1. ¿Wiˈixë nety njukyˈäjtëm mä kyajnëm nˈëxpëjkëmë Biiblyë?

 MÄ NETY xykyaˈëxpëkynyëmë Biiblyë mëdë testiigëty, ¿wiˈixë nety mjukyˈaty? Ta nimay mëdiˈibë kyaj tim tjamyatsäˈändë wiˈix të jyukyˈattë. Yëˈë ijty nduˈunëm mëdiˈibë tyuundëbë naxwinyëdë jäˈäy ets yëˈë nˈaxëkˈijxëm mëdiˈibë yˈaxëkˈijxtëp. Ko ijty duˈun njukyˈäjtëm, kyaj ti nˈëwxijt njëjpˈijxëm ets kyaj nety nˈixyˈäjtëmë Dios (Éfes. 2:12). Per tyam, të tyëgatsyë jukyˈäjtën mët ko nˈëxpëjkëmë Biiblyë.

2. ¿Tijaty mnijäˈäwë ko niˈigyë mˈakˈëxpëjkˈadëtsy?

² Ko xyˈëxpëjkˈadëtsyë Biiblyë, ta xynyijäˈäwë ko tam tuˈugë mDeetyë tsäjpotmëdë mëdiˈibë mëk mtsojkëp. Ets xyjyaygyujkë ko pën myajxondäˈägaambyë Jyobaa ets pën myajpäädäämp mä nyax kyäjpn, tsojkëbë nety xyajtëgatsëdë mjukyˈäjtën ets xymyëmëdowëdë Diosë yˈanaˈamën (Éfes. 5:3-5).

3. 1) Extëm jyënaˈanyë Kolosʉ 3:9, 10, ¿ti Jyobaa tsyojkypy ets nduˈunëm? 2) ¿Wiˈix xypyudëkëyäˈänëmë yäˈädë artikulo?

³ Jyobaa yëˈë të xyajkojëm ets yëˈë mëdiˈibë nDeetyˈäjtëm, pääty myëdäjtypyë madakën parë xyˈanmäˈäyëm wiˈixën mbäät njäˈäyˈäjtëm. Ets pënaty nëbatandëp, yaˈˈanmääytyëp parë tmastuˈuttët ja jyeky jyukyˈäjtën ets tijaty të ttundë * (käjpxë Kolosʉ 3:9, 10). ¿Mduknibëjktakëp mnëbatäˈäny? Pën duˈun, yäˈädë artikulo mbudëkëyanëp mä yaˈˈatsoowëmbitäˈänyë tëgëëkpë yajtëˈëwën: ¿tidën yˈandijpy ja jeky jukyˈäjtën?, ¿tiko Jyobaa xyˈanmäˈäyëm parë nnayajtëgäjtsëm? ets ¿wiˈix mbäät nduˈunëm? Pën të nnëbajtënë, yäˈädë artikulo xypyudëkëyäˈänëm ets kyaj jatëgok nnijëmbijtëm ja jukyˈäjtën mëdiˈibë të nmastutëm.

4. ¿Tijaty tyuumpy ja jäˈäy mëdiˈibë kyajnëm tmastuˈuty ja jyeky jyukyˈäjtën?

⁴ ¿Ti tyuumbyë jäˈäy mëdiˈibë kyajnëm tmastuˈuty ja jyeky jyukyˈäjtën? Yëˈë jeˈeyë wyinmaapy ets tyuumpy tijaty ja nyiniˈkx kyëbäjk tsyojkypy. Waˈan pojën jyotˈambëky, këˈëm tijaty nyaytyukmëtsokyëty, kyaj ti tkuˈëw tkukäjpxë ets mëj këjxm jyaˈayˈaty. Waˈan tjantsy yˈixäˈänyë pornografía etsë pelikula mä jäˈäy axëëk yˈit tsyëënëdë o mä jäˈäy nyaytsyiik nyaygyoxëdë. Per seguurë ko myëdäjtypy nanduˈun ja oybyë jäˈäyˈäjtën, axtë waˈan axëëk nyayjyawëty extëm yˈëy kyajpxy o tijaty ttuny, ets waˈan dyajtëgoyˈaty parë pën pyudëkëdët ets dyajtëgatsët ja jyukyˈäjtën (Gal. 5:19-21; 2 Tim. 3:2-5).

5. ¿Mbäädëdaa nyajtëgäjtsëm ja jukyˈäjtën? Oknimaytyäˈäk (Hechos 3:19, TNM).

⁵ Kom pokyjyaˈay nyajpatëm, pääty xëmë myiny mä jot winmäˈäny mëdiˈibë kyaj yˈoyëty ets tyëkë mä jot korasoon ja axëëkpë tsojkën. Mbäät näˈäty ti nduˈunëm o wiˈix njënäˈänëm mëdiˈibë net ok nmëkjäˈäwëm (Jer. 17:9; Sant. 3:2). Per ko nety të nyajtëgäjtsënë jukyˈäjtën, kyaj xyˈokmëmadakënë tijaty ja niniˈkx këbäjk tsyojkypy ets mbäädë net tëgatsy nyaˈixyˈäjtëm ko nyajnigëxëˈkëm ja oybyë jäˈäyˈäjtën (Is. 55:7; käjpxë Hechos 3:19, TNM). *

6. ¿Tiko Jyobaa xyˈanmäˈäyëm nyajpëtsëˈëmëm mä jot winmäˈäny mëdiˈibë kyaj yˈoyëty ets kyaj nekytyuˈunëm tijaty të nmastutëm?

⁶ Jyobaa mëk xytsyojkëm ets xytyukmëtsojkëm parë oy njukyˈäjtëm, pääty xyˈanmäˈäyëm nyajpëtsëˈëmëm mä jot winmäˈäny mëdiˈibë kyaj yˈoyëty ets kyaj nekytyuˈunëm mëdiˈibë të nmastutëm (Is. 48:17, 18). Pën nnaytyukmëmadakëm ja axëëkpë tsojkën, këˈëm nnayˈaxëktunäˈänëm ets nanduˈun nˈaxëktunäˈänëm ja nmëguˈukˈäjtëm, etsë Jyobaa kyaj ttsoky parë duˈun njäjt ngëbajtëm.

7. Extëm jyënaˈanyë Romanos 12:1, 2, ¿ti tsojkëp nduˈunëm niduˈuk niduˈuk?

⁷ Waˈan näägë jëëky mëguˈuk o mëtnaymyaayëbë xynyëxik xytyukxikëm ko nyajtëgäjtsëm ja jukyˈäjtën (1 Peed. 4:3, 4). Ets waˈan xyˈanmäˈäyëm ko këˈëm mbäät nwinˈijxëm wiˈix njukyˈatäˈänëm ets ko kyaj tiko pën xytyimˈanmäˈäyëm wiˈix tijaty nduˈunëm. Pënaty kyaj tkupëktë Diosë yˈanaˈamën, wyinmaytyë ko awäˈätstum yajpäättë, per kyaj dyuˈunëty, yëˈë Satanásë jyaˈay  këˈamˈäjtëdëp (käjpxë Romanos 12:1, 2, TNM). * Tsojkëp niduˈuk niduˈuk nwinˈijxëm ti ndunäˈänëm: nasˈixëyäˈänëm parë xykyëˈamˈäjtëmë Satanásë jyaˈay o nyajtëgatsäˈänëm ja jukyˈäjtën parë Jyobaa niˈigyë xyaˈoˈoyëˈadëtsëm ets mas oy njäˈäyˈäjtëm këdiinëm extëm tyam (Is. 64:8).

8. ¿Ti mbudëkëyanëp parë xyajpëtsëmët mä mjot mwinmäˈäny mëdiˈibë kyaj yˈoyëty ets parë kyaj xynyekytyunët mëdiˈibë të xymyastuˈuty?

⁸ Jyobaa nyijäˈäwëp ko tsiptäˈägäämp ets ko naxäämbë tiempë parë nyajpëtsëˈëmëm mä jot winmäˈäny mëdiˈibë kyaj yˈoyëty ets parë kyaj nekytyuˈunëm tijaty të nmastutëm (Sal. 103:13, 14). Jyobaa, yëˈë xymyoˈoyäˈänëmë wijyˈäjtën etsë jot mëjääw parë mbäät nyajtëgäjtsëm ja jukyˈäjtën, ets duˈun ttunäˈäny, mët yëˈëgyëjxmë yˈAyuk, ja myëjääw ets ja nyax kyäjpn. Seguurë ko mijts të xyˈixy wiˈixë Jyobaa kujk mbudëkëty. Minë net nˈokˈijxëm ti mbäät xytyuny parë xyajtëgäjtsˈadëˈëtsëdë mjukyˈäjtën ets mnëbatët.

9. ¿Wiˈix mbäädë Diosë yˈAyuk mbudëkëty?

⁹ Yajtunë Biiblyë ets xyˈixët wiˈix mjukyˈaty. Diosë yˈAyuk yaˈijxkijpxyë mët tuˈugë ijxn, mbäät mbudëkëty parë xyˈixët wiˈix mwinmay, wiˈix mgajpxy mmaytyaˈaky ets wiˈix tijaty xytyuny (Sant. 1:22-25). Mbudëkëyanëp ja mëdiˈibë myaˈëxpëjkëp ets ja nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë jeky kujk Diosmëduunëdë. ¿Wiˈix? Yëˈë yajtunandëbë Biiblyë parë xyˈixët tijaty oy mduumpy ets tijaty kyaj. Mbudëkëyanëdëp nanduˈun ets xyˈëxtäˈäyët ja käjpxwijën mëdiˈibë yajpatp mä Biiblyë, mbäät mbudëkëty ets xymyastuˈudët ja axëëkpë mjukyˈäjtën. Jyobaa xëmë mbudëkëyaˈanyëty mët ko niˈigyë tnijawë ti japˈäjtp mä mjot mgorasoon (Prov. 14:10; 15:11). Pääty, mmënuˈkxtäˈäk xëmë ets ëxpëkë Biiblyë bom bom.

10. ¿Ti mdukniˈˈijxëp extëm yajmaytyaˈagyë Elie?

¹⁰ It seguurë ko Jyobaa yˈanaˈamën yëˈë mëdiˈibë mas oy. Tijatyë Jyobaa xytyukˈanaˈamëm yëˈë parë këˈëm ndukˈoyˈäjtëm. ¿Wiˈix ttukˈoyˈattë pënaty myëmëdoowdëbë Jyobaa yˈanaˈamën? Nayajtsobatëdëp, kyaj nanëgoobë jyukyˈattë ets agujk jotkujkën jyantsy yajpäättë (Sal. 19:7-11). Per pënaty kyaj tmëmëdowdë Diosë yˈanaˈamën ets ttundë ti ja nyiniˈkx kyëbäjk tsyojkypy, mëjwiin kajaa tkuˈayowëdë. Min nˈokˈijxëm ti tuun jäjtëp ko kyayajmëmëdoyë Diosë yˈanaˈamën. Elie jyënaˈany ko tyääk tyeety Diosmëduundëbë nety ko yaˈkpëtsëëmy, per yëˈë, ta tpatyë axëëkpë myëtnaymyaayëbë. Ta tjëˈxtsondakyë droogë, axëëgë jyukyˈäjtën ojts dyajnëjkxy ets ojts tyëjkënë maˈtspë. Elie jyënaˈany ko niˈigyë ojts jyëmbijnë mëk awäˈän ets tˈëxtääynyë jëën tsip. Yëˈë tnimaytyaˈaky: “Ak yëˈëts nduun mëdiˈibë nety kyaj mbäät ttuny tuˈugë Diosmëduumbë”. Perë Elie duˈunyëmë nety tjamyetsy tijatyë tyääk tyeety tukniˈˈijxëdë ko myutskˈäjty. Pääty ko tiempë nyajxy, ta jatëgok tˈëxpëjktsondakyë Biiblyë. Tyuunë mëjääw parë tmastuty ja bisyë mëdiˈibë nety myëdäjtypy, ets ja nyëbejty mä jëmëjt 2000. ¿Wiˈix ttukˈoyˈaty ko tmëmëdoyë Diosë yˈanaˈamën? Yëˈë jyënaˈany: “Agujk jotkujkëts nnayjyawëty ets wäˈätsëtsë njot nwinmäˈäny njawë Dios windum”. * Extëm nˈijxëm, mëjwiin kajaa nyayˈaxëktunëdë pënaty kyaj tmëmëdowdë Diosë yˈanaˈamën. Perë Jyobaa pyudëkëyaampy pënaty yajtëgatsandëbë jyukyˈäjtën.

11. ¿Tijatyë Jyobaa yˈaxëkˈijxypy?

¹¹ Axëkˈix mëdiˈibë Jyobaa yˈaxëkˈijxypy (Sal. 97:10). Biiblyë jyënaˈany ko Jyobaa yˈaxëkˈijxypyë  “wiin mëdiˈibë mëj këjxmëp, tuˈugë yaˈan mëdiˈibë andakp, etsë ääw këˈë mëdiˈibë yajpëyëˈkypy ja nyëë nyeˈpyny mëdiˈibë kyaj ti të ttuundëgoy” (Prov. 6:16, 17). Nanduˈun jyënaˈany ko “Jyobaa mëk tˈaxëkˈixyë axëkjäˈäy mëdiˈibë yˈëxtaabyë jëën tsip ets winˈëˈëmp winxäjp” (Sal. 5:6). Jyobaa mëk tˈaxëkˈixy ko duˈunë jäˈäy yˈadëˈëtstë. Ja tiempë mä Noé jyukyˈajty, kutëgooytyë jäˈäy mët ko të nety ja Naxwinyëdë dyajtuktuktë mëdë axëkˈäjtën (Gén. 6:13). Ja tuk pëky mëdiˈibë Jyobaa yˈaxëkˈijxypy, yëˈë mëdiˈibë ojts tnigajpxy ja kugajpxy Malaquías ko jäˈäy twinˈëëny twinxäjy ja kyudëjk o ja myëmëjjäˈäy jeˈeyë parë mëët yaˈˈajääywyäˈkxët. Dios kyaj tkupëky pënaty duˈun adëtsp oy jyamëdunyëty ets seguurë ko tkuentëwitsäˈäny (Mal. 2:13-16; Eb. 13:4).

12. ¿Ti yˈandijpy nˈëxtijëm ja axëëkpë?

¹² Jyobaa xyˈanmäˈäyëm: “Ëxtijtë ja axëëkpë” (Rom. 12:9). Ko ti nˈëxtijëm, yëˈë duˈun ko kyaj ndimykyupëjkëm. Nˈokwinmäˈäyëm wiˈix nnayjyawëyäˈänëm ko nyajmoˈoyëmë jeˈxy pëky mëdiˈibë të wyindëgooynyë o pyutstääynyë. Tim ëëtsäˈänëm jantsy jeˈeyë nˈijxëm. Pes nanduˈunën mbäät nnayjyäˈäwëm ko nwinmäˈäyëm ndunäˈänëm mëdiˈibë nnijäˈäwëm ko Jyobaa yˈaxëkˈijxypy.

13. ¿Tiko tsyokyëty nguentëˈäjtëm ja jot winmäˈäny?

¹³ Kuentëˈat tijaty mwinmaapy. Tijaty japˈäjtp mä jot winmäˈäny, ja nyigëxëˈëky mä wiˈix tijaty nduˈunëm. Päätyë Jesus jyënany ko tsojkëp nyajpëtsëˈëmëm mä jot winmäˈäny mëdiˈibë mbäät xyajpokytyuˈunëm mëjwiin kajaa (Mat. 5:21, 22, 28, 29). ¿Këdii ndunäˈänëm tijatyë Jyobaa tyukjotkëdakypy? Pääty, jëjpˈam ets netyë njëjpkudijëm ja axëëkpë jot winmäˈäny mëdiˈibë xytyukmiˈinëm.

14. ¿Ti yajnigëxëˈkypy extëm nˈëˈëw ngäjpxëm, ets ti näˈäty mbäät nnayajtëˈëwëm?

¹⁴ Kuentëˈatë mˈääw mˈayuk. Jesus jyënany: “Diˈibë pëtsëëmp ääj̱oty, yëˈë dëˈën miimp jodoty winmäˈänyoty” (Mat. 15:18). Duˈunë duˈun, extëm ngäjpx nmaytyakëm ja nyigëxëˈëky ti nmëdäjtëm jodoty nwinmäˈänyoty. Pääty, oy ko nnayajtëˈëwëm: “¿Xëmëts nnigajpxyë tëyˈäjtën oyëts wiˈix ndimykyujat ndimykyukëbatët? Pën tëts nbëjknë, ¿nnaygyuentëˈäjtëbëts parëts kyaj nwinˈity nwinxonyë wiink jäˈäy? ¿Yëˈëts xëmë ngajpxy nmaytyakypy ko jäˈäy axëëk yˈit tsyëënëdë? ¿Tsuj yajxonëts nˈatsoy kots pën xyajjotˈambëky?”. Juudë tiempë parë xywyinmayët tijaty yä yajtëëpy. Ja ääw ayuk mbäät yaˈijxkijpxyë mëdë atsiˈit. Pën nˈatsiˈtutëm mbäät pojënë ja wit njaˈanëm.  Nanduˈunën jyaty mëdë ääw ayuk, mbäät kyaj xytsyiptakxëm nyajtëgäjtsëmë jukyˈäjtën pën kyaj nˈaxëkˈëˈëw nˈaxëkkäjpxëm, pën kyaj nekyyajtuˈunëmë ayukë mëkatypyë mëdiˈibë yajtsayujtp ets pën kyaj nwinˈëˈën nwinxäjëm.

15. ¿Ti yˈandijpy ngëxwojpëm ja jeky jukyˈäjtën kepykyëjxy?

¹⁵ Yajtëgats ja mjukyˈäjtën. Apostëlë Pablo pyëjktak tuˈugë ijxpajtën mëdiˈibë xytyukˈijxëm ko jëjpˈam nyajtëgäjtsëm ja jukyˈäjtën. Jyënany ko tsojkëp ngëxwojpëm ja jeky jukyˈäjtënë kepykyëjxy mä Jesus yˈoˈky tyëgooy (Rom. 6:6, TNM). Jesus kyupëjk yajkëxwopët kepykyëjxy mët ko yëˈë nety tsyojkypy parë Jyobaa kyupëkëdët. Nanduˈunën ëtsäjtëm, pën ntsojkëm etsë Jyobaa xykyupëjkëm, jëjpˈam ets nyajtëgäjtsëmë jäˈäyˈäjtën ets kyaj nekytyuˈunëm tijatyë Jyobaa kyaj ttukjotkëdaˈaky. Pën nduˈunëm duˈun, ta nmëdatäˈänëm wäˈätsë jot winmäˈäny ets nëjkxëp nbatëm ja jukyˈäjtën mëdiˈibë itäämp winë xëëw winë tiempë (Fwank 17:3; 1 Peed. 3:21). Nˈokjamyajtsëm ko Jyobaa të dyajnaxkëdaˈagyë yˈanaˈamën wiˈix mbäät tijaty nduˈunëm ets kyaj dyajtëgatsäˈäny jeˈeyë parë xyajjotkujkˈäjtëm. Ëtsäjtëmën mbäät nnayyajtëgäjtsëm ets njukyˈäjtëm extëmë Jyobaa tniˈanaˈamë (Is. 1:16-18; 55:9).

16. ¿Tiko tsyokyëty duˈunyëm xytyunëdë mëjääw parë kyaj mnaytyukmëmadäˈägëdët ja axëëkpë tsojkën?

¹⁶ Duˈunyëm tunë mmëjääw ets xyjyëjpkudijët ja axëëkpë tsojkën. Oyë nety të mjanëbajnë, tsojkëp duˈunyëm xyjyëjpkudijët ja axëëkpë tsojkën. Extëm nˈokpëjktakëm, Maurício desde mutsknëm yëˈë nety yˈoyˈijxypyë myëëyaˈayˈënäˈk. Ko tiempë nyajxy, ta tˈixyˈajtyë Testiigëty ets tyëjkë ëxpëjkpë. Ta dyajtëgäjtsyë jyukyˈäjtën ets ja nyëbejty 2002. Oy kanäk jëmëjt kujk tjamëdunyë Jyobaa, yëˈë jyënaˈany: “Nduumbyëtsë mëjääw parëts kyaj nnaytyukmëmadaˈagyëty kots xyjyatuktëkë axëëkpë tsojkën”. Maurício duˈunyëm ttunyë mëjääw, pes yˈakjënäˈäny: “Agujk jotkujkëts nnayjyawëty kots kyaj nnaytyukmëmadaˈagyëty ja axëëkpë tsojkën etsë Jyobaa agujk jotkujk nanduˈun nyayjyawëty”. *

17. ¿Ti të mbudëkëty extëm yajnimaytyaˈagyë Nabiha?

¹⁷ Këdii këˈëm mnaytyukˈijxpetyëty, waˈanë Jyobaa mbudëkëty mët yëˈëgyëjxmë myëjääw (Gal. 5:22; Filip. 4:6). Tsojkëp xytyunëdë mëjääw parë xyajtëgatsëdë mjukyˈäjtën ets kyaj mnekyjyukyˈatët extëm ijty. Min nˈokˈijxëm wiˈix jyajty tuˈugë toxytyëjk mëdiˈibë xëwˈäjtp Nabiha. Ko netyë jyëmëjt tëdujk, ta tyeety nyikakë.  Yëˈë jyënaˈany: “Mëkëts njäˈäwë kots ja ndeety xynyikeky”. Ko ojts yaˈknë, ta niˈigyë ojts jyaˈayˈäjnë awäˈän ets kyaj mbäät pën wiˈix nyekyˈanëˈëmxëty. Ta ojts ttoˈknë droogë, yajtsuum yajmäjts ets kanäk jëmëjt yˈijty pujxndëgoty. Jap pujxndëgoty, ta nyimiinëdë Testiigëty ets ta mëët tˈëxpëjktsondakyë Biiblyë. Nabiha, mëjwiin kajaa dyajtëgatsyë jyukyˈäjtën. Yëˈë jyënaˈany: “Tam mëdiˈibëts kyaj ojts xytsyiptakxëty nmastuˈudët, perë juˈuky nëgooyëts ojts xytsyiptakxënë nmastuˈudët”. Naa tuk jëmëjtën nyajxy parë tmastuty. ¿Ti pudëjkë? Yëˈë jyënaˈany: “Yëˈëts xypyudëjkë kots xëmë nmënuˈkxtakyë Jyobaa parëts nmastutääy ja bisyë”. Ets ta yˈakjënäˈäny: “Ijtpëts seguurë ko pën tëts nyajtëgatsyë njukyˈäjtën parëts agujk jotkujkë Jyobaa nyajnayjyawëty, mbäät duˈun ttuny oytyim pënëty”. *

18. Extëm jyënaˈanyë 1 Korintʉ 6:9-11, ¿wiˈix nimayë Dios mëduumbëty të dyajtëgatstë jyukyˈäjtën?

¹⁸ Mä primer siiglë, tamë nety näägë yetyëjk etsë toxytyëjk mëdiˈibë Jyobaa winˈijxëdë parë yˈanaˈamdët mëdë Jesus oyë nety axëëk të jyukyˈattë. Extëm nˈokpëjktakëm, tamë nety mëdiˈibë të myaatstë, mëdiˈibë të tmëttsëënëdë kanäägë toxytyëjk o yetyëjk, ets mëdiˈibë të tsyëënëdë ak yetyëjk o ak toxytyëjk. Per yajtëgäjtstë jyukyˈäjtën mët ko pyudëjkëdë ja Diosë myëjääw (käjpxë 1 Korintʉ 6:9-11). Tyam, miyonkˈamë jäˈäy nanduˈun të dyajtëgatstë jyukyˈäjtën mët ko tˈëxpëktë Biiblyë. * Ets të tmastuˈuttë tijatyë nety tyuunkˈäjttëp oy nuˈun të tsyiptakxëdë. Yäˈädë yëˈë mdukˈijxëp ko mijts mbäät nanduˈun xyajtëgatsyë mjukyˈäjtën ets xymyastuˈuty tijaty kyaj yˈoyëty parë mbäät mnëbety.

19. ¿Ti yajnimaytyäˈägäämp mä jatuˈukpë artikulo?

¹⁹ Pënaty nëbatandëp, kyaj jeˈeyë tsyokyëty dyajtëgatstëdë jyukyˈäjtën, tsojkëbë net dyajtsondäˈäktët ja jembyë jyukyˈäjtën. Mä jatuˈukpë artikulo nˈixäˈänëm wiˈix mbäät ttundë ets wiˈix mbäät pyudëkëdë ja myëguˈuktëjk.