Ko njënäˈänëm mä nˈayukˈäjtëm amenk, yëˈë yˈandijpy “duˈunˈatëbë duˈun” o “waˈan duˈunëty”, ets mä ayuk ebreo yëˈë yˈandijpy ko “ti yajtukjotkujkˈaty” o “diˈib mbäät yajmëbëky”. Tyäˈädë ayuk “amenk”, nan ja ijty tyuny ko tijaty yajpayoˈoy, extëm nˈokpëjtakëm ko ijty pën ti twandaˈaky, ta jyënaˈany “amenk” parë tnikäjpxëmbity ko tëyˈäjtën extëm të jyënaˈany ets ko kyupëjkypy wiˈixë nety wyimbëtsëmäˈäny ja yˈääw yˈayuk. Ko ijty tuˈugë jäˈäy jyënaˈany mayjyaˈay windum “amenk”, yëˈë yajtäˈtspëjkypy ja yˈääw yˈayuk ko kyuytyunaampy (Neh. 5:13).

Mä Deuteronomio kapitulo 27, jap myinyë ijxpajtën wiˈix tyunyë tyäˈädë ayuk “amenk”. Ja israelitëty näämnëmë nety të tyëkëdë mä ja Nax diˈib Yajtukwandaktë ko tyuˈukmujktë mä ja kopk Ebal ets Guerizim parë tmëdoowˈitäˈändë wiˈix yajkajpxy ja Ley ets parë tkupëkäˈändë ko kyuytyunandëp. Ets tëgok tëgok tmëdoowdë wiˈix jyatäˈän kyëbatäˈändë ko tkamëmëdowdët, ta jyënandë, “amenk” (Deut. 27:15-26). ¿Nbawinmäˈäyëm wiˈix dyajtukpëmiˈimëdë milˈamë yetyëjk, toxytyëjk etsë ënäˈkuˈunk ko duˈun yˈatsoowdë? (Jos. 8:30-35). Seguurë ko ninäˈä tkajäˈäytyëgooytyë ti wyandaktë mä tadë xëëw. Ets nnijäˈäwëm ko kyuytyuundë, pesë Biiblyë jyënaˈany: “Ja israelitëty myëduunˈadëtstë Jyobaa nuˈun jyukyˈajtyë Josué ets nuˈun yˈakjukyˈäjttë niˈamukë ja mëjjäˈäytyëjk ko ja Josué yˈoˈky, ets të nety tˈix tnijawëdë tukëˈëyë tijatyë Jyobaa tyukmëduun ja israelitëty” (Jos. 24:31).

Jesus nan yajtuunë ääw ayuk diˈib nikajp “amenk” parë dyajtëyˈäjtëndëjkë ti myaytyak, jeˈeyë ko tëgatsy dyajtuuny. Ja ijty dyajtuny ko ti tmaytyaktsoony parë dyajtëyˈäjtëndëkë o parë tˈatsoy wiˈix tuˈugë jäˈäy të jyënaˈany ets kyaj jyaajëty mä dyajjëjpkëxy ja myaytyaˈaky. Ets yëˈë yajtuunë tyäˈädë ayuk “nˈanmääytyëpts miits ja tëyˈäjtën”. Ko näˈätyë Jesus jyënany, “jantsy tëyˈäjtën”,  duˈunxyëp extëm majtskˈok jyënaˈany “amenk amenk” (Mat. 5:18; Fwank 1:51). Duˈuntsoo ja jäˈäy dyajnayjyäˈäwë seguurë ko jantsy tëyˈäjtën tijaty myaytyakypy. Jesus mbäädë nety duˈun jyënaˈany, pes yëˈëyë diˈibë kutujkën të yajmoˈoy parë dyaˈˈadëwët tukëˈëyë ja Diosë wyandakën (2 Kor. 1:20; Diˈibʉ Jat. 3:14).

Ja israelitëty nan jënandëp ijty “amenk” ko tpatˈëw tpäˈtˈyäˈäxtë Jyobaa ets ko tmënuˈkxtäˈäktë (Neh. 8:6; Sal. 41:13). Ko ijty jyënäˈändë amenk mä kyexy ja nuˈkxtakën, yëˈë yajnigëxëˈktë ko nan kyupëjktë ti nety të yaˈˈamdoy. Jyantsy tyukxondaktëp ijty niˈamukë ko duˈun tˈawdattë Dios. Duˈun tyuun jyäjtë ko David ojts tmënëjkxy ja Jyobaa kyääxë jam Jerusalén. Ets ko net ok xyëwduundë, ta ojts tmaˈkxy tuˈugë nuˈkxtakën diˈib yaˈëëw yajˈyaxp ets yaˈˈamutskˈäjtypyë ääw jot, yajpääty mä 1 Crónicas 16:8-36. Ja yˈääw yˈayukë David mëjwiin kajaa ojts jyotjäˈtëdë, “ta niˈamukë ja nax käjpn yˈatsoowdë: ¡Amenk!, ets ta tmëjkumääytyë Jyobaa”. Ko duˈun yˈatsoowdë niˈamukë, yëˈë diˈib mas niˈigyë yajnayjyäˈäwëdë agujk jotkujk.

Ja Dios mëduumbëty diˈib mä primer siiglë, nan jënandëp ijty “amenk” ko tmëjkumaytyë Jyobaa. Ets nääk diˈib jyaaytyë Biiblyë yajtuundë tyäˈädë ayuk janääm jatsojk mä ja neky diˈib jyaaytyë (Rom. 1:25; 16:27; 1 Peed. 4:11). Mä Diˈibʉ Jatanʉp yajmaytyaˈaky wiˈixë anklëstëjk tmëjkumaytyë Jyobaa jam tsäjpotm ko jyënäˈändë: “Waˈan dëˈënëty. ¡Awdäjtäˈäytyë Dios!” (Diˈibʉ Jat. 19:1, 4). Pënaty pyanëjkxtë Jesus, nan jënandëp ijty “amenk” ko yajtuny ja nuˈkxtakën mä ja reunyonk të kyexy (1 Kor. 14:16). Per kyaj nety mbäät nanëgoobë tpagäjpxtë.

Ko net të nˈijxëm wixaty tyuunyë tyäˈädë ayuk, ta yajxon njaygyujkëm tiko jyëjpˈamëty njënäˈänëm “amenk”. Ko njënäˈänëm amenk mä nety naytyuˈuk të nnuˈkxtakëm, yëˈë nyajnigëxëˈkëm ko winë ääw winë jot të nuˈkxtakëm. Ets ko njënäˈänëm “amenk” mä të nduˈukmujkëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm, yëˈë nety nyajnigëxëˈkëm ko nanduˈun njënäˈänëm, ets  mbäät jeˈeyë njënäˈänëm jodoty winmäˈänyoty. Min nˈakˈijxëm tiko jyëjpˈamëty njënäˈänëm “amenk”.

Yëˈko duˈunën ja tuk pëky nDiosˈawdäjtëm ko nmëdoowˈijtëm wiˈix ja nmëguˈukˈäjtëmë nyuˈkxtaˈaky. Kom jënäˈänäˈänëm winë ääw winë jot “amenk”, pääty nyaˈixäˈänëm ja mayˈäjt wintsëˈkën ets nmëdoowˈitäˈänëm wiˈix ja nmëguˈukˈäjtëm nyuˈkxtaˈaky. Ko nˈawdäjtëmë Jyobaa mä nuˈkxtakëm, kyaj yëˈëyë tˈandijy njënäˈänëm “amenk”, nanduˈunën ko yajxon nmëdoowˈijtëm wiˈix ja nuˈkxtakën yajtuny.

Yëˈko duˈun nyajnigëxëˈkëm ko tuˈugyë nˈijtëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm. Ko yajtunyë nuˈkxtakën mä të nduˈukmujkëm, ak jam ja jot winmääy nbëjtakëm mä wiˈixë ja nmëguˈukˈäjtëm nyuˈkxtaˈaky (Apos. 1:14; 12:5). Ko niˈamukë njënäˈänëm “amenk”, ta mas niˈigyë nnayajtuˈugyëm mët ja nmëguˈukˈäjtëm. Etsë Jyobaa jënäˈänäämbë yˈääw jyot ko xymyoˈoyäˈänëm diˈibë nety niˈamukë të nˈamdoˈowëm, mët ko të njënäˈänëm amenk, oy jeˈeyë jodoty winmäˈänyoty.

Yëˈko duˈunën nmëjkumäˈäyëmë Jyobaa. Yëˈë yˈijxtaapy tijaty nduˈunëm parë nˈawdäjtëm, oy nwinmäˈäyëm ko kyaj myëjwiin kyajaajëty (Luk. 21:2, 3). Jyobaa nyijäˈäwëp ti nmëdäjtëm mä jot korasoon ets tiko duˈun tijaty nduˈunëm. Axtë pën mä telefënë nmëdoowˈijtëm tijaty näjxp mä reunyonk, mbäät nˈijtëm seguurë ko Jyobaa myëdoopy ko njënäˈänëm “amenk”. Ko nbagäjpxëm, ta nduˈukmujkëm mët ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib të ryeunyonkˈattë parë tmëjkumaytyë Jyobaa.

Extëm të nˈijxëm, ko njënäˈänëm “amenk”, mbäät nwinmäˈäyëm ko kyaj tyim jëjpˈamëty, per kyaj dyuˈunëty. Perspicacia mä yajpayoˈoyë ääw ayuk diˈib miimp mä Biiblyë, jyënaˈany ko tyäˈädë ayuk ja tyuny ko “ijtëm seguurë, ko njantsy kyupëjkëm ets ko nˈawijx njëjpˈijxëm tyun jyatëdët ti ja jot korasoon tsyojkypy”. Pääty, tëgok tëgok njënäˈänëm “amenk”, yëˈë nety nyajjotkujkˈäjtëmë Jyobaa (Sal. 19:14).