1. ¿Ti ijty tsojkëp ttunët tuˈugë jäˈäy pën myëtmaytyäˈägaampy ja rey diˈib Persia?

NˈOKPAWINMÄˈÄYËM kooxyëp ojts njukyˈäjtëm jam Persia naa 2,500 jëmëjtëp, ets yëˈë nˈixäˈänëm ja rey parë ndukmëtmaytyäˈägäˈänëm tuˈugë jotmay, ta nëjkxëm Susa mä yajkutuky. Per mä kyajnëm nwinguwäˈkëm, tsojkëp jawyiin nˈamdoˈowëmë permisë, pes ko alokë nidëjkëm, mbäät nguˈoˈkëm (Est. 4:11).

2. ¿Wiˈixë Jyobaa ttsoky nnayjyäˈäwëm ko nmëgäjpxëm?

² Ëtsäjtëm, nmëjjäˈäwëm ko Jyobaa kyaj dyuˈunëty extëm ja reyëty diˈib Persia. Jyobaa mas niˈigyë mëkˈäjtën tmëdaty ets kyaj dyuˈunëty nituˈugë anaˈambëtëjk diˈib yä naxwiiny, pes mbäät nmëgäjpxëm näˈä ndimtsojkëm. Yëˈë kyaj ttsoky parë ntsëˈëk njäˈäwëm ko nmëtkäjpx nmëtmaytyakëm. Tëyˈäjtën ko Jyobaa nan yaˈixyˈäjtp extëm ja diˈib tijaty të dyajkojtäˈäy, diˈib tukëˈëyë mëkˈäjtën myëdäjtypy ets ja Wintsën diˈib yajkutujkp, per tsyojkypy parë nanduˈun njënäˈänëm ko yëˈë nDeetyˈäjtëm (Mat. 6:9). Jyobaa tsyojkypy ets nmëwingoˈonëm, ¿këdii yaˈˈamutskˈäjtypyë jot korasoon ko duˈun nnijäˈäwëm?

3. ¿Tiko mbäät njënäˈänëm ko Jyobaa yëˈë nDeetyˈäjtëm, ets ti nˈixäˈänëm mä tyäˈädë artikulo?

³ Mbäät njënäˈänëm ko Jyobaa yëˈë nDeetyˈäjtëm mët ko të xyyajkojëm (Sal. 36:9). Ets kom yëˈë nDeetyˈäjtëm, xypyat xynyitëjkëm ets nmëmëdoˈowëm. Pën nduˈunëm ti xytyukˈanaˈamëm, ta nˈaxäjëyäˈänëm mëjwiin kajaa kunuˈkxën (Eb. 12:9). Tuk pëky, yëˈë ja jukyˈäjtën diˈib itäämp winë xëëw winë tiempë, mbäät jam tsäjpotm o yä Naxwiiny. Per tyam nan ndukˈoyˈäjtëm. Mä tyäˈädë artikulo nˈixäˈänëm wiˈixë Jyobaa xytyukˈijxëm ko yëˈë tuˈugë Uˈunkteety diˈib tsojkp ets tiko mbäät nˈijtëm seguurë ko kyaj  xymyastuˈudäˈänëm mä tiempë myiny kyëdaˈaky. Per min jawyiin nˈokˈijxëm tiko mbäät nˈijtëm seguurë ko ja nDeetyˈäjtëmë tsäjpotmëdë mëk xytsyojkëm ets xypyudëkëyäˈänëm.

4. ¿Tiko näägë jäˈäy tsyiptakxëdë tˈixtëdë Jyobaa extëmë Tyeety?

⁴ ¿Xytsyiptakxëm nˈijxëmë Jyobaa extëmë nDeetyˈäjtëm? Mbäät näägë jäˈäy nyayjyawëdë jantsy yiˈinëm Dios windum ets yˈamajtsk jyotmajtskëdë pën jantsy naytyukjotmaytyuunëp mët niduˈuk niduˈuk ëtsäjtëm. Perë Jyobaa, ja nDeetyˈäjtëm diˈib mëk xytsyojkëm, kyaj ttsoky ets duˈun nnayjyäˈäwëm. Yëˈë ojts xymyoˈoyëmë jukyˈäjtën ets tsyojkypy parë nˈëxtäˈäyëm ets nbatëm. Ko apostëlë Pablo tnimaytyaktääyë tyäˈädë, ta tˈanmääy ja jäˈäyëty diˈib Atenas ko “kyaj jagam yˈity ja Dios” (Apos. 17:24-29). Jyobaa tsyojkypy ets niˈamukë nmëwingoˈonëm extëm tuˈugë uˈunk tmëwingonyë tyeety diˈib tsojkëp.

5. ¿Ti xytyukniˈˈijxëm extëm jyajty tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm?

⁵ Ja tuk pëky tiko näägë jäˈäy tsyiptakxëdë tˈixtëdë Jyobaa extëm tuˈugë Uˈunkteety, yëˈë ko waˈan ja tyeety ninuˈun kyatsojkëdë o jeˈeyë yiˈin waanë tsyojkëdë. Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm jyënany: “Axëëgëts ijty xymyëˈëy xymyëgajpxy ja ndeetyëts. Kots nˈëxpëjktsondakyë Biiblyë, jagamëts njäˈäwë ja nDeetyˈäjtëmë tsäjpotmëdë. Per kots mas niˈigyë nˈixyˈajtyë Jyobaa, kyajts duˈun nekyjyäˈäwë”. ¿Waˈan nanduˈun nnayjyäˈäwëm? Pën duˈun, mbäät nˈijtëm seguurë ko nan mbäädë Jyobaa nˈijxëm extëm ja mas oybyë Uˈunkteety diˈib jaˈäjtp.

6. Extëm jyënaˈanyë Matewʉ 11:27, ¿wiˈixë Jyobaa të xypyudëjkëm parë nˈijxëm extëm tuˈugë Uˈunkteety diˈib xytsyojkëm?

⁶ Tuk pëky wiˈixë Jyobaa xypyudëjkëm parë nˈijxëm extëm tuˈugë Uˈunkteety diˈib xytsyojkëm, yëˈë ko nmëdäjtëm kujayë mä Biiblyë tijatyë Jesus tyuun ets kyäjpx myaytyak (käjpxë Matewʉ 11:27). Jesus yajnigëxëˈk yajxon wiˈix jyaˈayˈatyë Tyeety, pääty jyënany: “Diˈibëts ëj xyˈixyˈäjtp, yˈixyˈajtypy nandëˈën ja Dios Teety. ¿Ti kots mij xyˈanëëmë kots ëj mij ndukˈixët ja Dios Teety?” (Fwank 14:9). Yëˈë kanäkˈok tnimaytyakyë Jyobaa extëmë Uˈunkteety. Mä Matewʉ, Markʉs, Lukʉs etsë Fwank janääm jatsojk japë Jesus ojts jyënaˈany ko Jyobaa yëˈë diˈib Tyeetyˈajtypy. ¿Tiko kanäkˈok tnimaytyakyë Jyobaa? Tuk pëky, yëˈko tsyojk etsë jäˈäy yˈittët seguurë ko Jyobaa yëˈë tuˈugë Uˈunkteety diˈib tsojkp (Fwank 17:25, 26).

7. ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë Jyobaa mä wiˈix yëˈë jyaˈayˈaty ko nnijäˈäwëm wiˈix yˈijty mëdë yˈUˈunk?

⁷ Min nˈokˈijxëm wiˈixë Jyobaa yˈijty mëdë yˈUˈunk ets ti xytyukniˈˈijxëm mä wiˈix jyaˈayˈaty. Yëˈë xëmë tmëdoowˈijty ko ja yˈUˈunk myënuˈkxtakë ets yˈatsoowëmbijt (Fwank 11:41, 42). Jesus xëmë tjäˈäwë wiˈixë Tyeety tsyojkë ets pyudëjkë oy ti jotmay twinguwäˈkë (Luk. 22:42, 43).

8. ¿Wixatyë Jyobaa tkuentˈäjtyë Jesus?

⁸ Jesus yˈëxkäjp ko ja jyukyˈäjtën jamë nety tsyoony mä Tyeety, pääty jyënany: “Ja nDeetyëts diˈibëts xykyajxp, myëdäjtypy ja jikyˈäjtën, es ëj njikyˈatyëts mët yëˈëgyëjxm” (Fwank 6:57). Jesus amumduˈukjot ttukˈijxpejtyë Tyeety, ets yëˈë diˈib mooyë tijaty yajtëgoyˈäjt. Per diˈib mas jëjpˈam tyuunë Tyeety, yëˈë ko pyudëjkë parë xëmë tmëdunët (Mat. 4:4).

9. ¿Wiˈixë Jyobaa dyajnigëxëˈky ko tsyojkë yˈUˈunk?

⁹ Jyobaa tyuknijäˈäwë ja yˈUˈunk ko pyudëkëyaambyë nety extëm tuˈugë Uˈunkteety diˈib tsojkp (Mat. 26:53; Fwank 8:16). Tëyˈäjtën ko Jyobaa kyaj tkuwanyë Jesus mä tukëˈëyë ayoˈon diˈib pyat, per pyudëjkë parë tmëmadäˈägët. Etsë Jesus nyijäˈäwëbë nety ko oy ti ayoˈon tpäädët naxäämp këxäämbë nety (Eb. 12:2). ¿Wiˈixë Jyobaa dyajnigëxëˈky ko tsyojkypyë netyë yˈUˈunk? Ko tmëdoowˈijty ja nyuˈkxtakën, ko tmooy tijaty yajtëgoyˈäjt, ko tpudëjkë ets ko tijaty ttukniˈˈijxë (Fwank 5:20;  8:28). NDeetyˈäjtëmë tsäjpotmëdë nan xyˈijxˈijt xykyuentˈäjtëm, min nˈokˈijxëm wixaty ttuny.

10. Extëm jyënaˈanyë Salmo 66:19, 20, ¿wiˈixë Jyobaa xytyukˈijxëmë tsyojkën?

¹⁰ Jyobaa myëdoowˈijtypy ko nmënuˈkxtakëm (käjpxë Salmo 66:19, 20). * Jyobaa kyaj tˈawitsy näˈäjaty mbäät nmënuˈkxtakëm, pes xyˈanmäˈäyëm ets janääm jatsojk nmëgäjpxëm (1 Tes. 5:17). Nan mbäät nmënuˈkxtakëm oytyim näˈäjëty ets oytyim määjëty, per mëdë mayˈäjt wintsëˈkën. Jyobaa xëmë tmëdatäˈänyë tiempë parë tmëdoowˈitäˈäny ko nmëgäjpxëm. Ets pën njaygyujkëm ko yëˈë myëdoowˈijtypyë nnuˈkxtakën, ta mas niˈigyë nmëwingonäˈänëm. Duˈun jyënany niduˈuk diˈib jyaayë Salmo: “Ntsojkypyëtsë Jyobaa, yëˈko myëdoobyëtsë nˈääw nˈyoˈkn” (Sal. 116:1).

11. ¿Wiˈixë Jyobaa tˈatsoowëmbity ko nmënuˈkxtakëm?

¹¹ NDeetyˈäjtëmë Jyobaa kyaj jeˈeyë tmëdoowˈity ko nmënuˈkxtakëm, nan yˈatsoowëmbijtypyë duˈun. Apostëlë Juan xyˈanmäˈäyëm: “Kyaj ntsëˈk njäˈäm ko nˈamdoˈom tii ja Dios, mët ko nnijäˈäm ko ti nˈamdoˈom diˈibë ijtp tiˈigyë diˈibë yëˈë tsyejpy, yëˈë xymyëdoˈom” (1 Fwank 5:14, 15). Jyobaa yˈatsoowëmbijtypyë nnuˈkxtakën extëmë nety kyaj ndimˈawijx ndimjëjpˈijxëm. Kom yëˈë nyijäˈäwëp ti diˈibë mas oy parë ëtsäjtëm, mbäät näˈäty kyaj xymyoˈoyëm ti njaˈˈamdoˈowëm o tnasˈixë parë tiempë waanë nyaxët (2 Kor. 12:7-9).

12, 13. ¿Wixatyë Jyobaa xymyoˈoyëm tijaty nyajtëgoyˈäjtëm?

¹² Jyobaa xymyoˈoyëm tijaty nyajtëgoyˈäjtëm. Tijatyë Jyobaa tyukˈaneˈempy ttunëdë uˈunktääk uˈunkteety, yëˈë nanduˈunën ttuny (1 Tim. 5:8). Myoopy ja yˈuˈunk yˈënäˈk tijaty yajtëgoyˈäjttëp. Kyaj ttsoky parë nmëmääy nmëdäjëm ja käˈäy ukën, ja wit xox o ja jëën tëjk (Mat. 6:32, 33; 7:11). Komë Jyobaa mëk xytsyojkëm, pääty mä tiempë myiny kyëdaˈaky nan xymyoˈoyäˈänëm tukëˈëyë tijatyë nety nyajtëgoyˈäjtëm.

¹³ Per diˈib mas jëjpˈam, yëˈë ko xymyoˈoyëm tijaty nyajtëgoyˈäjtëm parë oy mëët nˈijtëm. Mët yëˈëgyëjxmë yˈAyuk të xytyuknijäˈäwëm ja tëyˈäjtën mä pënën yëˈë, ti diˈib tyuknibëjtakëp, tiko njukyˈäjtëm ets ti tunan jatanëp mä tiempë myiny kyëdaˈaky. Nyaytyukjotmaytyuunë mët niduˈuk niduˈuk ëtsäjtëm ko ojts nnijäˈäwëm ja tëyˈäjtën, yajtuun ja ndääkˈäjt ndeetyˈäjtëm ets ja nmëguˈukˈäjtëm parë ojts xypyudëjkëm ets nˈixyˈäjtëm. Ets duˈunyëm xypyudëjkëm tsuj yajxon mët yëˈëgyëjxmë mëjjäˈäytyëjkëty etsë nmëguˈukˈäjtëm diˈib jantsy oy Dios mëduundëp. Jyobaa nan xyyaˈˈawij xyyaˈˈagajëm mä reunyonk mä niˈigyë nnijäˈäwëm pënën yëˈë mët ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib mëët nˈëxpëjkëm. Ko wiˈixëm xypyudëjkëm, ta dyajnigëxëˈëky ko yëˈë tuˈugë Uˈunkteety diˈib naytyukjotmaytyuunëp mët niˈamukë ëtsäjtëm (Sal. 32:8).

14. ¿Tiko Jyobaa xytyukniˈˈijxëm tijaty, ets wiˈix ttuny?

¹⁴ Jyobaa xytyukniˈˈijxëm tijaty. Ëtsäjtëm pokyjyaˈay nyajpatëm, kyaj nduˈunˈäjtëm extëmë Jesus diˈib yajpat wäˈätsjäˈäy. Pääty mä nDeetyˈäjtëm xytyukniˈˈijxëm tijaty, ta xyjëjwijtsëmbijtëm ko nyajtëgoyˈäjtëm. Mä yˈAyuk jyënaˈany ko “jyëjwijtsëmbijtypy diˈibë yëˈë tsyejpy” (Eb. 12:6, 7). Ets kanäk pëky duˈun ttuny. Extëm nˈokpëjtakëm, mbäät ko ngäjpxëmë Biiblyë nbatëm jap diˈib xytyukˈijxëm ko tsojkëp nnayajtëgäjtsëm o nmëdoˈowëm ko nëjkxëm reunyonk. Nan mbäät nˈaxäjëm ja naybyudëkë diˈib nyajtëgoyˈäjtëm mët yëˈëgyëjxmë mëjjäˈäytyëjk. Per oy wiˈixë Jyobaa xyjëjwijtsëmbijtëm, yëˈë xëmë duˈun ttuny mët ko xytsyojkëm (Jer. 30:11).

15. ¿Wixatyë Jyobaa xypyudëjkëm?

¹⁵ Jyobaa xypyudëjkëm parë nmëmadakëm ja  amay jotmay. Duˈun extëm tuˈugë uˈunkteety tpudëkë ja yˈuˈunk yˈënäˈk diˈib tsyojkypy, nanduˈun ja nDeetyˈäjtëm diˈib tsäjpotm xypyudëjkëm ko nyajnäjxëmë amay jotmayë mëjwiin kajaabë. Jyobaa yëˈë xytyukpudëjkëmë yˈespiritë santë parë oy mëët nˈijtëm (Luk. 11:13). Nan xypyudëjkëm ko jam ti xyyajkëjx xyyajtujkëm. Extëm nˈokpëjtakëm, xyˈawäˈänëmë oyˈäjtën mä tiempë myiny kyëdaˈaky diˈib mbäät xypyudëjkëm parë nwinguwäˈkëm ja amay jotmay. Nˈokwinmäˈäyëmë tyäˈädë: Ja nDeetyˈäjtëm diˈib mëk xytsyojkëm, yajtsoˈogandaapy ja jäj jëmuˈumën diˈib tyam nyajnäjx nyajkëjxëm. Ja amay jotmay diˈib tyam nbatëm, naxäämp këxäämp, per ja kunuˈkxën diˈibë Jyobaa xymyoˈoyäˈänëm, itäämp winë xëëw winë tiempë (2 Kor. 4:16-18).

16. ¿Ti tuun jäjttë ko Adán tkamëmëdooyë Tyeety?

¹⁶ Tuk pëky mä mbäät nˈijxëm ko xytsyojkëmë Jyobaa, yëˈë ko nwinmäˈäyëm ti tyuun ko Adán myëdëgooyë. ¿Wiˈix wyimbëtsëëmy ko Adán tkamëmëdooyë Dios? Kyaj nyekyyajpaty mëdë tyëëm yˈääts mä ja Diosë fyamilyë diˈib yajpattëp agujk jotkujk (Rom. 5:12; 7:14). Per tam ti Jyobaa tyuun parë tpudëjkë ja tyëëm yˈäätsë Adán.

17. ¿Ti netyë Jyobaa tyuun ko Adán kyamëmëdoowë?

¹⁷ Jyobaa tyukumëdoowë Adán ko kyamëmëdoowë, per jënan ko pyudëkëyaambyë nety ja tyëëm yˈääts. Netyë ojts twandaˈaky ko ja naxwinyëdë jäˈäy diˈib mëmëdoowëdëp, tëkëyandëp jatëgok mä ja fyamilyë (Gén. 3:15; Rom. 8:20, 21). Ets mbäädë Jyobaa duˈun ttuny mët ko yˈUˈunk diˈib mëk tsyojkypy nyayäjkë extëmë wintsëˈkën. Ko tkëyajky ja yˈUˈunk, ta dyajnigëxëˈky ko mëk xytsyojkëm (Fwank 3:16).

18. ¿Tiko mbäät nˈijtëm seguurë ko Jyobaa xytsyojkëm extëm yˈuˈunk yˈënäˈk oy të nmëjagamgakëm?

¹⁸ Oy nbokyjyaˈayˈäjtëm, Jyobaa tsyojkypy parë nyajpatëm mä fyamilyë ets kyaj tjawë nayˈatsipë ko nyajtëgoyˈäjtëmë naybyudëkë. Mbäädë Jyobaa axëëk nyajnayjyäˈäwëm o nmëjagamgakëm  tuk tiempë, per yëˈë xëmë xyˈawixäˈän xyjyëjpˈixäˈänëm parë njëmbijtëm. Jesus yajnigëxëˈk nuˈunënë Jyobaa xytsyojkëm ko tmaytyaky tuˈugë ijxpajtën mä ja mixy diˈib tsoˈon mä tyëjk (Luk. 15:11-32). Ja uˈunkteety yˈawijx jyëjpˈijx ko ja yˈuˈunk jëmbitäämbë nety. Ets ko jyantsy jyëmbijty, tsuj yajxon ojts tˈagëˈë tˈaxäjë. Pën të Jyobaa nmëjagamgakëm ets të njodëmbijtëm, mbäät nˈijtëm seguurë ko ja nDeetyˈäjtëm xyˈagëˈëjëyäˈän xyˈaxäjëyäˈänëm.

19. ¿Ti Jyobaa tyunaampy parë dyaˈˈajamëyaˈany tukëˈëyë diˈibë Adán yajmäˈt?

¹⁹ Jyobaa diˈib nDeetyˈäjtëm, yaˈˈajamëyaampy tukëˈëyë diˈibë Adán yajmäˈt. Ko Adán kyamëdooy, ta Jyobaa ttuknibëjtakë dyajtuˈukmukäˈäny 144,000 jäˈäy parë tyundët rey ets saserdotë mëdë Jesus jam tsäjpotm. Mä ja jembyë jukyˈäjtën, yëˈë diˈib pyudëkëyandëbë naxwinyëdë jäˈäy parë jyëmbittët wäˈätsjäˈäy. Ets ko nety yˈabety tuk mil jëmëjt, ta yˈakˈyaˈijxmatsäˈändë pën jantsy mëdoowdëp, ets pënaty tyuknäjxtëp, yëˈë diˈib yajmoˈoyandëp ja jukyˈäjtën diˈib winë xëëw winë tiempë. Agujk jotkujk nyayjyawëyaˈanyëty ja nDeetyˈäjtëm ko nety tˈixy tyuktuky ja Naxwinyëdë mëdë yˈuˈunk yˈënäˈk diˈib wäˈätsjäˈäy. ¿Këdii jantsy oy jantsy tsuj ko duˈun nëjkx tyuny jyatyëty?

20. ¿Wiˈixë Jyobaa të dyajnigëxëˈky ko mëk xytsyojkëm, ets ti nˈixäˈänëm mä jatuˈukpë artikulo?

²⁰ Jyobaa të dyajnigëxëˈëky ko xytsyojkëm mëjwiin kajaa. Yëˈë ja nDeetyˈäjtëmë mas oybyë diˈib mbäät nmëdäjtëm. Myëdoowˈijtypyë nuˈkxtakën ets xymyoˈoyëm tijaty mbäät nijukyˈäjtëm ets parë oy mëët nˈijtëm. Xytyukniˈˈijxëm tijaty ets xypyudëjkëm, nan të xytyukwandakëmë oyˈäjtënë mä tiempë myiny kyëdaˈaky. ¿Këdii yaˈˈamutskˈäjtypyë jot korasoon ko nnijäˈäwëm xytsyojkëmë Jyobaa ets xykyuentˈäjtëm? Mä jatuˈukpë artikulo nˈixäˈänëm wiˈix mbäät nguˈëˈëw ngukäjpxëm ko xytsyojkëm extëmë yˈuˈunk yˈënäˈk.