1. ¿Ti kyaj nyekyjyamˈäjty mä José fyamilyë ko ja myëgaˈaxëty yˈaxëkˈijxëdë?

JACOB tsyojktääy niˈamukë yˈuˈunk yˈënäˈk, per diˈib mas niˈigyë tsyojk, yëˈë José, diˈibë netyë jyëmëjt 17. ¿Wiˈixëdaa nyayjyäˈäwëdë ja myëgaˈaxëty? Ojts tnaywyinaxëjawëdë, ets ta ogäˈän ojts tˈaxëkˈijxnëdë ja José. Yëˈë kyaj nety ti të ttuny parë yaˈˈaxëkˈixët. Per oyë nety kyaj ti të ttuny, toˈkëdë ja myëgaˈaxëty extëmë tuumbë mosë ets tˈanmääytyë ja tyeety ko ja yˈuˈunk diˈib yajmëjˈäjtypy të yaˈoogyëty tuˈugë awäˈän jëyujk. Ko ja myëgaˈaxëty tjäˈäwëdë naywyinaxë, ta kyaj nyekyjamˈäjtyë agujkˈäjt jotkujkˈäjtën mä ja familyë ets tmooytyë jäj jëmuˈumën ja tyeety (Gén. 37:3, 4, 27-34).

2. Extëm jyënaˈanyë Galasyʉ 5:19-21, ¿tiko kyujotmayëty ko ti nnaywyinaxëjäˈäwëm?

² Ko Biiblyë tmaytyaˈagyë naywyinaxëjawë, * jap tkumaytsyowë mä ja tuˈunën käjpxën diˈib mbäät tuˈugë jäˈäy yaˈoogyëty, pes jap tyëkë mä diˈibë niniˈkx këbäjk wyinmäˈänyˈajtypy. Tyäˈädë mbäät tuˈugë jäˈäy yajtuˈuˈadukyëty parë kyaj tyëkët mä ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën (käjpxë Galasyʉ 5:19-21). Naywyinaxëjawë, yëˈë yˈäätsˈäjty tyiktsˈäjtypy ko jäˈäy tsiptun tsyipkäjpxtë, yˈawäˈändäˈäktë ets ko nyaymyëtsipˈatëdë.

3. ¿Ti nˈixäˈänëm mä tyäˈädë artikulo?

³ Extëm yˈadëtstë ja José myëgaˈaxëty, yëˈë xytyukˈijxëm ko ti nnaywyinaxëjäˈäwëm, mbäät dyajtëkë tsip mä familyë ets xypyëjkxëm ja agujkˈäjt jotkujkˈäjtën. Ets oy ninäˈä duˈun ngaˈˈadëtsëm extëm ja José myëgaˈaxëty, nˈokjamyajtsëm ko nitii duˈun kyawinˈëëny extëmë korasoon ets ko ak pokyjyaˈay nyajpatëm, päätyën näˈäty njäˈäwëmë naywyinaxë (Jer. 17:9). Min nˈokˈijxëm tuˈuk majtskë  ijxpajtën diˈib yajmaytyakp mä Biiblyë diˈib xypyudëkëyäˈänëm parë nˈijxëm tiko nnaywyinaxëjäˈäwëm tijaty, ets wiˈix mbäädë yˈääts tyikts tpëky mä jot korasoon. Ta net nˈixäˈänëm tijaty mbäät nduˈunëm parë njëjpkuwäˈkëmë tyäˈädë jäˈäyˈäjtën ets nyajjaˈäjtëmë tuˈugyëˈäjtën.

4. ¿Tiko ja filisteety tˈaxëkˈijxtë Isaac?

⁴ Ko pën ti tmëdaty tjaygyepy. Isaac myëdäjt jyaygyajp tijaty, pääty ja filisteety yˈaxëkˈijxëdë (Gén. 26:12-14). Axtë ojts tˈajapˈujtsëdë ja nëdäjny mä netyë Isaac dyajnëˈuuky ja jyëyujk tsyäjpkää (Gén. 26:15, 16, 27). Tyam, nanduˈun mayë jäˈäy jyaˈayˈattë extëm ja filisteety ets tˈaxëkˈixtë ja jyiiky myëguˈuk ko mas niˈigyë tijaty tmëdattë. Ets kyaj jeˈeyë tˈatsoktë tijaty ja jiiky myëguˈuk myëdäjttëp, nan kyajën ttukmëtsoktë ti tmëdattët.

5. ¿Tiko Jesus yˈaxëkˈijxëdë pënaty nyiwintsënˈäjttë relijyonk?

⁵ Ko pën mas niˈigyë yajtsoky. Ja judiyëtëjk diˈib nyiwintsënˈäjttë relijyonk, ojts tˈaxëkˈixtë Jesus mët ko oypyënëty jyantsy tsyojkë (Mat. 7:28, 29). Jesus, yëˈë kyudënääyë Dios ets tukniˈˈijxë ja tëyˈäjtën. Per pënaty nyiwintsënˈäjttë relijyonk, niwäämbajtëdë parë axëëk dyajwëˈëmandë (Mar. 15:10; Fwank 11:47, 48; 12:12, 13, 19). ¿Ti tyäˈädë xytyukniˈˈijxëm? Ko tsojkëp nduˈunëmë mëjääw parë kyaj nnaywyinaxëjäˈäwëm ko mas niˈigyë yajtsokët tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib mä nduˈukmujkëm mët ko jyantsy yˈoyjyaˈayëty, niˈigyë mbäät njäˈäyˈäjtëm extëm jyaˈayˈaty (1 Cor. 11:1, TNM; 3 Fwank 11).

6. ¿Wiˈixë Diótrefes dyajnigëxëˈky ko yˈaxëkˈijxypyë nety ja myëguˈuktëjk?

⁶ Ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm yajtuunkmoˈoy mä nduˈukmujkëm. Diótrefes diˈib jukyˈäjt mä primer siiglë, yˈaxëkˈijx pënaty myënëjkxtë ja jëjpˈamˈäjtën. Yëˈë diˈibë nety “timˈanaˈamäämp” mä ja myëguˈuktëjk, pääty ojts tniˈoj tniyääxë ja apostëlë Juan ets pënatyë nety yajnëjkxtëbë jëjpˈamˈäjtën parë kyaj pën wyintsëˈëgëdët (3 Fwank 9, 10). Oy duˈun ngaˈˈadëtsëm extëmë Diótrefes, mbäät nnaywyinaxëjäˈäwëm ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm yajmoˈoyëdë tuunk diˈibë nety ëtsäjtëm njatsojkëm, ets mas niˈigyë pën winmäˈäyëm ko mbäät mas oy nduˈunëm.

7. ¿Wiˈix yˈaxëktuny ko ti nnaywyinaxëjäˈäwëm?

⁷ Ko ti nnaywyinaxëjäˈäwëm, duˈun extëm tuˈugë ujts diˈib myëdäjtypyë benenë. Ko ja yˈääts tyikts tpëjknë mä jot korasoon, tsipë net nyajkutëgoˈoyëm. Ets mas niˈigyë myayë ko nmëdäjtëmë jäˈäyˈäjtën diˈib kyaj yˈoyëty, extëm ko nˈaxëkˈijxëmë nmëguˈukˈäjtëm, ko njäˈäyˈäjtëm mëj këjxm ets ko tijaty nˈatsojkëm. Ko ti nnaywyinaxëjäˈäwëm, tsip nyajmëjwindëjkëmë oybyë jäˈäyˈäjtën extëmë tsojkën, paˈˈayoˈowën ets tsip nˈijtëm ajiiky amëguˈuk. Pën nˈijxëm ko mä jot korasoon tap ogäˈän ja yˈääts tyikts tpëky, tsojkëp netyë nwijxëˈkëm. ¿Tijaty mbäät nduˈunëm parë kyaj xymyëmadakëm?

8. ¿Ti xypyudëkëyäˈänëm parë kyaj xygyanaräjtëm ko ti nnaywyinaxëjäˈäwëm?

⁸ Ko nˈijtëm yujy tudaˈaky ets ko ndukjotkujkˈäjtëm tijaty nmëdäjtëm, yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë kyaj xygyanaräjtëm ko ti nnaywyinaxëjäˈäwëm. Pääty, ninäˈä mbäät ngalugäärmoˈoyëm mä jot korasoon parë jap yon jyiitsët. Pën nˈijtëm yujy tudaˈaky, ta kyaj nnayajmëjpëtsëˈëmëm o nwinmäˈäyëm ko mas niˈigyë tijaty xypyat xynyitëjkëm (Gal. 6:3, 4). Ja diˈib konformaräjtp, agujk jotkujk nyayjyawëty ets kyaj mëdë wiinkpë nyayˈijxkijpxyëty (1 Tim. 6:7, 8). Ets ja diˈib yujy tudaˈaky ets diˈib tyukjotkujkˈäjtypy tijaty myëdäjtypy, tyukxondakypy ko ja myëguˈuk tijaty tˈixy tpääty.

9. Extëm jyënaˈanyë Galasyʉ 5:16 etsë Filipʉs 2:3, 4, ¿wiˈixë espiritë santë xypyudëkëyäˈänëm?

⁹ Nyajtëgoyˈäjtëm etsë espiritë santë xypyudëjkëm parë kyaj pën nˈaxëkˈijxëm, niˈigyë mbäät nˈijtëm yuunk naxypy ets ndukjotkujkˈäjtëm  tijaty nmëdäjtëm (käjpxë Galasyʉ 5:16; Filipʉs 2:3, 4). Espiritë santë, xypyudëjkëm parë nˈijxëm ti nwinmäˈäyëm këkpäät nëˈpäät ets tiko duˈun tijaty ndunäˈänëm. Mëdë Diosë nyaybyudëkë mbäät nyajnitëgäjtsëm ja axëëkpë jot winmäˈäny ets ja jäˈäyˈäjtën mët ja oybyë jot winmäˈäny (Sal. 26:2; 51:10). Min nˈokˈijxëm ja yˈijxpajtënë Moisés mëdë Pablo diˈib kyaj myëmadaktë duˈumbë jäˈäyˈäjtën.

10. ¿Ti jotmay pyatë Moisés parë nyigëxëˈky wiˈixë nety jyaˈayˈaty? (Ixë dibujë diˈib miimp mä rebistë nyiˈak).

¹⁰ Moisés, myëdäjt mëjwiin kajaa kutujkën mä Diosë kyäjpn, per kyaj wyinmääy ko yëˈëyë mbäät duˈun tmëdaty. Extëm nˈokpëjtakëm, tëgok, ojtsë Jyobaa pyëjkxëty waanë ja myëjääw, ets ta ojts tmoˈoy tuk grupë mëjjäˈäytyëjk diˈibë nety yajpattëp naa jamyë mä ja wittëjk mä Dios yaˈˈawdaty. Ok, ta Moisés tnijäˈäwë ko nimajtskë mëjjäˈäytyëjk diˈibë nety kyaj jam të yajpäättë nan të tˈaxäjëdë espiritë santë ets të nyatëjkëndë tuumbë extëmë kugajpxy. ¿Ti tyuunë Moisés ko Josué yˈanmääyë parë tˈagäjpxtukët? Kyaj tjäˈäwë naywyinaxë, niˈigyë ttukxondaky ko netyë Jyobaa të twinˈixyë tyäˈädë nimajtskpë yetyëjk parë nanduˈun tyundët kugajpxy (Núm. 11:24-29). ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë Moisésë yˈijxpajtën?

11. ¿Wiˈix mbäädë mëjjäˈäytyëjk tpanëjkxëdë yˈijxpajtënë Moisés?

¹¹ Nˈokwinmäˈäyëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tuump mëjjäˈäy ets të tˈijxwëˈëmnë ja tuunk diˈib nyikëjxmˈäjtypy mä ja tuˈukmujkën, extëm dyajnaxyë rebistë Diˈib Xytyukˈawäˈänëm. Per ta net yaˈˈanëëmë parë ttukniˈˈixëdë wiinkpë nmëguˈukˈäjtëm, diˈib ok yajnaxëbë tyäˈädë ëxpëjkën. Pënë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm jäˈäyˈäjtp yujy tudaˈaky extëmë Moisés, ta kyaj tjawëyaˈany ko yajpëjkëyäämp ja tyuunk. Mas niˈigyë ttukxondäˈägäˈäny ko ttukniˈˈixët ja myëguˈuk.

12. ¿Wiˈixë nimayë nmëguˈukˈäjtëm dyaˈixëdë yujyˈat tudaˈakyˈat, ets ko jotkujk nyayjyawëdë mët ja tuunk diˈib myëdäjttëp?

¹² Min nˈokˈijxëm jatuˈugë jotmay diˈib pyattëbë nmëguˈukˈäjtëm diˈib të myëjjäˈäyëndë. Nääk atsux kanäk jëmëjt kujk tyuunëdë extëmë mëjjäˈäy diˈib tijaty tyukniwijtsëp mä mëjjäˈäytyëjk. Per ko tmëdäjnëdë 80 jyëmëjt, ta xondaˈakyˈääw xondaˈakyjyot tmastutnëdë tyäˈädë tuunk. Nanduˈunë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tuundëp sirkuitë ko dyaˈˈabajnëdë 70 jyëmëjt, ta tmastutnëdë tyäˈädë tuunk ets tkupëktë wiinkpë, ko duˈun ttundë, ta dyajnigëxëˈëktë ko yˈittë yujy tudaˈaky. Ets tyää näämnëm, nimayë nmëguˈukˈäjtëm diˈibë nety tuundëp mäjatyë Betel abëtsemy naxwinyëdë të yajkaxtë wiinktsoo parë nëjkx yˈëwäˈkx kyäjpxwäˈkxtë. Tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm kyaj tnaywyinaxëjawëde ko wiinkpë ttundë ja tuunk diˈibë nety yëˈëjëty tyuundëp.

13. Oknimaytyäˈäk tixyëp ko Pablo ojts tˈaxëkˈixy ja nimäjmajtskpë Jesusë yˈapostëlë.

¹³ Apostëlë Pablo, yëˈë jatuˈugë oybyë ijxpajtën, ijt yujy tudaˈaky ets jotkujk nyayjyäˈäwë mä ja tuunk diˈib nyikëjxmˈäjt. Kyaj tnasˈijxë ets mä jyot kyorasoon tpëkëdë yˈääts tyikts ja jäˈäyˈäjtën diˈib kyaj yˈoyëty. Pablo mëk tyuuny mä Diosë tyuunk, per mëdë yujyˈat tudaˈakyˈat jyënany: “Ëjtsë dëˈën extëm tim ëxˈokpë mä yëˈë tadë apostëlëty, es ni jeˈeyëts xykyanitëkë esëts xyˈanëëmët apostëlë” (1 Kor. 15:9, 10). Ja nimäjmajtskpë apostëlë yajpattë mëdë Jesus nuˈun Diosmëduuny yä Naxwiiny, perë Pablo jaanëm tyëjkë Dios mëduumbë ko netyë Jesus të yˈoˈknë ets të jyukypyëjknë. Ets oy oknëm yajtuunkmooy extëmë apostëlë, kyaj yajkumaytsyoˈowë mä ja nimäjmajtskpë (Rom. 11:13; Apos. 1:21-26). Per agujk jotkujk yajnayjyäˈäwë ja tuunk diˈib nyikëjxmˈäjt ets kyaj tˈaxëkˈijxy ja nimäjmajtskpë apostëlë, nan kyaj tëgatsy yajnayjyäˈäwë ko Jesus jantsy oy yˈijty mët ja yˈapostëlëty.

14. ¿Ti ndunäˈänëm pën ijtëm yujy tudaˈaky, ets pën ndukjotkujkˈäjtëm ja tuunk diˈib nikëjxmˈäjtëm?

¹⁴ ¿Wiˈix mbäät nbanëjkxëmë yˈijxpajtënë Pablo? Ko ndukjotkujkˈäjtëm ja tuunk diˈib nikëjxmˈäjtëm, ko njäˈäyˈäjtëm yujy tudaˈaky ets ko nwingutsëˈkëm ja nmëguˈukˈäjtëm diˈibë  Jyobaa të myoˈoyëdë kutujkën (Apos. 21:20-26). Jyobaa të ttuknipëkyë mëjjäˈäytyëjk parë yajnëˈëmoˈoy yajtuˈumoˈoyëdë nyax kyäjpn. Ets oy pokyjyaˈay yajpäättë, yëˈë Jyobaa të xynyamoˈoyëm (Efes. 4:8, 11, TNM). Ko nwingutsëˈkëm ets ko nbanëjkxëm mëdë yujyˈat tudaˈakyˈat extëm xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm, yëˈë nety mëët nnaymyaˈayëmë Jyobaa ets tuˈugyë nëjkx nˈijtëm mët ja nmëguˈukˈäjtëm.

15. ¿Ti tsojkëp nduˈunëm ko tijaty nnaywyinaxëjäˈäwëm?

¹⁵ Kyaj mbäät jyaˈˈatyë agujkˈäjt jotkujkˈäjtën mä yajnasˈixë etsë yˈääts tyikts tpëkëdë naywyinaxëjawë. Pën të tpëkyë yˈääts tyikts mä jot korasoon, tsojkëp nwijxëˈkëm ets kyaj ndukninäjxëm ja nmëguˈukˈäjtëm. Parë nmëmëdoˈowëmë Jyobaa yˈanaˈamën, jëjpˈam ets nˈëxtäˈäyˈadëtsëm “diˈibë xytyuknimiˈinëm ja agujkˈäjt jotkujkˈäjtën, diˈibë xypyudëjkëm es nyajmëjwiin nyajkajaajëm ja nmëbëjkënˈäjtëm nixim niyam” (Rom. 14:19). Per ¿tidën tsojkëp nduˈunëm parë nbudëjkëm ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib yˈaxëkˈijxypyë myëguˈuk, ets wiˈix mbäät nyajmëjwindëjkëm ja tuˈugyëˈäjtën?

16. ¿Wiˈix mbäät nbudëjkëmë wiink jäˈäy parë kyaj tjawëdët ja naywyinaxë?

¹⁶ Extëm njäˈäyˈäjtëm ets extëm tijaty nduˈunëm, mbäät pyudëkëdë wiink jäˈäy o mbäät yˈaxëktunëdë. Naxwinyëdë jäˈäy, yëˈë tsyojkypy ets ndukmëj ndukpatëm tijaty nmëdäjt njaygyajpëm (1 Fwank 2:16). Per ko duˈun njäˈäyˈäjtëm, mbäädë net ja wiink jäˈäy tjawë naywyinaxë. ¿Ti mbäät nduˈunëm parë kyaj duˈun nyayjyawëdët? Tuk pëky, yëˈë ko kyaj xëmë nnigäjpx nnimaytyakëm tijaty nmëdäj njaygyajpëm o tijaty njuyäˈän ngëbatäˈänëm. Ja tuk pëky, yëˈë ko nˈijtëm  yujy tudaˈaky ets kyaj ndukmëj ndukpatëm ja tuunk diˈib nikëjxmˈäjtëm mä nduˈukmujkëm. Ko naa tim yëˈëyëm nmaytyaˈakyˈäjtënë, duˈunxyëp extëm ndäjˈyuˈunk nbëjkˈyuˈungëm ja nax parë yon pyatët ja nayˈaxëkˈixë. Per ko nmëmäˈäy nmëdäjëmë wiink jäˈäy ets ko nˈëxkäjpëm ja oyˈäjtën diˈib tyuundëp, mbäät xypyudëjkëm parë nnayjyäˈäwëm jotkujk ets nyajmëjwindëjkëm ja tuˈugyëˈäjtën mä nduˈukmujkëm.

17. ¿Ti wyijxëˈk nyujkëˈktë ja myëgaˈaxëtyë José, ets tiko?

¹⁷ Mbäät nwijxëˈk nnujkëˈkëm ko nnaywyinaxëjäˈäwëm tijaty. Min jatëgok nˈoknimaytyakëm ja myëgaˈaxëtyë José. Kanäk jëmëjtë nety të nyäjxnë mä José yajtoˈky ko nyaybyatëdë Egipto. Perë José kyaj netyë ojts tnigajpxy pënën yëˈë, jawyiin tˈokˈijxy pën të nety nyayajtëgatsëdë. Ta ttuknibëjtakë dyajkayaˈany dyaˈuugäˈäny ja myëgaˈaxëty, ets mä jam kyay yˈuuktë, ta ojts tniˈanaˈamë parë Benjamín, ja myutskˈutsyuˈunk, kyutukëdë tsyim tyexy (Gén. 43:33, 34). Per ja myëgaˈaxëty kyaj tjäˈäwëdë naywyinaxë, niˈigyë dyajnigëxëˈktë ko myëmääy myëdäjtëbë nety ja Benjamín ets ja tyeety, Jacob (Gén. 44:30-34). Të netyë tyäˈädë jäˈäyˈäjtën twijxëˈëk tnujkëˈëktë mä jyot kyorasoon, pääty mä ja fyamilyë jyamˈäjty jatëgokë agujkˈäjt jotkujkˈäjtën (Gén. 45:4, 15). Nanduˈun ëtsäjtëm, pën nwijxëˈk nnujkëˈkëm mä jot korasoon ko ti nnaywyinaxëjäˈäwëm, ta nëjkx tuˈugyë nˈijtëm mët ja familyë ets ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib mët nˈëxpëjkëm.

18. Extëm jyënaˈanyë Santya̱ˈa̱gʉ 3:17, 18, ¿ti nëjkx tyuny jyatyëty pën nduˈunëmë mëjääw parë nyajjaˈäjtëmë tuˈugyëˈäjtën?

¹⁸ Jyobaa tsyojkypy ets nwijxëˈk nnujkëˈkëm ko nnaywyinaxëjäˈäwëm tijaty ets nyajmëjwindëjkëm ja tuˈugyëˈäjtën. Per tsojkëp nduˈunëmë mëjääw, pes extëm të nˈijxëm mä tyäˈädë artikulo, tëjkëp mä jot korasoon (Sant. 4:5, TNM). Nan jukyˈäjtëm mëdë jäˈäy diˈibë duˈumbë jäˈäyˈäjtën yajmëjwindëjkëdëp. Per kyaj nëjkx nlugäärmoˈoyëm pën nmëdäjtëmë yujyˈat tudaˈakyˈat, pën ndukjotkujkˈäjtëm tijaty nmëdäjtëm ets pën nmëjjäˈäwëm tijaty. Niˈigyë nëjkx nˈijtëm tuˈugyë mët oytyim pënëty, nan nëjkxëp mas niˈigyë nyajnigëxëˈkëmë tsojkën, paˈˈayoˈowën etsë oyjyaˈayˈäjtën extëm të nˈijxëm mä tyäˈädë artikulo (käjpxë Santya̱ˈa̱gʉ 3:17, 18).