MÄTSË netyë ndeety xykyanikaˈaktë, tamëtsë nety kujk nˈoymyëdoy ja tëyˈäjtën. Tëjëtsë netyë ndääk yajmoˈoyë ëxpëjkpajn ets njantsy yˈoyˈijxypyëtsë nety, per diˈibëts mas nˈoyˈijxypy, yëˈë ja dibujë. Ja ndeetyëts kyaj ttsejky etsëtsë ndääk xytyukmëtmaytyäˈägët diˈibë nety jyajtypy. Per njantsy nyijawëyaambyëtsë nety, etsëts tijaty njantsy yajtëy. Pääty jats ijty ja ndääk xyaˈëxpëky kojëts ja ndeety tsyoony. Ok, tajëts nanduˈunë nwinmäˈäny nbëjtaky nmëdunäˈänyë Jyobaa. Ets mä jëmëjt 1943, kojëtsë netyë njëmëjt mäjk, tajëts nnëbejty jap Blackpool (Inglaterra).

Desde jaa, yëˈëjëts ijty mëdë ndääk xëmë ngäjpxwaˈkxy. Yëˈëjëts nyajtuundë fonógrafo parëts ngäjpxwäˈkxtë. Ja ijty jyeˈemtsyëty naa mëgoxk kilë. Tsip ijtyë ënäˈkuˈunk tmëdittëdë fonógrafo extëm ëjts.

Kojëts njëmëjt 14, tajëts njënany kojëts ndunäˈäny prekursoor. Tajëtsë ndääk xyˈanmääy parëts nˈanëëmët ja diˈib tuump  sirkuitë. Yëˈë tajëts xyˈanmääy etsëts njatët tuˈugë tuunk parëts këˈëm nnayˈixëdët kojëts nety nduny prekursoor. Tajëts duˈun nduuny. Kojëtsë nety të nˈoktuny majtsk jëmëjt, tajëtsë wiinkpë sirkuitë nˈanmääy ko tunäämbëts prekursoor, yëˈë tajëts xyˈanmääy: “¡Pes yajtsondäˈäk!”.

Abril poˈo mä jëmëjt 1949, tajëts mëdë ndääk ndoˈktääytyë tijatyëtsë nety nmëdäjttëp parëts ojts nëjkxtë tsënaabyë Middleton, naa jaayë Mánchester. Japëts nduuntsondaktë prekursoor. Kyum mäjtaxk poˈo, tajëts nwinˈijxy tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈibëts mëët ndunët prekursoor. Tajëtsë Betel ojts xykyaxtë Irlam, mä nety të nyaxkëdaˈaky tuˈugë jembyë tuˈukmujkën parëts jap ndundët. Ja ndäägëts mët ja tuˈugë prekursoora japë nety tyundë mä ja wiinkpë tuˈukmujkën.

Mä ja jembyë tuˈukmujkën kyaj nety nëgoo pënë nmëguˈukˈäjtëm diˈib yajnaxtëbë reunyonk. Päätyëts mët ja nmëguˈuk nyajtuknipëjktë, oyëtsë nety jeˈeyë njëmëjt 17. Ok, tajëts ojts nëjkxy Buxton, mä nety tyëgoyˈatyë naybyudëkë mët ko niwaanë nmëguˈukˈäjtëm. Tukëˈëyë tyäˈädë yëˈëts xypyudëjkë, parëts ndunët tijatyëtsë nety ok yajtuknipëkäämp.

Mä jëmëjt 1951, tajëts ngejxy tuˈugë solisitud parëts nëjkxäˈäny mä Eskuelë diˈib Galaad. Per disiembrë mä jëmëjt 1952, tajëts ojts nyajmëgajpxy parëts ndunët soldäädë, ojts njanaynyikäjpxtuˈutyëty mët ko yëˈëjëts aduˈuk nduunëbë Diosë tyuunk. Per kyaj tkupëjktë ja yajkutujkpëty, tajëts tëdujk poˈo xytsyuumdë. Mientrësë nety jap nˈity, tajëts ojts nyajwoy parëts nëjkxët mä Eskuelë diˈib Galaad, klase 22. Jats nbëtsëëmy pujxndëgoty, julië mä jëmëjt 1953. Ok, tajëts ojts nëjkxy Nueva York mä tuˈugë barkë diˈib xyëˈäjtypy Georgic.

Kojëts njäjty Nueva York, tajëts ojts nëjkxy asamblee diˈib tuunë mä jëmëjt 1953, diˈib xëˈäjt “Sociedad del Nuevo Mundo”. Ok, tajëts ojts nëjkxy trengoty parëts njäjty South Lansing (Nueva York) mä nety tyunäˈänyëty ja Eskuelë diˈib Galaad. Kojëts ja tren ndukjënajky, tajëts nmäjtsy tuˈugë autobus parëts njäjty mä ja lugäär. Kom apenëtsë nety të nbëtsëmy pujxndëgoty, kyajtsë nety nëgoo meeny sentääbë  nmëdaty. Päätyëts nˈamdooy 25 sentääbë tuˈugë jäˈäy diˈibë nety jap nëjkxp autobusoty parëts nnaynyimëjuˈuyë.

Eskuelë diˈib Galaad, xypyudëjkëts parëts njäˈäyˈatët extëmë jäˈäyëty etsëts nnaybyëjtäˈägëdët “extëm yëˈëjëty” (1 Korintʉ 9:22). Japëts nyajkejxy Filipinas mëdë Paul Bruun etsë Raymond Leach, per kanäk poˈojëts nˈawijxtë parëts nyajmoˈoytyët ja visa. Tajëts ntsoˈondë barkoty axtë njäjttë Rotterdam (Países Bajos). Ok, tajëts nduknäjxtë mejny Mediterráneo, tajëts näjxtë mä kanal diˈib Suez ets nduknäjxtëtsë mejny Índico axtë njäjttëts Malasia, ets ok, Hong Kong. ¡Jats ojts nduˈuyoˈoytyë 47 xëëw! Ets jaanëmëts njäjttë Manila, Filipinas 19 äämbë nobiembrë mä jëmëjt 1954.

Tsojkëbëtsë nety nˈijxwëˈëmdët ja kostumbrë diˈib myëdäjttëbë jäˈäy mä tyäˈädë paˈis ets ja ayuk diˈib kyäjpxtëp. Tim jawyiin japëts ojts ndundë mä tuˈugë tuˈukmujkën mä ja siudad diˈib xyëˈäjtypy Quezón, mä mayë jäˈäy tkäjpxtë inglés. Kojëts jap tëdujk poˈo nˈijttë, jeˈeyëtsë nety wanaty të njattë ja ayuk tagalo. Per tim tsojkëtsë nety nyajmoˈoyaˈanyë wiinkpë tuunk.

Mä tuˈugë xëëw, mayë poˈo mä jëmëjt 1955, käjpxwäˈkxpëtsë nety të nˈotsy mëdë Raymond, kojëts mä ndëjk xynyijäjty tuˈugë neky mäjëts nyaˈˈanëëmë etsëts ndundët sirkuitë, jeˈeyënëmtsë netyë njëmëjt 22. Tyäˈädë tuunk yëˈëtsë nety xypyudëkëyäämp parëts njäˈäyˈatët extëmë jäˈäyëty etsëts nnaybyëjtäˈägëdët extëm yëˈëjëty.

Extëm nˈokpëjtakëm, ja tim jawyiimbë diskursë jamëts nyajnäjxy mä tuˈugë käjpn, tiendë winduuy. Ko ijty nyaxyë diskursë público jap Filipinas, jantsy mayjyaˈay wyinduuyën nyaxy. Kojëts ijty nguˈixë kanääk ja tuˈukmujkën, jamëtsë diskursë nyajnaxy kumdättëjk winduuy, määyoty, mä kantyë, mä parke ets kanäkˈok tuˈääy mä muumë eskinë. Tëgok, mä ja siudad San Pablo, kyajts mbäät nyajnäjxyë diskursë määyoty mët ko komduu jyantsy myiiny. Tajëts ja nmëguˈukˈäjtëm nˈanmääy diˈib myënëjkxtëbë jëjpˈamˈäjtën mä ja tuˈukmujkën, pën mbäädëts  nyajtundë ja Tëjk mä yˈëxpëktë. Ok, tajëts xyajtëëwdë pën mbäät nyaxy extëm tuˈugë reunyonk pública, oy kyayajtuny mä mayë jäˈäy yajpääty.

Xëmëts ijty njäjtaˈaky mä nmëguˈukˈäjtëm tyëjk. Wäˈäts ijty ja jyëën tyëjk dyaˈittë, oy naˈˈadëyë. Kanäkˈokëts nmääy tääblëkëjxy, jeˈeyë ko toˈokywyinˈyaˈabë. Ets tëjkwiinyëts ntsiˈiy, kom mayë jäˈäy nyaxtë, tajëts njäjty ntsiˈiwët mëdëtsë nwit. Xëmëts ijty autobusoty njëdity, wenë axtë tyambäät kyajts ti ngarrë. Ets kojëts ijty nëjkx nguˈixë kanäägë tuˈukmujkën diˈib yajpatp mejnybyëˈääy, tajëts nëjkxy barkoty.

Kyajts nˈëxpëjkyë ayuk tagalo, per njäjtëts mä tuˈukmujkën ets kojëts nmëdoowˈijty wiˈixë nmëguˈukˈäjtëm kyäjpxwäˈkxtë. Ja nmëguˈukˈäjtëm xypyudëjkëdëts parëts njäjty ja yˈayuk ets nmëjjäˈäwëbëts kojëts xymyëmaˈkxtujktë ets kojëts yajxon xytyukniˈˈijxëdë.

Ko ja tiempë nyajxy, tajëts ojts nˈijxwëˈëmnë tëgok tëgokëtsë wiink tuunk nyajtuknipëky. Mä jëmëjt 1956, ta ja nmëguˈukˈäjtëm Nathan Knorr yˈojtsy Filipinas ets yajtuknibëjtakë parë tyunëdët tuˈugë asamblee. Ëjts yajtuknipëjk parëts nëjkx nmaytyaˈaky mëdë jäˈäy diˈib yajpëtsëëmdëbë perioodikë. Kyajtsë nety nnijawë tijëts ndunëp, per ojtsëtsë wiinkpë nmëguˈukˈäjtëm xypyudëkëdë. Kyajnëmë nety yˈabety tuk jëmëjt ko yajtuknibëjtakë wiinkpë asamblee ets ëjts diˈibëts nikëjxmˈäjt ja asamblee. Yëˈëts ojts xykyuˈixëdë nmëguˈukˈäjtëm Frederick Franz diˈib tsoˈon mä yˈityë kyopkë Jyobaa tyestiigëty, ets kajaajëts diˈib xytyukniˈˈijxë. Ko ja nmëguˈukˈäjtëm Franz dyajnäjxy ja diskursë público, yëˈë nety të ttuktëkë tuˈugë nixuy diˈib yajtijy barong tagalog, diˈibë jäˈäy pyëjtaktëp Filipinas. Ja nmëguˈukˈäjtëm jyantsy yˈoyˈijxtë ets nan xytyukniˈˈijxëts  nanduˈun parëts njäˈäyˈatët extëm ja jäˈäyëty.

Kojëts nyaˈˈanmääy parëts ndunët distritë, tsojkëbëts nety niˈigyë nˈijxwëˈëmët. Mä tadë jëmëjt yëˈëjëtsë nety nyajnäjxtëbë pelikula La felicidad de la Sociedad del Nuevo Mundo. Xëmëts ijty nyajnaxtë winwäˈätstuuy mä mayë jäˈäy yajpäättë. Ets näˈäty, tajëtsë pëˈëx jyantsy tsyuˈutstë mët ko yëˈë jyantsy tyukmujktëp ja proyektoor, ets ta jamyë myëˈoˈtspattë ets ëjtsë net ok nyajwatsypy. Tsiptakp ijty yajtukniwitsëdë duˈumbë tuˈukmujkën, per oy dyuˈunëty, nimay ijtyë jäˈäy jyantsy myindë ets tnijawëdë wiˈixë Jyobaa kyäjpn yajpääty abëtsemy nyaxwinyëdë.

Mä näägë lugäär, ja teetytyëjk diˈib tsäjptëgoty yˈanmääytyë kuduunk etsëts kyaj xymyoˈoytyëdë permisë ets yajtunëdë asamblee. Ets kojëts ijty nyajnaxtë diskursë naa jaayë tsyäjptëjk pëˈääy, ta ja kampanë tjantsy yajˈyäˈäxtë parë kyaj pën tmëdowët. Per oy duˈun yˈadëtstë, ja jäˈäyëty nyijäˈäwëdë tëyˈäjtën, pes tyam nimay tmëdundë Jyobaa mä tyäˈädë it lugäär.

Mä jëmëjt 1959, tajëts nyajwooy Betel jap Filipinas. Ko tiempë nyajxy mëjwiin kajaats tijaty njäjty. Ok, tajëts nyaˈˈanmääy etsëts nëjkxët mä kanäägë paˈis extëm diˈib kyuˈijxëdëbë sukursal. Mäjëts duˈun njëdijty, jaats nˈijxyˈajtyë Janet Dumond, diˈib tuump misioneera jap Tailandia. Tajëts mëët tuk tiempë ojts nnaynyijayëdë ets ok, tajëts nbëjktë. Jaajëts kujk 51 jëmëjt nmëdundë Jyobaa agujk jotkujk.

Jaajëts kujkë nmëguˈukˈäjtëm nguˈijxëdë 33 paˈis. Mäjatyëts nduuny, yëˈëts xytyukniˈˈijxë parëts nˈijxwëˈëmët extëm ja jäˈäyëty tmëdattë kostumbrë ets jyaˈayˈattë. Kojëts nëjkx nguˈijxëdë mäjatyë yˈit lyugäär, tajëts  yajxon njaygyukë ko Jyobaa tsyojktaapy niˈamukë jäˈäy (Apostʉlʉty 10:34, 35).

Mëdë Janet, japyëmëts nˈaktundë Betel diˈib Filipinas, diˈib yajpatp mä siudad Quezón. Njantsy tyukxondaktëbëts kojëts jap ndundë. Mä tyäˈädë paˈis, jats kujk nˈity 60 jëmëjt, kojëts jap njäjty jeˈeyë nety 20 milë käjpxwäˈkxpë. ¡Ets tyam, ja yajpääty 200 mil! Të jyanäjxnë kanäk jëmëjt, per duˈunyëmëts tijaty nˈijxwëˈëmy diˈibëtsë Jyobaa xytyuknipëjkp. Extëm nˈokpëjtakëm, tyää näämnëm të tijaty tyëgatsy mä Diosë kyäjpn ets xondaˈakyˈääw xondaˈakyjyotëts ngupëktë.

Nduundëbëtsë mëjääw parëts nbanëjkxtë extëmtsë Jyobaa xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoytyë, agujk jotkujkëts xyajnayjawëdë ets kyajts nanëgoobë njukyˈattë. Nan nduundëbëtsë mëjääw parëts yajxon tijaty ndukniwitsëdë etsëts mas oy nbudëkëdë nmëguˈukˈäjtëm. Mientrësë Jyobaa tnasˈixë, tëjëts njot nwinmäˈäny nbëjtäˈäktë parëts njäˈäyˈatäˈändë extëmë jäˈäyëty diˈib oy mä tsyoondët.