Ja ndääk ndeetyëts ja tnijäˈäwëdë tëyˈäjtën ko nety të nyäjxnë 1920, mä taabë tiempë kyajnëmë nety pyëktë. Ets ëjts nmaxuˈunkˈäjtyëts jëmëjt ëjxy 1939 jap Inglaterra. Desde mutsknëmëts ojts nëjkxy reunyonk ets njantsy yˈoymyëdoowëts tijaty näjx mä Yajniˈëxpëkë Diosë Tyuunk. Jatsë netyë njëmëjt tëdujk kots tim jawyiin näjxy mä eskuelë. Kots njamyetsy, duˈunëts njawë tyamëts jyawë naxy. Parëts nbaty ja atril, yëˈëts yajtuknigëˈëyë tuˈugë käjë ets kots nˈijxy ja nmëguˈukˈäjtëm ak mëjjäˈäy mëˈˈënäˈknë, nëgooyëts ojts ntsëˈkënë.

Jatsë netyë njëmëjt tuktujk kots tim jawyiin ojts nëjkxy naytyuˈuk ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë mä tuˈugë tëjk. Per ja ndeetyëts të nety tkëxjäˈäy nekyëjxy wiˈixëts mbäädë jäˈäy nmëtmaytyaˈaky. Ja yetyëjk diˈibëts nbat, kyäjpx ja neky ets netyë ojts tˈaxäjë ja liibrë “Sea Dios veraz”. Kom nëgooyëts jotkujk ojts nnayjyäˈäwënë, tats pëyeˈegyë ojts ninëjkxy ja ndeety parëts ndukmëtmaytyaky. Agujk jotkujkëts ijty xyjyantsy yajnayjyawëty kots nëjkxy käjpxwäˈkxpë ets reunyonk, ets yëˈëts xypyudëjkë parëts ja nˈääw njot jyënany etsëts aduˈugë nxëëw ndiempë nyajtunët mä Diosë tyuunk.

Per mas niˈigyëts xyˈajäjt xyjotjäjtë ja tëyˈäjtën kots ja ndeety xyajkujäˈäyë parëts nˈaxäjëdë rebistë Diˈib Xytyukˈawäˈänëm. Jantsy jeˈeyë ijty jyaˈty, tats njantsy kyäjpxtaygyojy. Kots mas niˈigyë ja nmëbëjkën kyëktëjkë, tats ja njukyˈäjtën ndukwandakyë Jyobaa.

Mä jëmëjt 1950, tats nyajwoowdë mëdëtsë ndääk ndeety mä ja asamblee diˈibë nety tunanëp jap Nueva York, diˈib xëwˈäjt “Aumento de la Teocracia”. Ja programë diˈib näjx jueebës 3 äämbë agostë, ja txëwˈäjty “Día del misionero”. Ets ja diskursë parë pënaty nëbatandëp, yëˈë yajnäjxë  nmëguˈukˈäjtëm Carey Barber, diˈib ok tuun mä Diˈib wyoowˈyoˈoytyëbë Jyobaa tyestiigëty. Ko dyajkëjxy, ta ttuuny ja majtskpë yajtëˈëwën, ets kom nëbatäämbëtsë nety, tats ndënääyeˈky etsëts mëk njantsy yˈatsooy. Jatsë netyë njëmëjt 11, per nnijäˈäwëbëtsë nety ko jëjpˈam tijëts ngupëky. Tsëˈkëts ndëkët nëjoty, pes kyajnëmtsë nety ndukjaty nëëguyunët. Ja ndeetyëtsë myëgaˈax, yëˈëts ojts xynyaswowë mätsë nety nëbatäˈäny etsëts xyˈanmääy ko kyajts wiˈix njatäˈäny. Per pojënëts ojts ndimnëbajnë, ni jeˈeyëts ja ndeky tkapatyë pisë. Xim yamëts ja nmëguˈukˈäjtëm ojts xyˈaxäjëdë, tuˈuk diˈibëts xyajnëbäjt ets jatuˈuk diˈibëts xywyijtspëtsëëm. Desde mä taabë xëëw, Jyobaa yëˈë të dyajtëyë ja nëˈë nduˈujëts.

Kots nˈeskuelëpëtsëëmy, tatsë nwinmäˈäny nbëjtaky parëts ndunäˈäny prekursoor. Per ja maˈestrëtëjk mëktaˈagyëts xyˈanmääytyë parëts nëjkxët mä unibersidad, ok, tats ngupëjky. Per netyëts nbëjkyë kuentë ko kyajts mbäät yajxon nmëdunyë Jyobaa pën jamëts ja nwinmäˈäny nbëjtaˈaky mä ja ëxpëjkën. Tats njënany ko nik oyëts nbëtsëmët. Nmënuˈkxtakëtsë Jyobaa, ets mëdë mayˈäjt wintsëˈkën nnijäˈäyëts ja maˈestrëtëjk etsëts ndukmëtmaytyaktë ko nmastuˈudaambyëtsë unibersidad ko yˈabatët ja jëmëjt. Amumduˈukjotëts ndukˈijxpejtyë Jyobaa, tats netyë nduundëjkë prekursoor.

Jats nyajtsondaky julië 1957 mä siudad Wellingborough. Tats nyajtëëy mä Betel diˈib Londres parëts xytyukˈawanëdët tuˈugë oy pryekursoor diˈibëts mëët ndunët. Ta yajkejxyë Bert Vaisey, tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm mëjwiin kajaajëts tijaty xytyukniˈˈijxë. Yëˈë nëgooyë ijty tjotmooynyë Dios tyuunk ets xypyudëjkëts parëts yajxon ndukniwitsët wiˈixëts ngäjpxwäˈkxët. Mäts nduundë, jeˈeyë nety jap nidëdujkë nmëguˈukˈäjtëm, ak toxytyëjk ets të myëjjäˈäyëndë. Kots nˈëxpëjky tijaty naxäämp reunyonk ets kots nyajnäjxy, yëˈëts xypyudëjkë parëts mas niˈigyë ndukˈijxpejtyë Jyobaa, ets kots njantsy kyomentaräjty, tats nyajnigëxëˈky tijatyëts nmëbëjkypy.

Tëtsë nety nˈity tuk tiempë pujxndëgoty mët kots kyaj nsoldäädëˈatäˈäny, kots nˈixyˈajtyë Barbara, tuˈugë prekursoora espesial. Jats nbëjktë 1959 ets tunandëts mätsë nety ndimˈyajkaxtë. Tim jawyiin, japëts nyajkajxtë Lancashire, Inglaterra. Ets eneerë poˈo 1961, tats nyajwooy mä Betel diˈib Londres parëts nëjkx tuk poˈo ngursëpääty mä Eskuelë parë Mëjjäˈäytyëjk ets diˈib Pudëjkëdëp. Ko kyëjxy, tats nyaˈˈanmääy parëts ndunët sirkuitë, ¡kyajtsë nety ndimjëjpˈixy! Tatsë net ojts nëjkxy Birmingham ets jamëts tuˈugë sirkuitë xytyukniˈˈijxë majtsk sëmään wiˈixë tyäˈädë tuunk yajtunäˈäny, ets yajkupëjk parëtsë Barbara xyjyamyëdatët. Tats ojts nëjkxnëdë Lancashire etsë Cheshire mätsë nety të nyajkaxtë.

Mä jëmëjt 1962 tats xynyijäjttë tuˈugë soobrë diˈib tsoˈomp Betel, bakasionkˈäjttëbëtsë nety agostë poˈo. ¿Ti nety jap miimp? ¡Yëˈë majtskë solisitud parëts nëjkxtët mä Eskuelë diˈib Galaad! Tats mëdë Barbara nmënuˈkxtaktë Jyobaa, nyajtuktujktëts ja solisitud ets netyëts ngajxëmbijttë Betel. Kyum mëgoxk poˈo, tamëtsë nety  nduˈuyeˈeynyëdë parëts nëjkxnëdë Brooklyn (Nueva York) etsëts nbäädäˈändë klase numero 38 mäts nˈëxpëkäˈändë Biiblyë mäjk poˈo.

Kots nˈëxpëjktë mä Eskuelë diˈib Galaad, kyajts jeˈeyë nnijäˈäwëdë Biiblyë mëjwiin kajaa ets wiˈix nyëˈëyeˈey tyuˈuyeˈeyë Diosë kyäjpn. Nan xytyukniˈˈijxëdëts mëjwiin kajaa pënatyëts mëët nˈojtstë eskuelë, pes kyajnëmtsë netyë njëmëjt nyaˈˈabattë 25. Ets jantsy jotkujkëts nnayjyäˈäwë kots bom bom nduuny Betel mëdë nmëguˈukˈäjtëm Fred Rusk, diˈibë nety niduˈuk yaˈëxpëjkp. Tuk pëky diˈibëts xytyukniˈˈijxë, yëˈë ko tëgokyë ja käjpxwijën diˈibëts nyajkypy, xëmëts mbäät nyajpëtsëmy mä Biiblyë. Mä ja eskuelë, yajnäjxtë diskursë nmëguˈukˈäjtëm diˈib nëgooyë tijaty tjäjnëdë, extëmë Nathan Knorr, Frederick Franz etsë Karl Klein. Etsë yˈijxpajtënë nmëguˈukˈäjtëm Alexander Macmillan, mëjwiin kajaats xytyukniˈˈijxë ko jyaˈayˈajty yujy tudaˈaky. Yëˈë yajnäjx tuˈugë diskursë parëts njaygyukëdët wiˈixë Jyobaa tpudëjkë nyax kyäjpn ko tpattë amay jotmay 1914 axtë mä tsyondaˈagyë 1919.

Mä kyëjxnë ja eskuelë, tats ja nmëguˈukˈäjtëm Knorr xyˈanmääytyë ko japëts nyajkaxäˈändë Burundi, tuˈugë paˈis diˈib África. Pëyeˈegyëts ojts njantsy nyëjkxtë mëdë Barbara mä ja bibliotekë diˈib Betel parëts nˈixäˈändë mä Anuario ninäägë nety japë publikadoor. Per nimää nety kyayajnimaytyaˈagyë tyäˈädë paˈis. Japtëmtsë nety nëjkxäˈändë mä nipënnëm kyakäjpxwaˈkxy ets mä tuˈugë lugäär diˈibëts kyaj nëgoo ndimnijawëdë. Jantsy tsëˈkëdëts, per kots nuˈkxtaktë, yëˈëts oy xyajnayjyäˈäwëdë.

Mäts nyajkajxtë, tim tëgatsy ja tiempë, ja kostumbrë ets axtë ayuk. Tsojkëbëtsë nety njattëdë francés. Nan tsojkëbëtsë nety nbäättët tuˈugë lugäär mäts ntsëënëdët. Jatsë nety jap kujk nˈittë majtsk xëëw ko nyajxyë Harry Arnott diˈibëtsë nety mëët të nˈëxpëktë Galaad, japë nety nyijkxy Zambia ets yëˈëts xypyudëjkëdë parëts nbattë tuˈugë tëjk. Ja tëjk diˈibëts tim jawyiin ndëjkˈäjttë extëmë misioneerë. Per tim tsojkëts xymyëtsiptsoˈondë ja kuduunktëjk, pes ninuˈunë nety tkaˈixyˈattë Jyobaa tyestiigëty. Jantsy jeˈeyëtsë nety jap nduuntsondäˈäktënëm agujk jotkujk, kots ja kuduunktëjk xyˈëxkajxtë mët ko kyajts nmëdattë permisë parëts ndundët. Kuanë kots jap ntsoˈondë etsëts ojts nëjkxtë Uganda.

Kom kyajtsë nety nmëdattë bisë, pääty tsëˈkëdëts wanaty parëts ndëkëdët Uganda, per yëˈëts  ndukˈijxpajttë Jyobaa. Jap, tapë nety tyuny tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tsoˈomp Canadá, ets yëˈë diˈib tyukmëtmaytyak ja diˈib yˈijxypyë permisë wiˈixëtsë nety njotmaybyäättë. Ets ko duˈun yajtuuny, tats jap nˈijttë kanäk poˈo mientrës pyëtsëmy ja permisë parëts jap nwëˈëmdët. Jats nˈijxtë wiˈixëtsë Jyobaa xypyudëjkëdë.

Jap Uganda kyaj nety dyuˈunëty extëm mäts ntsoondë, pes tapë nety tyuˈuyeˈeynyë ja Diosë tyuunk, oyë nety jeˈeyë jyapˈattë 28 Testiigë mä tëgokyë paˈis. Nimaybyë jäˈäy diˈibëts nmëtmaytyaktë yëˈë nety kyäjpxtëbë inglés. Tats netyë nwinmääytyë ko pën ntsojktëbëts etsë tyäˈädë jäˈäy wyimbattët, jëjpˈamëtsë nety njattët natuˈugënë ayuk diˈib jap yajkäjpxp, pes kanääk japë ayuk. Tatsë nwinmäˈäny nbëjtaktë parëts njatäˈändë luganda, pes yëˈë nety mayë jäˈäy kyäjpxtëp Kampala mäts ndëjkëdë käjpxwäˈkxpë. Jantsy kanäk jëmëjt nyajxy parëts njäjttë yajxon, per kots njäjttë, yëˈëts xypyudëjkëdë parëts mas oy ojts ngäjpxwäˈkxtë. Njaygyujkëdëts mas niˈigyë wiˈix yajpudëkëyäˈändë ja jäˈäy diˈibëtsë nety nyaˈëxpëjktëp, ets yëˈëjëty, nan yaˈˈawatstë ja jyot kyorasoon parë tnimaytyaktë wiˈixë nety tˈixtë tijaty yˈëxpëjktëp.

Njantsy tyukxondaktëts kots nbudëjkëdë jäˈäy diˈib jyantsy nyijawëyandëbë tëyˈäjtën, per yajmooytyëts jatuˈugë tuunk diˈibëtsë nety kyaj ndimjëjpˈixtë: ndundëdëts sirkuitë ets ndukˈyeˈeytyëdëts tëgokyë ja paˈis. Betel diˈib Kenia, yëˈëts xyˈanmääytyë parëts nëjkx ndukˈyeˈeytyë ja it lugäär etsëts nˈixtët mä tsyokyëty niˈigyë naybyudëkë parë yajkaxtëdë prekursoor espesial. Mäts duˈun njëdijttë, kanäkˈokëtsë jäˈäy tsuj yajxon ojts xyˈagëˈë xyˈaxäjëdë, xyajnayjyäˈäwëdëts jënoty tëgotypyën, axtë yaˈoˈoyëdëtsë ngäˈäy nˈukën. Tyäˈädë jäˈäyëty kyajnëmë nety ttimmëtmaytyäˈäktë Jyobaa tyestiigëty.

Tatsë net ojts wiinktsoo nëjkxtë. Majtsk xëëwëts ojts nyajmëyeˈetyë trengoty desde Kampala axtë Mombasa, tuˈugë siudad diˈib Kenia. Tatsë net ojts nëjkxtë barkoty axtë Seychelles mä ja it lugäär diˈib yajpatp mejnyˈitkujky mä océano Índico. Ok, janääm jatsojkëtsë net mëdë Barbara ojts nëjkxtë, naa jaa mä jëmëjt 1965 axtë 1972, pes tapë nety nimajtskë publikadoor. Mä taabë tiempë, ta nyaxkëdaky tuˈugë grupë, ets ok, ta tuˈugë kongregasionk. Nan ojtsëts nëjkxtë wiink it wiink lugäär parëts nguˈijxëdë nmëguˈukˈäjtëm diˈib Eritrea, Etiopía ets Sudán.

Jap Uganda, ajotkumonë ja politikëtëjk jyotmaybyattë. Tuk grupë soldäädëtëjk jyäjttë ets dyajpëtsëëmdë ja gobiernë. Pääty, nëgooyë ojts jyapˈäjnë amay jotmay kanäk jëmëjt. Ko duˈun jyajty, yëˈëts xytyukˈijx ko oy ko yajmëmëdoy ja yajkutujkpëty (Mar. 12:17). Ta net ttukjäjty ja tiempë parë niˈamukë pënaty kyaj jap kyugäjpnˈattë, nëjkx yajkujayëdë mä nety ja polisiyë të nyaybyëjtäˈägëdë. Ëëtsëty, netyëts duˈun nduundë. Ko nyajxy majtsk xëëw tëgëk xëëw, tats tuˈugë polisiyë xyajwäˈkˈäˈäwë mätsë nety nyajkarrëyeˈey, jamtsë nety nëjkxtë Kampala mët tuˈugë misioneerë. Jajt jajnëtsën ja ngorasoon ojts yˈadëtsnë. Xynyiwäämbajttëts ko jeˈeyëts jap nˈix ndundë mä ja paˈis ets tats ojts xyajnëjkxtë mä polisiyë wintsën. Jap, tats ndukmëtmaytyaktë ko misioneerëts ndundë ets kyajts ntsipˈëxtäˈäytyë, ets ko nan tëtsë nety nyajkujayëdë. Per ninuˈun tkamëbëjktë. Tatsë net ak tujn mëët xypyatsoˈondë parëts ojts xyajnëjkxtë mätsë nety të nyajkujayëdë, naa jamyë mäts ntsëënëdë. Jamëts niduˈuk ja polisiyë xyˈëxkäjptë ko tëtsë nety nyajkujayëdë, ta ojts tniˈanaˈamë  parëts nyajnasmatsëdët. ¡Tim kujkëtyaaytyëts ja nˈääw njot!

Mä taabë tiempë, nëgooyëts ijty nayˈatsëˈk nayˈajäˈäwëndë mët ko ja soldäädëtëjk dyajwäˈkˈawëdë karrë parë ttukˈix ttukwoonëdë, ets mas niˈigyë ko të jyantsy nyayˈaˈuugëdë. Per xëmëts nuˈkxtaktë, ets tëgok tëgokëts xyajnäjxtë, kujkëtyaaytyëts ja nˈääw njot. Per jotmaymyëët njënäˈänëm ko mä jëmëjt 1973, ta ojts yajniˈanaˈamë parë ja misioneerë pyëtsëëmdäˈäytyët jap Uganda.

Tats jatëgok wiinktsoo nyajkajxtë tuumbë, nan japyë África, jeˈeyë ko jap Costa de Marfil. Tëgäjtstääy jatëgok mëjwiin kajaa, pes tsojkëbëtsë nety jatëgok ngäjpxtëdë francés, nˈijxwëˈëmdët ja kostumbrë etsëts ntsënääymyuktët mëdë misioneerëty diˈib tsoˈondëp kanäk paˈis. Per nˈijxtëts jatëgok wiˈixëtsë Jyobaa xypyudëjkëdë, pes mayë jäˈäy diˈib yujy tudaˈaky ets diˈib oyë jyot kyorasoon netyë ojts tˈaxäjëdë ja tëyˈäjtën. Ndukˈijxpajttëtsë Jyobaa ets yëˈë diˈib yajnëjkx tëyë ja nëˈë nduˈujëtyëts.

Ajotkumonëts nyaˈˈanmääytyë ko Barbara yëˈë nety myëdäjtypyë kanser. Kanäkˈokëts ojts nëjkxtë Europa parë tsyoybyejty. Per mä jëmëjt 1983, tats nbëjktë kuentë ko kyajtsë nety mbäät nekytyundë jap África. Mëkëts njäˈäwëdë nimajtsk.

Tats njäjtë mä Betel diˈib Londres. Barbara mas niˈigyë myëjtaky axtë ko yˈoˈky. Ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib tuundëp Betel nëgooyëts ojts xypyudëjkëndë. Per tuˈugë kasäädë jäˈäy yëˈëts mas niˈigyë xypyudëjkë parëts jatëgok ojts nˈijxwëˈëmy ja jukyˈäjtën ets parëts duˈunyëm ndukˈijxpejtyë Jyobaa. Ko tiempë nyajxy, tats nˈixyˈajtyë Ann, yëˈë miimbë nety tuumbë Betel ets nan të nety tyuny prekursoora espesial. Ann mëkë nety ttsokyë Jyobaa. Tats nbëjktë 1989 ets desde mä taabë tiempë, ndundëts mä Betel diˈib Londres.

Desde mä jëmëjt 1995 axtë 2018, yajtuknipëjkëts parëts nëjkx nguˈixë mäjaty yajpäätyë Betel, ets jats nˈojtsy mä naa 60 paˈis. Kots duˈun nduuny, nbëjkëtsë kuentë wiˈixë Jyobaa tkunuˈkxy ja nmëguˈukˈäjtëm oy ti jotmay tpäättë.

Tuˈugë lugäär mäts njëmbijty 2017, jap África. Agujk jotkujkëts njantsy nyayjyäˈäwë kotsë Ann tim jawyiin ojts nwoownëjkxy Burundi ets kots nˈijxy wiˈixë nety të jyantsy myëjwindëkë Diosë tyuunk mä tyääbë paˈis. Ja kaye mäts ojts ngäjpxwaˈkxy tëjkmdëjkm mä jëmëjt 1964, tyam yëˈë jap të yajkojnë tuˈugë Betel diˈib jantsy tsuj. Ets jaa jyapˈaty, naxy 15,500 publikadoor.

Ets kots nyajmooy ja programë mäjatyëtsë nety nëjkxäˈäny mä jëmëjt 2018, nëgooyëts ojts nxondaknë kots nˈijxy ko tap myinyë Costa de Marfil. Jënoty tëgotypyëmts nnayjyäˈäwë jantsy jeˈeyëts njäjty Abiyán, ja mas mëjpë siudad. Ets kots njäjty Betel, tats nˈijxy mä myinyë numero de telefënë ets japëts nbaty tuˈugë jäˈäy xyëëw extëmë nety txëwˈaty ja diˈibëts nmëdëjkpäˈäjt kots jap ntsënääy, Sossou. Tats nwinmääy ko waˈanë nety yëˈëjëty ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib tuun superintendente de ciudad kots nduuny Abiyán. Per kyaj nety yëˈëjëty, yëˈëdëm ja myäänk.

Jyobaa të tkuytyunyë yˈayuk. Ja amay jotmay diˈibëts të nbääty, yëˈëts të xytyukniˈˈixë ko pën ndukˈijxpajtëmë Jyobaa, yajnëjkxaampy tëyë ja nëˈë tuˈu. Jantsy yeˈeyˈadëˈëtsäˈänëm mä tyäˈädë nëˈë tuˈu diˈib yajjäˈtäämp mä ja jembyë jukyˈäjtën (Prov. 4:18).