1. ¿Ti Jesus tyukˈanaˈam ja yˈëxpëjkpëty? (Ixë dibujë diˈib miimp mä rebistë nyiˈak).

MÄ NETYË Jesus yˈooganë jakumbom, duˈun ojts ttukˈaneˈemy ja yˈëxpëjkpëty: “Nmooytyëp yëˈë jembyë anaˈamën: Dëˈën extëmts miits ntsoktë, nandëˈën mnaytsyokëdët nixim niyam”. Ta net yˈakjënany: “Pën mnaytsyojkëdëp miitsëty nixim niyam, net nidëgekyë ja jäˈäy tnijawëdët kots ëj miits nˈëxpëjkpëˈattë” (Fwank 13:34, 35).

2. ¿Tiko jyëjpˈamëty nnaytsyojkëm nixim niyam?

² Jesus jyënany ko ja jäˈäy yˈixandëbë nety pënaty jantsy panëjkxëdëp. ¿Wiˈix? Ko dyajnigëxëˈëktët ja tsojkën extëmë nety yëˈë të tsyokëdë. Ets duˈunën tyuun jyäjtë mä primer siiglë ets nanduˈun tyam. Päätyën jyëjpˈamëty nnaytsyojkëm nixim niyam, oy näˈäty xytsyiptakxëm.

3. ¿Ti xytyukniˈˈixëyäˈänëmë tyäˈädë artikulo?

³ Kom pokyjyaˈay nyajpatëm, pääty näˈäty xytsyiptakxëm nnaytsyojkëm nixim niyam winë ääw winë jot. Per tsojkëp nduˈunëmë mëjääw parë nbanëjkxëmë yˈijxpajtënë Jesus. Tyäˈädë artikulo xypyudëkëyäˈänëm parë nyaˈoˈoyëm ja jotmay diˈib nmëdäjtëm mët tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm, parë kyaj winˈixy wingexy ntsojkëm ets parë nˈoyjyaˈaytyakëm. Mä nˈëxpëjkëmë tyäˈädë artikulo, nˈoknayajtëˈëwëm: “¿Tits mbäät xytyukniˈˈixëdë yˈijxpajtënë nmëguˈukˈäjtëm diˈib duˈunyëm yajnigëxëˈktëbë tsojkën oy näˈäty tsyiptakxëdë?”.

4. Extëm jyënaˈanyë Matewʉ 5:23, 24, ¿tiko mbäät nnayaˈoˈoyëm mët ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib xytyukˈakˈäjtëm?

⁴ Jesus jyënaˈany ko jëjpˈam nnayaˈoˈoyëm mët ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib xytyukˈakˈäjtëm (käjpxë Matewʉ 5:23, 24). Ets janääm jatsojk jyënany ko pën nyajjotkujkˈatäˈänëmë Dios, jëjpˈam parë nnaymyënëjkxëm oy. Jyobaa agujk jotkujk nyayjyawëty ko tˈixy nduˈunëmë mëjääw parë kyaj pën mëët ntsiptuˈunëm. Pes  yëˈë kyaj tkupëkäˈäny tijaty ndukmëduˈunëm pën ndukˈakˈäjtëm ja nmëguˈukˈäjtëm o pën kyaj ngupëjkëm parë mëët nnayaˈoˈoyëm (1 Fwank 4:20).

5. ¿Tiko Mark ojts tsyiptakxëty nyayaˈoyëdët mët ja myëguˈuk?

⁵ Mbäät näˈäty xytsyiptakxëm nnayaˈoˈoyëm mët tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm. ¿Tiko? Min nˈokˈijxëmë wiˈix jyajtyë nmëguˈukˈäjtëm Mark. * Yëˈë axëëk jyantsy nyayjyäˈäwë ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm yˈëbat kyäjpxpatë ets ko nyimaytyakë axëëk mä ja wiinkpë nmëguˈukˈäjtëm. ¿Ti net tyuunë Mark? Yëˈë jyënaˈany: “Tats njantsy jyotˈambëjky ets kyajts nnayˈaguwijtsë”. Per ok, ta Mark tmëkjäˈäwë, tˈamdooyë maˈkxën ets jyanayaˈoyëyanë mëët. Per ja nmëguˈukˈäjtëm kyaj tkupëjky. Tim jawyiin, ta Mark yˈokwinmääy: “¿Tidën kots ëjts ndimtuunˈadëˈëtsëdë mëjääw parëts mëët nnayaˈoyëdët pën yëˈë kyaj dyaˈoyëyaˈanyë tyäˈädë jotmay?”. Per ja diˈib syirkuitëˈäjtypyë Mark, ta yˈanmääyë parë duˈunyëm ttuunˈadëˈëtsëdë mëjääw. ¿Ti net tyuun?

6. 1) ¿Ti tyuunë Mark parë jyanayaˈoyëyanë mët ja myëguˈuk? 2) ¿Wiˈixë Mark tkuytyuunyë Colosenses 3:13, 14?

⁶ Mark, ta ojts tmëmay tmëdäjy wiˈixë nety jyaˈayˈaty, ets ta tpëjkyë kuentë ko näˈäty tëgoyˈäjtxëbë yujyˈat tudaˈakyˈat, nan winmaabyë nety ko extëm yëˈë kyaj pën duˈun. Ta jyënany ko tsojkëp nyayajtëgatsëdët (Kol. 3:8, 9, 12). Ta jatëgok ojts tninëjkxy ja myëguˈuk ets tˈamdooyë maˈkxën mëdë yujyˈat tudaˈaky. Nan tyuknijäˈäyë neky mä tˈanmääy ko mëkë nety tjawë ti të tyuny të jyatyëty ets ko waˈan tjäˈäytyëgoy. Nan nyamooy tijaty diˈib mbäät tˈoyˈixy ja myëguˈuk oy kyamëjwiin kyajaajëty. Per jotmaymyëët njënäˈänëm ko ja myëguˈuk duˈunyëmë nety yˈekyëty. Perë Mark duˈunyëm tmëmëdooy ja anaˈamën diˈibë Jesus yäjk, ttsokët ja myëguˈuk ets tmaˈkxët (käjpxë Colosenses 3:13, 14, TNM). * Oy ja nmëguˈukˈäjtëm tkakupëkët, nˈoktuˈunëmë mëjääw parë  nyaˈoˈoyëm ja jotmay. Ko nmëdäjtëm ja diˈibën jyantsy xyëwˈäjtypy tsojkën, yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë nmaˈkxëm ets nnuˈkxtakëm parë yˈoyët ja jotmay (Mat. 18:21, 22; Gal. 6:9).

7. 1) ¿Ti Jesus ojts tniˈanaˈamë nduˈunëm? 2) ¿Ti jotmay pyat tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm?

⁷ Jesus ojts xytyukˈanaˈamëm ko duˈun mbäät njäˈäyˈäjtëm extëm ntsojkëm etsë wiink jäˈäy jyaˈayˈatët mët ëtsäjtëm. Ta yˈakjënany ko kyaj yëˈëyë mbäät ntsojkëm pënaty jeˈeyë xytsyojkëm (Luk. 6:31-33). ¿Ti ndunäˈänëm ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib mëët nˈëxpëjkëm ni jeˈeyë xykyakäjpxpoˈkxäˈänem? Kyaj nëgoo duˈun tyuny jyatyëty, per duˈun jyajty tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib xyëwˈäjtypy Lara. Yëˈë jyënaˈany: “Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm kyajts ijty xykyäjpxpoˈkxy ets kyajtsë nety nnijawë tikots duˈun xytyuny. Tëgatsyëts ijty xyyajnayjyawëty ets kyajts nˈoknëjkxanë reunyonk”. Tim jawyiin, Lara yˈokwinmääy: “Niwiˈixëts të ngatuny. Etsë nmëguˈukˈäjtëm diˈibëts mëët nduˈukmuktë nanduˈun wyinmaytyë ko tadë nmëguˈukˈäjtëm naa tëgatsy jyaˈayˈaty”.

8. 1) ¿Ti tyuunë Lara parë nyaymyëˈoybyëjkë mët ja myëguˈuk? 2) ¿Ti xytyukniˈˈijxëm extëm jyajtyë Lara?

⁸ Lara kanäk pëky tijaty ttuuny parë nyaymyëˈoybyëjkë mët ja myëguˈuk. Myënuˈkxtakë Jyobaa ets ttukniwinmäˈäyë parë nëjkx tmëtmaytyäˈägäˈäny. Ko ojts tninëjkxy, ta tnimaytyaktë ja jotmay, nyaymyënaanëdë, ets ta dyaˈoˈoyëdë. Ets duˈun kyëxëˈky extëmxyëp yˈoˈoyë ja jotmay. Perë Lara jyënaˈany: “Ja nmëguˈukˈäjtëm duˈunëts jatëgok ojts xytyuungojpë extëm ijty. Axëëgëts xyjantsy yajnayjyäˈäwë”. Tim ogäˈän, Lara wyinmääy ko net jyotkujkˈatäˈäny pën ja nmëguˈukˈäjtëm yajtëgäjtsypy ja jyaˈayˈäjtën. Per ok, ta tpëjkyë kuentë ko diˈibë nety jeˈeyë mbäät ttuny, yëˈë ko xëmë dyajnigëxëˈëgëdë tsojkën ets tmaˈkxët (Éfes. 4:32–5:2). Lara nan jyamyajts ko ja Dios mëduumbë diˈib jyantsy myëdäjtypyë tsojkën, “kyaj ti tyukwinˈixy tyukjëjpˈixy” ets “dëˈënyëm ttuny ja oybyë, dëˈënyëm myëbeky, dëˈënyëm jyëjpˈixy es dëˈënyëm myëmaˈxtiky” (1 Kor. 13:5, 7). Tyäˈädë yëˈë pudëjkë Lara parë kyaj ojts tnekymyëmay tnekymyëdäjy ja jotmay. Ko tiempë nyajxy, ta ja nmëguˈukˈäjtëm myëˈoybyëjkë. Pën nduˈunëmë mëjääw parë oy nˈijtëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm ets pën xëmë ntsojkëm, mbäät nˈijtëm seguurë ko ja “Dios, diˈibë yajkypy ja tsojkën esë agujkˈäjt jotkujkˈäjtën”, yˈitäˈäny mët ëtsäjtëm (2 Kor. 13:11).

9. Extëm jyënaˈanyë Apostʉlʉty 10:34, 35, ¿tiko mbäät ntsojktäˈäyëm niˈamukë jäˈäy?

⁹ Jyobaa niˈamukë jäˈäy ttsojktäˈäy (käjpxë Apostʉlʉty 10:34, 35). Ko nanduˈun ntsojktäˈäyëm niˈamukë jäˈäy, ta nyajnigëxëˈkëm ko yëˈë xyˈuˈunkˈäjtëm. Nan nguytyuˈunëmë nety ja anaˈamën ko nyaˈˈanmäˈäyëm ntsojkëm ja nmëguˈukˈäjtëm extëm këˈëm nnaytsyojkëm ets tuˈugyë nnayaˈijtëm mët ja nmëguˈukˈäjtëm (Rom. 12:9, 10; Sant. 2:8, 9).

10, 11. ¿Ti Ruth pudëjkë parë wyinmääytyëgäjtsy mä wiˈixë nety tˈixy tuˈugë paˈis?

¹⁰ Mbäät näägë nmëguˈukˈäjtëm tsyiptakxëdë ttsojktäˈäytyët niˈamukë jäˈäy. Min nˈokˈijxëm wiˈix jyajty tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib xyëwˈäjtypy, Ruth. Ko yaˈkpëtsëëmy, axëëk tyuunë tuˈugë jäˈäy diˈib tsoˈomp wiink paˈis. ¿Wiˈixë netë Ruth wyinmääy? Yëˈë jyënaˈany: “Nitiits nganijawëyany mä tadë paˈis. Nwinmääyëts ko akduˈunë jäˈäy jyaˈayˈattë diˈib tsoˈondëp jap, axtë ja diˈib Dios mëduundëp”. ¿Ti pudëjkë Ruth parë kyaj duˈun nyekywyinmääy?

¹¹ Ruth yˈëxkäjp ko tsojkëbë nety ttunëdë mëjääw parë kyaj duˈun nyekywyinmayët. Ta ojts tkajpxyë Anuario mä yajnimaytyaˈagyë tyäˈädë paˈis. Ruth jyënaˈany: “Nduunëtsë mëjääw parëts kyaj tëgatsy nekywyinmayët mä ja jäˈäyëty diˈib tsënääytyëp mä taabë lugäär. Nan nˈijxëts ko ja nmëguˈukˈäjtëm jyantsy tyukˈijt jyantsy tyukxoondëbë Diosë tyuunk. Ets nan njaygyujkëts ko ja Dios mëduumbëty diˈib tsënääytyëp mä taabë lugäär, nan nmëguˈukˈäjtypyëts”. Ruth, wanaty wanaty tpëjkyë kuentë ko tsojkëp tii tˈaktunët. Yëˈë jyënaˈany: “Koogoots nˈixyˈajtyë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tsoˈondëp mä taabë lugäär, nduunëtsë mëjääw parëts njäˈäyˈajty ajiiky amëguˈuk ets ojtsëts nmëtkäjpx nmëtmaytyäˈäktë. Duˈunëts mas niˈigyë nˈixyˈäjttë”. ¿Ti net tuun jäjtë? Ruth, jyënaˈany: “Ko tiempë nyajxy, tats kyaj axëëk nekynyayjyäˈäwë”.

12. ¿Ti jyotmayˈäjtë Sarah?

¹² Waˈan kyaj nbëjkëmë kuentë ko winˈixy wingexy ntsojkëmë nmëguˈukˈäjtëm. Extëm nˈokpëjtakëm, tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib xyëwˈäjtypy Sarah, duˈunë nety wyinmay ko tsyojktaaypy niˈamukë jäˈäy, pes kyaj nety wiˈix tˈixy oy mä pën tsyoony, oy ti koloor yˈixëty, oy nuˈun tmëdaty ja meeny sentääbë ets oy ti tuunk tnikëjxmˈaty mä Diosë kyäjpn. Perë Sarah jyënaˈany: “Nbëjkëtsë kuentë ko kyajtëmëts niˈamukë jäˈäy ntsojktäˈäy”. ¿Mä Sarah dyajnigëxëˈky ko kyaj ttsojktäˈäy niˈamukë jäˈäy? Wenë, ja fyamilyë ak të nety yˈëxpëjktäˈäytyë mä unibersidad, päätyë Sarah yëˈëyë ijty mëët tyuˈukmukäˈäny pënaty nanduˈun të yˈëxpëktë. Tëgok, axtë yˈanmääy tuˈugë myëtnaymyaayëbë: “Yëˈëyëts mëët nduˈukmukäˈänyë nmëguˈukˈäjtëm diˈib të yˈëxpëktë mä unibersidad, kyajts mëët nduˈukmukäˈäny pënaty kyaj të yˈëxpëktë”. Extëm nˈijxëm, Sarah tsojkëbë nety nyayajtëgatsëdët. ¿Ti tyuun?

13. ¿Ti tyuunë Sarah parë dyajtëgäjtsyë wyinmäˈäny, ets ti xytyukniˈˈijxëm?

¹³ Sarah, yëˈë pudëjkë tuˈugë sirkuitë parë tpëjkyë kuentë wiˈixë nety jyaˈayˈaty. Yëˈë jyënaˈany: “Xyˈanmääyëts ko jantsy oy extëmëts nDiosmëduny, extëmëts ngomentaraty ets ko njaygyujkëbëtsë Biiblyë. Tatsë net xytyukmëtmaytyaky ko mientrës mas niˈigyë njaygyujkëmë Biiblyë, nanduˈunën mbäät nmëdäjtëm ja jäˈäyˈäjtën extëmë yujyˈat tudaˈakyˈat, paˈˈayoˈowën ets nˈëxkäjpëm ko kyaj tukëˈëyë tijaty nmëmadakëm”. Sarah tyuun extëm ja sirkuitë yˈanmääyë. Yëˈë jyënaˈany: “Nbëjkëtsë kuentë ko diˈib mas niˈigyë tsobatp, yëˈë ko nˈijtëm ajiiky amëguˈuk ets nyajnigëxëˈkëmë tsojkën”. Sarah, ta dyajtëgäjtsyë wyinmäˈäny mä wiˈixë nety tˈixy ja myëguˈuktëjk. Yëˈë yˈakjënaˈany: “Nduunëtsë mëjääw parëts nˈijxy ja oybyë jäˈäyˈäjtën diˈibë Jyobaa yajtsobatypy mä ja nmëguˈukˈäjtëm”. Ëtsäjtëm, ninäˈä nganayjyawëyäˈänëm mëj këjxm mët ko të nˈëxpëjkëm. Pes pën njantsy tsyojkëm niˈamukë ja nmëguˈukˈäjtëm, ta nituˈuk ngaˈëxtijäˈänëm (1 Peed. 2:17).

14. Extëm jyënaˈanyë Ebreeʉsʉty 13:16, ¿wiˈixë Jyobaa nyayjyawëty ko nˈijtëm yäjkpëjäˈäy?

¹⁴ Jyobaa yajtsobatypy mëjwiin kajaa ko nˈijtëm yäjkpëjäˈäy (käjpxë Ebreeʉsʉty 13:16). Tuk pëky wiˈix nyajnigëxëˈkëm ko nDiosmëduˈunëm, yëˈë ko nˈoyjyaˈaytyakëm, per mas niˈigyë mët pënaty jyantsy yajtëgoyˈäjttëp (Sant. 1:27; 2:14-17). Päätyë Biiblyë xymyoˈoyëmë tyäˈädë käjpxwijën: “Axäjëdë yajxon pënëty miin jäjttëp mä mdëjk” (Rom. 12:13). Ko nˈoyjyaˈaytyakëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm, duˈunë nety ndukˈijxëm ko njantsy tsyojkëm amumduˈukjot ets ko nmëtnaymyaayëbëˈatäˈänëm. Jyobaa agujk jotkujk nyayjyawëty ko nˈagääytyujk nˈaˈuktujkëmë nmëguˈukˈäjtëm o ko njuˈtëmë tiempë parë mëët nyajpatëm (1 Peed. 4:8-10). Per taaˈäjtp tiko näˈäty mbäät xytsyiptakxëm parë nˈoyjyaˈaytyakëm.

15, 16. 1) ¿Tiko nääk tjëjptsëˈk tjëjpjawëdë parë yˈoyjyaˈaytyäˈäktët? 2) ¿Ti Edit pudëjkë parë dyajnigëxëˈkyë oyjyaˈayˈäjtën?

¹⁵ Waˈan njëjptsëˈk njëjpjäˈäwëm nˈoyjyaˈaytyakëm mët ko jam tii xyyajnëˈëˈadujk xyyajtuˈuˈadujkëm. Min nˈokˈijxëmë yˈijxpajtënë Edit, tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib të kyuˈoˈknë. Mä tkanijawënëmë tëyˈäjtën, kyaj ijty nëgoo pën mëët nyaymyayëty, ets wyinmääy ko waˈan yëˈë tˈoyjyaˈaytyäˈäktë pënaty myëdäjt jyaygyajptëp tijaty.

¹⁶ Per ko Edit ojts nyëbajnë ets Tyestiigëˈäjnë, ta dyajtëgäjtsy ja wyinmäˈäny ets ttuunyë mëjääw parë yˈitët oyjyaˈay. Yëˈë jyënaˈany: “Mä nety yajkojy ja Tëjk mäts nˈëxpëkäˈändë, ta tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tuump mëjjäˈäy xyyajtëëyëts pën mbäädëts nyajjäjtaˈaky tuˈugë kasäädë jäˈäy diˈibë nety jäˈtandëp tuumbë majtsk sëmään. Tats nwinmääy ja kuˈookytyoxytyëjk diˈib Sarepta ets wiˈixë Jyobaa ojts kyunuˈkxyëty” (1 Rey. 17:12-16). Edit, ta tkupëjky ko yajjäˈtaampy ja kasäädë jäˈäy. ¿Wiˈix ttukˈoyˈajty? Yëˈë jyënaˈany: “Agujk jotkujkëts njantsy nyayjyäˈäwë, pes kyaj jeˈeyë yˈijttë majtsk sëmään, jaa duˈun yˈijttë majtsk poˈo. Ets nuˈunë tadë tiempë nyajxy, tats mëët nnaymyaaybyëjkëdë”. Edit, nan të nyaymyaaybyëkyëty mët ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib mët tuˈugyë yoˈoytyë reunyonk. Ets tyam, tyuny prekursoora ets jantsy wyowaampy mä tyëjk ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib mëët nyëjkxtë  ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë. Yëˈë yˈakjënaˈany: “Agujk jotkujkëts nnayjyawëty kots tijaty nyaky, ets tim tëyˈäjtën, mas niˈigyëts nˈaxäjë kunuˈkxën” (Eb. 13:1, 2).

17. ¿Ti pyëjktë kuentë Luke mëdë kyudëjk?

¹⁷ Waˈan tyam nyaˈijxëmë oyjyaˈayˈäjtën, per ¿mbäädëdaa mas niˈigyë nˈakˈyaˈijxëm? Extëm nˈokpëjtakëm, Luke mëdë kyudëjk jyantsy wyoow jyantsy wyijtstëbë myëguˈuktëjk. Per yëˈëyë nety wyoowdëp ja tyääk tyeety, jyiiky myëguˈuk, ja myëtnaymyaayëbëty diˈib mas wingon mëët yˈittë ets ja sirkuitë mëdë kyudëjk. Luke jyënaˈany: “Nbëjktëtsë kuentë ko yëˈëyëtsë nety nwoow nwijtstëp pënatyëts mas oy mëët nˈittë”. ¿Ti tyuundë parë mas niˈigyë ojts dyaˈixëdë oyjyaˈayˈäjtën?

18. ¿Ti tyuunë Luke mëdë kyudëjk parë mas niˈigyë yˈoyjyaˈaytyaktë?

¹⁸ Luke mëdë kyudëjk jyaygyujkëdë tidën yˈandijpy nˈoyjyaˈaytyakëm ko tpawinmääytyë wiˈixë Jesusë jyënany: “Pën miits mtsojktëp yëˈëyë diˈibë miits mtsojkëdëp, ¿wiˈix xymyëbëjkpëdë ko Dios miits mgumayäˈänëdë?” (Mat. 5:45-47). Ta nyayjyënanëdë ko tsojkëp tpanëjkxtëdë yˈijxpajtënë Jyobaa, pes yëˈë oyjyaˈaytyakp mët niˈamukë ëtsäjtëm. Tpëjtaktë wyinmäˈäny ko twowäˈändë ja myëguˈuktëjk diˈibë nety kyaj ttim wowdënëm. Luke jyënaˈany: “Tyam, agujk jotkujkëts nnayjyawëdë koogoots duˈun nduˈukmuktë, pes xymyëjääwmooytyëbëts ets xypyudëjkëdëbëts parëts niˈigyë mëët naymyaaybyëkëdë ets nanduˈun mëdë Jyobaa”.

19. ¿Wiˈix nyajnigëxëˈkëm ko xyjantsy xyˈëxpëjkpëˈäjtëmë Jesus, ets ti net ndunäˈänëm?

¹⁹ Mä tyäˈädë artikulo të nˈijxëm ko pën nnaytsyojkëm nixim niyam winë ääw winë jot, ta nyaˈoˈoyëm ja jotmay diˈib nmëdäjtëm mët tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm, kyaj winˈixy wingexy ntsojkëm ets nˈijtëm yäjkpëjäˈäy. Ets kyaj mbäät nasˈijxëm parë jam tii xyyajnëˈëˈadujk xyyajtuˈuˈadujkëm parë kyaj ntsojkëm ja nmëguˈukˈäjtëm winë ääw winë jot. Pën nduˈunëm duˈun, ta nëjkx nˈijtëm agujk jotkujk ets nëjkxëp nyajnigëxëˈkëm ko xyjantsy xyˈëxpëjkpëˈäjtëmë Jesus (Fwank 13:17, 35).