Jats nmaxuˈunkˈäjty 1935 jap Inglaterra mä tuˈugë lugäär mëdiˈibë xyëwˈäjtypy Darlaston ets mayë nety japë faabrikë. Jatsë netyë njëmëjt naa taxkën kotsë ndääk ndeety tyëjkëdë ëxpëjkpë. Per kotsë netyë njëmëjt naa 14 o 15, tats nˈijty seguurë ko tëtsë nety nbääty ja tëyˈäjtën ets tats nnëbejty 1952 kotsë netyë njëmëjt 16.

Mä taabë tiempë, japëtsë nety nduny mä tuˈugë faabrikë mä jäˈäy dyajpëtsëmdë pujxn mëdiˈibë yajtuundëp mä karrë. Tats xyˈanmääytyë kots xytyukniˈˈixëyäˈändë parëts ndunët sekretaaryë mä taabë empresë ets jotkujkëts njantsy nyayjyäˈäwë.

Tëgok, tats tuˈugë sirkuitë xyˈanmääy pën mbäädëts nikëjxmˈaty ja Estuudyë de Liibrë mëdiˈibë nety tuunëp sëmäänoty mäts ja ngongregasionk Willenhall. Ojtsëts xytsyiptakxëty ngupëkët, yëˈë ko tuumbëtsë nety ets jeˈeyëts nëjkxy sääbëdë domingë mätsë ngongregasionk mä yeˈeytyë ja ndääk ndeetyëts. Ets sëmäänoty japëtsë nety nˈyeˈey mä kongregasionk Bromsgrove, mëdiˈibë wëˈëmp 32 kilometrë mätsë ndëjk.

Kom niˈigyëtsë netyë nmëdunäˈänyë Jyobaa, päätyëts ngupëjky etsëts nmastuty ja nduunk mëdiˈibëtsë nety njantsy tyukxondakypy. Duˈunëts nasˈijxë parëtsë Jyobaa xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyët, axtë tyambäät agujk jotkujkëts nnayjyawëty.

Kotsë nety nˈyeˈey mä kongregasionk Bromsgrove, japëts nˈixyˈajtyë Anne, tuˈugë kiixy mëdiˈibë jantsy oy Diosmëduump. Tats mëët nbëjky 1957 ets jantsy agujk jotkujkëts nmëduuntsondaktë Jyobaa. Tëts ndundë prekursoor regulaar, espesial, sirkuitë ets Betel.

Mä jëmëjt 1966, tats ojts nëjkxtë mä Eskuelë mëdiˈibë Galaad numero 42 ets japëts nyajkajxtë Malaui. Jap jantsy ajëëky amëguˈugë jäˈäy jyaˈayˈattë ets oyjyaˈay. Per kyajts jap jeky nˈijttë extëmëts nwinmääytyë.

Jats njäjttë Malaui 1 äämbë febreerë 1967. Tuk poˈojëts nyajtukniˈˈijxëdë ja ayuk mëdiˈibë nety japë jäˈäy kyäjpxtëp. Ok, tats nyajkajxtë  parëts ndundët distritë. Nmëdäjttëbëts nety tuˈugë kamionetë ets nwinmääytyëts ko tyuknaxëp ja nëë moˈonts, per kyaj nëgoo myadaky, pes ko ja nëë kyomy kyaj mbäät nyaxy, näˈäty tuˈumäädëts mä jäˈäy tmëdattë mëëytyëjk. Ets ko ja potm jyäjnë, tats ja tëjk ndukpäˈtwitsëdë ja naylë mët ko tuknäjxëp ja nëë. Kots nduuntsondaktë misioneerë ojtsëts xytsyiptakxëdë, per jantsy agujk jotkujkëts nyajpattë.

Abril poˈo tsyondakyë jotmay jap Malaui, pes ja presidentë Hastings Banda ojts tnigajpxy mä raadyë ko Jyobaa tyestiigëty kyaj dyaktë kyugëbety ets ko tyuktëjk tyukwäˈkëdëbë politikë. Per xynyiwäämbajttëbëtsë nety, pes mëdiˈibëts xytyukˈaxëkˈijxtë yëˈë ko kyajts nduktëjkëdë ja politikë. Ets mëdiˈibë niˈigyë yajjotˈambëjkëdë, yëˈë ko kyajts njuuytyë ja tarjetë mëdiˈibë yajnigëxëˈëgëp ko yëˈëts nbuwäˈkëdëp.

Mä perioodikë mëdiˈibë pëtsëëm septiembrë, jyënany ko ja presidentë nyiwäämbejtypyë nety ja Jyobaa tyestiigëty ko jeˈeyë tsyipˈëxtäˈäytyë. Ko ja mayjyaˈay tyuˈukmujktë, ta ja gobiernë ojts tnigajpxy ko yajkubokaampy ja Diosë tyuunk jap Malaui, ets ja dyajkubojktë 20 äämbë oktuubrë 1967. Ok, ta ja polisiyëtëjk jyäjttë Betel, dyaˈˈadujktë ets yaˈˈanmääytyë niˈamukë ja misioneerë parë jyëmbijtäˈäytyët mä ja paˈis.

Kyumdëgëk xëëw mätsë nety të nyajtsumdë, tats ojts nyajmënëjkxtë mä tuˈugë lugäär mëdiˈibë xyëwˈäjtypy Mauricio, mëdiˈibë nety nyitënaabyë Gran Bretaña. Per ja kuduunk justisë kyaj tnasˈijxëdë parëts jap ndundët misioneerë, päätyëts ja nmëguˈukˈäjtëm ojts xykyaxtë Rodesia mëdiˈibë tyam yaˈixyˈäjtp Zimbabue. Kots jap njäjttë, yëˈëts ojts xyˈaxäjëdë tuˈugë soldäädë wintsën mëdiˈibë jantsy awäˈän etsëts xyˈanmääytyë: “Ti yää mnimiindëp, pën kyaj të myajkupëktë Malaui ets Mauricio, pes yä kyaj  nanduˈun ngupëkäˈändë”. Anne ta tyëjkë yaxpë. ¡Nimäätsë nety jyawë ngayajtsoktë! Kots duˈun njäjttë, tats nwinmääytyë ko nik oyëts jatëgok njëmbittët Inglaterra. Per tats ja kuduunk justisë xyˈanmääytyë ko mbäädëts jap tuk ux nmäˈädë mä Betel mëdiˈibë Zimbabue parëts jakumbom nwinguwäˈägëdët. Tëtsë nety njantsy anuˈkxëtyaˈaytyë, per yëˈëtsë Jyobaa ndukˈijxpajttë ets nˈijxtëts wiˈixëts xypyudëjkëdë. Jakumbom tats nyaˈˈanmääytyë ko mbäädëts nˈakwëˈëmdë Zimbabue. Ninäˈäts ngajäˈäytyëgoy wiˈixëts nnayjyäˈäwë mä taabë xëëw, ijttëbëtsë nety seguurë ko Jyobaa yëˈëts xynyëˈëmooy xytyuˈumooytyëp.

Japëts nduuny mä Betel mëdiˈibë Zimbabue mä yajtukniwitsë wiˈix Tyuˈuyeˈeyë Diosë tyuunk parëts nˈixët wiˈix tyundë ja nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë Malaui ets Mozambique. Ko ja nmëguˈukˈäjtëm yajnibëdëˈktë jap Malaui, yëˈëts nanduˈun ngäjpxnäjxë informë mëdiˈibë nety kyajxtëp ja sirkuitë mëdiˈibë tuundëp Malaui. Tëgok, axtë kootspäädëts nduuny parëts ngäjpxnäjxtääy ja informë ets kots nˈijxy wiˈix jap axëëk jyat kyëbattë, tats ndëjkë jëëy yaxpë. * Per xyjyotkujkmooyëts kots nˈijxy wiˈixën ja nmëguˈukˈäjtëm jap tmëmadäˈäktë jotmay ets tmëdattë mëk ja myëbëjkën (2 Kor. 6:4, 5).

Nˈëxtääytyëtsë winmäˈäny parë ja nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë nety të wyëˈëmdë Malaui yajmoˈoytyët ja ëxpëjkpajn ets nanduˈun mëdiˈibë ojts nyëjkxtë Mozambique ko tkugaktë ja tsip. Jap Malaui yëˈë niˈigyë jäˈäy kyäjpxtëbë chichewa, ets tapë netyë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë kyäjpxnäjxtëbë ëxpëjkpajn mä taabë ayuk. Per ok, ta ojts nyëjkxnëdë Zimbabue, mët ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm tnayajkyë lugäär ets ojts tkojy ja jëën tëjk parë jap tsyëënëdët pënaty kyäjpxnäjxtëbë ëxpëjkpajn. Pääty duˈunyëm ja ëxpëjkpajn ojts yajkäjpxnaxy.

Ndukniwijtsëdëts parë ja sirkuitë mëdiˈibë Malaui nyëjkxtët jëmëjt jëmëjt asambleeˈäjtpë Zimbabue mä ja ayuk chichewa. Jam ijty yajmoˈoytyë ja boskejë ets ko jyëmbijnëdë Malaui, ta ttukmëtmaytyäˈäktë ja nmëguˈukˈäjtëm tijatyë nety të yajmaytyaˈaky mä asamblee. Tëgok, ndukniwijtsëdëts parë Zimbabue tyunëdët tuˈugë Eskuelë parë Mëjjäˈäytyëjk ets mëdiˈibë Pudëjkëdëp ets duˈun ja sirkuitë niˈigyë yajmëjääwmoˈoytyët.

Febreerë 1975, tats ojts nëjkxy Mozambique parëts nguˈixëyaˈany ja nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë nety të kyaˈaktë Malaui. Yäˈädë nmëguˈukˈäjtëm, duˈunyëm ojts tijaty ttundë extëmë Diosë kyäjpn tnëˈëmoˈoy ttuˈumoˈoy. Pes ojts twinˈixtë tuk grupë mëjjäˈäytyëjk parë ttukniwitsëdët wiˈix nyaxët ja diskursë, yajkäjpxët ja tekstë mëdiˈibë bom bom, yaˈëxpëkët ja rebistë Diˈib Xytyukˈawäˈänëm ets axtë tyukniwijtsëdë parë yajtunëdë asamblee. Ja lugäär mä nety yˈittë ja nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë Malaui, duˈun tijaty ttukniwijtsëdë extëm ko tyunyëtyë asamblee, tam mëdiˈibë yajwatstë ja it lugäär, nyiˈˈijxëdë ja käˈäy ukën ets mëdiˈibë yˈijxˈijt kyuentëˈäjttë ja myëguˈuktëjk. Xyajmonyˈijx xyajmonyjyäˈäwëts kots nˈijxy wiˈixë yäˈädë nmëguˈukˈäjtëm ojts kyunuˈkxëdë Jyobaa, mëjwiin kajaats xypyudëjkë.

Naa jaa mä jëmëjt 1979 ja Betel mëdiˈibë Zambia, yëˈë ojts tˈijxnë wiˈix tyuˈuyeˈey ja Diosë tyuunk jap Malaui. Per ëjts, duˈunyëmtsë nety njantsy tsyoktë ja nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë Malaui, njantsy nyinuˈkxtäägëts ets yëˈëjëty nanduˈunëts xynyinuˈkxtäägëdë. Kom ëjtsë nety tuump mä Betel mëdiˈibë Zimbabue, kanäkˈokëts mëët nduˈukmujktë ja nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë tuundëp mä kyopkë Jyobaa tyestiigëty. Mäts duˈun nduˈukmujktë yajpattë nanduˈun pënaty yˈijxtëp wiˈix tyuˈuyeˈeyë Diosë tyuunk Malaui, Sudáfrica ets Zambia. Xëmëts nayajtëëwëdë: “¿Wixaty mbäät nˈakpudëjkëmë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë Malaui?”.

Ko tiempë nyajxy ta yˈoˈoyë ja jotmay, pes ja nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë nety të wyëˈëmdë Malaui kyaj nëgoo jäˈäy ojts yˈokmëtsipˈäjtëndë. Pääty ja nmëguˈukˈäjtëm jyëmbijttë jatëgok mëdiˈibë kaktë. Mä kanäägë it lugäär, ta ja nmëguˈukˈäjtëm ojts  yajnasˈijxëndë parë kyäjpxwäˈkxtët ets tmëdundëdë Jyobaa agujk jotkujk, nanduˈun yajtuuny Mozambique mä jëmëjt 1991. Per duˈunyëmëts nnayajtëëwëdë: “¿Axtë näˈänëm ja nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë Malaui yajnaˈixtët parë Diosmëdundët agujk jotkujk?”.

Mä jëmëjt 1993, ta ja gobiernë mëdiˈibë Malaui kyaj ojts tˈokˈyajkubojknë ja Diosë tyuunk. Tëgok, tats xyˈanmääy tuˈugë misioneerë: “¿Mjëmbitäämbë net Malaui?”. Tats nˈatsooy: “Kyaj, jaˈko tëts nmëjjäˈäyënë”, pes jatsë netyë njëmëjt 59. Ets mä taabë xëëw, jats xynyijäjty tuˈugë neky mëdiˈibë kyajxtë pënaty Wyoowˈyoˈoytyëbë Jyobaa tyestiigëty mäts xyˈanëëmëdë parëts jatëgok njëmbittët Malaui.

Ojtsëts xytsyiptakxëdë njëmbittët Malaui, yëˈko tëts nety nˈijxwëˈëmnëdë Zimbabue ets mayëtsë netyë nmëtnaymyaayëbë nmëdäjnëdë. Pënaty Wyoowˈyoˈoytyëbë Jyobaa tyestiigëty, ojtsëts xyˈanëëmëdë ko pën wëˈëmandëbëts Zimbabue, mbäädëts jap nwëˈëmdë. Ojtsxyëbëts jap njawëˈëmdë, pes tëtsë nety nˈijxwëˈëmnëdë. Per yëˈëts ojts xypyudëkëdë yˈijxpajtënë Abrahán mëdë Sara, mëdiˈibë nyikaktë jyëën tyëjk oyë nety të jyamëjjäˈäyëndë ets tmëmëdoowdë Jyobaa extëmë nety nyëˈëmoˈoy tyuˈumoˈoyëdë (Gén. 12:1-5).

Nanduˈuntsë nety nnasˈixëyäˈändë parëtsë Diosë kyäjpn xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoytyët. Pääty 1 äämbë febreerë 1995 tats njëmbijttë Malaui, ja nety të nyäjxnë 28 jëmëjt kots tim jawyiin jap nyajkajxtë. Kots njäjttë Malaui, tats nyaˈˈanmääy parëts ndunët Komitee mä Betel mët nimajtskë nmëguˈukˈäjtëm. Ets tats ëgäˈäny ndukniwijtsëdë wiˈix yajtunäˈäny ja Diosë tyuunk.

Nˈijxëts wiˈixëtsë Jyobaa mëjwiin kajaa ojts xykyunuˈkxtë, pes nëgooyë ojts nyimayëndë ja Diosmëduumbë. Mä jëmëjt 1993 ja netyë nmëguˈukˈäjtëm 30,000 ets mä jëmëjt 1998 ja nety të nyimayëndë naxy 42,000. * Kom niˈigyë nety myëjwindëkë ja Diosë tyuunk, pääty pënaty Wyoowˈyoˈoytyëbë Jyobaa tyestiigëty, jyënandë parë yajkojëdë wiinkpë Betel. Tats njuuytyë tuˈugë nax jap Lilongüe mëdiˈibë mëj 12 ektaaryë ets ëjts nikëjxmˈäjt mä nety yajkojäˈäny.

Ja yajkojˈabejtyë Betel mayë 2001 ets yëˈë yajnäjxë diskursë nmëguˈukˈäjtëm Guy Pierce, niduˈuk mëdiˈibë Wyoowˈyoˈoybyë Jyobaa tyestiigëty. Ja  tyuˈukmujktë nmëguˈukˈäjtëm 2,000 naxy, ets mëdiˈibë nimay yajwoowdë yëˈë mëdiˈibë nety 40 jëmëjtëp nyëbajnëdë. Yäˈädë nmëguˈukˈäjtëm jeky axëëk yajtuundë, per myëmadaktë oy wiˈix jyäjt kyëbajttë. Kyaj nety nëgoo tmëdattë myeeny syentääbë, per mëkë netyë myëbëjkën tmëdäjttë ets oy yˈijttë mëdë Jyobaa. Jantsy agujk jotkujk nyayjyäˈäwëdë ko tˈijxtë wiˈixë nety të yajkojˈyë Betel, pes ko yˈojtstë jyantsy kyuyˈëëw jyantsy kyuyaxtë Jyobaa. Ninäˈäts ngajäˈäytyëgoy kots duˈun nˈijxy, nbëjkëtsë kuentë ko Jyobaa kyunuˈkxypy pënaty kyaj myastuˈutyëty oy nuˈun tpäättë jotmay.

Ko yajkojˈabejtyë Betel jap Malaui xëmëts ojts nyajkajxnë parëts nyajnaxëdë diskursë tëgok tëgok yajkojˈabatëdë Tëjk mä nˈëxpëjkëm. Jap Malaui kanäägë netyë Salonk yajkojy, mët ko Diosë kyäjpn ttukniwijtsë parë yajpudëkëdët ja nmëguˈukˈäjtëm mä yˈamääytyaˈagyë meeny sentääbë. Nimayë nmëguˈukˈäjtëm jap ijty ryeunyonkˈattë mä tuˈugë tëjk mëdiˈibë jeˈeyë naawëëty ets jeˈeyë tnixoˈomdë mëdë eukaliptë kepy, këˈëm ijty nanduˈun tpotstë ja bankë mä yˈuˈunyëyäˈändë. Ok, ta ja nmëguˈukˈäjtëm ojts dyajkëëwnëdë ja ladriyë, ets jantsy oyaty ojts tkojnëdë ja Tëjk mä nˈëxpëjkëm. Ja nmëguˈukˈäjtëm yëˈë niˈigyë yajtunandë ja bankë, pes jyënandë: “Mä tuˈugë bankë mas nimayë jäˈäy yˈuˈunyëdë”.

Jotkujkëts nanduˈun nayjyäˈäwë kots nˈijxy wiˈixë Jyobaa tpudëkëdë nmëguˈukˈäjtëm parë niˈigyë wyimbattët. Mëdiˈibëts niˈigyë xyajmonyˈijx xyajmonyjyäˈäwë, yëˈë kots nˈijxy wiˈix ja ënäˈktëjkëty mëdiˈibë África nyayˈawäˈänëdë parë tpudëkëyäˈändë ja myëguˈuktëjk, ets wiˈix pojënë tjäjttë extëm ja Diosë kyäjpn tyuˈumoˈoyëdë. Ko duˈun tijaty yajtukniˈˈijxëdë, ta niˈigyë yajtuunkmooytyë Betel ets mä kongregasionk. Ko nanduˈun tyuundëjkëdë sirkuitë ja nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë tsënääytyëp Malaui, mëjwiin kajaa tpudëjkëdë ja myëguˈuktëjk. Nimayë yäˈädë nmëguˈukˈäjtëm të nety pyëjknëdë, per kyaj tmëdäjttë ja yˈuˈunk yˈënäˈk mët ko niˈigyë nety tmëdunäˈändë Jyobaa, oyë jäˈäy ets ja jyëëky myëguˈuk jyaˈˈanmääyëdë parë tmëdattët ja yˈuˈunk yˈënäˈk.

Jaatsë nety kujk nˈity África 52 jëmëjt kots nbäˈämbejty, ta ja komitee mëdiˈibë jap tuundëp Betel ojts dyajtëwdë pënaty Wyoowˈyoˈoytyëbë Jyobaa tyestiigëty, pën mbäädëts jap xykyaxtë mä ja Betel mëdiˈibë Gran Bretaña. Mon tukëts nnayjyäˈäwëdë kots ntsoˈondë Malaui, per jantsy oyëts xyˈijxˈit xykyuentëˈattë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë tuundëp Betel Gran Bretaña.

Ijtpëts seguurë ko jantsy oy kots nnasˈixë parëtsë Jyobaa xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyët. Koxyëbëts duˈun ngatuuny, wiˈixxyëbëts tyam njukyˈaty. Jyobaa xëmë tnijäˈäwë titsë nety mbäät nduny parëts oy nëˈëyeˈey nduˈuyeˈeyët (Prov. 3:5, 6). Kots nˈënäˈkˈäjty njantsy tsyojkënyëˈajtypyëtsë nety ndunäˈäny mä empresë mët ko njataambyëtsë nety wiˈix tijaty yajtuny. Per niˈigyëts agujk jotkujk xyjyantsy yajnayjyawëty kots tijaty të xytyukniˈˈixë Diosë kyäjpn. Kots nmëdunyë Jyobaa, yëˈëts mëdiˈibë agujk jotkujk xyjyantsy yajnayjyäˈäwëp.