1, 2. 1) ¿Ti tyam niˈigyë mëjwindëjkëp? 2) ¿Tijaty yaˈˈatsoowëmbitäämp mä tyäˈädë artikulo?

TUˈUGË nmëguˈukˈäjtëm diˈib tsënaapy Europa, duˈun tjamyetsyë jyukyˈäjtën: “Kots nmutskˈäjty, yëˈëyëts nˈijx ko kyaj pën ttunyë tëyˈäjtën. Päätyëts kyaj ngupëjky ja politikë winmäˈäny diˈibë nety jamˈäjtp mätsë nbaˈis, tats ndëjkë martsyëtuumbë parëts nibëdëˈky ja gobiernë. Axtë noobyëˈäjtëts kanäk jëmëjt tuˈugë terroristë”. Ja tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tsënaapy África tnimaytyaˈaky tiko ijty tsyiptuny, jyënaˈany: “Duˈunëtsë nety nwinmay kotsë njäˈäy kyaj pën myëbäätyëty, tats nduktëjkë tuˈugë partiidë. Japëts nyajtukniˈˈijxë wiˈixëts nyaˈooktët mëdë lansë ja politikëtëjk diˈibëts nmëtsipˈäjttëp, axtë diˈibëts njäˈäyˈajtypy”. Ets jatuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tsënaapy Europa, jyënaˈany: “Jantsy tëgatsyëts ijty nˈixyë jäˈäy ets nˈaxëkˈijxypyëts pënaty wiink lugäär tsoˈondëp ets pënaty tyukˈijtëdëbë wiink relijyonk”.

² Extëm yä të tnimaytyäˈäktë nmëguˈukˈäjtëm, yëˈë xytyukˈijxëm ko tyam niˈigyë myëjwindëkë duˈumbë jäˈäyˈäjtën. Naynyibëdëˈkëdëbë  jäˈäy mët ko tpuwäˈägëdë tuˈugë partiidë ets niˈigyë nyaywyäˈkxëdë ko ttuktëkëdë politikë winmäˈäny. Nanduˈun mä kanäägë paˈis niˈigyë tyam yaˈˈaxëkˈixtë jabyoˈkxyjyaˈay, ets extëm ojts tnaskäjpxë mä Biiblyë kyaj tyamë jäˈäy nyekynyayjyaygyukëdë (2 Tim. 3:1, 3). ¿Wiˈix mbäädë Dios mëduumbë tmëdattë ja tuˈugyëˈäjtën oy tyamë jäˈäy nyaywyäˈkxëdë? Mëjwiin kajaa xytyukniˈˈijxëm tijatyë Jesus tyuun ko jyukyˈajty yä Naxwiiny, pes ja lugäär mä tsyënääy tamˈäjtpë netyë politikëtëjk diˈib naytyij nayyojkëdëp. Mä tyäˈädë artikulo yaˈˈatsoowëmbitäˈäny tëgëëgë yajtëˈëwën: ¿Tiko Jesus kyaj tpuwäˈkë ja politikëtëjk diˈib yajnaywyäˈkxëdëbë jäˈäy? ¿Wiˈix dyaˈijxë ko Dios mëduumbëty kyaj mbäät ttuktëkëdë politikë winmäˈäny? Ets ¿wiˈix ojts xytyukniˈˈijxëm ko kyaj mbäät naynyitsiptuˈunëm?

3, 4. 1) ¿Ti diˈibë nety tsyojktëp ja judiyëtëjk ja tiempë mä Jesus jyukyˈajty? 2) ¿Ets wiˈix nanduˈun wyinmääytyë ja Jesusë yˈëxpëjkpëty?

³ May ja judiyëtëjk diˈibë Jesus myëtmaytyak, awäˈätspëtsëmandëbë nety mä ja romanë jäˈäy. Etsë tyäˈädë judiyëtëjk diˈib nayaˈˈabëkypyëtsëmanëdë, ja ojts yajtijtë celotes, yëˈë diˈib yajwäˈkxtë tyäˈädë winmäˈäny. Nimay yëˈë pyanëjkxtë extëmë nety wyinmayë Judas diˈib Galilea, diˈib wyinˈëˈën mayë jäˈäy mä primer siiglë ko nyayajnäjxë extëmë Mesías. Josefo, diˈib tëëyëp tijaty kyujäˈäyë, jyënany ko Judas diˈib Galilea, ojts tˈagäjpxë ja judiyëtëjk parë tsyiptundët mëdë romanë jäˈäy ets ojts ttijy “wintseˈkynyëty” pënaty yäjktëp ja kyugëbety. Ok, ta ja romanë jäˈäy yaˈoˈkë (Apos. 5:37). Tam nääk ja judiyëtëjk diˈib tsiptuundë parë ttukpëtsëëmdë ja wyinmäˈäny.

⁴ Ja judiyëtëjk jyantsy yˈawijxtëbë nety ets ja Mesías jyäˈtët, pes duˈunë nety wyinmaytyë ko mbäät yaˈˈawäˈätspëtsëmëdë mä ja romanë jäˈäy ets jatëgokë jyëmbitëdë Israel extëm tuˈugë mëj nasionk (Luk. 2:38; 3:15). Nimay wyinmääytyë ko ja Mesías yajnaxkëdäˈägaambyë nety ja yˈanaˈamën jam Israel. Ets ko duˈun ttunët, mbäädë nety miyonkˈam ja judiyëtëjk diˈib të yˈayoˈoywyäˈkxtë jyëmbittë mä ja yˈit lyugäär. Juan Yajnëbajtpë nanduˈun dyajtëëy tëgokë Jesus: “¿Tii mijtsë dëˈën ja Kristë diˈibë minäämp, o nˈawixtëpts ja wiinkpë?” (Mat. 11:2, 3). Waˈanë Juan tnijawëyany pën minäämbë wiinkpë diˈib tyunëp ti ja judiyëtëjk tsyojktëp. Ko Jesus jyukypyejky, ta nimajtsk ja yˈëxpëjkpëty pyayoˈoyëˈkëdë mä ja tuˈu diˈib nëjkxp Emaús, ets ttukmëtmaytyaktë ko ja Mesías kyaj të ttuny diˈibë nety yˈawijxtëp (käjpxë Lukʉs 24:21). Ok, ta ja apostëlëtëjk dyajtëëwdë Jesus: “Wintsën, ¿tyamë net xyyajkutukäˈäny esë israelitë jäˈäy nyayˈanaˈamëdë?” (Apos. 1:6).

5. 1) ¿Tiko ja jäˈäyëty diˈib Galilea tjayajtëkëyandë Jesus extëmë rey? 2) ¿Ets wiˈixë Jesus yˈanmääyëdë?

⁵ Ja jäˈäyëty diˈib Galilea, yˈawijxtëbë nety etsë Jesus dyaˈoyët ja amay jotmay, pääty tjayajtëkëyandë rey. Wyinmääytyë ko mbäät oy yˈaneˈemy: pes jantsy oy tijaty tnimaytyaˈaky, myëdäjtypyë mëjääw parë dyaˈˈagëdäˈägëdë päˈäm jäˈäy ets axtë dyajkayët pënaty yuˈoˈkëdëp. Tëgok, ko dyajkääytyaay naa nimëgoxk milënë jäˈäy, ta Jesus tpëjkyë kuentë ko mënëjkxanëdëp “aguanë es pyëjtäˈägäˈänëdë rey”, ta “pyatëjkë mä ja kopk es yˈitäˈäny naytyuˈuk” (Fwank 6:10-15). Jakumbom, të nety wanaty ja jäˈäy nyaxkëdäˈäktë, ta Jesus tyukmëtmaytyakëdë ko kyaj nety të myiny parë myoˈoyäˈänëdë tijaty yajtëgoyˈäjttëp, yëˈë duˈun parë tyukniˈˈixëyäˈänëdë ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën. Ta tˈanmääy: “Katë mdundë mët ja mgäˈäy mˈukën diˈibë kyaj yˈiiky. Tundë mët ja mgäˈäy mˈukën diˈibë iigëp es mmoˈoyëdët ja jikyˈäjtën winë xëë winë tiempë” (Fwank 6:25-27).

6. ¿Wiˈixë Jesus ojts tnigajpxy yajxon ko kyaj nety tˈëxtäˈäy ja kutujkën yä Naxwiiny? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky).

⁶ Ja waanë nety tyëgoyˈaty parë Jesus yˈoˈknët,  ko tpëjkyë kuentë ko tam nääk ja yˈapostëlëty diˈibë nety yˈawijxtëp ets dyajnaxkëdäˈägët ja yˈanaˈamën jam Jerusalén. Parë ttukjaygyujkëdë ko kyaj duˈun ttunäˈäny, ta ttukmëtmaytyaky ja ijxpajtën mä ja meeny. Ojts nyayˈijxkijpxyëty mët “tuˈugë mëkjäˈäy” diˈibë nety nëjkx jyëditäˈäny jantsy jeky (Luk. 19:11-13, 15). Ja tëgok, Jesus nan ojts yajxon ttukmëtmaytyaˈaky ja gobernadoor Poncio Pilato diˈib Roma ko kyaj tpuwäˈägë ni diˈibë politikë. Ta yajtëëwë: “¿Ti mijtsë dëˈën ja israelitë ryey?” (Fwank 18:33). Myentrësë Pilato tyuuny gobernadoor, myëmääy myëdäj ko yajnibëdëˈëgët ja yˈanaˈamën. Ets waˈan tsyëˈkë ko Jesus tyuknibëdëˈëgëdët ja jäˈäy. Perë Jesus ta tˈanmääy: “Kyajts ëj nreyëty extëmë naxwinyëdë jäˈäyëtyë ryey” (Fwank 18:36). Yëˈë kyaj nety ttuktëkëyaˈany ja politikë mët ko ja yˈAnaˈamën yˈitäˈäny tsäjpotm. Nan yˈanmääy yajxon ja Pilato: “Päätyëts të nminy naxwiiny esëts nˈanëëmët ja jäˈäyëty diˈibë dën tëyˈäjtën” (käjpxë Fwank 18:37).

7. ¿Tiko mbäät xytsyiptakxëm ets kyaj jodoty winmäˈänyoty nbuwäˈkëm politikëtëjk?

⁷ Jesus jyaygyujkë yajxon ti tuungë nety mbäät ttuny. Pën ëtsäjtëm njaygyujkëm ti tuunk mbäät nduˈunëm, ta kyaj nbuwäˈkëm ja politikëtëjk ni jeˈeyë jodoty winmäˈänyoty, per tsiptakp duˈun nduˈunëm. Tuˈugë sirkuitë jyënaˈany: “Yëˈë jäˈäyëty diˈib yä tsënääytyëp, niˈigyë yˈoˈktëëwnëdë. Mëj tjantsy yajnaxtë ja pyaˈis ets nimay wyinmaytyë ko oy jyukyˈatäˈändë pën nayˈanaˈamëdëp ak yëˈë. Perë nmëguˈukˈäjtëm, ko tkäjpxwäˈkxtë ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën, yëˈë pudëjkëdëp parë tuˈugyë nyayaˈitëdë. Myëbëjktëp ko Dios yëˈë tyunaampy ja tëyˈäjtën ets dyaˈoyëyaˈany ja amay jotmay diˈib nwinguwäˈkëm”.

8. Mä primer siiglë, ¿ti kyuˈayoˈowëdë may ja judiyëtëjk?

⁸ Ko jäˈäy kyayajtunyë tyëyˈäjtën, ta ttuktëkëdë politikë. Mä primer siiglë, ja kugëbety yëˈë ijty jotmaytyuunëdëp. Pääty ja Judas diˈib Galilea, kyujuundaky ko ja romanë jäˈäy ojts tniˈanaˈamëdë ets pyëdëˈëgët tuˈugë sensë parë seguurë dyaktët ja kyugëbety. Niˈamukë pënatyë nety tsënääytyëp mä ja it lugäär diˈibë Roma yˈaneˈemy, kuanë ko nety tkugëbattët extëm ja nyax ets ja jyëën tyëjk. Ets kom ja yajkugëbajtpëty kyaj ttuundë tëyˈäjtën, ta ja jäˈäyëty tmëkjäˈäwëdë. Näˈäty, myeenymyooytyë ja yajkutujkpë parë myoˈoyëdët ja madakën, ets ta net dyajtuundë ja kutujkën parë myeenybyattë. Zaqueo diˈib nyigëbäjkˈäjt ja kugëbety jam Jericó, nayajkumeenytyakë mët ko awinˈëën ojts tmeenybyëjkë jäˈäy (Luk. 19:2, 8). Ets waˈanë wiinkpë nanduˈun yˈadëtstë.

9. ¿Wiˈix ja Jesusë myëtsipëty jyayajtëkëyanëdë jotmayoty?

 ⁹ Pënatyë Jesus mëtsipˈäjtëdë, tsyojktë parë ttuktëkët ja jotmay mä jäˈäy dyaktë ja kyugëbety. Parë kyäˈäjët, ta dyajtëëwdë pën mbäät dyaktë ja kugëbety o kyaj, ja ijty kyëbattë tuk denaaryë niˈamukë pënaty tsënääytyëp mä ja it lugäär diˈibë Roma yˈaneˈempy (käjpxë Matewʉ 22:16-18). Ja judiyëtëjk ninuˈun tkaˈoyjyäˈäwëdë dyaktëdë tyäˈädë kugëbety, pes duˈun tjäˈäwëdë ko yëˈë anaˈamëdëp ja romanë jäˈäy. Pääty ja “Eroodësë jyaˈayëty” wyinmääytyë ko pën ja Jesus jyëjpkugäjpxëp, mbäät tniwäämbattë ko kyaj tmëmëdoy ja anaˈamën diˈib Roma, ets pën jënäämp ko mbäät yajˈyaky, ta ja jäˈäyëty myastuˈudäˈänëdë.

10. ¿Ti xytyukniˈˈijxëm extëmë Jesus yˈatsooy? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky).

¹⁰ Parë Jesus dyaˈijxë ko kyaj tuktëkë tyäˈädë jotmay, ta yˈatsooy: “Mmoˈoytyë ja yajkutujkpë kopk ja diˈibë yëˈë jyaˈäjtypy, es mmoˈoy ja Dios diˈibë Dios jyaˈäjtypy” (Mat. 22:21). Jesus nyijäˈäwëbë nety ko nimay ja yajkugëbajtpëty kyaj ttundë tëyˈäjtën, per kyaj yëˈë tˈijxy. Jamë wyinmäˈäny tpëjtaky mä ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën, diˈib jyantsy yaˈoyëyaampy ja amay jotmay. Duˈuntsoo tpëjtaky tuˈugë ijxpajtën diˈib mbäät niˈamukë nbanëjkxëm. Ninäˈä kyaˈoyëty nduktëjkëmë politikë oy jyakëxëˈëky ko oy diˈib tyunandëp. Ëtsäjtëm, yëˈë jawyiin nbëjtakëm ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën ets kyaj nbuˈëˈëw nbukäjpxëm ja diˈib tyuundëp tijaty tëyˈäjtën myëët ets ja diˈib kyaj (Mat. 6:33).

11. ¿Wiˈix mbäät nyajjëgakëmë nayˈaxëkˈixë?

¹¹ Mayë Jyobaa tyestiigëty të tmastuˈuttë ja politikë winmäˈäny diˈibë nety myëdäjttëp. Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib Gran Bretaña tnimaytyaˈaky: “Yëˈëts nˈëxpëjkë Sociología mä unibersidad, kots ojts nyajkaˈpxy, tim tëgatsyëts nwinmääy. Yëˈëts nitsiptunan ja madakën diˈib myëdäjttëbë jäˈäy diˈib yëk, pes axëëgë nety të jyantsy yajtundë. Xëmëts ijty nmadaˈaky mäts nitsiptuny, per kyajts oy nnayjyäˈäwë. Kyajtsë nety nbëkyë kuentë ko mä jot korasoon jap tsyoonyë nayˈaxëkˈixë ets ko japën pyëtsëmäˈäny. Per kots nˈëxpëjktsondakyë Biiblyë, tats njaygyujkë ko tsojkëbëts nyajpëtsëmët mätsë njot ngorasoon ja nayˈaxëkˈixë. Ets yëˈëts xypyudëjkë tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib weerë parëts nayajtëgäjtsë. Tyam ndunyëts prekursoora regulaar mä tuˈukmujkën diˈib señas ets kujkëts njaty parëts kyaj jäˈäy ninëjkxët winˈixy wingexy.

12. ¿Ti yˈandijpy ja “lebaduurë” diˈibë nety mbäät tjëjpkudijëdë ja Jesusë yˈëxpëjkpëty?

¹² Ja tiempë mä Jesus jyukyˈajty, të nety nyaytyuktëkëty ja relijyonk mëdë politikë. Tuˈugë liibrë jyënaˈany ko ja judiyëtëjk naa duˈundëkë ojts dyajnaywyäˈkxëdë relijyonk extëmë tyamë partiidë politikë (La vida cotidiana en Palestina en tiempo de Jesus). Päätyë Jesus tmooyë tyäˈädë käjpxwijën ja yˈëxpëjkpëty: “Mnaygyuentˈatëdëp mëdë fariseeëtyë lyebaduurë esë Eroodësë jyaˈajëty” (Mar. 8:15). Ko Jesus tmaytyaky ja Herodes jyaˈay, waˈanë nety yëˈë tmaytyäˈägäˈäny ja partiidë diˈib myëdäjtypy. Ja tuˈugë grupë, yëˈë ja fariseety, diˈibë nety tsyojktëp ets ja judiyëtëjk yˈawäˈätspëtsëmdët mä romanë jäˈäy. Ko duˈunë Jesus tnimaytyaky nan kyuwijtsë ja saduseety extëm jyënaˈany mä Mateo. Tyäˈädë saduseety kyupëjktëbë nety ets ja romanë jäˈäy yˈanaˈamëdët, pes nimayë nety diˈib myëdäjttëp ja kutujkën mä politikë. Jesus tyukjaygyujkë yajxon ja yˈëxpëjkpëty ets nyaygyuentˈatëdët mët ja “lyebaduurë” o ja yˈëxpëjkënëtyë tyäˈädë tëgëëkpë grupë (Mat. 16:6, 12). Tyäˈädë ja duˈunë Jesus ojts tnimaytyaˈaky ko ja jäˈäyëty diˈib Galilea jyayajtëkëyanëdë rey.

13, 14. 1) ¿Ti tuun jäjtëp ko relijyonk nyaytyuktëkëty mëdë politikë? 2) Pën kyaj yajtuny ja tëyˈäjtën, ¿tiko kyaj mbäät yëˈë ndukkäjpxëm parë ntsiptuˈunëm? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky).

¹³ Jantsy pojënë tsip tsyondaˈaky ko relijyonk nyaytyuktëkëty mëdë politikë. Jesus yˈanmääy  ja yˈëxpëjkpëty ko jëjpˈam ets kyaj ttuktëkëdët. Päätykyëjxm ja diˈib nyiwintsënˈäjttëbë relijyonk ets ja fariseety dyaˈoogandë Jesus. Duˈun tˈijxtë extëmë myëtsip, ets tsëˈkëdë ko pyëjkxëdët ja tyuunk mä relijyonk ets mä politikë. Pääty jyënandë: “Pën nnaˈijxëm dëˈënyë, nidëgekyë myëbëkëdët ja jäˈäyëty. Netë romanë soldäädëty myindët es tjittët yëˈë nmëjtsäjptëjkˈäjtëm es dyajkutëgoyët yëˈë nnaxwinyëdëˈäjtëm” (Fwank 11:48). Päätyë Caifás, ja saserdotë wintsën, ttukniwijtsë etsë Jesus yˈoogët (Fwank 11:49-53; 18:14).

¹⁴ Caifás ta tkejxy ja soldäädëtëjk parë Jesus yajmatsët. Perë Jesus nyijäˈäwëbë nety ko yaˈoogäˈänëdë. Pääty mä yˈakˈaˈuxˈäjttë mët ja yˈapostëlëty, ta tˈanmääytyë ets tˈixtëdë espäädë. Jantsy jeˈeyë nety tsyokyëty majtsk parë ttukniˈˈixëyäˈändë diˈib jëjpˈam (Luk. 22:36-38). Mä tadë koots, ta Pedro jyantsy jyotˈambëjky mët ko kyaj nety yˈoktimtëyˈäjtënˈäjnë ko Jesus yajmatsët, ta mëdë yˈespäädë ttatsktsujktuty niduˈuk ja jäˈäy (Fwank 18:10). Netë Jesus tˈanmääyë Pedro: “Pëjkëˈëgë mˈespäädë mä xyyaˈity. Mët ko nidëgekyë diˈibë tsiptuump mëdë espäädë, nan mëdë espäädë yˈoogët” (Mat. 26:52, 53). ¿Ti Jesus tyukniˈˈixëyan ja yˈapostëlëty? Ko kyaj mbäät ttuktëk ttukwäˈägëdë ti tyuundëbë naxwinyëdë jäˈäy. Tyäˈädë të netyë Jesus tˈokninuˈkxtakëbë (käjpxë Juan 17:16, TNM). * Tsojkëbë nety dyajwëˈëmdët Dios kyëˈëjoty parë yëˈë ttunët ja tëyˈäjtën.

15, 16. 1)¿Wiˈixë Dios mëduumbë të pyudëkëdë Diosë yˈAyuk parë kyaj tsyiptundë? 2) ¿Wiˈixë Jyobaa nyayjyawëty ko tˈixy wiˈixë kyäjpn yajpääty mëdë naxwinyëdë jäˈäy?

¹⁵ Nan yëˈë tyäˈädë jyäjttë ja nidëgëëkpë nmëguˈukˈäjtëm diˈib të yˈokˈyajmaytyakpë mä parrafo 1, nayajtëgäjtsëdë mët ko duˈun jyaˈayˈatandë extëmë Jesus. Ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib tsënaapy Europa, jyënaˈany: “Tëts nˈixy ko yä naxwiiny kyaj mbäät yajtunyë tëyˈäjtënë ko ndëjkëm tsiptuumbë. Pënaty duˈun adëtstëp, kyuˈoˈkëdëp ets nimay atsip aˈˈakë yˈakjukyˈattë. Kots nnijäˈäwë mä Biiblyë ko yëˈëyë Dios mbäät ttuny ja tëyˈäjtën, jantsy jotkujkëts nnayjyäˈäwë ets yëˈë tyäˈädë ayuk diˈibëts kujk ngäjpxwaˈkxypy 25 jëmëjt”. Ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib tsënaapy África, yëˈë tyam yajtuumpy “ja Diosë yˈayuk extëm ja espäädë” (Éfes. 6:17). Tyukmëtmaytyakypyë jäˈäy ja jotkujkˈäjtën oy mëdiˈibë lugäär tsyoondët. Ets jatuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib Europa, yëˈë mëët pyejky tuˈugë Testiigë, diˈib wiink rasë ets diˈib ijty jyantsy yˈaxëkˈijxypy.

¹⁶ ¡Jëjpˈam parë duˈun nyajtëgäjtsëmë jukyˈäjtën! Biiblyë duˈun tˈijxkijpxyë naxwinyëdë jäˈäy extëm tuˈugë mëj nëë diˈib yuˈkxtëëp (Is. 17:12; 57:20, 21; Diˈibʉ Jat. 13:1). Yëˈë naxwinyëdë jäˈäy nyasˈijxëp etsë politikë winmäˈäny yajnaywyäˈkxëdët, nyaynyibëdëˈëgëdët ets tsyiptun tsyipkäjpxtët nanëgoobë. Per mä Diosë kyäjpn, taaˈäjtpë jotkujkˈäjtën etsë tuˈugyëˈäjtën. Seguurë ko Jyobaa jotkujk nyayjyawëty ko tˈixy wiˈixë kyäjpn tuˈugyë yajpääty oyë naxwinyëdë jäˈäy të nyaywyäˈkxëdë (käjpxë Sofonías 3:17). *

17. 1) ¿Wiˈix mbäät tëgëk pëky nyajjaˈäjtëmë tuˈugyëˈäjtën? 2) ¿Ti yajnimaytyäˈägäämp mä ja tuˈukpë artikulo?

¹⁷ Mä tyäˈädë artikulo, të nˈijxëm tëgëk pëky wiˈix mbäät nyajjaˈäjtëmë tuˈugyëˈäjtën. Myëduˈuk, ko nmëbëjkëm ko yëˈëyë Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën tyunaampy ja tëyˈäjtën. Myëmajtsk, ko kyaj nduktëjkëmë politikë winmäˈäny. Ets myëdëgëk, ko kyaj nduktëjkëm mä jäˈäy tsyiptun tsyipkäjpxtë. Per mbäät xyyajnaywyäˈkxëm mët ja nmëguˈukˈäjtëm ko tëgatsyë nnayˈijxëm. Mä ja tuˈukpë artikulo, yëˈë yajnimaytyäˈägäämp wiˈix mbäät njëjpkudijëmë duˈumbë jäˈäyˈäjtën extëm tuundë ja Dios mëduumbëty mä primer siiglë.