MÄ JËMËJT 1970, tuk grupë arqueólogos ojts tpäättë tuˈugë nekyxyaatsy diˈibë nety të nyitoy mä tuˈugë käjpn jap Ein Gedi (Israel), wingon mä ja mejnybyäˈä diˈib mä mar Muerto. Jap tpattë myentrësë nety tpadäjtë tijaty mä tuˈugë sinagoogë diˈib nitooy ko kyutëgooyë tyäˈädë käjpn, waˈan jyaajëty mä ttukˈyoˈoyë jëmëjt 500 axtë 550 mä të myiinë Jesus. Tyäˈädë nekyxyaatsy të nety wyindëgooytyaaynyë ets tsip parë yajkäjpxët, pes kyaj nety mbäät yajxäˈtswaˈkxy mët ko mäˈtäˈäyäämp. Per ¿wiˈixë net të yajnijawë tijaty myëmiimpy? Mët ko dyajnäjxtë tyäˈädë nekyxyaatsy mä tuˈugë aparatë mä mbäät yajtukˈijxnäjxtäˈäy ets ta net dyajpëtsëëmdë mä tuˈugë komputadoorë parë tˈijxtë ti jap myëmiimpy.

Extëm jap ojts pyëtsëmy, ta yaˈijxy ko yëˈëdëmë nety tekstë diˈib mä Biiblyë. Ets ja diˈib ojts tyooywyëˈëmë, yëˈë nety myëmiimpy tuˈuk majtskë bersikulo mä yajnimaytyaktsoonyë Levítico. Myëmiimbyë nety ja Tetragrámaton, ja taxkpë letrë extëm yajjäˈäyë Diosë xyëëw mä ayuk ebreo. Waˈan jaa yajjääy mä jëmëjt 50 axtë 400 mä nety të myinyë Jesus. Pääty njënäˈänëm ko yëˈë diˈib mas tëëyëp yajjääyë tyäˈädë nekyxyaatsy diˈib mä ayuk ebreo ets kyaj dyuˈunëty ja Rollos del mar Muerto diˈib yajpat Qumrán. Gil Zohar duˈun tkujäˈäyë mä tuˈugë perioodikë: “Axtë ko të yajkajpxy ja nekyxyaatsy diˈib yajpat Ein Gedi diˈib miimp mä Levítico, ja nyajxy naa tuk mil jëmëjtën mä yajjääyë Rollos del mar Muerto (yajjääy mä tyëgoyˈaty naa mëgoˈpx jëmëjtën parë myinëdë Jesus) parë yajjääyë Códice de Alepo (naa ja mä jëmëjt 930 mä të myiinë Jesus)” (The Jerusalem Post). Pënaty nyiˈëxpëjkëdëbë tyäˈädë, jyënäˈändë ko ja nekyxyaatsy diˈib të yajnijawë ti myaytyakypy, yëˈë xytyukˈijxëm ko extëm myiny mä ja Torá *, “kyaj ojts twijtsmäˈättë pënaty jyaaynyäjxtë, oy jyaaytyëgooytyë ets oy të jyanäjxnë kanäk mil jëmëjt”.