1, 2. 1) ¿Tidaa ko mbäät nyajtëˈëwëmë Jyobaa, ¿axtë näˈä? 2) ¿Tiko xyjyotkujkmoˈoyëmë yˈijxpajtën pënaty tëëyëp Dios mëduundë?

ISAÍAS mëdë Habacuc, diˈib tuundë Diosë kyugajpxy, duˈun tˈyajtëëwdë, “¿axtë näˈä, Jyobaa?” (Is. 6:11; Hab. 1:2). Nanduˈun ja rey David tˈyajtëëy taxk ok mä Salmo kapitulo 13 (Sal. 13:1, 2). Axtë Jesukristë, ko tˈijxy wiˈix ja jäˈäy kyaj tmëdattë mëbëjkën, ta naduˈundëkë tˈyajtëëy (Mat. 17:17). Pääty, kyaj wyiˈixëty pën ëtsäjtëm nanduˈun näˈäty nyajtëˈëwëm.

² Tidaa ko mbäät nyajtëˈëwëmë Jyobaa, “¿axtë näˈä?”. Waˈan mët ko kyaj të yajtunyë ndëyˈäjtënˈäjtëm, mët ko të nmëjjäˈäyënë o mët ko nbëjk nˈijxëm. O waˈan kanäk pëky nmëdäjtëmë jotmay mët ko njukyˈäjtëm mä “tiempë diˈib jëjpkëxanëp” ets “tsip nimëjääw” yˈaknaxy (2 Tim. 3:1). O waˈan axëëk xyyajnayjäˈäwëm ko axëëgë jäˈäyë jyot wyinmäˈäny tmëdattë. Per oy ti jotmay nbatëm, xyjyotkujkmoˈoyëm ko nnijäˈäwëm ko Jyobaa kyaj ojts tˈooy pënaty mëduunëdëp ko ojts tnigäjpxtë wiˈix nyayjawëdë.

3. ¿Ti mbäät xypyudëjkëm ko nyajnäjxëmë amay jotmay?

³ ¿Ti mbäät xypyudëjkëm ko duˈumbë jotmay nyajnäjxëm? Dios yëˈë wyinmäˈänymyooyë Santiago, diˈibë Jesus kyuˈˈutsyˈäjt, parë duˈun tkujäˈäyë: “Mëguˈugitëty, maˈxtuktë miits axtë ko  myinët ja Nintsënˈäjtëm” (Sant. 5:7). Duˈunë duˈun, tsojkëp niˈamukë nmaˈkxtujkëm. Per ¿tidën yˈandijpy maˈkxtujkën, ets wiˈix mbäät nyaˈijxëmë tyäˈädë oybyë jäˈäyˈäjtën?

4, 5. 1) ¿Ti yˈandijpy maˈkxtujkën, ets wiˈix nyaˈijxëm? 2) ¿Wiˈixë Santiago tnimaytyakyë maˈkxtujkën? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky).

⁴ Biiblyë jyënaˈany ko net nyajnigëxëˈkëmë maˈkxtujkën pën nmëdäjtëmë Diosë myëjääw. Pes pën kyaj nmëdäjtëm, tsip nyajnigëxëˈkëm mët ko pokyjyaˈay nyajpatëm. Tyäˈädë jäˈäyˈäjtën yëˈë Dios xynyamoˈoyëm, ets ko nyajnigëxëˈkëm, ta nyaˈijxëm ko ntsojkëmë Jyobaa etsë nmëguˈukˈäjtëm. Ko ngamaˈkxtujkëm, ta kyaj nekytsyojkëm ja nmëguˈukˈäjtëm (1 Kor. 13:4; Gal. 5:22). Ko nmëdäjtëmë maˈkxtujkën, ta nanduˈun nmëmadakëmë amay jotmay mëkˈääw mëkjot (Kol. 1:11; Sant. 1:3, 4). Nan yëˈë yˈandijpy kyaj nduunëmbijtëm ko pën axëëk xytyuˈunëm ets kyaj nmastutëmë Jyobaa oy ti xyjäjt xykyëbajtëm. Biiblyë xyˈanmäˈäyëm ets nˈëxkäjpëm ko nyajtëgoyˈäjtëm ja maˈkxtujkën, extëm xyˈanmäˈäyëm mä Santya̱ˈa̱gʉ 5:7, 8 (käjpx).

⁵ ¿Tiko mbäät ngupëjkëm ko tsojkëp nˈawijxëm parë Jyobaa tˈyaˈoyët ja jotmay? Santiago jyënany ko duˈun nyajpatëm extëm tuˈugë kamduumbë. ¿Tiko? Yëˈko jäˈäy diˈib kamduump mëk tyuny ko nyiˈipy kyojy, per kyaj mbäät tˈyajminy ja nëë tuu ets nan kyaj mbäät tˈyajˈyony ja kyojy pyëjtaˈaky. Nan kyaj mbäät ti ttuny parë tsojk ja tiempë nyaxët. Pääty kyupëjkypy ko tsojkëp maˈkxtujkën myëët yˈawixët axtë koonëm yˈit wyindëwët ja “pyëjtaˈaky”. Nanduˈun ëtsäjtëm, ta kanäk pëky diˈib kyaj mbäät nduˈunëm, tsojkëp nˈawijxëm parë Jyobaa tkuytyunëdë wyandakën (Mar. 13:32, 33; Apos. 1:7). Duˈun extëm ja kamduumbë, tsojkëp nanduˈun nˈawijxëm maˈkxtujkën myëët.

6. ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë yˈijxpajtënë kugajpxy Miqueas?

⁶ Duˈun tyam nbatëmë jotmay extëm ja kugajpxy Miqueas, yëˈë ja jyukyˈajty mä nety yˈaneˈemyë Acaz diˈib jantsy axëkjäˈäy. Mä tadë tiempë, kyaj nety nyekyyajtunyë tëyˈäjtën, ja jäˈäyëty yëˈëyë nety nyiwijyˈäjttëp ttundët “diˈib axëëk” (käjpxë Miqueas 7:2, 3, Tios yˈaaw yˈayuk [TY]). * Komë Miqueas nyijäˈäwëbë nety ko kyaj mbäät tˈyaˈoyë tyäˈädë jotmay, ta jyënany: “Per ëjts, mët yëˈëgyëjxmë Jyobaa nnayaˈitäˈänyëtyëts wijy kejy. Nyaˈixanëbëts tuˈugë jäˈäyˈäjtënë diˈib awijxp mä Dios diˈibëts xyyajnitsokp. Yëˈë nDiosëts myëdowaampy kots nmëgäjpxët” (Miq. 7:7). Miqueas awijx jëjpˈijx maˈkxtujkën myëët, nanduˈun ëtsäjtëm tsojkëp nmëdäjtëm tuˈugë “jäˈäyˈäjtënë diˈib awijxp”.

7. ¿Tiko mbäät nˈawijxëm xondaˈakyˈääw xondaˈaky jot parë Jyobaa tkuytyunët ja wyandakën?

⁷ Pën duˈun nmëdäjtëmë mëbëjkën extëmë Miqueas, ta nˈawijxëm njëjpˈijxëm xondaˈakyˈääw xondaˈakyjyot. ¿Tiko? Yëˈko njotmayˈäjtëm kyaj dyuˈunëty extëm tuˈugë tsumyjyaˈay diˈib të yajtuknikäjpxpajnë oˈkën. Yëˈë kyaj tjatsoky ets jyäˈtëdë tadë xëëw, per kuanë ko tˈawixët. Ëtsäjtëm nnijäˈäwëm ko Jyobaa xymyoˈoyäˈänëm ja jukyˈäjtënë winë xëëwbë extëm të twandaˈaky, ets ja meerë ttunäˈäny näˈä yëˈë të ttuknibëjtäägë, pääty nˈawijxëm xondaˈakyˈääw xondaˈakyjyot parë duˈun ttunët. Nˈokpanëjkxëmë tyäˈädë käjpxwijën:  “[Mmëmadäˈäktë] tëgekyë mët ja maˈxtujkën esë xondakën” (Kol. 1:11, 12). Jyobaa axëëk nyayjawëyaˈanyëty ko nˈawijxëm atsip aˈˈakë o ko ndëjkënë abajt kutujkpë mët ko kyaj ti tsojk ttuny.

8. Mientrës nimaytyakëm pënaty tëëyëp Dios mëduundë, ¿ti mbäät nyaˈijtëm winmäˈänyoty?

⁸ ¿Ti xypyudëkëyäˈänëm parë nˈawijxëm xondaˈakyˈääw xondaˈakyjyot? Ko nbanëjkxëm ja Dios mëduumbëtyë yˈijxpajtën diˈib tëëyëp ojts tˈawixtë maˈkxtujkën myëët ets yˈadëwët tijatyë Jyobaa tukwandakëdë (Rom. 15:4). Mientrës nimaytyakëm, nˈokˈyaˈijtëm winmäˈänyoty nuˈun ndiempë yˈawijxtë, tiko yˈawijxtë ets tijaty kunuˈkxënë yˈaxäjëdë.

9, 10. ¿Nuˈun ndiempë yˈawijxtë Abrahán mëdë Sara parë Jyobaa tˈyaˈˈadëwët tuˈuk majtsk ja wyandakën?

⁹ Min ogäˈän nˈoknimaytyakëmë Abrahán mëdë Sara, diˈib myëbëjktë “ja Dios maˈxtujkën mëët”, pääty ojts tˈaxäjëdë diˈib yajtukwandaktë. Biiblyë jyënaˈany ko “Abrään myëbëjk ja Dios maˈxtujkën mëët, pääty [ojts] tˈaxäjë diˈibë Dios tukwandakë” ko kyunuˈkxäˈänyëty ets nyimayëyaˈany ja tyëëm yˈääts (Eb. 6:12, 15). ¿Tiko nety jyëjpˈamëty etsë Abrahán yˈawixët? Jaˈko jekyë netyë tiempë nyaxäˈäny parë yˈadëwët diˈib yajtukwandak. Diˈibë Jyobaa kyajpxyˈäjt mëdë Abrahán, ja ojts yˈadëëwtsondaˈaky mä jëmëjt 1943, 14 äämbë nisán poˈo, mä kyajnëm myinyë Jesus. Mä tadë xëëw, Abrahán, Sara ets niˈamukë ja tyuumbë myosë ttuknäjxtë ja nëë diˈib Éufrates ets tyëjkëdë mä ja Nax diˈib Yajtukwandaktë. Perë Abrahán tsojkëbë nety yˈakˈawixët 25 jëmëjt parë ja Isaac myaxuˈunkˈatët mä jëmëjt 1918. Ets ta net yˈakˈawijxy naxy 60 jëmëjt parë myaxuˈunkˈäjty ja yˈuˈunk yˈok mä jëmëjt 1858, ja Esaú mëdë Jacob (Eb. 11:9).

 ¹⁰ ¿Nuˈunë Abrahán yajtukumääy ja Nax diˈib Yajtukwandak? Biiblyë jyënaˈany ko “kyaj yajmooy ja nyax, ni kujkm metrë. Perë Dios tyukwandakë: Nmeebyëts mij tyäˈädë nax esë mˈuˈunk mˈok. Perë Abrään kyajnëmë naty ja yˈuˈunk” (Apos. 7:5). Desde ko Abrahán ttuknäjxy ja nëë diˈib Éufrates, ja nyajxy 430 jëmëjt parë ja tyëëm yˈääts jyëmbijty extëm tuˈugë nasionk diˈibë nety jam jukyˈatandëp (Éx. 12:40-42; Gal. 3:17).

11. 1) ¿Tiko Abrahán yˈawijxy maˈkxtujkën myëët? 2) ¿Wiˈixë Abrahán yajkunuˈkxäˈäny ko myaˈkxtujky?

¹¹ Nuˈunë Abrahán jyukyˈajty, kyaj tˈijxy wiˈix yˈadëëy tukëˈëyë diˈib Jyobaa tukwandakë, per yˈawijx jyëjpˈijx xondaˈakyˈääw xondaˈakyjyot ets maˈkxtujkën myëët mët ko myëbëjkë Jyobaa (käjpxë Ebreeʉsʉty 11:8-12). ¿Nwinmäˈäyëm wiˈix jantsy jotkujk nyayjawëyaˈanyëty ko nety të jyukypyeky mä ja lugäärë tsujpë? Seguurë ko nëjkxëp myonyˈixy myonyjawë ko tkäjpxët mä Biiblyë wiˈix yajnimaytyaˈaky mëdë tyëëm yˈääts. * Nan jantsy jotkujk nyayjawëyaˈanyëty ko tnijawët ko yëˈë Jyobaa yajtuunë parë yˈadëwët diˈib tyuknibëjtakë mä ja Mesías. Duˈunë duˈun, nëjkxëp tnijawë ko kyaj nanëgoobë jeky yˈawijxy.

12, 13. 1) ¿Tiko nety jyëjpˈamëty etsë José myaˈkxtukët? 2) ¿Wiˈixë José tˈyaˈijxë oybyë jäˈäyˈäjtën?

¹² Ja Abrahángë myëmajtskˈok uˈunk diˈib xyëwˈäjt José, nan awijx maˈkxtujkën myëët. Yëˈë axëëk jyajty kyëbejty, extëm ko netyë jyëmëjt 17, ta ja myëgaˈaxëty tyoˈkëdë extëmë tuumbë mosë. Ok, ta yajniwäämbejty ko tjaˈˈaguanëˈatany ja wyintsënë kyudëjk ets yajtsuum oyë nety kyatëyˈäjtënëty (Gén. 39:11-20; Sal. 105:17, 18). José oyë nety Diosmëduny, per duˈunë nety kyëxëˈëky ko en lugäär yajkunuˈkxët niˈigyë oˈktëy jyaty kyëbety. Kyum mäjktëgëëk jëmëjt, ta ajotkumonë tyëgäjtsyë jyukyˈäjtën, pëtsëëm pujxndëgoty ets yajnikäjpxpejty extëmë myëmajtskpë anaˈambë jap Egipto (Gén. 41:14, 37-43; Apos. 7:9, 10).

¹³ ¿Ojtsëdaa José pyëjkxëtyë jotkujkˈäjtën ko axëëk jyajty kyëbejty? ¿Ojtsëdaa wyinmay ko të Dios myastuˈutyëty? Kyaj, awijx maˈkxtujkën myëët mët ko myëbëjkë Jyobaa. Pyëjkë kuentë ko Dios nyijäˈäwëp tijaty tuun jäjtëp. Päätyë José tˈanmääy ja myëgaˈaxëty: “Këdii mtsëˈëkëtë, ëjts kaˈabës mëpaat jëduˈun näyajnaxyë ta Tiosën. Miitsëty jëduˈun ojts mjamay mjatajtë ets nyäytyijë ëxëëk xytyunäˈäntës. E yë Tios yë të tyajtëkatsy yë ëxëëkpë mëët yë oypyë ets ntunëtyës mëtiˈipë tyam mˈijxtëpën [...] ets jëduˈun tsyoˈokëty may yë jaˈay yë jyuukyˈäjtën” (Gén. 50:19, 20, TY). Ok, ta José tpëjkyë kuentë ko kyaj nanëgoobë yˈawijxy.

14, 15. 1) ¿Tiko xyyajmonyˈijx xyyajmonyjäˈäwëm extëmë David yˈawijxy maˈkxtujkën myëët? 2) ¿Ti pudëjkë David parë yˈawijxy maˈkxtujkën myëët?

¹⁴ Rey David nan axëëk jyajty kyëbejty. Ko nety jeˈeyënëm yaˈkpëtsëmy, ta Jyobaa wyinˈijxë parë tyunët rey jam Israel, per ja yˈawijxy 15 jëmëjt parë tyuundëjkë rey mä ja yˈit lyugäär (2 Sam. 2:3, 4). Mä tyäˈädë tiempë nyajxy, kanäk jëmëjt pyajëdijttë ja rey Saúl parë yaˈoogäˈänyëty. * Pääty näˈäty kyaktsoky wiink paˈis ets nan yajnäjxë xëëw tiempë äängoty mä lugäärë äänëˈëk tëtsëˈëkpë. Per ok, ta yˈoˈky ja Saúl mä nety tsyiptuny. Ets oyë nety të jyaˈoˈknë, duˈunyëmë David yˈakˈawijxy ja jëxtujk jëmëjt  parë tˈanaˈamdäˈäyët tukëˈëyë ja Israel käjpn (2 Sam. 5:4, 5).

¹⁵ ¿Tiko David yˈawijxy maˈkxtujkën myëët? Yëˈë ojts tnimaytyaˈaky mä Salmo 13, mä Jyobaa taxkˈok tˈyajtëëy axtë näˈä kyëxäˈäny ja yˈamay jyotmay. Jyënany: “Ëjts yiˈiyës ntukˈijxpejtyp ko mijts mtsoky mjawë; jotkujkës yë njot nwinmaˈany njawë koos të xyajnitsoˈoky. Nkuuyˈëwäämpyës yë Wintsën [Jyobaa] ko winë oy të tuny ma ëjtsën” (Sal. 13:5, 6, TY). David myëbëjk ko Jyobaa myëdäjtypyë oyjyot oywyinmäˈäny. Yˈawijx xondaˈakyˈääw xondaˈakyjyot parë jyäˈtët ja tiempë mä Jyobaa yajjëgakxëdët tukëˈëyë ja jyotmay. Ets nan jyamyajts wiˈixë nety tëëyëp të pyudëkëty. Duˈunë duˈun, David nyijäˈäwëbë nety ko kyaj nanëgoobë yˈawixäˈäny.

16, 17. ¿Wiˈixë Jyobaa mëdë Jesus tˈyajnigëxëˈëktë ko awijxtëp maˈkxtujkën myëët?

¹⁶ Jyobaa xyˈanmäˈäyëm ets nmaˈkxtujkëm mët ko yëˈë nan maˈkxtujkp. Pes yëˈë diˈibë yajkypyë mas oybyë ijxpajtën ko yˈawixy maˈkxtujkën myëët (käjpxë 2 Peedrʉ 3:9). Extëm nˈokpëjtakëm, kanäk jëmëjt kujk yˈawixy maˈkxtujkën myëët parë nyigëxëˈëgët ko kyaj tyëyˈäjtënëty extëmë Satanás nyiwäämbajtë jam Edén. Jyobaa “awijxp maˈkxtujkën myëët” parë jyäˈtët ja tiempë mä ja xyëëw wyäˈätsët. Ets ¿wiˈix wyimbëtsëmäˈäny? Mëjwiin kajaa yajkunuˈkxäˈändë pënaty awijx jëjpˈijxëdëp (Is. 30:18).

¹⁷ Jesus nan awijxp maˈkxtujkën myëët. Ko jyukyˈajty yä Naxwiiny, xëmë tmëmëdooyë Dios axtë ko yˈoˈky. Mä jëmëjt 33, ta twinguwäˈkë Jyobaa jam tsäjpotm ets tsyowdëjkë ja wintsëˈkën diˈibë nety të tˈyaky. Ta net yˈawijxy axtë mä jëmëjt 1914 parë tyëjkë anaˈambë jam tsäjpotm (Apos. 2:33-35; Eb. 10:12, 13). Ets duˈunyëm yˈawixäˈäny axtë ko jyëjpkëxët mä nety të yˈaneˈemy tuk mil jëmëjt, ko nety ja myëtsip të tˈyajkutëgooytyaˈay (1 Kor. 15:25). Jekyë tiempë nyaxäˈäny, per kyaj nanëgoobë yˈawixäˈäny.

18, 19. ¿Ti xypyudëkëyäˈänëm parë nˈawijxëm maˈkxtujkën myëët?

¹⁸ Niˈamukë mbäät nˈawijxëm nmaˈkxtujkën myëët. ¿Ti xypyudëkëyäˈänëm? Ko nˈamdoˈowëmë Diosë myëjääw. Nˈokˈyaˈijtëm winmäˈänyoty ko net mbäät nmaˈkxtujkëm pën nmëdäjtëmë Diosë myëjääw (Éfes. 3:16; 6:18; 1 Tes. 5:17-19). Pääty, tsojkëp nˈamdoˈow nbëjktsoˈowëmë Jyobaa parë nmadakëm nmaˈkxtujkën myëët.

¹⁹ Nˈokjamyajtsëm nanduˈun ko Abrahán, José etsë David yˈawijxtë maˈkxtujkën myëët parë Jyobaa tkuytyunët ja wyandakën. ¿Tiko? Yëˈko myëbëjktë ets tyukˈijxpajttë. Yëˈëjëty kyaj këˈëm winmäˈäny tijaty ttuundë. Ko nbawinmäˈäyëm wiˈix ojts yajkunuˈkxtë, yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë nˈawijxëm maˈkxtujkën myëët.

20. ¿Wiˈix mbäät nbëjtakëmë jot winmäˈäny?

²⁰ Pën nwinguwäˈkëm mëjwiin kajaa amay jotmay, tsojkëp nyaˈijxëm “tuˈugë jäˈäyˈäjtënë diˈib awijxp”. Näˈäty nnayajtëˈëwëm: “¿Axtë näˈä, Jyobaa?” (Is. 6:11). Per ko xypyudëjkëmë Diosë myëjääw mbäät njënäˈänëm extëmë Jeremías: “Mët yëˈëgyëjxmëts nyaˈixäˈänyëty tuˈugë jäˈäyˈäjtën diˈib awijxp” (Lam. 3:21, 24).