ARTIKULO DIˈIB YAˈËXPËJKP 23
¡Nˈoknaygyuentˈäjtëm parë kyaj pën xywyinˈëˈënëm!
“Exkëm pën mwinˈëënëdë mët jatuˈugë wiinkpë ëxpëjkën, diˈibë yëˈë tyuˈunënˈäjttëp ja jäˈäyëty, es mdukpanëjxäˈänëdë ja ëxpëjkën o ja tyuˈunënëty ja jekyjyaˈayëty” (KOL. 2:8).
ËY 96 Mëjwiin kajaa Diosë yˈAyuk nyajtsobatëm
DIˈIB YAJNIMAYTYÄˈÄGÄÄMP *
1. Extëm jyënaˈanyë Kolosʉ 2:4, 8, ¿wiˈixë Satanás tjaˈabëkäˈänyë njotˈäjt nwinmäˈänyˈäjtëm?
SATANÁS yajxaamaampy ja tsojkën diˈib nmëdäjtëm mä Jyobaa. Ets parë duˈun ttuny, yëˈë yajtëgatsaampy ja jot winmäˈäny. Yˈanaˈamaampy ja njotˈäjt nwinmäˈänyˈäjtëm parë nwinmäˈäyëm extëm yëˈë ttsoky. Ets parë xyyajjottujkëm o xywyinˈëˈënëm, yëˈë yajtuumpy tijaty ntsojkënyëˈäjtëm parë nbanëjkxëm (käjpxë Kolosʉ 2:4, 8).
2, 3. 1) ¿Tiko mbäät nmëjpëjtakëm extëm jyënaˈanyë Kolosʉ 2:8? 2) ¿Ti nˈixäˈänëm mä tyäˈädë artikulo?
2 ¿Jantsy mbäädëdaa Satanás xywyinˈëˈënëm? Mbäät. Nˈokjamyajtsëm ko apostëlë Pablo kyaj yëˈë ttuknijäˈäyë Kolosʉ 2:8 pënaty kyaj Dios mëdundë, yëˈë nyijäˈäyë ja Dios mëduumbëty diˈibë nety të yajwinˈixtë mëdë espiritë santë parë nyëjkxtët tsäjpotm (Kol. 1:2, 5). Pënë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm mbäädë nety yajwinˈëëndë, pes mas niˈigyë ëtsäjtëm tyam (1 Kor. 10:12). ¿Tiko? Yëˈko Satanás të yajkujëduunaxy yä Naxwiiny ets diˈib të ttuknibëjtäägë, yëˈë dyajtëgoyaˈany pënaty jantsy oy Dios mëduundëp (Diˈibʉ Jat. 12:9, 12, 17). Ets ja tuk pëky, yëˈko nanduˈun ndukjukyˈäjtëm ja tiempë mä “axëk jäˈäyëty esë winˈëˈëmbëty” yˈadëtsnëdë “waanë niˈigyë oˈktëy” (2 Tim. 3:1, 13).
3 Mä tyäˈädë artikulo nˈixäˈänëm wiˈixë Satanás tjayajmäˈädäˈänyë jot winmäˈäny ko dyajtuny “diˈibë yëˈë tyuˈunënˈäjttëp ja jäˈäyëty”, diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty ets kyaj tsyobääty. Nnijawëyäˈänëm nanduˈun tëgëk pëky “diˈibë mët” xywyinˈëënäˈänëm (Éfes. 6:11). Ets mä jatuˈukpë artikulo, nˈixäˈänëm wiˈix nyajpëtsëˈëmëm mä jot winmäˈäny ja axëkˈäjtën diˈibë Satanás mbäät dyajtëkë. Per min jawyiin nˈokˈijxëm wiˈix twinˈëˈëny ja israelitëty ko nety të tyëkëdë mä ja Nax diˈib Yajtukwandaktë ets ti mbäät xytyukniˈˈijxëm.
SATANÁS TYUKˈOYˈIJX JA ISRAELITËTY PARË TˈAWDATTËDË WIINK DIOS
4-6. Ko ja israelitëty tyëjkëdë mä ja Nax diˈib Yajtukwandaktë, ¿ti nety tsojkëp tjattët mä ja nip kojk extëm jyënaˈanyë Deuteronomio 11:10, 11?
4 Satanás nëgooyë wyijyˈäjnë, pes tyukˈoyˈijx ja israelitëty parë tˈawdattëdë wiink dios. ¿Ti yajtuun? Yëˈë nyijäˈäwëbë nety ko tsojkëp tyun yˈayowdët parë tpäättët ja kyaˈay yˈukën, etsë tyäˈädë yëˈë net yajtuun parë ja israelitëty ttuktuuny ti yëˈë tsojkypy. Ko tyëjkëdë mä ja Nax diˈib Yajtukwandaktë, kuanë ko nety tjattët wiˈix nyiˈip kyojtët mä tyäˈädë it lugäär. Pes jap Egipto yëˈë nety mëët dyajxooktë ja kyojy pyëtaˈaky ja nëë diˈib wyoowdëp mä ja mëjnëë diˈib xyëwˈäjtypy Nilo. Per mä ja Nax diˈib Yajtukwandaktë kyaj nety jam ti mëjnëë, yëˈë nety mëët xyoogäˈäny ja kojy pëjtaˈaky ja nëë tuu etsë manik (käjpxë Deuteronomio 11:10, 11, MNM; * Is. 18:4, 5). Pääty, tsojkëbë nety tjat tnijawëdët wiˈix nyiˈip kyojtët. Per tsiptäˈäganxëdëbë nety, pes ja diˈib nyijäˈäwëdëp ja nip kojk të nety yˈoˈktääynyëdë mä ja it lugäärë äänëˈëk tëtsëˈëkpë.
¿Wiˈixë Satanás ojts dyajtëgäjtsë jyot wyinmäˈäny ja israelitëty diˈib nip kojtëp? (Ixë parrafo 4 axtë 6). *
5 Jyobaa tyukmëtmaytyak ja israelitëty ko të nety tyëgatstë ja jyukyˈäjtën. Ets myooy tuˈugë käjpxwijën diˈib mbäät naa tëgatsy yajmëdoy mët ko kyaj yëˈëjëty mä wiˈix mbäät nyiˈip kyojtë. Duˈun tˈanmääy: “Miitsëty mëk duˈun mneyguentˈattëdëty, këdii myajwinˈëëndëty, këdii yëˈë Wintsën nijënäˈä xyˈëxmätstëty, ets yëˈë wiink wintsën xypyanëjkxtëkëdëty, xyˈëwdattëty, ëgë xywyingoxtanëdëty” (Deut. 11:16, 17, TY). ¿Tiko Jyobaa yˈanmääyëdë ets kyaj tˈawdattëdë wiink dios myentrësë nety tjat tnijawëdë wiˈix nyiˈip kyojtët?
6 Jyobaa nyijäˈäwëbë nety ko ja israelitëty jam tniˈˈijxtuˈudäˈändë mä wiˈix nyiˈip kyojtë ja myëgäjpnbäˈäjëty diˈib yˈawdäjttëbë wiink dios. Ets tëyˈäjtën, ja jäˈäyëty diˈib Canaán niˈigyë nety tnijawëdë ets kyaj dyuˈunëty ja israelitëty ets mbäädë nety tyukniˈˈixëdë. Per kujotmayë nety, pes ja jäˈäyëty diˈib Canaán, yëˈë nety yˈawdäjttëbë Baal ets tmëbëktë ko yëˈë nyiwintsënˈäjtypyë tsäjp, diˈib yajkypy ja nëë tuu, etsë tyäˈädë myëbëjktë ja israelitëty. Jyobaa kyaj ttsojky ets ja israelitëty yajwinˈëëndë mëdë tyäˈädë tukniˈˈijxën diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty, per janääm jatsojk tˈawdäjttë Baal (Núm. 25:3, 5; Juec. 2:13; 1 Rey. 18:18). ¿Wiˈix ja israelitëty jyaˈabëjkëdë Satanás? Min nˈokˈijxëm.
TËGËK PËKY DIˈIBË SATANÁS YAJTUUN PARË TJAˈABËJKY JA ISRAELITËTY
7. ¿Wiˈix ja israelitëty yaˈijxmäjtstë myëbëjkën ko tsyënääytyaknbëjktë mä ja Nax diˈib Yajtukwandaktë?
7 Tuk pëky diˈibë Satanás yajtuun, yëˈë diˈibë nety ja israelitëty tsyojktëp; kyëdäˈägët ja nëë tuu ets xyoogët ja kam tuˈu. Mä ja Nax diˈib Yajtukwandaktë, amääy ijty ja nëë tuu kyëdaˈaky abril këxy axtë septiembrë. Pääty, ja ijty mbäät jeˈeyë yajxon dyaˈit dyajwindëwdë ja kyojy pyëjtaˈaky ko myiinë ja nëë tuu oktuubrë poˈo. Ja israelitëtyë myëgäjpnbäˈä, duˈunë nety wyinmaytyë ko parë ja diosëty dyajminët ja nëë tuˈu, tsojkëbë nety tˈawdattët. Satanás tyukmëbëjk ja israelitëty ko net oy dyajnaxtët ja xyëëw jyukyˈäjtën ets yˈit wyindëwët ja kyojy pyëjtaˈaky pën pyanëjkxtëbë tadë kostumbrë. Pënaty kyaj tmëbëjktë Jyobaa, wyinmääytyë ko tsojkëbë nety tˈawdattët ja dios Baal parë tsojk jyäˈtët ja nëë tuu.
8. Oknimaytyäˈäk ti ja tuk pëkyë Satanás yajtuun.
8 Myëmajtsk pëky diˈibë Satanás yajtuun, yëˈë ko ja israelitëty tˈatsojktë mä axëëgë jäˈäy nyaymyëtˈit nyaymyëttsëënëdë. Ja myëgäjpnbäˈäjëty diˈib kyaj tˈixyˈattë Jyobaa, axëëk jabyëk ijty yˈit tsyëënëdë mä tˈawdattë ja dios Baal. Mä tmëdattë ja templë miindëp ijtyë yetyëjk toxytyëjk diˈib myëtˈijt myëttsënääytyëp oytyim pënëty. Ets kyaj ijty wiˈix tˈijxtë ko nyaymyëtˈit nyaymyëttsëënëdë axëëk ets ko tsyëënëdë ak yetyëjk (Deut. 23:17, 18; 1 Rey. 14:24). Ets tmëbëjktë ko net ja diosëty dyaˈit dyajwindëwdët ja kyojy pyëjtaˈaky, pën ijt tsënääytyëp duˈun. May ja israelitëty yˈoyˈijxtë mä axëëgë jäˈäy nyaymyëtˈit nyaymyëttsëënëdë ets ta tˈawdäjttsondaktë ja wiink dios. Duˈunënë Satanás nyaytyukjaˈabëjkëdë.
9. Extëm jyënaˈanyë Oseas 2:16, 17, ¿wiˈixë Satanás twinguwijtsë ja israelitëtyë jyot wyinmäˈäny parë kyaj yajxon tnekyˈëxkaptët pënën Jyobaa?
9 Ets myëdëgëk pëky diˈibë Satanás yajtuun, yëˈë ko ja israelitëty yajwinguwijtsëdë jyot wyinmäˈäny parë kyaj yajxon tnekyˈëxkaptët pënën Jyobaa. Ja tiempë mä jyukyˈajty ja kugajpxy Jeremías, Jyobaa jyënany ko ja diˈib nëgoobë nayajnäjxëdëp kugajpxy, yëˈë tyukjäˈäytyëgooytyë Diosë xyëëw ja israelitëty jaˈagyëjxmë Baal (Jer. 23:27). Tuk tiempë, waˈan ja israelitëty twinguwijtstë ja Diosë xyëëw mëdë xyëëwë Baal, diˈib yˈandijpy “wintsën”. Duˈuntsoo, yajwinguwijtsëdë ja israelitëty parë kyaj yajxon tnekyˈëxkaptët pënën Jyobaa ets pënën Baal, ta pojën txëbiindë mä wiˈix tˈawdattë Baal ets mä wiˈix yaˈˈawdatyë Jyobaa (käjpxë Oseas 2:16, 17, TY). *
TIJATY TYAMË SATANÁS YAJTUUMPY
10. ¿Tijaty tyamë Satanás yajtuumpy?
10 Diˈibë Satanás yajtuun mä ja israelitëty, nan yëˈë tyam yajtuumpy. Tuk pëky, yëˈë ko ntsojkëm diˈib oytyim pënëty tsyojkypy, myëmajtsk pëky, yëˈë ko xytyukˈoyˈijxëm mä axëëgë jäˈäy nyaymyëtˈit nyaymyëttsëënëdë, ets myëdëgëk pëky, yëˈë ko twinguwitsë jot winmäˈäny parë kyaj yajxon nˈëxkäjpëm pënën Jyobaa. Per min jawyiin nˈokˈijxëmë myëdëgëk pëkypyë.
11. ¿Wiˈixë Satanás twinguwitsë jot winmäˈäny parë kyaj yajxon nˈëxkäjpëm pënën Jyobaa?
11 Satanás wyinguwijtsëbë jot winmäˈäny parë kyaj yajxon nˈëxkäjpëm pënën Jyobaa. Ko ojts yˈoˈktääynyëdë ja Jesusë yˈapostëlëtëjk, ta nääk ja jäˈäy diˈibë nety të tˈokpanëjkxpëdë Jesus, dyajtëjkëdë ja tukniˈˈijxën diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty (Apos. 20:29, 30; 2 Tes. 2:3). Wyinguwijtsëdë ja jäˈäyë jyot wyinmäˈäny parë kyaj yajxon tˈëxkaptët ja tukpäjkpë Diosë tëyˈäjtënbë. Extëm nˈokpëjtakëm, mä Biiblyë ojts dyajjëgakëndë Diosë xyëëw ets jeˈeyë ojts tpëjtaknëdë “Wintsën” o wiˈixëm ojts ttijtë. Pääty, tsipë nety yajnijawëdë Jyobaa xyëëw ets tsipë nety yaˈixët ja tëgatsyˈäjtën diˈib jaˈäjtp mä Jyobaa ets mëdë wiingatypyë dios (1 Kor. 8:5). Ets ak “Wintsën” ojts ttijnëdë Jyobaa mëdë Jesus, pääty tsipë nety parë jäˈäy tnijawëdët ko Jyobaa mëdë yˈUˈunk kyaj tyuknaxëty (Fwank 17:3). Ta net tyëjkë ja tukniˈˈijxën ko jyaˈˈaty nidëgëëgë Dios, perë tyäˈädë tukniˈˈijxën kyaj yajpääty mä Biiblyë. Ets päätyë net mayë jäˈäy jyënäˈändë ko tsip nˈixyˈäjtëm yajxonë Dios. ¡Tyäˈädë yëˈë tuˈugë mëj naywyinˈëënë! (Apos. 17:27).
¿Wiˈixë Satanás dyajtunyë relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty parë dyajmëjwindëkë mä axëëgë jäˈäy nyaymyëtˈit nyaymyëttsëënëdë? (Ixë parrafo 12). *
12. 1) ¿Ti të dyajmëjwindëkë relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty? 2) ¿Wixaty të wyimbëtsëmy extëm jyënaˈanyë Romanʉs 1:28-31?
12 Satanás yëˈë xytyukˈoyˈijxëm mä axëëgë jäˈäy nyaymyëtˈit nyaymyëttsëënëdë. Ja tiempë mä jyukyˈäjttë israelitëty, Satanás yëˈë yajtuun ja relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty parë dyajmëjwindëjkë mä axëëgë jäˈäy nyaymyëtˈit nyaymyëttsëënëdë. Ets tyam nan yëˈë yajtuumpy. Relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty nyasˈijxëdëp parë axëëgë jäˈäy nyaymyëtˈit nyaymyëttsëënëdët ets dyajwinmaytyë ko kyaj wyiˈixëty. Pääty, nimay diˈib naynyigäjpxëdëp ko Dios mëdundë kyaj tmëmëdowdë ja anaˈamën diˈibë Dios të dyajnaxkëdaˈaky. ¿Wixaty të wyimbëtsëmy? Apostëlë Pablo ojts tnigajpxy mä ja neky diˈib tyuknijäˈäyë ja Dios mëduumbëty diˈib Roma (käjpxë Romanʉs 1:28-31). Jyënany ko ttundë “diˈibë kyaj jyapäätyëty ttundët”, tyäˈädë yëˈë yˈandijpy tukëˈëyë ijt tsënaaky diˈib kyaj tyëkë mä jäˈäy kyasäädëˈaty, extëm ko jäˈäy tsyëënë ak yetyëjk (Rom. 1:24-27, 32; Diˈibʉ Jat. 2:20). Päätyën jyëjpˈamëty ets nmëmëdoˈowëm tijatyë Biiblyë xytyukniˈˈijxëm.
13. ¿Ti ja tuk pëkyë Satanás yajtuumpy?
13 Satanás yëˈë yajtuumpy tijaty ntsojkënyëˈäjtëm. Kyaj wiˈixëty ko nˈëxtäˈäyäˈänëm tijaty mëdë xëëw tiempë nyajnäjxëm ets ko nmoˈoyäˈänëm ja familyë tijaty yajtëgoyˈäjttëp. Ets parë duˈun nduˈunëm, niˈëxpëkëyäˈänëmë net tijaty (1 Tim. 5:8). ¿Wiˈix? Ko nˈëxpëjkëm mä eskuelë ets ko njotmoˈoyëm. Per tsojkëp nnaygyuentˈäjtëm. Pes mä mayë paˈis, kyaj yëˈëyë ënäˈktëjk yajtukniˈˈixëdë tijaty mbäät tyuˈunxëdë mä jyukyˈäjtën, nan yajtukniˈˈijxëdëp ja naxwinyëdë jäˈäyë wyijyˈäjtën. Yaˈˈamajtsk yajjotmajtskëdëp parë kyaj tmëbëktët ko jantsy tamë Dios ets kyaj tmëjpëjtäˈäktët wiˈixë Biiblyë jyënaˈany. Ets yaˈˈanëëmëdë ko niˈamukë jäˈäy diˈib wijy, yëˈë myëbëjktëp ko jukyˈäjtën duˈunyë të yajtukˈijxpety (Rom. 1:21-23). Tyäˈädë tukniˈˈijxën kyaj tyuˈugyë mëdë Diosë wyijyˈäjtën (1 Kor. 1:19-21; 3:18-20).
14. ¿Ti yajmëjwindëjkëbë naxwinyëdë jäˈäyë wyijyˈäjtën?
14 Ja naxwinyëdë jäˈäyë wyijyˈäjtën kyaj tmëjpëjtaˈaky ets axtë jyëjpkudijëp ja anaˈamën diˈibë Dios yajjaˈäjtypy. Nan kyaj dyajmëjwindëkëdë ja jäˈäyˈäjtën diˈib yajkypyë Diosë myëjääw, yëˈë yajmëjwindëjkëp “diˈibë nyiniˈx kyëbäjk wyinmäˈänyˈäjttëp” (Gal. 5:19-23). Tyäˈädë wijyˈäjtën diˈib jaˈäjtp yä naxwiiny, yajjaˈäjtypyë mëjˈat këjxmˈat, ets päätyë netë jäˈäy jeˈeyë këˈëm nyaytsyokëdë (2 Tim. 3:2-4, TNM). Tyäˈädë jäˈäyˈäjtën tim tëgatsy mëdë yujyˈat tudaˈakyˈat etsë yuunkˈat naxypyˈat diˈibë Jyobaa tsojkypy ets nmëdäjtëm (2 Sam. 22:28). ¿Wiˈix të jyattë näägë Dios mëduumbë diˈib të tyëkëdë ëxpëjkpë mä unibersidad? Të nyinaxëdë extëmë naxwinyëdë jäˈäy wyinmay ets kyaj duˈun nyekywyinmaytyë extëmë Dios wyinmay. Min nˈokˈijxëm tuˈugë ijxpajtën.
¿Wiˈix mbäädë naxwinyëdë jäˈäy wyijyˈäjtën dyajmäˈätyë jot winmäˈäny? (Ixë parrafo 14 axtë 16). *
15, 16. ¿Ti xytyukniˈˈijxëm extëm jyajtyë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm?
15 Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib kujk tyuny naxy mäjmokx jëmëjt prekursoora, jyënaˈany: “Testiigëtsë nety ets nnijäˈäwëbëts ko jaˈäjtpë jotmay ko nˈëxpëjkëm mä unibersidad, per kyajts nmëjpëjtaky. Nwinmääyëts ko ja käjpxwijënë kyaj yëˈëjëty parë ëjts”. ¿Tijaty jotmayë net pyat? Yëˈë jyënaˈany: “Kajaatsë nxëëw ndiempë nyajtuuny etsëtsë njot nmëjääw kots ndëjkë mä unibersidad, kyajtsë tiempë nekymyëdäjty parëtsë Jyobaa nmënuˈkxtäˈägët extëmtsë nety nduny; kyajts nekytyukxondaky nimaytyäˈägëdë Biiblyë mäts nˈëwaˈkxy ngäjpxwaˈkxy mët ko tëtsë nety nˈanuˈkxëtyaˈay ets nan kyajts nekyˈëxpëjky yajxon tijaty naxäämp mä reunyonk. Tats nbëjkyë kuentë ko yëˈëyëtsë nety jeˈeyë nmëwiin nmëjotënëp ja ëxpëjkën diˈib mä unibersidad ets ko tamëts nmëjagamgaknë Jyobaa. Per yˈoyëty ko nbëjkëtsë kuentë ko tsojkëbëtsë nety nmastuˈudët, ets tats nmastuˈuty”.
16 ¿Wiˈixë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm yajwinmääyë unibersidad? Yëˈë jyënaˈany: “Tsoytyuumbëts njënäˈänët ko unibersidad yëˈëts xytyukniˈˈijxë parëts jeˈeyë nˈix ndunët mäjatyë jäˈäy tyëgoytyë, ets mas niˈigyë ja nmëguˈukˈäjtëm; nˈawijxëts ets ttundët diˈib kyaj mbäät tmëmadäˈäktë, ets tats njagamgeky. Jekyë tiempë nyajxy parëts kyaj duˈun nekywyinmääy. Kots duˈun njäjty, yëˈëts xytyukniˈˈijxë ko kujotmay jeˈeyë nguˈamëdoˈownäjxëm wiˈix xyˈanmäˈäyëmë nDeetyˈäjtëmë tsäjpotmëdë mët yëˈëgyëjxmë kyäjpn. Jyobaa mas niˈigyëtsë nety xyˈixyˈaty. ¡Koxyëbëts nmëmëdooy, kyajxyëbëts nbatyë amay jotmay mëjwiin kajaa!”.
17. 1) ¿Wiˈix mbäädë winmäˈäny nbëjtakëm? 2) ¿Ti nˈixäˈänëm mä jatuˈukpë artikulo?
17 Pëjtäˈägë mwinmäˈäny parë kyaj mwinˈëënëdët ja “wiinkpë ëxpëjkën” diˈibë Satanás yajjaˈäjtypy. ¡Ninäˈä xykyanasˈixët etsë Satanás mwinˈëënëdët! (1 Kor. 3:18; 2 Kor. 2:11). Ninäˈä xykyanasˈixët ets mdukjäˈäytyëgoyëdët mä pënën Jyobaa ets wiˈix ttsoky xymyëdunët. Mmëmëdow wiˈixë Jyobaa tniˈanaˈamë njukyˈäjtëm. Ets këdii xynyasˈixë parë ja Mëjkuˈu ttukpëtsëmëdë wyinmäˈäny ets xymyëdëgoyëdë Jyobaa yˈanaˈamën. Per ¿ti mbäät nduˈunëm pën nbëjkëmë kuentë ko të xynyinäjxëm extëmë naxwinyëdë jäˈäy wyinmay? Mä jatuˈukpë artikulo nˈixäˈänëmë wiˈix mbäät xypyudëjkëmë Diosë yˈAyuk parë njëjpkudijëm ja winmäˈäny ets ja kostumbrë diˈibë yˈääts tyikts të tpëjknë (2 Kor. 10:4, 5, TNM).
ËY 49 Nˈokˈyajxondakëmë Jyobaa kyorasoon
^ parr. 5 Satanás nëgooyë tnijäˈäwënë wiˈixë jäˈäy twinˈëënët. Tyukmëbëjkypy nimay ko awäˈätstum yajpäättë, per kyaj dyuˈunëty, pes yëˈë kyëˈamˈäjtypy. Mä tyäˈädë artikulo nˈixäˈänëm tuk pëky majtsk pëky diˈib yajtuumpy parë twinˈëënyë jäˈäy.
^ parr. 4 Deuteronomio 11:10, 11, MNM: “Ja it naxwiinyëdë mëdiˈibë miits mjaˈˈatandëbën, käˈäp jyëduˈunëty ta ja mëdiˈibë jap Ejiptë yajpattëbën, mä miits mtsoˈondën, jap, miits ijty këˈëm ja mdëëmp mniˈiptëp, ets ënet jëgam ja nëë xymyëtsoondë, mëdiˈibë mdukyajxoˈktëbën ja mbëjktaˈagyëty, ta mä ja ääy ujts ijty jam yondën. 11 E ja it naxwiinyëdë mëdiˈibë miits mniwäˈägandëbën myëëtˈajtypy ja kopkjot ets myëëtˈajtypy ja joyjyot, ja nëë tuu xëmë këdakp jam oy jyënäˈäjëty”.
^ parr. 9 Oseas 2:16, 17, TY: “[Ënetëts] xymyëkäjxaˈany: Nyeˈetyëjkës o nmëmëjjäˈäyëts, ets kaˈap nëjkx yˈëkˈënanë, Nwintsënës. Ëjts Wintsën, ëjts ënaanp. 17 Njëpëjktaˈajäämpyës ma wyiin yˈaawën yë Baal yë xyëëw ets kaˈap nëjkx nijënaˈa yë Baal yˈëkyajkajpxpatnë”.
^ parr. 50 YAJNIMAYTYAˈAGYË DIBUJË: Ja jäˈäyëty diˈib Canaán ttukˈoyˈixtë ja israelitëty parë nëjkx mëët tˈawdattë ja dios Baal ets parë axëëk yˈit tsyëënëdët.
^ parr. 53 YAJNIMAYTYAˈAGYË DIBUJË: Yaˈixy tuˈugë letreerë diˈib yajnigëxëˈkypy ko tadë relijyonk kyupëjkypy etsë jäˈäy tsyëënët ak yetyëjk.
^ parr. 55 YAJNIMAYTYAˈAGYË DIBUJË: Tuˈugë kiixy yˈëxpëky mä unibersidad. Ko ja myaˈestrë tnimaytyaˈaky wiˈixë ëxpëkyjyaˈaytyëjk ets tijaty jembyëtsëëmp mbäät dyaˈoyë amay jotmay diˈib myëdäjtypyë naxwinyëdë jäˈäy, jyantsy yˈoymyëdoobyë tyäˈädë kiixy mëdë myëguˈuktëjk. Ets ok, ko yajpääty mä reunyonk kyaj tnekyˈoymyëdoy ets jeˈeyë tijaty tëgatsy tˈixy.
