NJAMYEJTSYPYËTS kots tëgok nduˈukmujktë Brookings (Dakota del Sur, Estados Unidos). Të nety tyëjkënë xux poˈo, jantsy tëtyky etsëts jantsy tsyëyuytyë mätsë nety jam nadanëdë tuˈugë nëëdankë diˈib ujts mëdë tëts nëë. ¿Tikotsë nety jam nyajpäättë? Minëts nˈoknimaytyaˈaky.

Nmaxuˈunkˈäjtyëts 7 äämbë marsë 1936. Nimäjtaxkëts ndukaˈaxˈattë ets ëjts diˈib mas mutsk. Jamëtsë nety ntsëënëdë mä tuˈugë rantsyë diˈib wëˈëmp Dakota del Sur. Jëjpˈamë nety tijatyëtsë nfamilyë jam tyuundëp, per kyaj mëj tˈyajnäjxtë, pes Testiigëtsë netyë ndääk ndeety, ja nyëbajttë 1934. Të netyë Jyobaa ttukkëdëkëdë jyukyˈäjtën ets yëˈë nety jëjpˈam pyëjtakëdëbë tyuunk. Ndeetyëts ja txëwˈäjty Clarence. Ets yëˈë diˈib tuun siervo de compañía (diˈib tyam yajtijp mëjjäˈäy diˈib tijaty tyukniwijtsëp mä mëjjäˈäytyëjk), ets ok, ta nanduˈun tyuunyëtsë ntsëgum Alfred mätsë nety nduˈukmuktë jap Conde (Dakota del Sur).

Nfamilyëts xëmë ijty nyëjkxtë reunyonk ets käjpxwäˈkxpë tëjkmdëjkm parë ttukmëtmaytyäˈäktë jäˈäy ti oyˈäjtënë yˈawäˈänëbë Biiblyë. Diˈibëts xypyudëjkëdë parëts ntsoktëdë Jyobaa, yëˈëtsë ndääk ndeetyë yˈijxpajtën ets kots xyyaˈëxpëjktë. Kots näjxtë publikadoor mëdëtsë nmëgaˈax Dorothy, jatsë netyë njëmëjtëty tëdujk. Ets 1943, jats nyajkujäˈäyë mä Escuela del Ministerio Teocrático, diˈibë nety näämnëm të tsyondaˈaky.

Xëmëts ijty jëjpˈam nbëjtäˈäktë asamblee, njamyejtsypyëts diˈib tëgok tuunë 1949 jap Sioux Falls (Dakota del Sur). Japë nmëguˈukˈäjtëm Grant Suiter, tˈyajnäjxy tuˈugë diskursë diˈib xyëwˈäjtypy: “¡Të ja tiempë  kyuxuˈutsë, kyaj dyuˈunëty extëm mwinmay!”. Ta jyënany ko niˈamukë pënaty të nyëbajnëdë, tsojkëp tˈyajtundëdë jyukyˈäjtën parë tkäjpxwäˈkxtët ja Diosë Kyutujkën. Ko nyajxyë tyäˈädë asamblee, tats nnaytyukkëdëjkë Jyobaa. Ets ko tpaty jatuˈugë asamblee, tats nnëbejty 12 äämbë nobiembrë 1949 jap Brookings. Extëmëts të nmaytyaktsoony, jantsy xujxpë nety ets nimäjtaxkëtsë nety nnëbatäˈändë mä ja nëëdankë diˈib pujxn.

Tats nduknibëjtakë ndunäˈäny prekursoor, jats nyajtsondaky 1 äämbë eneerë 1952, kotsë netyë njëmëjt 15. Biiblyë jyënaˈany: “Diˈib näjx tëjkëp mëdë kuwijypyë nanduˈun jyëmbitäˈäny kuwijy”. Mätsë nfamilyë tamë nety nimay diˈib wijˈyëty, diˈibëts xymyëjääwmooytyë parëts ndunët prekursoor (Proverbios 13:20). Xëmëts ijty nëjkxy käjpxwäˈkxpë mëdëtsë ntsëgum Julius, diˈibë jyëmëjt 60. Jantsy nëjkxandëbëts ijty käjpxwäˈkxpë, oyëtsë nety kajaa nmutskëty. Mëjwiin kajaats tijaty xytyukniˈˈijxë. Ko waanë yˈijty, ta Dorothy nanduˈun tyëjkë tuumbë prekursoora.

Kots nmutskˈäjty, xëmëts ijtyë ndääk ndeety tˈyajjäjtäˈäktë sirkuitë. Tuˈugë sirkuitë diˈibëts kajaa xypyudëjkë, yëˈë Jesse mëdë kyudëjk Lynn Cantwell. Mëjwiin kajaats xypyudëjkëdë ets nanduˈunëtsë netyë nxëëw ndiempë nyajtunäˈäny mä Jyobaa tyuunk extëm yëˈëty ets ndunäˈänyëts prekursoor. Ko ijty naa wingon tkuˈixëdë tuˈugë tuˈukmujkën, tats xywyowdë parëts nëjkx mëët ngäjpxwäˈkxtë. Jantsy oyëts ijty nnayjawëty kots mëët nyajpäättë.

Ok, yëˈëts nsirkuitëˈäjttë Bud Miller mëdë kyudëjk Joan. Jatsë netyë njëmëjt 18 ets tëtsë nety nyajmëjwoy parëts nsoldäädëˈatët. Ko ja jäˈäy tˈijxtë tits xytyuktunandëp, yëˈëts xytyuknipëjktë tuˈugë tuunk diˈibëts ëjts njaygyujkë ko kyaj yˈoyëty nduˈunëm: nduktëjk ndukwäˈkëmë politikë extëmë Jesus jyënany, pes diˈibëtsë nety ndunaampy, yëˈëts ngäjpxwäˈkxäˈänyë Diosë kyutujkën (Fwank 15:19). Tats nˈamdooy nbëjktsooy ja jäˈäyëty parëts xyyajnaxtët extëm diˈib tuump mä relijyonk.

Jantsy jotkujkëts nnayjäˈäwë kots xyˈanmääy ja sirkuitë xyjamyëdatäˈäny mäts nëjkx  naynyikäjpxtuˈudäˈänyëty, këjxnëbë nety ja jëmëjt 1954. Tyäˈädë sirkuitë kyaj nety wyintsoytyuˈunëty ets kyaj pën ttsëˈëgë. Nan nyijäˈäwëbë nety yajxonë Biiblyë. Xyjotmëkmooyëts kots ojts xyjamyëdaty. ¿Wiˈix wyimbëtsëëmy? Kyupëjktë ja jäˈäyëty extëmtsë nety të nˈamdoy nbëjktsoy ets ojtsëts xyyajnaxtë kots nduny mä relijyonk. Duˈuntsoo, mbäädëts niˈigyë nmëduunyë Jyobaa.

Ok, tats nyajwooy Betel, ets tëgëk jëmëjtëts nduuny mä Hacienda Watchtower diˈib Staten Island (Nueva York). Kajaats tijaty njäjty kots nduuny mët nimayë jäˈäyë “kuwijypyë”.

Mä tyäˈädë Hacienda Watchtower japë nety yˈityë raadyë WBBR. Ja tyuunyë tyäˈädë raadyë desde 1924 axtë 1957. Jats ijty ndundë naa 15 axtë 20 betelitë. Nimaybyë yëˈë ënäˈktëjk diˈib kyaj nëgoo ti tjat tnijawëdë, per tamë nety tyuny tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib mëjjäˈäy mëˈˈënäˈknë diˈib nëjkxäämp tsäjpotm, txëwˈaty Eldon Woodworth. Niˈamukë duˈunëts njäˈäwëdë extëmtsë ndeety ets mëjwiin kajaats tijaty xytyukniˈˈijxëdë. Kots ijty ti jotmay nmëdattë mëdëtsë nmëguˈuktëjk, tats xëmë xyˈanëëmëdë: “Mëjwiin kajaa tijatyë nWintsënˈäjtëm të ttuny mët pënaty yëˈë yajtuumpy”.

Frederick Franz nan tuun mët ëëtsëty ets kajaats xypyudëjkëdë. Kuwijy ijty ets nyijäˈäwë yajxonë Biiblyë, ets nan xymyëmääy xymyëdäjtëts niduˈuk niduˈuk. Harry Papargyropoulos yëˈë ijty yaˈoˈoyëbë kaaky tojkx, per jats ojts ndijtë Harry Peterson, parëts kyaj nëgoo xytsyiptakxëdët. Yëˈë nan të nety yajwinˈixy parë nyëjkxët tsäjpotm ets extëm ijty tyim käjpxwäˈkxanë. Jantsy oy ijty tyuny Betel, per nan xëmë nyijkxy käjpxwäˈkxpë. Mëgoˈpxˈam ijty tkëyakyë rebistë poˈoboˈo. Nan nyijäˈäwëp ijty yajxonë Biiblyë ets yˈatsoowëmbijtypy tijatyëts nyajtëëwdëp.

Mä ja hacienda, yëˈëts ijtyë jëˈxy pëky ntsooyëdëp parë kyaj wyindëgoyët, diˈib ok tuump Betel. Jats ijty nguˈatsäˈäytyë mä latë diˈib naa tuk litrë jyot, 45,000 jëmëjt jëmëjt. Yëˈëts mëët nduunyë Etta Huth, tuˈugë toxytyëjkë jantsy kuwijypyë. Yëˈë ijty nyigajpxypy  wiˈix yajtsooyëyaˈany ja jëˈxy pëky. Ets niganääk ijty jyantsy myindë toˈoxyˈënäˈk parëts mëët ndundë, etsë Etta yëˈë tyukniwijtsëp wiˈix tyundët. Per oy ijty yajxon tjanijawë wiˈix yajkuˈatsäˈäyaˈany ja jëˈxy pëky, xëmë twintsëˈkë ja yetyëjkëty diˈib nyikëjxmˈäjttëp ja hacienda. Jantsy oyëtsë ijxpajtën xymyooytyë.

Angela Romano (Angie), yëˈë ijty niduˈuk ja toˈoxyˈënäˈk diˈib miimp tuumbë ets yëˈë nety të yaˈëxpëkyëtyë Etta parë të tˈixyˈatyë Jyobaa. Jats nbëjky mëdë Angie abril 1958, ets jats kujk nmëdundë Jyobaa 58 jëmëjt. Angie mëk ttsokyë Jyobaa, päätyëtsë ntsënäˈäy njukyˈäjtën niˈigyë të kyëktëkë. Yëˈë tuˈugë toxytyëjk diˈib jantsy kuwijy ets ijtpëts seguurë ko xypyudëkëyäämbëts oy ti tyun jyatëdët.

Mä jëmëjt 1957, ta yajtoˈky ja lugäär mä nety yˈity ja estación de radio WBBR diˈib Staten Island, tats nyajkejxy mä Betel diˈib Brooklyn. Ets kots nbëjky mëdë Angie, tats nbëtsëëmy Betel, ets tëgëk jëmëjtëts nduundë prekursoor jap Staten Island. Tuk tiempë axtë ojtsëts nmëduny mä ja jäˈäy diˈibë nety të tjuy ja estación de radio WBBR, jeˈeyë ko ja ojts ttukxëwˈäjnë WPOW.

Adëyëtsë njukyˈäjtënë ojts nyajnëjkxtë mëdë Angie, parëts ndunäˈändë mä tyëgoyˈatyë naybyudëkë. Päätyëts ngupëjktë ndunäˈändë prekursoor espesial jap Falls City (Nebraska) mä jëmëjt 1961. Per jeˈeyëtsë nety jap waanë të nˈittë, kots nyajwoowdë tuk poˈo mä Eskuelë parë Mëjjäˈäytyëjk ets diˈib Pudëjkëdëp jap South Lansing (Nueva York). Jantsy oy ja ëxpëjkënë diˈibëts ojts nˈaxäjëdë ets duˈunëts nwinmääytyë ko japëts jatëgok njëmbitäˈändë Nebraska ko jyëjpkëxët. Pääty duˈunyëts ojts nwëˈëmëdë kots nyajkajxtë misioneerë jap Camboya, diˈib wëˈëmp Asia. Mä tyäˈädë paˈis, ak jemyëts tijaty nˈijxtë, nmëdoowdë ets njaygyäjptëts ets njantsy kyäjpxwäˈkxandëbëtsë nety ja oybyë ayuk.

Per ta tyëgäjtsy ja ley diˈib Camboya, päätyëts ojts nëjkxtë Vietnam del Sur. Kyumajtsk jëmëjt, tats nbäˈämbejty mëjtaˈaky ets kuanë kots njëmbijttë Estados Unidos. Jekyë tiempë nyajxy parëts nˈagëdaky. Kots oy nnayjäˈäwë, tats jatëgok nduundëjkëdë prekursoor.

Marsë 1965, tats nduundëjkëdë sirkuitë. Jats të ndundë 33 jëmëjt extëmë sirkuitë, distritë ets nan tëts ndundë mä yajtukniwitsë asamblee. Tyäˈädë tuunk njantsy tsyojkënyëˈäjtëts, pesë asamblee xëmëts mëj nyajnaxy. Ojtsëts kanäk jëmëjt nguˈixëdë tuˈukmujkënë diˈib Nueva York ets diˈib najaayë, ets kanäägë asamblee japëts nmëdäjttë mä Estadio de los Yankees.

Kanäägëts nyajtuknipëjktë tuunk mëdë Angie. Mä jëmëjt 1995 nyaˈˈanmääyëts parëts nyaˈëxpëktët Mä tˈëxpëktë Biiblyë Yetyëjk diˈib Naytyuˈukˈäjttëp. Kyumdëgëk jëmëjt, tats nyajwoowdë Betel. Jantsy jotkujkëts nnayjäˈäwë kots kyum 40 jëmëjt jatëgok njëmbijty mäts nyajtsondaky aduˈuk nmëdunëdë Dios. Tuk tiempëts nduuny mä Departamento  de Servicio ets yaˈëxpëjkëts mä kanäägë eskuelë diˈib yajjaˈäjtypyë Diosë kyäjpn. Mä 2007, ta Diˈib wyoowˈyoˈoytyëbë Jyobaa tyestiigëty, tˈyajnaxkëdaktë Departamento de Escuelas Teocráticas diˈib tyukniwitsëp kanäägë eskuelë diˈib ijty yajtuump Betel. Ets ëjtsëts tuun superintendente kanäk jëmëjt.

Kanäk pëky tijaty të tyëgatsy mä tyäˈädë eskuelë diˈib ijty tuunëp Betel. Mä jëmëjt 2008, ja tsyondakyë Eskuelë parë Mëjjäˈäytyëjk diˈib tuundëp mä Tuˈukmujkën, ets nuˈun nyajxy majtsk jëmëjt, ja 12 milë mëjjäˈäytyëjk ojts yˈëxpëktë mä Betel diˈib Patterson ets Brooklyn. Tyäˈädë eskuelë duˈunyëm yˈaktunyëty mä wiinkpë it lugäär. Mä jëmëjt 2010 diˈibë nety yajtijp Escuela de Entrenamiento Ministerial, ja ojts txëwˈäjnë Mä tˈëxpëktë Biiblyë Yetyëjk diˈib Naytyuˈukˈäjttëp, ets ta nanduˈun nyaxkëdaky jatuˈugë eskuelë diˈib xëwˈäjt Tˈëxpëktë Biiblyë Kasäädë jäˈäy diˈib Dios mëduundëp.

Per septiembrë 2014, ja yaˈˈawijtsmujkyë tyäˈädë majtskpë eskuelë diˈib xëˈäjt, Eskuelë parë pënaty kyäjpxwäˈkxtëbë Diosë Kyutujkën. Mä tyäˈädë eskuelë, mbäät nyëjkxtë kasäädë jäˈäy, yaˈayˈënäˈk etsë toˈoxyˈënäˈk. Abëtsemy nyaxwinyëdë jantsy jotkujk nyayjäˈäwëdë nmëguˈukˈäjtëm ko yaˈˈanmääytyë jyaˈˈatäˈänyë tyäˈädë eskuelë mäjatyë pyaˈis. Jantsy jotkujk nnayjäˈäwëm ko mbäät nyëjkxtë nimayë nmëguˈukˈäjtëm. Agujk jotkujkëts nnayjawëty kots nˈixyˈaty jantsy nimayë nmëguˈukˈäjtëm diˈibë jyukyˈäjtënë të tˈyajtëgatstë parë nyëjkxtë mä tyäˈädë eskuelë.

Kots nwinmay wiˈixëts të njukyˈaty desde ja xëëw mäts nnëbejty axtë tyambäät, nmoobyëtsë dyoskujuyëmë Jyobaa kots të nˈixyˈaty nimayë nmëguˈukˈäjtëm diˈib wijy, pes yëˈëts diˈib xypyudëjkëdë parëts yajxon nˈixyˈatëdë Dios etsëts nmëdunët. Tamë nety nääk diˈib mas mutsk o nääk diˈib mëjjäˈäy mëˈˈënäˈknë, ets nimay diˈib wiink it wiink lugäär tsoˈondëp. Per extëmë nety tˈyajnëjkxtë jyukyˈäjtën, yëˈëts xytyukˈijx ko jyantsy tsyojktëbë Dios. Agujk jotkujkëts nnayjawëty kots mä Jyobaa kyäjpn nmëdaty nimayë nmëtnaymyaayëbë diˈib wijy ets diˈibëts tijaty xytyukniˈˈijxëdëp.