˈäy diˈib pëjktëp ets pyattëbë yˈuˈunk yˈënäˈk oy tjanijawëdë ko pyäädandëbë amay jotmay (1 Kor. 7:36-38). ¿Tiko? Yëˈko yˈawijxtëp myoˈoyëdët ja agujkˈäjt jotkujkˈäjtën (Sal. 127:3). Koxyëbë Adán mëdë Eva tmëmëdoowdë Jyobaa ojtsxyëp ttukxondäˈäktë ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën ets ja fyamilyë winë xëëw winë tiempë.

9. ¿Tiko Génesis 2:17 kyaj nety yëˈëjëty tuˈugë anaˈamën diˈib aniˈigyëp, diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty ets diˈib kyaj dyajtëgoyˈattë?

⁹ Jyobaa myooyë Adán mëdë Eva jatuˈugë anaˈamën ets tyukjaygyujkë yajxon wiˈix wyimbëtsëmäˈäny ko kyamëdowdët. Tˈanmääy: “Yëˈë ujts kepyë tyëëm diˈib tuknijäˈäwëbë oybyë etsë axëëkpë kyaj mbäät xyjeˈxy, yëˈë ko ja xëëw mä xyjeˈxy, seguurë ko mˈoogët” (Gén. 2:17). ¿Yëˈë nety tuˈugë anaˈamën diˈib aniˈigyëp, diˈib kyaj tyëyˈäjtën myëëdëty ets diˈib kyaj dyajtëgoyˈattë? ¿Ojtsëdaa pyëjkxëdë wanaty ja yˈawäˈätstumˈäjtën? Kyaj. Pes kanäägë jäˈäy diˈib yˈëxpëjkpëtsëëmdëbë Biiblyë jyënäˈändë ko tam tiko ojts yajtukˈanaˈamdë. Extëm nˈokpëjtakëm, niduˈugë tyäˈädë jäˈäy jyënaˈany ko Génesis 2:16, 17, yëˈë xytyukniˈˈijxëm ko “yëˈëyë Dios nyijäˈäwëp ti oy [...] parë naxwinyëdë jäˈäy ets ti kyaj yˈoyëty [...]. Parë ttukxondäˈäktët diˈib oy, tsojkëp ttukˈijxpattëdë Dios ets tmëmëdowdët. Pën kyaj duˈun ttundë, ta këˈëm twinˈixtët diˈibë oy ets diˈibë kyaj”. Etsë tyäˈädë myëkjawëyandëp, mët ko kyaj të yajmoˈoytyë madakën parë duˈun ttundët.

10. ¿Wiˈix tyëgatsyëty ko tuˈugë jäˈäy tmëdatyë madakën parë twinˈixët ti tyunaampy ets ko tmëdaty ja madakën parë twinˈixët diˈibë oy ets diˈibë axëëk?

¹⁰ Mayë jäˈäy wyinmaytyë ko ja anaˈamën diˈibë Dios myooyë Adán pyëjkë ja madakën parë ttunët ti tyim tunaampy, per kyaj tyëyˈäjtënëty. Pes tëgatsy ko tuˈugë jäˈäy tmëdaty ja madakën parë twinˈixët ti tyunaampy ets nan tëgatsy ko tmëdatët ja madakën parë twinˈixët diˈibë oy ets diˈibë axëëk. Adán mëdë Eva myëdäjttëbë nety ja madakën parë twinˈixtët pën myëmëdowandëbë Dios o kyaj. Per yëˈëyë netyë Jyobaa diˈib myëdäjtypyë madakën parë jyënäˈänët ti oy ets ti axëëk, extëmë nety nyikejy ja ujts kepy “mëdiˈibë myëëtˈäjtypën ja jot winmäˈäny ja oybyë ets ja ëxëëkpë” (Gén. 2:9, TY). Tsojkëp nˈëxkäjpëm ko kyaj xëmë nnijäˈäwëm wiˈix wyimbëtsëmäˈäny tijaty nduknibëjtakëm ets nan kyaj mbäät nˈijtëm seguurë pën ndukˈoyˈatäˈänëm. Pääty, oy njawinmäˈäyëm ko oybyëtsëmäämp diˈib ndunäˈänëm, näˈäty wyimbëtsëmy axëëk, jäj jëmuˈumën ets axtë oˈk tëgoˈoyën (Prov. 14:12). Extëm nˈijxëm, të yaˈˈawitsy ja madakën diˈib myëdäjtypyë naxwinyëdë jäˈäy. Pääty, extëmë Jyobaa ojts ttukˈaneˈemy ja Adán mëdë Eva, yëˈë nety tyukniˈˈijxëp ko tsojkëp myëdowdët parë yajpäättët awäˈätstum. Per ¿ti wyinˈijxtë?

11, 12. ¿Tiko axëëk wyimbëtsëëmy diˈibë Adán mëdë Eva wyinˈijxtë? Pëjtäˈäk tuˈugë ijxpajtën.

¹¹ Jotmaymyëët njënäˈänëm ko Adán mëdë Eva yëˈë wyinˈijxtë ko kyaj tmëmëdowäˈändë Jyobaa. Eva yëˈë myëmëdoowë  Satanás ko yˈanmääyë: “Ta mˈijxwäˈkxäˈändë ets mˈitäˈändë extëmë Dios, xynyijawëyäˈändë diˈib oy ets diˈib axëëk” (Gén. 3:5). ¿Per myëdäjttë net mas niˈigyë awäˈätstumˈäjtën? Kyaj. Nan kyaj duˈun wyimbëtsëëmy extëmë netyë Satanás të yˈanëˈëmxëdë. Ets nan pyëjktë kuentë ko axëëgë nety wyimbëtsëmäˈäny ko të tjëjpkudijëdë ja Diosë yˈanaˈamën (Gén. 3:16-19). ¿Tiko? Yëˈko Jyobaa kyaj ojts tmoˈoyë naxwinyëdë jäˈäy ja madakën parë këˈëm twinˈixtët ti oy ets ti axëëk (käjpxë Proverbios 20:24, TY; * Jeremías 10:23). *

¹² Nˈokpëjtakëm tuˈugë ijxpajtën. Tuˈugë jäˈäy diˈib yajˈyoˈobyë abionk, tsojkëp jatsoo nyëjkxët mä të yaˈˈanëëmë parë oy mëk jyäˈtët, dyajtunët yajxon tijaty mët ja abionk yoˈoy ets myaytyäˈägët mët ja jäˈäy diˈib nëˈëmooy tuˈumooyëp. Per ko duˈun tkatunët ets dyajnëjkxët ja abionk mä ttimtsoky, mbäät yˈayoˈonbääty. Duˈunën yˈadëtstë ja Adán mëdë Eva, ojts tjëjpkudijëdë extëmë Dios nyëˈëmooy tyuˈumooyëdë. ¿Wiˈix wyimbëtsëëmy? Jantsy axëëk, nitëjkëdë ja poky ets ja oˈkën ets ttukninäjxtë ja tyëëm yˈääts (Rom. 5:12). Kom jukyˈatandë wiˈixë nety ttimtsoktë, ta dyajtëgooytyë ja diˈibën jyantsy xyëwˈäjtypy awäˈätstumˈäjtën.

13, 14. ¿Wiˈix mbäät nbatëm ja jaantsypyë awäˈätstumˈäjtën?

¹³ Mayë jäˈäy wyinmaytyë ko mas oy jyukyˈatäˈändë pën myëdäjttëp mas niˈigyë awäˈätstumˈäjtën. Per ko tuˈugë jäˈäy yˈitët naspëkë duˈun kyujotmayëty extëm tuˈugë tsujkn diˈib jantsy jëjp. Tëyˈäjtën ko kanäk pëky yajtukˈoyˈaty ko nˈijtëm awäˈätstum. Per ¿wiˈixxyëbë naxwinyëdë jäˈäy yˈokjukyˈaty koxyëp nitii kyayaˈˈawitsy? Yëˈë enciclopedia diˈib të yˈokˈyajmaytyakpë mä parrafo 5, jyënaˈany ko ley diˈibë naxwinyëdë jäˈäy yajnaxkëdakypy jantsy tsip kyijpxënbäädët mët ko tsojkëp tjëjpkuwitsëdë jäˈäy, per nan tsojkëp tmoˈoyëdë awäˈätstumˈäjtën. Pääty tsipë tyäˈädë jotmay. Nˈokwinmäˈäyëm nuˈunën  kujk nyaxkëdaˈagyë ley, ets näk mil tsyokyëtyë abogaadë etsë fes diˈib yajniwij yajnikajëp parë yajkuytyunët.

¹⁴ Jesus nyigäjpx wiˈix mbäät nmëdäjtëm ja jaantsypyë awäˈätstumˈäjtën ko jyënany: “Pën mbadiimpy extëmts miits nˈanëëmëdë, nˈëxpëjkpëˈatëpts miitsëty, mˈixyˈattëp ja tëyˈäjtën, es yëˈë tëyˈäjtën yëˈë myajwëˈëmëdëp awäˈätstuuy” (Fwank 8:31, 32). Ko nbaduˈunëmë tyäˈädë käjpxwijën, yëˈë yˈandijpy ngupëjkëm ja tëyˈäjtën diˈibë Jesus tukniˈˈijxë, ets nbanëjkxëm parë xyˈëxpëjkpëˈäjtëm. Ko duˈun nduˈunëm, ta nëjkx nˈijtëm awäˈätstuuy. ¿Wiˈix? Jesus jyënany: “Pën tuˈugë jäˈäy naygyëyäjkëp jyikyˈatët mët ja pyeky, [...] dëˈën yˈity extëm njënäˈänëm ja pojpë tyuumbë juybyë”. Ta yˈakjënany: “Pën ja Diosë yˈUˈunk myajwëˈëmëdë awäˈätstuuy, tëyˈäjtën ko awäˈätstuuy myajwëˈëmëdë” (Fwank 8:34, 36).

15. Ja awäˈätstumˈäjtën diˈibë Jesus myaytyak, ¿tiko mbäät xyjantsy yaˈˈawäˈätspëtsëˈëmëm?

¹⁵ Ja awäˈätstumˈäjtën diˈibë Jesus myaytyak ninuˈun mëët kyatuknaxëty ja awäˈätstumˈäjtën diˈib tyam mayë jäˈäy tsyojktëp. Ko Jesus jyënany: “Pën ja Diosë yˈUˈunk myajwëˈëmëdëp awäˈätstuuy, tëyˈäjtën ko awäˈätstuuy myajwëˈëmëdë”, yëˈë nety myaytyakypy ko naxwinyëdë jäˈäy yˈawäˈätspëtsëmäˈäny mä diˈib mëk yaˈˈayoowëdëp: ja poky kaytyey diˈib tuumbëˈäjt mosëˈäjtëdëp. Yëˈë poky kyaj jeˈeyë xytyuktuˈunëm diˈib axëëk, nanduˈunën tjëjpkuwäˈägë parë kyaj nduˈunëm diˈib nnijäˈäwëm ko oy. Pääty xyˈanaˈamëm ets xytyuumbëˈäjtëm, xyyajnayjyäˈäwëm axëëk, xyyaˈˈayoˈowëm ets ta net xyyaˈoˈkënë (Rom. 6:23). Apostëlë Pablo yajxon tnijäˈäwë tidën yˈandijpy ko pyoky xytyuumbëˈäjtëm (käjpxë Romanʉs 7:21-25). Jaanëm ja poky kaytyey xynyiwäˈätsandäˈäyëm, ko nety awäˈätstum nyajpatëm extëm ja Adán mëdë Eva mä kyapokytyundënëm.

16. ¿Ti mbäät nduˈunëm parë awäˈätstum njantsy yajpatëm?

¹⁶ Ko Jesus jyënany: “Pën mbadiimpy extëmts miits nˈanëëmëdë”, yëˈë xytyukˈijxëm ko tsojkëp ti nduˈunëm parë xyyaˈˈawäˈätspëtsëˈëmëm. Pënaty të nyaywyandäˈägëdë mä Jyobaa kyaj nyekyjukyˈattë extëm tjatsoktë, ets të tkupëktë tijatyë Jesus nyiˈanaˈamëp parë yˈëxpëjkpëty (Mat. 16:24). Ets duˈun extëmë Jesus twandaky, nëjkxëp nyajpatëm awäˈätstum ko nety nˈaxäjëtyaˈayëm ja kunuˈkxën diˈib yakaampy mët ko ojts xyjuuybyëtsëˈëmëm.

17. 1) ¿Ti diˈib xymyoˈoyäˈänëmë agujkˈäjt jotkujkˈäjtën? 2) ¿Ti nnijawëyäˈänëm mä jatuˈukpë artikulo?

¹⁷ Parë nbatëm ja jaantsypyë jotkujkˈäjtën ets nˈijtëm awäˈätstum, tsojkëp nmëmëdoˈowëm tijatyë Jesus tukniˈˈijxë. Pën nduˈunëm duˈun, ta nëjkx nˈawäˈätspëtsëmëm mä ja poky diˈib xytyuumbëˈäjtëm ets mä ja oˈkën (käjpxë Romanʉs 8:1, 2, 20, 21). Mä jatuˈukpë artikulo nnijawëyäˈänëm wiˈix mbäät yajxon nyajtuˈunëm ja awäˈätstumˈäjtën diˈib tyam nmëdäjtëm parë myëjpëtsëmëdë Jyobaa winë xëëw winë tiempë, ja Dios diˈib yajkypy awäˈätstumˈäjtën.