1. ¿Ti xytyukniˈˈijxëm extëm jyënaˈanyë Eclesiastés 3:7?

TA JÄˈÄY diˈib nëgooyë yˈagäjpxˈäjnëdë ets ta diˈib kyaj nëgoo myaytyäˈäktë. Per extëm jyënaˈanyë tekstë diˈib tyuktsondakypy, ta nyidiempë parë amonyë nˈijtëm ets ta nyidiempë parë ngäjpxëm (käjpxë Eclesiastés 3:7). * Näˈäty, njatsojkëm ets niˈigyë nmëguˈukˈäjtëm myaytyäˈäktët, per näˈäty njatsojkëm ets kyaj nëgoo kyäjpxtët.

2. ¿Pën diˈib myëdäjtypyë madakën parë tniˈanaˈamët näˈä ets wiˈix mbäät ngäjpxëm?

² Tuˈugë regalë diˈibë Jyobaa të xynyamoˈoyëm, yëˈë ko mbäät ngäjpx nmaytyakëm (Éx. 4:10, 11; Diˈibʉ Jat. 4:11). Etsë Biiblyë xytyukniˈˈijxëm wiˈix mbäät yajxon nyajtuˈunëm. Mä tyäˈädë artikulo nˈixäˈänëmë ijxpajtën diˈib xypyudëkëyäˈänëm parë nnijäˈäwëm näˈä mbäät ngäjpxëm ets näˈä mbäät amonyë nwëˈëmëm. Nan nnijawëyäˈänëm wiˈixë Jyobaa wyinmay mä wiˈix nmëtkäjpx nmëtmaytyakëmë nmëguˈukˈäjtëm. Min jawyiin nˈokˈijxëm näˈä mbäät ngäjpxëm.

3. Extëm jyënaˈanyë Romanʉs 10:14, näˈä mbäät ngäjpxëm?

³ Xëmë mbäät nyajpatëm listë parë nimaytyakëmë Jyobaa etsë yˈAnaˈam Kyutujkën (Mat. 24:14; käjpxë Romanʉs 10:14). Ko duˈun nduˈunëm, yëˈë nety nbanëjkxëmë Jesusë yˈijxpajtën, pes tuk pëky diˈib nyigëdak, yëˈë parë tnimaytyäˈägäˈänyë Jyobaa ets ja yˈAnaˈam Kyutujkën (Fwank 18:37). Per tsojkëp njamyajtsëm ko nan jëjpˈam wiˈix ngäjpx nmaytyakëm. Pääty ko nimaytyakëmë Jyobaa, tsojkëp nduˈunëm “mëdë yuunkˈat naxypyˈat ets mëdë mayˈäjt wintsëˈkën” ets nyajnigëxëˈkëm ko nmëjpëjtakëm wiˈix ja jäˈäy nyayjyawëty ets tijaty myëbëjkypy (1 Ped. 3:15, TNM). Duˈuntsoo, kyaj jeˈeyë nëjkx ja ääw ayuk nyajpëtsëˈëmëm mä nˈëwäˈkx ngäjpxwäˈkxëm,  nëjkxëbën ja jäˈäy ndukniˈˈijxëm diˈib mbäät yˈajäˈt jyotjäˈtëdë.

4. Extëm jyënaˈanyë Proverbios 9:9, ¿wiˈix mbäät xypyudëjkëmë mëjjäˈäytyëjkë yˈääw yˈayuk?

⁴ Pën ja mëjjäˈäytyëjkëty yˈijxtëp ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm yajtëgoyˈajtypyë käjpxwijën, kyaj mbäät amonyë wyëˈëmdë. Per tsojkëp tˈixtët näˈä mbäät duˈun ttundë, mbäät tmëtmaytyäˈäktë anaytyuˈuk parë ja nmëguˈukˈäjtëm kyaj axëëk nyayjyawëdët. Ko mëjjäˈäytyëjk tmëtmaytyäˈäktë ja myëguˈuktëjk xëmë ttundë mëjääw parë tmëjˈixtë. Perë tyäˈädë kyaj yëˈë tˈandijy ko kyaj mbäät tmoˈoytyë ja käjpxwijën diˈib yajpatp mä Biiblyë diˈib mbäät pyudëkëdë parë oy tijaty ttundët (käjpxë Proverbios 9:9). * ¿Tiko jyëjpˈamëty nyaˈijxëmë jotmëkˈäjtën ets ngäjpxëm näˈä tsyokyëty? Min nˈokˈijxëm majtskë yˈijxpajtën diˈibë Biiblyë myaytyakypy. Tyäˈädë jäˈäyëty tim tëgatsy tijaty ttuundë. Tim jawyiin, yëˈë nˈixäˈänëm tuˈugë yetyëjk diˈib kyaj tjëjwijtsëmbijty ja yˈuˈunk yˈënäˈk, ets ta net nˈixäˈänëm tuˈugë toxytyëjk diˈib myëtmaytyak tuˈugë jäˈäy diˈibë nety ok tunäämp rey.

5. ¿Näˈä Elí ja saserdotë wintsën ojts amonyë wyeˈemy?

⁵ Elí, ja saserdotë wintsën, nimajtskë netyë myäänk diˈib mëk jyantsy tsyojkypy, per kyaj nety twingutsëˈëgëdë Jyobaa. Saserdotë nety tyundë mä ja tabernakulo, per axëëk dyajtuundë ja kyutujkën, pes kyaj tmëjˈijxtë ja wintsëˈkën diˈibë Jyobaa yajmoopy ets axëëk yˈijt tsyënääytyë mët ja toxytyëjkëty (1 Sam. 2:12-17, 22). Nitëjkëdëbë nety yˈooktët, pes duˈunë nety jyënaˈany ja Ley diˈibë Moisés yajmooy. Perë Elí nyasˈijxë ets ja myäängëty ttundët ti tyim tunandëp. Kyaj ojts ttukˈooy ets nyasˈijxë parë tyuunˈadëˈëtstët mä ja tabernakulo (Deut. 21:18-21). ¿Wiˈixë Jyobaa tˈijxy? Yëˈë tˈanmääyë Elí: “¿Tiko duˈunyëm xywyintsëˈëgë ja mˈuˈunk mˈënäˈk ets kyaj dyuˈunëty ëjts?”. Jyobaa të nety ttuknibëjtäägë dyaˈoogäˈäny ja nimajtskpë Elí myäänk (1 Sam. 2:29, 34).

6. ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë yˈijxpajtënë Elí?

⁶ ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë yˈijxpajtënë Elí? Pën nnijäˈäwëm ko tuˈugë mëtnaymyaayëbë o jiiky mëguˈuk të tmëdëgoyë Diosë yˈanaˈamën, tsojkëp nmëtmaytyakëm ets ndukjamyajtsëm tijatyë Biiblyë nyiˈanaˈamëp. Ta net nˈijxëm parë ja nmëguˈukˈäjtëm pyudëkëdët diˈibë Jyobaa të tyuknipëkëdë (Sant. 5:14). Ninäˈä ngawintsëˈëgëyäˈänëm mas niˈigyë tuˈugë mëtnaymyaayëbë o tuˈugë jiiky mëguˈuk ets kyaj dyuˈunëtyë Jyobaa, extëm yˈadëtsyë Elí. Tsojkëbë jotmëkˈäjtën parë nmëtmaytyakëm ja diˈib yajtëgoyˈajtypyë ëwij käjpxwijën, per oybyëtsëmäämp ko duˈun nduˈunëm. Minë net nˈokˈijxëme yˈijxpajtënë Abigaíl, tuˈugë toxytyëjk diˈib israelitë, diˈib kyaj duˈun tijaty ttuuny extëmë Elí.

7. ¿Tiko Abigaíl tmëtmaytyakyë David?

 ⁷ Abigaíl, yëˈë myëmëjjäˈäyˈäjtë Nabal, tuˈugë yetyëjk diˈibë nety kumeenyjyaˈay ets myëdäjtypyë nax kam. Ko netyë David mët ja syoldäädëtëjk tkugaˈaktë rey Saúl, ta tuk tiempë yajpattë mët ja tyuumbëtëjkë Nabal ets ojts tkuentˈäjtëdë ja byorreegë parë kyaj yajmaatsët. ¿Ojtsë Nabal tkukäjpxë ko duˈun yajpudëjkë? Kyaj. Pes ko David tkejxy ja tyuumbëtëjk mä ja Nabal parë nëjkx tˈamdowdë waanë nëë ets ja käˈäy ukën, yëˈë jeˈeyë yˈawäˈändaky, myëyax myëjojkëdë ets wyinˈëbajt wyingäjpxpajtëdë (1 Sam. 25:5-8, 10-12, 14). Axëëk wyimbëtsëëmy ko duˈun yˈadëtsy, pes ta David jyënany ko yaˈoogaambyë Nabal mët niˈamukë pënaty yajpattëp mä jyëën tyëjk (1 Sam. 25:13, 22). ¿Ti nety mbäät yajtuny parë kyaj duˈun jyatët? Abigaíl, ta tpëjkyë kuentë ko tsojkëbë nety jaa kyäjpxët. Ta amëk jotmëk ojts tjëjpäädëˈëgyë David mët ja 400 tyuumbëtëjk diˈibë nety miindëp ak mëdë yˈespäädë, të jyantsy yˈawäˈändäˈäktë ets ak yuˈoˈkëdëp, ta netë Abigaíl ojts tmëtmaytyaˈagyë David.

8. ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë yˈijxpajtënë Abigaíl?

⁸ Ko Abigaíl tmëtmaytyakyë David, yaˈijxë jotmëkˈäjtën, mayˈäjt wintsëˈkën ets ojts tmëˈˈëy tmëgajpxy extëm mbäädë David wyinmääytyëgatsy. Abigaíl kyaj nety yëˈë të tˈëjxë tyäˈädë jotmay, per yˈamdoowë maˈkxënë David. Yëˈë jyënany ko nyijäˈäwëbë nety ko David oyjyaˈay ets ko mbäät ttuny diˈib oy. Nan tyukˈijxpajtë Jyobaa ko yëˈë pudëkëyanëp (1 Sam. 25:24, 26, 28, 33, 34). Duˈun extëmë Abigaíl, ëtsäjtëm nan tsojkëp nyaˈijxëmë jotmëkˈäjtën ko nmëtmaytyakëm ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib nˈijxëm ko tam tyëgoyaˈany mëjwiin kajaa (Sal. 141:5). Tsojkëp nyaˈijxëmë mayˈäjt wintsëˈkën, per nan tsojkëp njotmëktakëm. Ko tsuj yajxon ngäjpxwijëm ja diˈib yajtëgoyˈajtypy, yëˈë nety nyajnigëxëˈkëm ko njantsy myëtnaymyaayëbëˈäjtëm (Prov. 27:17).

9, 10. ¿Ti mbäädë mëjjäˈäytyëjk dyaˈittë wyinmäˈänyoty ko pën tmoˈoytyëdë käjpxwijën?

⁹ Pënaty mbäät niˈigyë dyaˈixëdë jotmëkˈäjtën, yëˈë mëjjäˈäytyëjk, pes tsojkëp tmëtmaytyäˈäktët  ja diˈib nëˈëdëgoopy tuˈudëgoopy (Gal. 6:1). Mëjjäˈäytyëjk yujy tudaˈaky jyaˈayˈattë ets kom nyijäˈäwëdëp ko nan pokyjyaˈay yajpäättë, mbäät näˈä dyajtëgoyˈattë parë pën kyäjpxwijëdët. Per kyaj yëˈë yajtuˈuwëˈëmëdë parë kyaj tjëjwijtsëmbittët ja diˈib yajtëgoyˈajtypy (2 Tim. 4:2; Titʉ 1:9). Ko tˈëwij tkäjpxwijtë tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm, tyuundëbë mëjääw parë tsuj yajxon tkäjpxwijtë ets maˈkxtujkën myëët. Tsyojktëp ja myëguˈuktëjk ets pääty tpudëkëyäˈändë (Prov. 13:24). Per diˈib mas jëjpˈam parë yëˈëjëty, yëˈë dyajmëjpëtsëmäˈändë Jyobaa. ¿Wiˈix? Ko tpudëkëdë ja myëguˈuktëjk parë tmëmëdowdët tijatyë Biiblyë nyiˈanaˈamëp ets ko tkuwäˈändë mä tijaty mbäät yˈaxëktunëdë (Apos. 20:28).

¹⁰ Axtë yabäät të nˈijxëm näˈä mbäät ngäjpxëm. Per näˈäty, mas oy ko amonyë nwëˈëmëm. Min nˈokˈijxëm näˈä mbäät duˈun nduˈunëm.

11. ¿Ti ijxpajtën pyëjtakë Santiago, ets tiko yˈoyëty?

¹¹ Xëmë tsyiptaˈaky nnayˈaguwijts nnayjyëjpkuwijtsëm. Ja diˈib jyaayë Santiago ojts dyajtuny tuˈugë ijxpajtën diˈib yajxon xytyukˈijxëm nuˈunën tsyiptaˈaky. Duˈun jyënany: “Per pën jaa pën kyaj kyäjxtëgoy, yëˈë dëˈën sitëy jikyˈäjtp tëyˈäjtën mëët es nandëˈën mbäät tˈaneˈemy tëgekyë nyiniˈx” (Sant. 3:2, 3). Santiago yëˈë myaytyäˈägan tuˈugë kabayë diˈib yajtukˈajaanëˈkp ja frenë. Ja jäˈäy diˈib tyukˈunyaapy, mbäät ttukniwoonë mä dyajnëjkxäˈäny ets nan mbäät dyajwäˈkˈawë. Per pën ja jäˈäy kyaj tˈokwoˈonwëˈëmënë ja kyabayë, mbäädë net nëgooyë tsyoˈonë ets këˈëm nyayajtsayutëdët o dyajtsayutët ja wyintsën. Nanduˈun ëtsäjtëm, pën kyaj nnaywinguwijts nnayˈaguwijtsëm, mbäät mëjwiin kajaa nyajjaˈäjtëmë amay jotmay. Min nˈokˈijxëm näˈä mbäät njëjpkuwijtsëm ja ääw yaˈan ets amonyë nwëˈëmëm.

12. ¿Näˈä mbäät njëjpkuwijtsëm ja ääw yaˈan ets amonyë nwëˈëmëm?

¹² Ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm tnijawë tuˈugë jotmay ets kyaj mbäät tmaytyaˈaky, ¿ti mijts mduumpy? Extëm nˈokpëjtakëm, pën nˈixyˈäjtëm  tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm ets tsyëënë mä kyubokyë Diosë tyuunk, ¿waˈandaa net nyajtëwäˈänëm wiˈix yajtunyë Diosë tyuunk mä taabë lugäär? Kyaj tijaty nyajtëwäˈänëm mët ko nˈaxëktunäˈänëm ja nmëguˈukˈäjtëm, pes mëk ntsojkëm ets nnijawëyäˈänëm wiˈix yaˈix yajpäättë. Nan pääty nyajtëwäˈänëm mët ko ndimnigäjpxäˈänëm mä ninuˈkxtakëm. Per mä duˈumbë jotmay, tsojkëp njëjpkuwijtsëm ja ääw yaˈan ets amonyë nwëˈëmëm. Ko pën mëktaˈaky nduknigäjpxäˈänëm diˈib kyaj mbäät pën tnijäˈäwë, kyaj nety ntsojkëm ja nmëguˈukˈäjtëm ets nan kyaj nety ntsojkëm pënaty tukjotkujkˈäjtëdëp ko kyaj ti tnigäjpxäˈäny. Seguurë ko kyaj niˈigyë nˈamaymyoˈoyäˈän njotmaymyoˈoyäˈänëm ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib tsënääytyëp mä kyubokyë Diosë tyuunk. Per nan nituˈugë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm tkanimaytyäˈägäˈändë wiˈixën jap yˈëwäˈkx kyäjpxwäˈkxtë, ryeunyonkˈattë o tyuˈukmuktë mëdë myëguˈuktëjk.

13. Extëm jyënaˈanyë Proverbios 11:13, ¿ti tsojkëp ttundëdë mëjjäˈäytyëjk, ets tiko?

¹³ Mëjjäˈäytyëjk, yëˈë diˈib mbäät mas niˈigyë tpanëjkxtë tyäˈädë käjpxwijën diˈib yajpatp mä Proverbios, mä jyënaˈany ets kyaj tnimaytyäˈäktët diˈib kyaj mbäät pën tnijawë (käjpxë Proverbios 11:13, TY). * Diˈib mbäät niˈigyë tsyiptakxëdë duˈun ttundët, yëˈë mëjjäˈäytyëjk diˈib tamë kyujëën kyudëjk. ¿Tiko? Yëˈko kasäädë jäˈäy naytyukmëtmaytyakëdëp tijaty, nyigäjpx nyimaytyaktëp wiˈix wyinmaytyë, wiˈix nyayjyawëdë ets ti myëmääy myëdäjtëp. Perë mëjjäˈäytyëjk nyijäˈäwëdëp ko kyaj mbäät ja kyujëën kyudëjk ttukˈawanëdë diˈib ja nmëguˈukˈäjtëm yëˈëyë të tyukmëtmaytyäˈägëdë. Yëˈko pën nyimaytyaktëp, mbäät kyaj ja nmëguˈukˈäjtëm nyekytyukjotkujkˈatëdë etsë net ja xyëëw dyajnimäˈädët. Pääty, pënaty tuundëp mëjjäˈäy ets tukjotkujkˈäjtëdëp ja myëguˈuktëjk, kyaj mbäät nmëdattë “majtsk ja yˈääw yaˈan” o tˈëw tkäjpxtë diˈib “kyaj tyëyˈäjtënëty” (1 Tim. 3:8, TNM; notë). Tyäˈädë yëˈë yˈandijpy ko kyaj mbäät pyiˈtsˈëw pyiˈtskäjpxtë o tnimaytyäˈäktë ja axëëk ja myëguˈuk. Pën ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib tuump mëjjäˈäy jyantsy tsyojkypyë kyudëjk, ta kyaj ttukmëtmaytyäˈägët diˈib kyaj tiko tnijawët.

14. ¿Wiˈix mbäät tuˈugë toxytyëjk tpudëkë ja myëmëjjäˈäy parë oy yajnimaytyäˈägët mä tyuny mëjjäˈäy?

¹⁴ Ja toxytyëjk mbäät tpudëkë ja myëmëjjäˈäy parë oy yajnimaytyäˈägët mä tyuny mëjjäˈäy. ¿Wiˈix? Ko kyaj mëktaˈaky ttuknigäjpxäˈänët ja myëmëjjäˈäy diˈib kyaj mbäät pën tnijawë. Ko kyaj duˈun yˈadëˈëtsët, yëˈë nety pyudëjkëp ja myëmëjjäˈäy ets nan yëˈë nety wyingutsëˈkëp ja myëguˈuktëjk diˈib ja myëmëjjäˈäy tijaty të tyukmëtmaytyaˈagyëty. Per diˈib mas jëjpˈam, yëˈë ko yajxondäˈägaambyë Jyobaa, ets duˈuntsoo dyajjaˈˈatët ja agujkˈäjt jotkujkˈäjtën ets ja tuˈugyëˈäjtën mä ja tuˈukmujkën (Rom. 14:19).

15. ¿Wiˈixë Jyobaa wyinmääy mä ja nidëgëëkpë yetyëjk diˈib ojts tninëjkxtë Job, ets tiko duˈun wyinmääy?

¹⁵ Taabë liibrë diˈib xyëwˈäjtypy Job xytyukniˈˈijxëm mëjwiin kajaa näˈä mbäät ngäjpxëm ets ti mbäät ngäjpx nmaytyakëm. Ko netyë Job të dyajnaxy të dyajkëxy kanäk pëkyë ayoˈon jotmay, ta nyimiinë nimäjtaxkë yetyëjk parë jyotkujkmoˈoyäˈänëdë ets kyäjpxwijjäˈänëdë. Jekyë tiempë dyajnäjxtë ets kyaj wiˈix jyënandë. Per extëmë net jyënandë, Elifaz, Bildad etsë Zofar, yëˈë xytyukˈijxëm ko kyaj dyajtuundë yajxon ja tiempë parëxyëp tniwinmäˈäyëdë wiˈixxyëp ojts tpudëkëdë ja Job. Mas niˈigyë ja tiempë dyajtuundë parë tniwinmäˈäyëdë wiˈix mbäät ttukˈixtë Job ko të tyuundëgoy. Tamë nety diˈib tëyˈäjtën, per kajaabë ääw ayuk diˈib tyuknibëtsëëmdë Job etsë Jyobaa, kyajë nety tyëyˈäjtënëty ets nan yajtsayujtp. Nan nyiwäämbajttë Job ko yˈaxëkjäˈäyëty (Job 32:1-3). ¿Ti netë Jyobaa tyuun? Jyantsy tyukjotˈambëjkë tyäˈädë nidëgëëkpë yetyëjk, ets tˈanmääy ko kyaj ti jyot wyinmäˈänyëty ets ko waˈan nëjkxë Job tˈanëëmëdë parë nyinuˈkxtäägëdët (Job 42:7-9).

16. ¿Tijaty mbäät njäjtëm extëm yˈadëtstë Elifaz, Bildad etsë Zofar?

 ¹⁶ Elifaz, Bildad etsë Zofar kyaj yˈoyëty ja ijxpajtën diˈib yäjktë. ¿Tijaty mbäät njäjtëm? Myëduˈuk, ko kyaj mbäät nˈëbat ngäjpxpatëmë nmëguˈukˈäjtëm (Mat. 7:1-5). Niˈigyë mbäät nmëdoowgujkëm yajxon mä ngayajpëtsëˈëmëm ja ääw ayuk. Duˈuntsoo nëjkx njaygyujkëm ti myënäjx yajnäjxtëp (1 Peed. 3:8). Myëmajtsk, tsojkëp nˈijxëm ets ja ääw ayuk diˈib nyajpëtsëˈëmëm kyaj yajtsayutët ets tyëyˈäjtënˈatët (Éfes. 4:25). Ets myëdëgëëk, ko Jyobaa myëmaapy myëdajpy wiˈix nnaymyëˈˈëˈëw nnaymyëgäjpxëm nixim niyam.

17. ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë Elihú yˈijxpajtën?

¹⁷ Ja myëmäjtaxkpë yetyëjk diˈib nanduˈun yajpat mëdë Job, yëˈë Elihú, diˈib myëguˈukˈäjtë Abrahán. Yëˈë jeˈeyë tmëdoowˈijty mientrësë Job myaytyaky mët ja nidëgëëkpë. Elihú yajxon tjantsy myëdoowˈijty wiˈix kyäjpx myaytyaktë ets pääty dyajtuunyë ääw ayukë tsuj yajxonbë ko ojts tkäjpxwijˈyë Job ets yëˈë diˈib pudëjkë parë wyinmääytyëgäjtsy (Job 33:1, 6, 17). Diˈib mas jëjpˈam pyëjtakë Elihú, yëˈë dyajmëjpëtsëmäˈänyë Jyobaa, ets kyaj yëˈëjëty këˈëm o jam pënë wiinkpë (Job 32:21, 22; 37:23, 24). Yˈijxpajtënë Elihú, yëˈë xytyukniˈˈijxëm ko ta tiempë parë amonyë nwëˈëmëm ets parë nmëdoowˈijtëm (Sant. 1:19). Nan yëˈë xytyukniˈˈijxëm ko diˈib jëjpˈam mbäät nbëjtakëm mä ngäjpxwijëm ja nmëguˈukˈäjtëm, yëˈë parë nyajmëjpëtsëˈëmëmë Jyobaa ets kyaj yˈëtsäjtëmëty.

18. ¿Wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëm ko nyajtsobatëm ja regalë diˈibë Jyobaa të xynyamoˈoyëm ko mbäät ngäjpx nmaytyakëm?

¹⁸ Ko nbanëjkxëm extëmë Biiblyë jyënaˈany, nˈijxëm näˈä mbäät ngäjpxëm ets wiˈix mbäät ngäjpx nmaytyakëm, duˈunë nety nyajnigëxëˈkëm ko nyajtsobatëm ja regalë diˈibë Jyobaa të xynyamoˈoyëm ko mbäät ngäjpx nmaytyakëm. Rey Salomón duˈun tkujäˈäyë mët ko Dios wyinmäˈänymyooyë: “Extëmë mansanë diˈib oorë ets yˈity mä abëjkënë diˈib platë, duˈunën ja ääw ayuk ko yajkajpxy näˈä meerë tsyokyëty” (Prov. 25:11). Per ¿wiˈix mbäädë ääw ayuk yˈity extëmë mansanë diˈib oorë, diˈib jantsy oy jantsy tsuj ets diˈib tsobatp mëjwiin kajaa? Ko nmëdoowˈijtëm yajxon ti ja nmëguˈukˈäjtëm xytyukmëtmaytyakëm ets ko nwinmäˈäyëm jawyiin mä ngaˈˈatsoˈowëm. Pääty, oy nëgooyë nˈagäjpxˈäjtënë ets oy kyaj, nˈokpudëjkëm ja nmëguˈukˈäjtëm mët ja ääw ayuk. Ko duˈun nduˈunëm, ta Jyobaa agujk jotkujk nyajnayjawëyäˈänëm (Prov. 23:15; Éfes. 4:29). Extëm nˈijxëm, ¡duˈunën mbäät nyajnigëxëˈkëm ko nmëjjäˈäwëm ja regalë diˈibë Dios të xymyoˈoyëm!