1. ¿Wiˈix mbäät nbanëjkxëmë Jyobaa yˈijxpajtën, ja nDeetyˈäjtëm diˈib mëk xytsyojkëm?

JYOBAA diˈib nDeetyˈäjtëm, mëjwiin kajaa xytsyojkëm (Fwank 3:16). Ets kom jantsy oyjyaˈay, nbanëjkxäˈänëmë yˈijxpajtën, pääty ndunäˈänëmë mëjääw parë ntsokäˈänëm ets nbaˈˈayowäˈänëm niˈamukë jäˈäy, per waanë niˈigyë “ja nmëmëbëjkpëˈäjtëm” (Gal. 6:10; 1 Peed. 3:8). Nbudëkëyäˈänëm ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib mëët nˈëxpëjkëm ko dyajnaxtët ja amay jotmay.

2. ¿Ti nˈixäˈänëm mä tyäˈädë artikulo?

² Niˈamukë pënaty myëdunandëbë Jyobaa, yajnaxan yajkëxandëbë amay jotmay (Mar. 10:29, 30). Ets mä wyingoonˈadëtsnë ja kutëgoˈoyën, waˈan mas niˈigyë nwinguwäˈägëyäˈänëmë jotmay. ¿Wiˈix mbäät nnaybyudëjkëm nixim niyam? Min nˈokˈijxëm jawyiinë yˈijxpajtënë Lot, Job etsë Noemí. Ets ok, ta net nimaytyakëm tuˈuk majtskë ayoˈon jotmay diˈib kyuˈayoˈowëdëbë nmëguˈukˈäjtëm ets wiˈix mbäät nbudëjkëm parë twinguwäˈägëdët.

3. ¿Wiˈix xytyukˈijxëmë 2 Peedrʉ 2:7, 8 ko Lot tëgooy mëjwiin kajaa ko ojts nyijkxy tsënaabyë Sodoma, ets wiˈix wyimbëtsëëmy?

³ Lot, tëgooy mëjwiin kajaa ko twinˈijxy nyëjkxäˈäny tsënaabyë Sodoma mä netyë jäˈäy axëëk nyaymyëtˈit nyaymyëttsëënëdë (käjpxë 2 Peedrʉ 2:7, 8). Jantsy oyë netyë tyäˈädë it lugäär, per mëjwiin kajaa tpatyë amay jotmay ko ojts jam nyijkxy (Gén. 13:8-13; 14:12). Ets ja Lotë kyudëjk, waˈanë nety të tjantsy myëyujnë ja it lugäär o ja jäˈäyëty diˈibë nety jam tsënääytyëp ets pääty kyaj tmëmëdooyë Jyobaa. Tyäˈädë toxytyëjk ja yˈoˈky ko Dios dyajmiinyë jëënduu etsë asufrë jëën mä tadë lugäär. Ets nˈokwinmäˈäyëmë net ja nimajtskpë nyëëx, diˈibë nety pëkandëp mët ja  yetyëjkëty diˈib oˈktë Sodoma. Extëm nˈijxëm, Lot yajtëgooy ja jyëën tyëjk, ja jyukyˈäjt myadakën, ets diˈib mas ayoˈon, yëˈë ko dyajtëgooy ja kyudëjk (Gén. 19:12-14, 17, 26). Per mä duˈunë Lot tpatyë ayoˈon jotmay, Jyobaa xëmë myëmaˈkxtujkë.

4. ¿Wixatyë Jyobaa tmëmaˈkxtujkyë Lot? (Ixë dibujë diˈib miimp mä rebistë nyiˈak).

⁴ Oyë Lot këˈëm twinˈijxy tsyëënëyaˈany jam Sodoma, Jyobaa paˈˈayoowë ets tuknigajxë nimajtskë anklës parë yaˈˈawäˈätspëtsëmëdët mët ja fyamilyë. Perë Lot kyaj netyë myëdooy, pes “kyaj tsojk tsyoˈony” mä ja käjpn. Ta tyäˈädë nimajtskpë anklës kyëˈëmëmäjtsëdë, yajkëˈëmëmäjtsë ja kyudëjk ets ja nimajtskpë nyëëx, duˈun yajpëtsëëmëdë mä ja käjpn (Gén. 19:15, 16). Ta ja anklësëty yˈanmääyëdë parë nyëjkxtët tunoty kopkoty. Perë Lot en lugäär tmëmëdowëdë Dios, ta tˈanmääy parë kyaxëdët mä tuˈugë käjpn diˈib mas wingon (Gén. 19:17-20). Jyobaa maˈkxtujkën myëët tmëdoowˈijty ti netyë Lot tsyojkypy, ta tnasˈijxë ets nyëjkxët mä tadë käjpn. Ok, ta Lot tsyëˈkë ets kyaj jam yˈitany, ta ojts nyijkxy tunoty kopkoty mä netyë Jyobaa të yˈanëˈëmxëty nyëjkxët (Gén. 19:30). Extëm nˈijxëm, Jyobaa yajnigëxëˈk mëjwiin kajaa maˈkxtujkën. Min nˈokˈijxëm wiˈix mbäät nbanëjkxëmë yˈijxpajtën.

5, 6. ¿Wiˈix xypyudëjkëmë 1 Tesalónikʉ 5:14 parë nbanëjkxëmë yˈijxpajtënë Dios?

⁵ Duˈun extëmë Lot, waˈan tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm të twinˈixy ttunäˈäny diˈib kyaj yˈoyëty etsë net tkuˈayowë mëjwiin kajaa. Ko duˈun jyatët, ¿ti ndunäˈänëm? Waˈan jyaminy mä jot winmäˈäny parë nˈanëëmëyäˈänëm ko yëˈë yajpëdëˈkypy diˈib të tniˈipy, ets jantsy tëyˈäjtën jaˈijty (Gal. 6:7). Per en lugäär duˈun nˈanmäˈäyëm, oy ko nbanëjkxëmë yˈijxpajtënë Jyobaa mä wiˈix tpudëjkë Lot. ¿Wiˈix mbäät nbanëjkxëmë yˈijxpajtën?

⁶ Jyobaa kyaj jeˈeyë tkejxy ja yˈanklësëty parë nëjkx ttukˈawanëdë Lot ko kutëgoyäämbë Sodoma käjpn, yëˈë duˈun parë tpudëkëdët ets kyaˈaktët mëdë fyamilyë. Nanduˈun ëtsäjtëm, pën nˈijxëm ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm tam ttuny diˈib mbäät myoˈoyëtyë amay jotmay, oy ko ndukˈawäˈänëm, per nan oy ko nbudëjkëm. Tsojkëp nmëmaˈkxtujkëm, oy netyë tkamëmëdowët ja käjpxwijën diˈib nmoˈoyëm mëdë Biiblyë. Nˈokjäˈäyˈäjtëm extëm ja nimajtskpë anklës. Nˈokˈëxtäˈäyëmë winmäˈäny wixaty mbäät nbudëjkëm ja nmëguˈukˈäjtëm, en lugäär nmëtsipkaˈxëm ets nmëjagamgakëm (1 Fwank 3:18). Ets waˈan nanduˈun tsyokyëty ndimkëˈëmëmäjtsëm ja nmëguˈukˈäjtëm ets nbudëjkëm parë tkuytyunët ja käjpxwijën diˈib yajpatp mä Biiblyë (käjpxë 1 Tesalónikʉ 5:14).

7. ¿Ti mbäät nˈijxëm mä ja nmëguˈukˈäjtëm duˈun extëmë Jyobaa ttuuny mëdë Lot?

⁷ Jyobaa mbäätxyëp ojts jeˈeyë tˈixy ttuny mäjatyë Lot tyëgoy, per kyaj duˈun ttuuny. Ko tiempë nyajxy, ta twinmäˈänymyooy apostëlë Pedro parë tnimaytyäˈägëdë Lot ko yëˈë tuˈugë yetyëjk diˈib jukyˈäjt tëyˈäjtën myëët. Agujk jotkujk njantsy nyayjyäˈäwëm ko Jyobaa kyaj tkuentëpëjtaˈagyë ndëgoyˈäjtëm (Sal. 130:3). Nˈokpanëjkxëmë yˈijxpajtën ets nˈokˈijxëm ja oybyë jäˈäyˈäjtën diˈib myëdäjttëbë nmëguˈukˈäjtëm. Tyäˈädë yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë mas niˈigyë nmëmaˈkxtujkëm, ets waˈan nëjkx tkupëktë parë nbudëjkëm.

8. ¿Ti kyaj nëjkx nduˈunëm pën njantsy myëdäjtëmë paˈˈayoˈowën?

⁸ Job nan pyat mëjwiin kajaa amay jotmay, per kyaj mët ko oy tijaty tkawinˈijxy extëmë Lot. Job yajtëgooytyaay ja jyukyˈäjt myadakën, yubajt päˈämbajt ets kyaj pën nyekymyëˈijxë mä ja nyax kyäjpn. Ets diˈib mas ayoˈon, yëˈë ko niˈamukë ja yˈuˈunk yˈënäˈk yˈoˈktääytyë. Nan nimiinë nidëgëëgë jäˈäy diˈibë nety nayajnäjxëdëp extëmë myëtnaymyaayëbë, per jeˈeyë nyiwäämbajtëdë mä jyapäätyëty jyotkujkmoˈoyëdët. ¿Tiko kyaj pyaˈˈayoowëdë? Tuk pëky, yëˈë ko  kyaj ttuundë mëjääw parë tjaygyukëdët ti netyë Job jyantsy yajkëjxy yajnäjxypy. Päätyë net këˈëm twinmääytyëëwdë tiko duˈunë Job jyaty ets tsaabyëmë net tˈëbat tkäjpxpattë. ¿Ti xypyudëkëyäˈänëm parë kyaj pën duˈun nduˈunëm? Ko njaygyujkëm ko Jyobaa yëˈëyë diˈib nyijäˈäwëtyaapy wiˈix yaˈixy yajpääty tuˈugë jäˈäy. Nˈokmëdoowˈijtëm nanduˈun yajxon ko xymyëtmaytyakëm ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib yajkexy yajnäjxypyë ayoˈon. Per kyaj jeˈeyë tsyokyëty nmëdoowˈijtëm, nˈokjäˈäwëm ja jyäj jyëmuˈumën. Duˈuntsoo nëjkx ndukˈijxëm ko njantsy pyaˈˈayoˈowëm.

9. ¿Ti kyaj nëjkx nduˈunëm ko nmëdäjtëmë paˈˈayoˈowën, ets tiko?

⁹ Pën njantsy myëdäjtëmë paˈˈayoˈowën, ta kyaj nëjkx nmaytyäägëdijtëm ja amay jotmay diˈib tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm yajkëjxy yajnäjxypy. Pes ja diˈib yajwaˈkxypyë piˈts, yˈaxëktuumpy ja myëguˈuktëjk (Prov. 20:19; Rom. 14:19). Duˈumbë jäˈäy kyaj yˈoyjyaˈayëty ets kyaj pyaˈˈayoy, etsë yˈääw yˈayuk mbäät ttukˈyajtsayuty ja diˈib jam yajkejxy yajnäjxypyë ayoˈon (Prov. 12:18; Éfes. 4:31, 32). Pääty, niˈigyë yˈoyëty ets nˈijxëm ja oybyë jäˈäyˈäjtën diˈib myëdäjtypy tuˈugë jäˈäy ets nwinmäˈäyëm wiˈix nbudëjkëm parë twinguwäˈägët ja amay jotmay.

10. ¿Ti xytyukniˈˈijxëm extëm jyënaˈanyë Job 6:2, 3?

¹⁰ (Käjpxë Job 6:2, 3). * Job yajpëtsëëm näˈätyë ääw ayuk diˈib kyaj pyaatyëty. Ok, kyupëjk ko të netyë ääw ayuk tjantsy yajpëtsëmy diˈib kyaj yˈoyëty (Job 42:6). Ets duˈun extëmë Job, mbäät tuˈugë jäˈäy diˈib yajkejxy yajnäjxypy amay jotmay dyajpëtsëëmyë ääw ayuk diˈib kyaj të tniwinmayë etsë net ok tmëkjawë. ¿Ti net nëjkx nduˈunëm? En lugäär nˈëbat ngäjpxpatëm,  nˈokpaˈˈayoˈowëm. Nˈokjamyajtsëm ko Jyobaa kyaj tjatsojky ets nituˈugë naxwinyëdë jäˈäy dyajkëx dyajnaxëdë ayoˈon jotmay. Pääty yajjaygyujkëp ko tuˈugë Dios mëduumbë dyajpëtsëmyë ääw ayuk diˈib kyaj pyaatyëty mä dyajnaxyë amay jotmay. Ets pën yajpëtsëëmbyë ääw ayuk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty parë mët ëtsäjtëm o parë mëdë Jyobaa, kyaj tiko ndukjotˈambëjkojëm etsë net nˈëbat ngäjpxpatëm (Prov. 19:11).

11. ¿Wiˈix mbäädë mëjjäˈäytyëjk tpanëjkxëdë yˈijxpajtënë Elihú?

¹¹ Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib yajkejxy yajnäjxypyë amay jotmay nan tsojkëp näˈäty yajmoˈoyëdë käjpxwijën (Gal. 6:1). Etsë mëjjäˈäytyëjk mbäät duˈun ttundë ko tpanëjkxëdët ja yˈijxpajtënë Elihú, diˈib myëdoowˈijt mëdë paˈˈayoˈowën wiˈixë Job myëtmaytyakë (Job 33:6, 7). Mä nety tkamoˈoynyëmë käjpxwijën, jawyiin yajxon tjaygyujkë ti netyë Job wyinmaapy. Mëjjäˈäytyëjk nan mbäät tpanëjkxëdë yˈijxpajtënë Elihú ko tmëdoowˈittët yajxon ja diˈib yajkëjxy yajnäjxypyë ayoˈon jotmay ets ko ttundëdë mëjääw parë tjaygyukëdët ja jotmay. Duˈuntsoo ko tmoˈoytyët ja käjpxwijën, mbäät nëjkx yˈajäˈt jyotjäˈtëty.

12. ¿Wiˈixë Noemí nyayjyäˈäwë ko yˈoˈky ja myëmëjjäˈäy ets nimajtsk ja myäänk?

¹² Noemí yëˈë tuˈugë toxytyëjk diˈib mëk tsyojkë Jyobaa. Per ko yˈoˈky ja myëmëjjäˈäy mët nimajtsk ja myäänk, ta nyayxyëëmooyë “Mará” diˈib yˈandijpy mëk moˈon mëk tujkën (Rut 1:3, 5, 20, notë, 21). Per niduˈuk ja xyakxy diˈib xyëwˈäjt Rut, kyaj jeˈeyë tyukpudëjkë tijatyë nety yajtëgoyˈajtypy, nanduˈunën jyotkujkmooyë mëdë ääw ayuk diˈib pëtsëëm mä jyot kyorasoon, anmääyë ko tsojkëp ets ko pudëkëyanëp (Rut 1:16, 17).

13. ¿Tiko tsyokyëty nbudëjkëmë nmëguˈukˈäjtëm diˈib të yˈooktë myëmëjjäˈäy o kyujëën kyudëjk?

¹³ Ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib mëët nˈëxpëjkëm yˈooky tyëgoyë jyamyëët, tsojkëp nbudëjkëm. Tuˈugë kasäädë jäˈäy mbäät nˈijxkijpxyëm mët majtskë kepy diˈib të yˈayoonmuky. Ko nyaxy ja xëëw jëmëjt, ta ja yˈääts tyikts nyaytyuktëjkënë. Per ko tuˈuk pyëdëˈëgët, ta jatuˈuk tyëˈëtsäˈäny. Nanduˈun jyaty ko yˈooky niduˈuk mä jäˈäy kyasäädëˈaty, mbäät mëk tjantsy jyawë etsë net jëmëjtˈam jyajknë ja jyäj jyëmuˈumën. Min nˈokˈijxëm wiˈix jyajtyë Paula * diˈib oˈk ajotkumonë myëmëjjäˈäy. Yëˈë jyënaˈany: “Tim tëgäjtsëtsë njukyˈäjtën, ets nnaytyuˈugëts nnayjyäˈäwë. Yëˈëts nyajtëgooy ja mas oybyëtsë nmëtnaymyaayëbë. Winëts ijty mëët nnimaytyaktäˈäy. Xypyuˈijt xypyuxoˈonëbëts ijty kots nnayjyawëty agujk jotkujk ets xypyudëjkëbëts kots nyajnaxyë amay jotmay. Jamëtsë nety ja nwinëë nyajtëtstäˈäy. Awäˈäts puwäˈätsëts nnayjyäˈäwë”.

14, 15. ¿Wiˈix mbäät njotkujkmoˈoyëm ja diˈib të kyuˈooky?

¹⁴ ¿Wiˈix mbäät njotkujkmoˈoyëm ja diˈib të kyuˈooky? Diˈib tim jawyiin mbäät nduˈunëm, yëˈë nmaytyakëm mët ja jäˈäy diˈib të yˈayoˈonbääty, oy nganijäˈäwëm wiˈix nˈanmäˈäyëm ets oy naa wiink nnayjyäˈäwëm. Paula yˈakjënäˈäny: “Njaygyujkëbëts ko kyaj pën oy nyayjyawëty tmaytyäˈägëdë oˈk tëgoˈoyën. Jyëjptsëˈk jyëjpjäˈäwëdëp ko dyajpëtsëmdëdë ääw ayuk diˈib mbäät tëgatsy yajnayjyawëty ja kuˈook. Perë tyäˈädë kyaj wyiˈixëty, diˈibën kyaj yˈoyëty, yëˈë ko ja jäˈäy kyaj të tˈëy tkajpxy”. Mbäät ja jäˈäy diˈib të kyuˈooky, kyaj ttimˈawixy ets ak piy ja ääw ayuk nyajtuˈunëm. Paula jyënaˈany: “Nmëjjäˈäwëts kots ja nmëtnaymyaayëbë jeˈeyë xyˈanëëmëdë ko mëk nanduˈun tjawëdë”.

¹⁵ William, diˈib naa näämnëm oˈkë kyudëjk, jyënaˈany: “Jantsy oyëts nnayjyawëty ko nmëguˈukˈäjtëm tnimaytyäˈäktë tijaty jyamyajtstëp mäts ja ngudëjk. Tyäˈädë yëˈëts xytyukˈijxp ko tsyojktë ets ko yajtsobattë. Ets kots  duˈun nmëdoy, xypyudëjkëbëts mëjwiin kajaa. Yˈääw yˈayukë nmëguˈukˈäjtëm mëjwiin kajaajëts xyjyotkujkmoˈoytyë, pes winë ääw winë jotëts ntsojkyë ngudëjk ets puwatsëtsë njukyˈäjtën ko yˈoˈky”. Bianca tnimaytyaˈaky: “Xyjotkujkmoobyëts ko nmëguˈukˈäjtëm nyuˈkxtäˈäktë mët ëjts ets kots xytyukwingugäjpxëdë tuˈuk majtskë tekstë. Xypyudëjkëbëts ko tnimaytyäˈäktë ja nmëmëjjäˈäyëts ets ko nmëdoowˈittë wiˈixëts nanduˈun nimaytyaˈaky”.

16. 1) ¿Tiko mbäät duˈunyëm nbudëjkëm pënaty të kyuˈooktë? 2) ¿Ti të nyajtuknipëjkëm extëm jyënaˈanyë Santya̱ˈa̱gʉ 1:27?

¹⁶ Duˈun extëmë Rut kyaj tmastuty ja Noemí, nanduˈun ëtsäjtëm, kyaj yˈoyëty nmastutëm pënaty të kyuˈooktë. Paula diˈib të yˈokˈyajmaytyakpë, jyënaˈany: “Ko nyäämˈookˈäjty ja nmëmëjjäˈäyëts, mayëtsë jäˈäy xypyudëjkëdë ets xyjotkujkmooytyë, per ko ja tiempë nyajxy, ta ojts tniwäˈkëndë ja tyuunk yˈayoˈon. Per ja njukyˈäjtënëts të nety tyim tëgatsy. Pääty, mëjwiin kajaa xypyudëjkëm ko jäˈäy tjaygyukëdë ko yajpudëkëyandëp poˈam axtë jëmëjtˈam ja diˈib të dyajtëgoyë jyiiky myëguˈuk”. Tuˈuk tuˈugë jäˈäy tëgatsyaty ets kyaj tuk nax jyeky ja jyäj jyëmuˈumën. Ta nääk diˈib këxëˈkp ko pojën jyawë të tˈijxwëˈëmy ja jyukyˈäjtën, perë wiinkpëty kyuˈayoˈowëdëp koogoo ttundë tijaty ijty tyuundëp mët ja jäˈäy diˈib të yˈooky. Nˈokˈyaˈijtëm winmäˈänyoty ko Jyobaa të xytyuknipëjkëm parë nˈijxˈijt nguentˈäjtëm pënaty të kyuˈooktë (käjpxë Santya̱ˈa̱gʉ 1:27).

17. ¿Tiko dyajtëgoyˈattë nbudëjkëm pënaty të yajmastuˈuttë?

¹⁷ Ja tuˈuk pëky diˈib nanduˈun xyyajmäˈäy xyyajtäjëm ets xyyajmoˈon xyyajtujkëm, yëˈë ko  tuˈugë kasäädë jäˈäy tmastuˈuty ja jyamyëët. Extëm nˈokpëjtakëmë Joyce, diˈibë myëmëjjäˈäy nikakë ko ojts nyijkxy mëdë wiink toxytyëjk. Yëˈë jyënaˈany: “Kots ojts nyaˈˈajääywyaˈkxy, mas niˈigyëts njäˈäwë ets kyaj dyuˈunëty koxyëp yˈoˈky ja nmëmëjjäˈäyëts. Pes koxyëp yaˈoˈkë tuˈugë päˈäm o jam muum yˈayoˈonbaty, kyajxyëp yëˈë ttuknibëjtakë. Per kots xymyastuty, yëˈë diˈib tyukniwinmäˈäyë. Duˈunëts njäˈäwë extëmxyëpts nyajjäämdeeny nyajnaxteeny”.

18. ¿Ti mbäät nduˈunëm parë nbudëjkëm pënaty të wyëˈëmdë naytyuˈuk?

¹⁸ Kyaj tyim tsokyëty nbudëjkëm mëjwiin kajaa pënaty të wyëˈëmdë naytyuˈuk parë ndukˈijxëm ko ntsojkëm. Tyamën mä mas niˈigyë dyajtëgoyˈattë oybyë myëtnaymyaayëbë (Prov. 17:17). ¿Wiˈix mbäät ndukˈijxëm ko nmëtnaymyaayëbëˈäjtëm? Ko nwoˈowgojëm kaabyë, ko njuˈtëmë tiempë tuk ratë parë mëët nˈijt nxoˈonëm o ko mëët nëjkxëm ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë. Nan mbäät näˈäganäˈäty nwoˈowëm mä nDiosˈawdäjtëm tuk familyë. Pën nduˈunëm duˈun, ta nyajxondäˈägäˈänëmë Jyobaa, diˈib yajpatp wingon mä pënaty “tsayutpëmë kyorasoon myëdäjtypy” ets diˈib kyuwaampy ja kuˈookytyoxytyëjk (Sal. 34:18; 68:5).

19. Extëm jyënaˈanyë 1 Peedrʉ 3:8, ¿ti diˈib nduknibëjtakëm ndunäˈänëm?

¹⁹ Tim tsojkë Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën yˈanaˈamtsondäˈägäˈäny yä Naxwiiny. Ets ja mä njäˈäytyëgoyäˈänënë tukëˈëyë moˈon tujkën diˈib tyam nmëgëjx nmënäjxëm. Njantsy tsyojkënyëˈäjtëm jyäˈtëdë tadë tiempë mä “tukëˈëyë diˈib të yˈity kyaj nyekyyajjamyatsäˈäny, kyaj nyekymyinäˈäny mä jot korasoon” (Is. 65:16, 17). Per myentrës jyaˈtyë tyäˈädë tiempë, nˈoknaybyudëjkëm nixim niyam ets nˈokˈyajnigëxëˈkëm mëdë ääw ayuk ets mët tijaty nduˈunëm ko ntsojkëm niˈamukë nmëguˈukˈäjtëm diˈib mëët nˈëxpëjkëm (käjpxë 1 Peedrʉ 3:8).