¿TIKOTS ja ndeety jyotˈambëjky? Minëts nˈoknimaytyaˈaky. Jats nmaxuˈunkˈäjty 29 äämbë julië 1929 ets nyeˈkyëts Bulacán, Filipinas, mä tuˈugë käjpn. Amääyë netyë meeny sentääbë ets adëyëts njukyˈattë. Kots nmutskˈäjty ta tsyondakyë tsip, ja soldäädëtëjk diˈib Japón ttuktëjkëdë Filipinas. Per kom ja ngäjpnëts jagamë nety wyeˈemy, kyaj jam jyäjttë. Kyaj nety ti raadyë, telebisionk ets ni perioodikë, jeˈeyëtsë nety nnijawëdë ti tuun jäjtëp ko ja jäˈäy tmaytyäˈäktë.

Jats ndukkaˈaxˈattë niduktujk, ets ëjtsë myëmajtskpë. Kotsë netyë njëmëjt tuktujk, tatsë nanwelë ndatwelë ojts xywyoownëdë. Oyëtsë nety ngatolikëˈattë, ja ndatwelëts kyaj wiˈix tˈixyë wiinkpë relijyonk ets myëdäjtypyë netyë ëxpëjkpajn diˈibë myëtnaymyaayëbë mooyëdëp. Njamyejtsypyëts kots xytyukˈijxyë foyetë Protección, Seguridad etsë Descubierta mä ayuk tagalo, * ets nanduˈun tuˈugë Biiblyë. Njantsy kyäjpxaambyëts ijtyë Biiblyë, ets mas niˈigyë taxkpë Evangelio. Tyäˈädë yëˈëjëts xypyudëjkë parëts nbanëjkxëdë Jesusë yˈijxpajtën (Fwank 10:27).

Ja soldäädëtëjk diˈib Japón, ta tsyoˈondääytyë Filipinas mä jëmëjt 1945. Mä tadë tiempë, tats ja ndääk ndeety xyˈanmääytyë parëts njëmbitët mä tyëjk. Ja ndatwelëts tats xyˈanmääy parëts nëjkxët, tats ojts nëjkxy.

Disiembrë poˈo 1945, ta jyäjttë Jyobaa tyestiigëty käjpxwäˈkxpë mätsë ngäjpn, diˈib tsoˈondëp Angat. Mätsë ndëjk yëˈë ojts nyijkxy tuˈugë yetyëjk diˈib mëjjäˈäynyë, etsëts xytyukmëtmaytyaktë wiˈixë Biiblyë jyënaˈany mä ja tiempë diˈib jëjpkëxanëp (2 Tim. 3:1-5). Tats xyˈanmääytyë parëts mëët nˈëxpëktëdë Biiblyë mët tuk grupë jäˈäy diˈibë nety tuˈukmujktëp mä jatuˈukpë käjpn. Ja ndääk ndeetyëts kyaj yˈojtstë, per ëjts ojtsëts. Ja nety japë jäˈäy të tyuˈukmuktë naa niˈˈiˈpxën ets nääk jyantsy yajtëëwdëp tijaty diˈib myaytyakypyë Biiblyë.

Kyajts nëgoo njaygyujkë tijaty nyimaytyaktë, tats nwinmääy nbëtsëmäˈäny. Per ta tyëjkëdë ëëwbë. Jantsy oyëts nmëdooy extëm yˈëëwdë, tats ojts nwëˈëmy. Ko yˈëëwdääytyë ta nyuˈkxtaktë, tats  nyajwoowdë mä jatuˈugë reunyonk tyunäˈänyëty jam Angat domingë xëëw.

Jats ojts nˈyoˈoytyë tuktujk kilometrë parëts njäjttë mä tsyëënë familyë Cruz, mä nety tyunäˈänyëty ja reunyonk. Ja nety jam të tyuˈukmuktë naa 50, ets xyyajmonyˈijx xyyajmonyjyäˈäwëts wiˈix axtë ja ënäˈkuˈunk tnimaytyäˈäktë Biiblyë diˈib jantsy tsip yajjaygyujkëp. Kotsë nety të nˈotsy kanäkˈok mä reunyonk, ta ja nmëguˈukˈäjtëm Damian Santos diˈibë nety tuump prekursoor ets të myëjjäˈäyënë, xyˈanmääyëts parëts nmääwëˈëmët mä tyëjk, ets naa tuk tsuˈumëts nimaytyaktë Biiblyë.

Mä tadë tiempë, jantsy pojënë ijtyë jäˈäy nyëbety, jantsy jeˈeyë ko tnijawë ja tëyˈäjtën diˈib wyingëjxy. Kyajnëmtsë nety jeky nˈyoˈoytyë reunyonk kots xyyajtëëwdë pënaty nëbatandëp. Tats njënany ko oy, pes nnijäˈäwëbëtsë nety ti duˈun yˈandijpy xytyuumbëˈäjtëmë Kristë (Kol. 3:24). Tats ojts nëjkxtë mä tuˈugë mëj nëë diˈib naa wingon, ets jeˈeyëts nimajtsk nëbajttë, 15 äämbë febreerë 1946.

Kom tëtsë nety nëbety, njaygyujkëts ko tsojkëbëts ngäjpxwäˈkxët extëmë Jesus. Ja ndeetyëts ninuˈun tkaˈoymyëdooy, tats xyˈanmääy: “Tim mutsknëm mijts parë mgäjpxwäˈkxët. Ets ko të myajnëëgutijy kyaj yëˈë tˈandijy parë nëjkx mgäjpxwaˈkxy”. Tats ndukmëtmaytyaky ko Dios yëˈë tsyojkypy yajkäjpxwäˈkxëdë yˈAnaˈam Kyutujkën (Mat. 24:14). Ets tats nˈanmääy ko tsojkëbëts nguytyunët diˈibëts të ndukwandaˈagyë Dios. Tats ojts xymyëkmëgajpxy extëmëts të nmaytyaktsoony, pes ninuˈunë nety tkatsoky ngäjpxwäˈkxëdëts. Duˈunëts tim ogäˈän nmastutääy tijaty parëts nmëdunäˈänyë Jyobaa.

Familyë Cruz yëˈëjëts xywyoowdë parëts ntsëënët mä tyëjk jam Angat. Tamë nety tuˈugë myutsk nëëx diˈib xyëwˈäjtypy Nora, tats xypyudëjkëdë parëts ndundët prekursoor. Ets jats nduundëjkëdë 1 äämbë nobiembrë 1947. Nora ta ojts nyijkxy prekursoorˈäjtpë wiink käjpn, ets ëjts jamëts ojts nwëˈëmy Angat.

Tëgëk jëmëjtëtsë nety kujk nduny prekursoor regulaar ko Earl Stewart, diˈibë nety tuump Betel dyajnäjxy tuˈugë diskursë mä nety të tyuˈukmuktë naxy 500 jäˈäy mä tuˈugë määytyëjk jap Angat. Inglés dyajnäjxy ja diskursë, tats ok wanaty nnimaytyaky mä ayuk tagalo. Jeˈeyëts nˈeskuelëˈäjty jëxtujk jëmëjt, per ja maˈestrëtëjk xëmëts xyyaˈëxpëjktë inglés. Ja tuk pëky diˈibëts xypyudëjkë parëts mas oy ngäjpxët inglés, yëˈë ko inglesëtsë nety ngajpxyë ëxpëjkpajn, pes jeˈeyë nety tuˈuk majtskë ëxpëjkpajn mä ayuk tagalo. Yëˈëjëts xypyudëjkë parëts ojts nwingajpxy mä tyäˈädë diskursë ets mä wiinkpë.

Kots ojts nwingajpxy ja nmëguˈukˈäjtëm Stewart, ta jyënany ko Betel yajtëgoyˈajtypy niduˈuk o nimajtskë prekursoor parë nëjkx jam tyundë. Mët ko ja misioneerëty, asambleeˈäjtpë nety nyëjkxäˈändë Nueva York (Estados Unidos), mä ja asamblee “Aumento de la Teocracia”, diˈib tuunë 1950. Ëjts niduˈuk diˈib yajwoow, tats jatëgok nmastutääy tijatyëtsë nety të nˈijxwëˈëmy parëts ojts nëjkxy Betel.

Jats nduuntsondaky Betel, 19 äämbë junië 1950. Jamë netyë Betel yajpääty mä tuˈugë jeky tyëjk diˈib jantsy mëj, tuk ektaaryë ja nax ets tamˈäjtpë ääy kepy. Ja nety jam tyundë naa nimäjmajtskë ënäˈktëjk. Japëts ijty nduny mä kosinë tuk jopy, ets naa a las 9, tats nëjkxy wittsaabyë mä wit yajpujy. Ets tsuu nanduˈunëts ijty nduny. Tuunˈadëtsëts Betel ko ja misioneerë jyäjtääytyë mä ojts të yˈasambleeˈattë. Yëˈëjëts ijtyë ngejxypyë rebistë mä korree, nˈixyëts pënaty yajtuknigaxäämp ets ndunyëts mä yaˈˈagëˈë yaˈˈaxäjëdë jäˈäy; nduunëts tits tim yajtukˈanaˈam.

Mä jëmëjt 1952, nijëxtujkëts nyajwoowdë diˈib Filipinas parëts ojts nëjkxtët mä Eskuelë diˈib Galaad, klase numero 20. Kots njäjttë Estados Unidos ak jemyëts tijaty nˈijxtë. Diˈibëtsë nety kyaj ndimˈixtë mätsë nax ngäjpn.

Nan yajtukniˈˈijxëdëts wiˈixëts nyajtundëdë aparatë diˈib jëënmëët diˈibëtsë nety kyaj ndimˈixyˈattë. Ja tiempë nan tim tëgatsyë nety, pes kots tëgok jopyëp nbëtsëëmy, tats nˈijxy poopˈyaˈpnë, yëˈëdëmë netyë nyeebë të kyaˈay. Tats ndoony ko ¡nëgooyë tyëtykyˈäjnë!

 Per oyëts nduˈun nwinguwäˈkëdë jotmay, nitii nety mëët kyayaˈijxkijpxyë ja ëxpëjkën diˈib Galaad. Pes pënatyëts xyyaˈëxpëjktë, jantsy oyëts xytyukniˈˈijxëdë. Xypyudëjkëdëts wiˈixëts nˈëxpëktët ets wiˈixëts nbayoˈoytyët tijaty. Ja ëxpëjkën diˈibëts ojts nˈaxäjë Galaad xypyudëjkëts parëts nyajkëktëjkë naymyayë mëdë Jyobaa.

Kots ojts nyajkaˈpxy ja ëxpëjkën, tats ojts nyajkexy prekursoor espesial tuk tiempë jap Bronx, Nueva York. Päätyëts nˈojtsy mä asamblee “Sociedad del Nuevo Mundo”, diˈib tuunë julië 1953. Ko nyajxy ja asamblee, tats jatëgok nyajkejxy Filipinas.

Ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib Betel, tats xyˈanmääytyë parëts ndunët sirkuitë. Kots duˈun nduuny, tats mbäät ojts nbanëjkxë ja Jesusë yˈijxpajtën, diˈib jëdijt käjpn ngäjpn ets mäjatyë siudad diˈib jagam parë tpudëjkë Diosë jyaˈay (1 Peed. 2:21). Kajaabë lugäär diˈibëts nguˈijxë, yëˈë diˈib yajpatp Luzón, tuˈugë isla diˈib mas mëj jap Filipinas. Jap yajpäätyë nax käjpn diˈib xyëwˈäjtypy Bulacán, Nueva Écija, Tarlac etsë Zambales. Kots ijty nëjkxy mä näägë nax käjpn, nduknäjxypyëtsë tun kopk diˈib yajpatp mä Sierra Madre. Kyaj ijty tyëkë autobus ets ni tren mä tyäˈädë it lugäär, yëˈëts ijty nˈaxäjtujkypyë mëjatypyë kamionk diˈib nyitsëëmbyë kepypyooty. Ja tsyofeer xëmëts xyyajpejty, oyë nety nëgoo kyaˈoyëty jam nduˈuyoˈoyëdëts.

Kanäägë nety ja tuˈukmujkën diˈib näämnëm të nyaxkëdaˈaky ets kyaj nëgoo nyimayˈattë. Ja nmëguˈukˈäjtëm ojts tmëjjawëdë kots nbudëjkëdë wiˈix ttukniwitsëdët ja reunyonk ets wiˈix nyëjkxtët käjpxwäˈkxpë.

Ok, tats nyajkejxy mä wiinkpë sirkuitë, nuˈunë it lugäär diˈib yajpatp Bicol, kanäägë nety jap yajpäätyë grupë diˈib nidëkë. Tapë nety tyundë prekursoor espesial diˈib nëjkxtëp käjpxwäˈkxpë mä kyajnëm pën tyëkë. Tëgok, mäts ojts njäjtaˈaky, jeˈeyë nety ja jëdijtakn wyingëyëty mët majtskë tääblë. Kots jam ngëxwaˈky, ta ja tääblë kyunäjxy etsëts ojts ngäˈäy jutoty. Jekyëts ojts nayajwäˈätsyëty parëts ojts nëjkxy armusalˈäjtpë.

Mätsë nety nduny sirkuitë, tats njamyejtsyë Nora, diˈibëtsë nety mëët të nduuntsondäˈäktë prekursoor. Mä tyäˈädë tiempë, Nora prekursoora espesialë nety tyuunë jam Dumaguete. Tats ojts jam nguˈixë, ets ok, tats mëët naynyijäˈäyëdë tuk tiempë. Mä jëmëjt 1956 tats nbëjktë. Jamëts nyajnäjxtë myëduk sëmäänbë mäts nguˈixëdë ja tuˈukmujkënë diˈib xyëwˈäjtypy Rapu Rapu. Tunbajt kopkpajttëts ets kajaats njantsy yoˈoytyë, per jantsy jotkujkëts nnayjyäˈäwë mëdëtsë ngudëjk kots nbudëjkëdë nmëguˈukˈäjtëm diˈib jantsy jagam tsënääytyëp.

Jatsë nety kujk ndundë taxk jëmëjt sirkuitë, kots jatëgok nyajwoowdë Betel. Jats njäjttë eneerë 1960, ets desde mä tadë tiempë ndundëts Betel. Mëjwiin kajaats të xytyukniˈˈixëdë kots nduunmuky mëdë nmëguˈukˈäjtëm diˈib kajaa tuunk nyikëjxmˈäjttëp. Etsë Nora tiiyëm të ttuny Betel.

Kots nduny yä Betel, tats nˈixy nuˈunën të myëjwindëkë Diosë tyuunk Filipinas. Kots nnaytyuˈukˈäjty etsëts nduuny yä tuk tiempë, jeˈeyë nety jyaˈˈaty naa 10,000 käjpxwäˈkxpë mä tukëˈëyë paˈis. Ets tyam ja jyaˈˈaty, naxy 200,000 käjpxwäˈkxpë, ets 435 betelitëty diˈib nanduˈun käjpxwäˈkxtëp.

Kom jantsy mëjwindëjkë Diosë tyuunk, tats nˈijxtë ko tsojkëp yˈakˈyajkojëdë tëjk Betel. Ta Diˈib wyoowˈyoˈoytyëbë Jyobaa tyestiigëty xyˈanmääytyëts parëts nˈëxtäˈäytyëdë nax mä mbäät yajkojˈyë Betelë mas mëjpë. Tats ojts nëjkxtë mët ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib nyikëjxmˈäjtypyë imprentë mä nety tsyëënëdë jäˈäy diˈib tsoˈondëp China, parëts nyajtëëwdë tëjkmdëjkm pën tyoogandëbë nyax. Nipënë nety tkatoogäˈäny, axtë xyˈanmääytyëts niduˈuk: “Pënaty tsoˈondëp China, kyajts naxtooktë, niˈigyëts njuytyë”.

Per tëgok, ta tyuun jyäjtë diˈibëtsë nety kyaj ndimˈawixtë. Tuˈugëtsë nmëdëjkpäˈä xyˈanmääytyë pën njuyandëbëtsë nyax, mët ko nety nyëjkxnëdë Estados Unidos. Jatuˈuk nanduˈun jyënany ko tyoogaambyë nyax ets ta tˈanmääyë wiinkpë parë nanduˈun ttooktët. Axtë ojtsëts njuuyëdë nyax ja chino diˈibë nety kyaj ttoogäˈäny. Ko waanë yˈijty, tëgëk duˈunën ojts kyajaajë ja nax. Seguurëts nˈity ko yëˈë Jyobaa diˈib tsyojk ets duˈun tyun jyatëdët.

Mä jëmëjt 1950, ëjtsë nety diˈib mas ënäˈk mä familyë Betel. Per tyam ëëtsëty diˈib mas mëjjäˈäy mëdëtsë ngudëjk. Ninäˈäts të ngamëkjawë nbanëjkxëdëtsë Jesus mäts yëˈë të xytyimˈyajnëjkxäˈäny. Ets oyëtsë ndääk ndeety xyˈëxkejxy, Jyobaa tëts xymyoˈoy tuˈugë familyë diˈib jantsy nimay. Ijtpëts seguurë ko Jyobaa xymyoˈoyëm tijaty nyajtëgoyˈäjtëm, oy diˈibë tuunk nyajtuknipëjkëm. Mëdë Nora nmooytyëbëtsë dyoskujuyëmë Jyobaa mët tukëˈëyë oyˈäjtën diˈibëts të xymyoˈoytyë ets nan nˈanmääytyëbëtsë nmëguˈukˈäjtëm parë nanduˈun tˈijxmatstëdë Jyobaa (Mal. 3:10).

Tëgokë Jesus ojts twoy tuˈugë yajkugëbajtpë diˈib xyëwˈäjtypy Mateo Leví parë pyanëjkxëdët. ¿Ti tyuun? Biiblyë jyënaˈany: “Tmastuty tëgekyë ja tyuunk es tpanejxy ja Jesus” (Luk. 5:27, 28). Ëjts kanäkˈokëts tijaty të nmastuˈuty parëts të nbanëjkxyë Jesus ets nˈanmääytyëp niˈamukë parë nanduˈun xytyundët ets xyˈaxäjëdët mëjwiin kajaa kunuˈkxën.