1. ¿Tiko xykyuˈëw xykyukäjpxë ko Jyobaa të mnamoˈoyëtyë Biiblyë?

 MEJWIIN kajaa nguˈëˈëw ngukäjpxëm ko Jyobaa të xynyamoˈoyëmë Biiblyë, pes japën nbatëm ja ëwij käjpxwijën mëdiˈibë xypyudëjkëm parë nnijäˈäwëm ti nduˈunëm ko nbatëmë amay jotmay. Nyigajpxypy nanduˈun ko miimp këdakp ja agujkˈäjt jotkujkˈäjtën, per nanduˈun tnigajpxy wiˈixënë Jyobaa jyaˈayˈaty. Ko duˈun nnijäˈäwëm, xypyudëjkëm parë niˈigyë nmëwingoˈonëm ets mëët nnaymyaˈayëm (Sal. 25:14).

2. ¿Tijatyë Jyobaa të dyajtuny parë mbäät nˈixyˈäjtëm?

² Jyobaa tsyojkypy etsë naxwinyëdë jäˈäy yˈixyˈatëdët. Pes tëëyëp, yëˈë yajtuunë anklëstëjk, tyukˈaˈijxnäjx tijatyë jäˈäy ets yajwingumää parë ojts yaˈixyˈaty (Núm. 12:6; Apos. 10:3, 4). Per koxyëp kyayajjääybyejty, kyajxyëp tyam mbäät nnijäˈäwëm. Päätyënë Jyobaa ojts dyajtuny näägë jäˈäy mëdiˈibë ojts ttukkujayë mä “tuˈugë liibrë” mëdiˈibë nety xytyuknijawëyäˈänëm (Jer. 30:2). Mbäät nˈijtëm seguurë ko “ak oyë nyëˈë tyuˈu ja Diosë tëyˈäjtënbë” ets të yajxon xytyuknijäˈäwëtyaˈayëm mä yˈAyuk (Sal. 18:30).

3. ¿Ti Jyobaa tyuun parë nmëdäjtëm axtë tyambäät Biiblyë? (Isaías 40:8).

³ (Käjpxë Isaías 40:8). Nuˈunë tiempë pyety kyuˈty, Jyobaa xëmë tnëˈëmoˈoy ttuˈumoˈoyë yˈuˈunk yˈënäˈk mët yëˈëgyëjxmë  Biiblyë. Per ¿wiˈixën duˈun ttuny pënë Biiblyë yajjääy mä ja nekyxyaatsy mëdiˈibë pojën windëgoopy? Tëyˈäjtën ko tyam kyaj nyekyyajmëdaty nituˈugë nekyxyaatsy mä tim jawyiin yajjääyë Biiblyë. Perë Jyobaa yëˈë yajtuunë jäˈäyëty parë tnijääytyuttë ja nekyxyaatsy, yäˈädë jäˈäyëty oyˈixyë tjääynyäjxtë oy muum jyaaytyëgooytyë. Tuˈugë ëxpëkyjyaˈay jyënany ko Escrituras Hebreas duˈun meerë të yajjääynyaxy extëm ojts tim jawyiin yajjäˈäy ets ko kyaj jyaˈˈaty nituˈugë liibrë mëdiˈibë duˈun tëëyëp yajjääy. Mbäät nˈijtëm seguurë ko mëdiˈibë ngäjpxëm mä Biiblyë jantsy yëˈë Jyobaa yˈayuk, oy yajjääy mä ja nekyxyaatsy o mä ja jëyujkˈak mëdiˈibë pojën windëgoopy ets oy yëˈë naxwinyëdë jäˈäy tjääytyë.

4. ¿Ti nnimaytyäˈägäˈänëm mä yäˈädë artikulo?

⁴ “Tëgekyë oybyë esë tsujpë, Dios jaˈa yajkypy” (Sant. 1:17). Tuk pëky mëdiˈibë Jyobaa të xynyamoˈoyëm yëˈë Biiblyë. Ko tuˈugë jäˈäy ti xynyamoˈoyëm, yëˈëjën ko xyˈixyˈäjtëm ets ko nyijäˈäwëp ti nyajtëgoyˈäjtëm. Nanduˈunënë Jyobaa, xyˈixyˈäjtëm ets nyijäˈäwëp ti nyajtëgoyˈäjtëm, päätyën të xynyamoˈoyëmë Biiblyë parë ngäjpxëm. Mä yäˈädë artikulo nˈixäˈänëm tëgëk pëky wiˈixënë Jyobaa dyajnigëxëˈëky mä Biiblyë ja wyijyˈäjtën, tyëyˈäjtën ets ja tsyojkën. Min jawyiin nˈoknimaytyakëm wiˈix nyigëxëˈëky ja wyijyˈäjtën.

5. Oknigäjpx tuk pëky wiˈixën mä Biiblyë nyigëxëˈëgyë Diosë wijyˈäjtën.

⁵ Jyobaa nyijäˈäwëp ko nyajtëgoyˈäjtëm ja yˈëwij kyäjpxwijën, päätyën të xynyamoˈoyëmë Biiblyë mä myinyë wyijyˈäjtën. Ja ëwij käjpxwijën mëdiˈibë yajkypyë Biiblyë, mëjwiin kajaa pyudëkëdë jäˈäy ets mbäät dyajtëgatstë jyukyˈäjtën. Ko Moisés tjääy ja mëgoxkpë liibrë, duˈun tˈanmääy ja israelitëty: “Yäˈädë ääw ëyuk käˈäp tjëgyepy namää natii xyjyawëdëty, yäˈädë ënaˈamën yëˈë duˈun juukyˈäjtënˈäjtp” (Deut. 32:47, MNM). Pënaty myëmëdoowdë Diosë yˈAyuk, agujk jotkujk yajpattë ets oy tijaty ttuundë (Sal. 1:2, 3). Biiblyë tëëyëp yajjääynyë, per mbäät duˈunyëmë jäˈäy pyudëkëty parë dyajtëgatstëdë jyukyˈäjtën. Extëm nˈokpëjktakëm mä jw.org mä jyënaˈany, “Tëyˈäjtën yajtëgäjtsypyë jäˈäyë jyukyˈäjtën”, mbäät jap nˈijxëm o nmëdoˈowëm wiˈixën nimayë jäˈäy dyajtëgatstë jyukyˈäjtën ets wiˈix oy jyukyˈäjnëdë ko tkuytyundë Biiblyë yˈëwij kyäjpxwijën (1 Tes. 2:13).

6. ¿Tiko njënäˈänëm ko nituˈugë liibrë tkamëbäätyë Biiblyë?

⁶ Nituˈuk kyajaˈˈatyë liibrë extëmë Biiblyë mët ko yëˈë Jyobaa të dyajjäˈäyëty, mëdiˈibë myëdäjtypy tukëˈëyë mëkˈäjtën, wijyˈäjtën ets ninäˈä kyaˈooky. Ta mayë liibrë mëdiˈibë duˈunyëmë jäˈäy kyäjpxtëp oy të jyaˈoˈknë ja mëdiˈibë jyaay ets kyaj yˈokpudëjkëndë. Perë Biiblyë yˈëwij kyäjpxwijën duˈunyëmë jäˈäy pyudëkëdë oy ti tiempë jyukyˈattët. Ko ngäjpxëmë Biiblyë ets nbawinmäˈäyëm ja yˈëwij kyäjpxwijën, ta Dios xytyukpudëjkëmë yˈespiritë santë parë mbäät nguytyuˈunëm (Sal. 119:27; Mal. 3:16; Eb. 4:12). ¡Okpawinmay ko mbudëkëyanëbë Jyobaa mëdiˈibë të dyajjäˈäyëtyë Biiblyë! ¿Këdii jënäämbë netë mˈääw mjot parë bom bom xykyäjpxët?

7. ¿Wiˈix tëëyëbë Diosmëduumbë pyudëjkëdë Biiblyë parë tuˈugyë nyayaˈijtëdë?

⁷ Ko tyam nˈijxëm wiˈix tuˈugyë nyayaˈitëdë Diosmëduumbëty, yëˈë xytyukˈijxëm ko Biiblyë jyantsy myëmiimbyën ja Diosë wyijyˈäjtën. Ko ja israelitëty tyëjkëdë mä ja Nax mëdiˈibë Yajtukwandaktë, määyëm ojts tsyënääytyaknbëktë, tiiyëm tyuunkˈäjtë, tam  nääk mëdiˈibë äjkxmäjtstë, myëdäjtë jëyujk tsyäjpkää ets tam mëdiˈibë kamduun ujtstuundë. Ko ja israelitëty ojts yˈayeˈeywyäˈkxtääynyëdë, mbäätxyëp tjäˈäytyëgooytyë ja myëguˈuktëjk mëdiˈibë nety tsënääynyëdëp wiinktsoow. Perë Jyobaa ojts tniˈanaˈamë parë xëmë tyuˈukmuktët ets yajmëdoowˈitët ja yˈAyuk (Deut. 31:10-13; Neh. 8:2, 8, 18). Okpawinmay wiˈix ijty nyayjyawëty tuˈugë israelitë ko jyaˈty Jerusalén ets twinguˈixë jantsy nimay ja myëguˈuktëjk mëdiˈibë määyëm tsoˈondëp parë jam tˈawdatäˈändë Jyobaa. Ko duˈun tyuˈukmujktë, yëˈë pudëjkëdë parë tuˈugyë nyayaˈijtëdë. Mä primer siiglë tamˈäjt nanduˈunë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë määyëm tsoˈondë, wiˈixëm ja ayuk mëdiˈibë kyäjpxtë, tamë ayoobëjäˈäy etsë kumeenyjyaˈay, per tuˈugyë tmëduundë Jyobaa mët ko tˈëxpëjktë Biiblyë. Ets pënaty ok tëjkëdë ëxpëjkpë, mbäädë nety tjaygyujkëdë Diosë yˈAyuk mët ko ja myëguˈuktëjk tyukmëtmaytyakëdë ets ko mëët tyuˈukmujktë (Apos. 2:42; 8:30, 31).

8. ¿Wiˈixë Jyobaa dyajtunyë Biiblyë parë tyam tuˈugyë nnayaˈijtëm?

⁸ Jyobaa yëˈëyëm tyam yajtuumbyë Biiblyë parë xyaˈëxpëjkëm ets tuˈugyë nnayaˈijtëm, pes jap myiindäˈäy ti mbäät nduˈunëm parë niˈigyë nˈixyˈäjtëmë Jyobaa. Ko nëjkxëm reunyonk ets asamblee, yëˈë nˈëxpëjkëmë Biiblyë ets xypyudëjkëm parë niˈigyë nˈixyˈäjtëmë Jyobaa. Yäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko Jyobaa  yëˈë xytyukpudëjkëmë Biiblyë parë mbäät tuˈugyë nmëduˈunëm (Sof. 3:9).

9. ¿Wiˈix mbäät njäˈäyˈäjtëm parë njaygyujkëmë Biiblyë? (Lukʉs 10:21).

⁹ Min nˈokˈijxëm ja tuk pëky wiˈixën nyigëxëˈëgyë Jyobaa wijyˈäjtën. Tijaty ojts yajkujayë mä Biiblyë yëˈëyë mbäät tjaygyukëdë jäˈäy mëdiˈibë yujy tudaˈaky (käjpxë Lukʉs 10:21). Biiblyë yëˈë tuˈugë liibrë mëdiˈibë abëtsëmy nyaxwinyëdë jäˈäy kyäjpxtëp. Tuˈugë ëxpëkyjyaˈay jyënany ko mas nimayë jäˈäy tˈëxpëktë Biiblyë nëˈpäät këkpäät, këdiinëmë wiinkpë liibrë. Per yëˈëyë pënaty yujy tudaˈaky mbäät tjaygyukëdë ets tkuytyundë tijaty tukniˈˈijxëp (2 Kor. 3:15, 16).

10. ¿Wiˈix ja tuk pëky nyigëxëˈëgyë Jyobaa wijyˈäjtën mä Biiblyë?

¹⁰ Min nˈokˈijxëm ja tuk pëky wiˈix mä Biiblyë nyigëxëˈëgyë Jyobaa wijyˈäjtën. Jyobaa yëˈë yajtuumbyë Biiblyë parë tijaty xytyukniˈˈijxëm, per nanduˈun parë xyaˈëxpëjkëm niduˈuk niduˈuk ets xyjyotkujkmoˈoyëm. Ko ngäjpxëmë Biiblyë mbäät nbëjkëmë kuentë ko Jyobaa xymyëmäˈäy xymyëdäjëm niduˈuk niduˈuk (Is. 30:21). Seguurë ko të ngäjpxëm tuˈugë tekstë mëdiˈibë nety meerë nyajtëgoyˈäjtëm mä nmënäjx nyajnäjxëmë amay jotmay. Per ¿wiˈixën tyam xypyudëjkëmë Biiblyë niduˈuk niduˈuk pën yëˈë yajtuknijäˈäyëdë miyonkˈamë jäˈäy? Yëˈko Jyobaa yëˈë yajjääyë, ja Dios mëdiˈibë mas wijy abëtsëmy nyaxwinyëdë (2 Tim. 3:16, 17).

11. ¿Wiˈixë Jyobaa dyajnigëxëˈky ko niˈamukë jäˈäy ttsojktäˈäy ko yajjääyë Biiblyë?

¹¹ Jyobaa tyuumpy nanduˈunë tëyˈäjtën (Deut. 32:4). Tuˈugë jäˈäy mëdiˈibë tyuumbyë tëyˈäjtën kyaj winˈixy wingexy ttsokyë myëguˈuk etsë Jyobaa duˈunën jyaˈayˈaty, niˈamukë jäˈäy ttsojktäˈäy (Apos. 10:34, 35; Rom. 2:11). Ets mbäät nˈijxëm ko jantsy duˈun, pes ja tim jawyiimbë 39 liibrë mëdiˈibë myëmiimbyë Biiblyë, jaa yajjääy mä ayuk ebreo mët ko mä taabë tiempë yëˈë nety mayë jäˈäy kyäjpxtëp. Per ko tiempë nyajxy, yëˈë mayë jäˈäy ojts tkäjpxnëdë grieegë, pääty ja 27 liibrë yˈakˈyajjääy mä ayuk grieegë. Extëm nˈijxëm, Jyobaa niˈamukë jäˈäy ttsojktäˈäy, päätyënë Biiblyë kyaj jeˈeyë ojts dyajjäˈäyëty mä tuˈugë ayuk. Tyam, jaa naa tuktujk mil miyongënë jäˈäy tsyëënëdë yä Naxwiiny ets wiˈixëmë ayuk tkäjpxtë. Per ¿wiˈixën mbäät niˈamukë tˈixyˈattë Jyobaa?

12. ¿Wiˈix tyam yˈadëy mëdiˈibë ojts yajnaskäjpxë mä Daniel 12:4?

¹² Jyobaa duˈun tˈanmääyë kugajpxy Daniel ko mä ja tiempë jyëjpkëxanë “ja ëxpëjkën mëdiˈibë jantsy tëyˈäjtën” niˈigyë “myëjwindëkëyaˈany”, yäˈädë yëˈë yˈandijpy ko nimayë jäˈäy tjaygyukëyäˈändë ja tëyˈäjtën mëdiˈibë yajpatp mä Biiblyë (käjpxë Daniel 12:4). Tuk pëky wiˈix tyamë jäˈäy yajpudëkëdë parë tjaygyukëdë Diosë yˈAyuk, yëˈë ko yajkäjpxnaxy kanäk ayukë Biiblyë etsë ëxpëjkpajn. Biiblyë yëˈëjën mas niˈigyë të yajkäjpxnaxy ets të wyaˈkxy. May tyamë jäˈäy mëdiˈibë yajpëtsëëmdëbë Biiblyë jantsy tsooxë ttooktë. Perë Diosë kyäjpn, jaa kujk dyajpëtsëmyë Biiblyë 240 ayuk naxy, ta mëdiˈibë kaˈpxy o tuk pëky, ets mbäät niˈamukë jäˈäy tmëdattë Biiblyë naa mayˈäjtën. ¿Wiˈixë net të wyimbëtsëmy? Miyonkˈam tyamë jäˈäy oy mää tsyoondë, tmëdowdë ja “oybyë ayuk mëdiˈibë nyimaytyakypy ja Diosë gyobiernë” mä kyajnëm myiny ja kutëgoˈoyën (Mat. 24:14, TNM). Jyobaa yëˈë tuˈugë Dios mëdiˈibë tyuumpy ja tëyˈäjtën ets tsyojkypy parë mayjyaˈay yˈixyˈatëdët ko tˈëxpëktëdë Biiblyë. ¿Tiko duˈun ttuny? Yëˈko mëk xytsyojkëm.

13. ¿Tiko njënäˈänëm ko mä Biiblyë nigëxëˈkp ko Jyobaa xytsyojkëm? (Fwank 21:25).

¹³ Mä Biiblyë nigëxëˈkp nanduˈun ko Jyobaa mëk xytsyojkëm (1 Fwank 4:8). Nˈokwinmäˈäyëm tijatyë Jyobaa ojts dyajkujayëty mä Biiblyë ets tijaty kyaj. Yëˈëyë yajkujäˈäyë tijatyën mbäät xypyudëjkëm parë nmëwingoˈonëm, nˈijtëm agujk jotkujk ets parë njukyˈäjtëm xëmëkyëjxm. Kom mëk xytsyojkëmë Jyobaa, pääty yëˈëyë ojts dyajkujayëty mä Biiblyë mëdiˈibë mbäät xypyudëjkëm parë niˈigyë nmëwingoˈonëm (käjpxë Fwank 21:25).

14. ¿Wiˈix ja tuk pëky nyigëxëˈëky mä Biiblyë ko Jyobaa mëk xytsyojkëm?

¹⁴ Jyobaa xytyukˈijxëm ko mëk xytsyojkëm ko tsuj yajxon xymyëˈëˈëw xymyëgäjpxëm. Mä Biiblyë, Jyobaa kyaj ttimynyigäjpxtäˈäy ti mbäät nduˈunëm ets ti kyaj. Per xypyudëjkëm parë nwinmäˈäyëm wiˈix tijaty nduˈunëm, ko ngäjpxëm tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë, ko xyˈëwij xykyäjpxwijëm ets ko nˈijxëm wiˈix jyukyˈattë Diosmëduumbëty. Ko nˈëxpëjkëmë Biiblyë xypyudëjkëm parë ntsojkëmë Dios ets nmëmëdoˈowëm amumduˈukjot.

15. 1) ¿Tiko njënäˈänëm ko Jyobaa xyjyantsy myëmäˈäy xyjyantsy xymyëdäjëm? 2) Extëm yaˈixy mä dibujë, ¿pën jam pyawinmaapy ja kixyuˈunk, ja mixy ets ja nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë të myëjjäˈäyënë? (Gén. 39:1, 10-12; 2 Rey. 5:1-3; Luk. 2:25-38).

¹⁵ Biiblyë jyënaˈany ko Jyobaa nëgooyë xymyëmäˈäy xymyëdäjënë. Ets mbäät nˈijxëm ko duˈun, mët ko mä Biiblyë nimay jap yajnimaytyäˈäktë Diosmëduumbë mëdiˈibë nanduˈun nnayjyäˈäwëdë extëm ëtsäjtëm (Sant. 5:17). Ko ngäjpxëmë Biiblyë mbäät nbëjkëmë kuentë wiˈixë Jyobaa tpudëjkë naxwinyëdë  jäˈäy. Ko net duˈun nnijäˈäwëm, ta njaygyujkëm ko “Jyobaa xytsyojkëm ets paˈˈayoop” (Sant. 5:11, TNM).

16. ¿Wiˈix nnijäˈäwëm ko Jyobaa pyokymyeˈkxypy pënaty mëdëgooyëp? (Isaías 55:7).

¹⁶ Ja tuk pëky wiˈixë Jyobaa dyajnigëxëˈëky mä Biiblyë ko mëk xytsyojkëm, yëˈë ko jap jyënaˈany ko ninäˈä xykyamastudäˈänëm oy nmëdëgoˈoyëm. Extëm nˈokpëjktakëm, ja israelitëty janääm jatsojk tmëbokytyuundë Jyobaa, per tëgok tëgok jyodëmbijttë, ta ojts pyokymyaˈkxëdë (käjpxë Isaías 55:7). Ja Diosmëduumbëty mëdiˈibë jukyˈäjttë mä primer siiglë nyijäˈäwëdë nanduˈun ko Jyobaa mëkë nety tsyokëdë. Extëm nˈokpëjktakëm, apostëlë Pablo yˈanmääy ja myëguˈuktëjk parë tjotkujkmoˈoytyët ets tpokymyaˈkxtët tuˈugë jäˈäy mëdiˈibë nety axëëgë jyukyˈäjtën të dyajnëjkxy, per të jyodëmbity (1 Kor. 5:1-5; 2 Kor. 2:6, 7). Xyajmonyˈijx xyajmonyjyäˈäwëm ko Jyobaa pyokymyaˈkx pënaty mëdëgooyëdë. Tsuj yajxon tpudëjkë, tjëjwijtsëmbijty ets tsyojk parë jatëgok nyijëmbitëdët. Tyam nanduˈunënë Jyobaa tpokymyeˈkxy pënaty mëdëgooyëdëp ets jodëmbijttëp (Sant. 4:8-10).

17. ¿Tiko mbäät nyajtsobatëmë Biiblyë?

¹⁷ Jyobaa mëjwiin kajaa të xykyumäˈäyëm ko të xymyoˈoyëmë Biiblyë. ¿Tiko mbäät nyajtsobatëm? Yëˈko japën nnijäˈäwëm ko Jyobaa tyuumbyë tëyˈäjtën, jantsy kuwijy ets mëk xytsyojkëm. Ko të xynyamoˈoyëmë Biiblyë, yëˈë xytyukˈijxëm ko tsyojkypy parë nˈixyˈäjtëm ets parë mëët nnaymyaˈayëm.

18. ¿Wiˈix nyajnigëxëˈkëm ko nguˈëˈëw ngukäjpxëm ko Jyobaa të xynyamoˈoyëmë Biiblyë?

¹⁸ Nˈokjamyajtsëm ko Biiblyë yëˈë tuˈugë “oybyë” regalë mëdiˈibë Jyobaa të xynyamoˈoyëm (Sant. 1:17). Pääty, nˈokkuˈëˈëw nˈokkukäjpxëm xëmë ko të xynyamoˈoyëmë Biiblyë. ¿Wiˈix mbäät duˈun nduˈunëm? Ko jawyiin nnuˈkxtakëm mä kyajnëm ngäjpxëm ets ko nbawinmäˈäyëm. Mbäät nˈijtëm seguurë ko Jyobaa ja mëdiˈibë të dyajjäˈäyëtyë Biiblyë, xykyunuˈkxäˈänëm ets nbäädäˈänëm ja “yˈëxpëjkën” (Prov. 2:5).