1, 2. 1) Extëm jyënaˈanyë Diˈibʉ Jatanʉp 15:3, ¿tijatyë Jyobaa të xynyamoˈoyëm? 2) ¿Tiko nimaytyäˈägäˈänëmë tyäˈädë tëgëëkpë regalë?

JYOBAA, yëˈë tuˈugë Dios diˈib jantsy oyjyaˈay. Nˈokwinmäˈäyëm tuˈuk majtskë regalë diˈib të xynyamoˈoyëm: ja Naxwinyëdë diˈib jantsy oy jantsy tsuj mä mbäät ntsënäˈäyëm; ja kukoˈoxy diˈib xyyajmonyˈijx xyyajmonyjyäˈäwëm ko nnijäˈäwëm wiˈix të kyojy, etsë Biiblyë diˈib mëjwiin kajaa nyajtsobatëm. Mët ko Jyobaa të xynyamoˈoyëmë tyäˈädë tëgëëkpë regalë, ta nmëdäjtëm tuˈugë lugäär mä mbäät njukyˈäjtëm, nan mbäät nwinmäˈäyëm ets ngäjpx nmaytyakëm ets mbäät nnijäˈäwëm wiˈix yaˈˈatsoowëmbity tijaty nnayajtëˈëwëm (käjpxë Diˈibʉ Jatanʉp 15:3).

² Min waanë nˈoknimaytyakëmë tyäˈädë tëgëëkpë regalë diˈibë Jyobaa të xymyoˈoyëm. Ko mas niˈigyë nbawinmäˈäyëm, ta mas nyajtsobäädäˈänëm ets ndunäˈänëm diˈibë Jyobaa tyukjotkëdäˈägëp, ja diˈib të xyyajkojëm ets diˈib mëk xytsyojkëm (Diˈibʉ Jat. 4:11). Ets nan nëjkxëp nnijäˈäwëm wiˈix nbudëjkëm pënaty të yajtukmëbëktë evolución.

3. ¿Tiko njënäˈänëm ko tyäˈädë Naxwinyëdë kyaj ti myëbäätyëty?

³ Yajxon nyigëxëˈëgyë Jyobaa wyijyˈäjtën ko nˈijxëm wiˈix të dyajkojˈyë tyäˈädë Naxwinyëdë (Rom. 1:20; Eb. 3:4). Tam kanäägë planetë diˈib nanduˈun nyaˈˈawdijtypyë Xëëw extëmë tyäˈädë Naxwinyëdë, per yaayë jeˈeyë mä mbäät njukyˈäjtëm, pes yëˈëyë tyäˈädë Naxwinyëdë myëdäjtypy tijaty mbäät yajnijukyˈaty.

4. ¿Wiˈix nyigëxëˈëgyë Jyobaa wyijyˈäjtën extëm të dyajkojˈyë tyäˈädë Naxwinyëdë? Oknimaytyäˈäk mët tuˈugë ijxpajtën.

⁴ Mbäät njënäˈänëm ko tyäˈädë Naxwinyëdë duˈun extëm tuktëjkë jäˈäy të kyuˈaduktë täˈtspëky ets kyaj mbäät pën nyidëkëdë. Per mä tuktëjkë jäˈäy të kyuˈaduktë tim tëgatsy mëdë tyäˈädë Naxwinyëdë mä ntsënäˈäyëm. Extëm nˈokpëjtakëm, ¿nuˈun ndiempëdaa mbäädë tyäˈädë jäˈäy jap yˈittë kuˈaduky, pën kyaj jap ti poj,  kyaj ti nëë, kyaj ti käˈäy ukën, ets pën kyaj mbäät ja pyuˈxm o pyostäˈäk tmëbëtsëmdë? ¿Këdii pojën yˈoˈktäˈäytyët? Per mä tyäˈädë Naxwinyëdë, mbäät mil miyonkˈamë jäˈäy jyukyˈattë etsë jëyujk animal. Pes jaˈäjtpë poj, pëtsëëmbë jëˈxy pëky ets taaˈäjtpë nëë nuˈun ndimtsojkëm. Tukëˈëyë tyäˈädë tim ijtëëp, pes yëˈë diˈib tsojkëp parë njukyˈäjtëm. Ets oy tukëˈëyë ja puˈxm o postäˈäk yaayë wyëˈëmdäˈäy, duˈunyëmë tyäˈädë Naxwinyëdë yˈity jantsy oy jantsy tsuj ets mbäät nduktsënäˈäyëm. ¿Tiko ko dyuˈunëty? Yëˈko Jyobaa duˈun ojts dyajkojy tijaty jaˈäjtp yä Naxwiiny parë jatëgok tyuunëmbitët. Min nˈokˈijxëm wanaty wiˈixë tyäˈädë duˈun tyuny jyatyëty: mä poj ets mä nëë.

5. ¿Tiko kyaj kyexy ja poj diˈib nxajëm, ets tiko?

⁵ Koxyëp kyajaˈˈatyë poj, kyajxyëp mbäädë naxwinyëdë jäˈäy jyukyˈattë etsë jëyujk animal. Të yaˈëxpëjkpëtsëmy ko naxwinyëdë jäˈäy etsë jëyujk animal nëgooyë jëmëjt jëmëjt txäjtsoownëdë poj diˈib oy. Per yajxajpëtsëëmp ja poj diˈib kyaj mbäät nyekytyuny, etsë tyäˈädë poj kyaj yaayë nyipajtäˈäy. ¿Tiko dyuˈunëty? Yëˈko diˈib yajxajpëtsëëmp tuunëmbijtp jatëgok. Ets mët ko Jyobaa nan këxy kaˈpxy ojts dyajkojˈyë ääy ujts, duˈunë mëjatypyë etsë mutskatypyë, yëˈë diˈib tyukˈoyˈäjttëbë tyäˈädë poj diˈib yajxajpëtsëëmp ets ta net xymyoˈoyëm ja pojë wäˈätspë. Ko duˈun myiny xyepyë tyäˈädë poj, ta tyëyˈäjtëndëkë extëm jyënaˈanyë Apostʉlʉty 17:24, 25: “Dios [...] yëˈë nidëgekyë xyajxajëm, es xymyoˈoyëm ja njikyˈäjtënˈäjtëm es tëgekyë diˈibë nmëdäjtëm”.

6. ¿Tiko kyaj kyexyë nëë, ets tiko? (Ix nanduˈunë rekuäädrë “ Ko jatëgokë nëë tyuunëmbity yëˈë tuˈugë Jyobaa ryegalë”).

⁶ Mët ko tyäˈädë Naxwinyëdë kyaj nëgoo ttimmëwingonˈatyë Xëëw ets nan kyaj nëgoo ttimmëjagamˈaty, ta jyaˈˈatyë nëˈë. Per koxyëp waanë tˈakmëwingonˈatyë Xëëw, taaxyëp ja nëë tyëtstäˈäy, etsë tyäˈädë Naxwinyëdë taxyëp jyëmbity jëmbäjkën ets kyajxyëp pën jyukyˈaty. Ets koxyëp tim waanë tmëjagamˈatyë Xëëw, taaxyëp ja nëë jyëmbijtäˈäy yelë ets ja Naxwinyëdë nanduˈun. Jyobaa ja meerë tpëjtakyë tyäˈädë Naxwinyëdë mä mbäät yˈity. Ja tuk pëky tiko jyaˈˈatyë jukyˈäjtën, yëˈë ko ja nëë tyuunëmbity. ¿Wiˈixën duˈun tyuny jyatyëty? Ko ja Xëëw yˈäändaˈaky, ta ja puxyky pyëdëˈëky mä ja mejny ets mä ja kom nëë, ets diˈib puxykyëˈkp, yëˈë diˈib jëmbijtp yoots nëmäˈä. Jëmëjt jëmëjt nëgooyë kom nëë pyuxykyëˈknë oytyim määjëty. Tyäˈädë yoots nëmäˈä ja yˈity tsäjwinm naa mäjk xëëwën, ets yëˈë net këdakp jatëgok ko tyuˈuy o ko kyaˈayë yelë, ets yëˈë diˈibë net jatëgok tuˈukmujktaapy mä ja kom nëë ets mä ja mejny. Ets japë net jatëgok tsyoony parë jyëmbity yoots nëmäˈä, duˈuntsoo kyaj tyëgoyˈatyë nëë yää Naxwiiny. Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko Jyobaa myëdäjtypyë wyijyˈäjnë etsë mëkˈäjtën (Job 36:27, 28; Ecl. 1:7).

7. ¿Wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëm ko nmëjjäˈäwëm ja regalë diˈib yajmaytyakp mä Salmo 115:16?

⁷ ¿Ti xypyudëkëyäˈänëm parë mas niˈigyë nmëjjäˈäwëm wiˈixë Jyobaa të dyajkojˈyë tyäˈädë Naxwinyëdë ets tukëˈëyë tijaty myëdäjtypyë? (Käjpxë Salmo 115:16). * Tuk pëky, yëˈë ko nbawinmäˈäyëm tukëˈëyë tijatyë Jyobaa të dyajkojy. Tyäˈädë yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë net tuˈuk tuˈugë xëëw nguˈëˈëw ngukäjpxëm tijaty të xymyoˈoyëm. Ja tuk pëky wiˈix nyaˈijxëm ko nmëjjäˈäwëm, yëˈë ko nduˈunëmë mëjääw parë nyaˈijtëm wäˈäts ja Naxwinyëdë mä ntsënäˈäyëm.

8. ¿Tiko njënäˈänëm ko xyyajmonyˈijx xyyajmonyjyäˈäwëm extëmë ngukoˈoxyˈäjtëm të kyojy?

⁸ Xyyajmonyˈijx xyyajmonyjyäˈäwëm extëmë naxwinyëdë jäˈäyë kyukoˈoxy të kyojy. Ko ojts naxkëdakëm tääk jodoty, ta ja kukoˈoxy ojts nyaybyiy nyaymyaˈkxyëty extëmë nety të yajtukniwitsë. Ets winduk minutëty milˈam ojts jyantsy myayë eemyuˈunk mä kukoˈoxy. Të tˈëxpëjkpëtsëmdë ko tuˈugë jäˈäyë kyukoˈoxy diˈib  mëjjäˈäy mëˈˈënäˈk, ja tmëdaty naa 100 mil miyongënë eemyuˈunk. Tukëˈëyë tyäˈädë jap yˈity mä kukoˈoxy diˈib jeˈeyë jyeˈemtsyëty tuk kilë ja kujkm. Min nˈokˈijxëm nuˈunën tmëdatyë wijyˈäjtën ja ngukoˈoxyˈäjtëm

9. ¿Ti myaˈijtëp seguurë ko yëˈë tuˈugë regalë diˈibë Jyobaa të xynyamoˈoyëm ko mbäät ngäjpxëm?

⁹ Yëˈë tuˈugë miläägrë ko mbäät ngäjpxëm. Min nˈokwinmäˈäyëm waanë ti tuun jäjtëp ko ngäjpxëm. Mä tuˈuk jeˈeyë ayuk ngäjpxpëtsëˈëmëm, ja ngukoˈoxyˈäjtëm yëˈë diˈib yajˈyuˈkxypy naa tuk mëgoˈpxënë eemyuˈunk diˈib mä yaˈan, mä yoˈkn, mä adaam, mä abäjk ets mä käätsy. Ets parë mbäät wäˈäts yajjaygyukë tuˈugë ayuk, tsojkëp yuˈkxtäˈäytyët nijaˈa nijaˈa tyäˈädë eemyuˈunk. Ëtsäjtëm, mbäät njäjtëmë ayuk, mä jëmëjt 2019 ojts yajnigajpxy diˈibë nety të yaˈëxpëjkpëtsëmy, jyënandë ko ja uˈunk diˈib të myaxuˈunkˈäjtäˈäy jyaygyujkëbë ääw ayukë aduˈugatypyë. Tyäˈädë yëˈë yajtëyˈäjtëndëjkëp extëm jyënäˈändë nimayë ëxpëkyjyaˈay: ko nmëmaxuˈunkˈäjtëm ja wijyˈäjtën parë mbäät njaygyujkëm tuˈugë ayuk ets parë njäjtëm kanääk. Extëm nˈijxëm, ko nmëdäjtëm ja madakën parë mbäät ngäjpx nmaytyakëm, yëˈë tuˈugë regalë diˈibë Jyobaa të xynyamoˈoyëm (Éx. 4:11).

10. ¿Wiˈix mbäät nguˈëˈëw ngukäjpxëm ko Dios të xytyukmayˈäjtëm ja käjpx maytyakën?

¹⁰ ¿Wiˈix mbäät nguˈëˈëw ngukäjpxëm ko Dios të xytyukmayˈäjtëm ja käjpx maytyakën? Tuk pëky, yëˈë ko ndukmëtmaytyakëm pënaty myëbëjktëbë evolución tiko ëtsäjtëm nmëbëjkëm ko Dios yëˈë tukëˈëyë tijaty të dyajkojtäˈäy (Sal. 9:1; 1 Peed. 3:15). Pënaty yajmëjwindëjkëdëbë tyäˈädë tukniˈˈijxën, xyjyatukmëbëkäˈänëm ko tyäˈädë Naxwinyëdë etsë jukyˈäjtën, duˈunyë të yajtukˈijxpety. Per mbäät ndukwingugäjpxëmë Biiblyë pënaty myëdowandëp ets ndukmëtmaytyakëm tiko nˈijtëm seguurë ko Jyobaa yëˈë diˈib të dyajkojˈyë tsäjp etsë Nax. Nan mbäät nyajtuˈunëm tuk pëky majtsk diˈib myëmiimbyë tyäˈädë artikulo (Sal. 102:25; Is. 40:25, 26).

11. ¿Ti ja tuk pëky xyyajjënäˈänëm ko ngukoˈoxyˈäjtëm xyyajmonyˈijx xyyajmonyjyäˈäwëm?

¹¹ Xyyajmonyˈijx xyyajmonyjyäˈäwëm wiˈix tijaty njamyajtsëm. Tëëyëp tuˈugë ëxpëkyjyaˈay jyënany ko naxwinyëdë jäˈäy mbäät tijaty tjamyetsy diˈib tëkëp mä iˈpx miyongënë liibrë. Per tyam, duˈun jyënäˈändë ko ngukoˈoxyˈäjtëm mbäät mas niˈigyë tijaty tjamyetsy. Min nˈokˈijxëm ti ja tuk pëky mbäät ttunyë ngukoˈoxyˈäjtëm.

12. Komë yëˈëyë naxwinyëdë jäˈäy diˈib mbäät tjaty tnijawë wiˈix jyukyˈatët, ¿tijatyë net mbäät ttundë?

¹² Yëˈëyë naxwinyëdë jäˈäy diˈib mbäät tjaty tnijawë wiˈix jyukyˈatët. Ko njamyajtsëm ets ko nbawinmäˈäyëm wiˈix të njukyˈäjtëm, mbäät xypyudëjkëm parë mas oy njäˈäyˈäjtëm, nyaˈoˈoyëm ja jot winmäˈäny ets wiˈix tijaty nduˈunëm (1 Kor. 6:9-11; Kol. 3:9, 10). Ja jot winmäˈäny mbäät ndukniˈˈijxëm wiˈix mbäät tˈëxkapy ti oy ets ti axëëk (Eb. 5:14). Mbäät njäjtëm parë nyajnigëxëˈkëmë tsojkën etsë paˈˈayoˈowën. Ets nan njäjtëm wiˈix nbanëjkxëmë yˈijxpajtënë Jyobaa mä wiˈix tijaty ttuny tëyˈäjtën myëët.

13. Extëm jyënaˈanyë Salmo 77:11, 12, ¿wiˈix mbäät nyajtuˈunëm ko Jyobaa të xynyamoˈoyëm ja jot winmäˈäny parë tijaty njamyajtsëm?

¹³ Tuk pëky wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëm ko nguˈëˈëw ngukäjpxëm ko Jyobaa të xytyukmayˈäjtëmë  jot winmäˈäny parë tijaty njamyajtsëm, yëˈë ko nduˈunëmë mëjääw parë njamyajtsëm nuˈunˈokë Jyobaa të xypyudëjkëm ets të xyjyotkujkmoˈoyëm. Ko duˈun nduˈunëm, ta mas niˈigyë nˈitäˈänëm seguurë ko nanduˈun xypyudëkëyäˈänëm mä tiempë myiny kyëdaˈaky (käjpxë Salmo 77:11, 12, TY; 78:4, 7). * Ja tuk pëky wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëm ko nmëjjäˈäwëmë tyäˈädë regalë, yëˈë ko njamyajtsëm wiˈixë nmëguˈukˈäjtëm të yˈoyjyaˈaytyäˈäktë mët ëtsäjtëm etsë net nguˈëˈëw ngugäjpxëm. Pënaty yˈëxpëjkpëtsëëmdëp tijaty, jyënäˈändë ko mas agujk jotkujk yajpäättë jäˈäy diˈib kyuˈëˈëw kyukäjpxëdëp tijaty. Nan oy ko nbanëjkxëmë Jyobaa yˈijxpajtën mä tjäˈäytyëgoy tijaty. Extëm nˈokpëjtakëm, yëˈë mëk wäˈätsë jyot wyinmäˈäny, per yˈijxtëgoopy jyaˈaytyëgoopy mäjaty nmëdëgoˈoyëm ko njodëmbijtëm (Sal. 25:7; 130:3, 4). Etsë Jyobaa tsyojkypy parë ëtsäjtëm nanduˈun nˈijxtëgoˈoy njäˈäytyëgoˈoyëm mäjaty xymyëdëgoˈoyëm ja nmëguˈukˈäjtëm (Mat. 6:14; Luk. 17:3, 4).

14. ¿Wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëm ko nmëjjäˈäwëm ja ngukoˈoxyˈäjtëm diˈib të nyajnamoˈoyëm?

¹⁴ ¿Wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëm ko nmëjjäˈäwëm ja ngukoˈoxyˈäjtëm diˈib të nyajnamoˈoyëm? Ko nyajmëjpëtsëˈëmëm ja diˈib të xynyamoˈoyëm. Per ta näägë jäˈäy diˈib tëgatsy yajtuundëbë tyäˈädë regalë. ¿Wiˈix? Ko këˈëm twinˈixtë ti diˈib oy ets ti diˈib kyaj. Per kom yëˈë Jyobaa të xyyajkojëm, pääty njënäˈänëm ko ja yˈanaˈamën yëˈë diˈib mas oy ets kyaj dyuˈunëty diˈib ëtsäjtëm nyajnaxkëdakëm (Rom. 12:1, 2). Ko nmëmëdoˈowëmë Jyobaa yˈanaˈamën, yëˈëjën xyyaˈˈagujkˈäjt xyyajjotkujkˈäjtëm (Is. 48:17, 18). Nan nnijäˈäwëm tidën mbäät nduˈunëm mientrës njukyˈäjtëm: nyajjotkujkˈäjtëm ets nyajmëjpëtsëˈëmëm ja diˈib të xyyajkojëm ets diˈib nDeetyˈäjtëm (Prov. 27:11).

15. Ko të nyajnamoˈoyëmë Biiblyë, ¿wiˈixë Jyobaa dyajnigëxëˈëgyë tsyojkën?

¹⁵ Jyobaa yajnigëxëˈkypyë tsyojkën ko të xynyamoˈoyëmë Biiblyë. Ets ko twinmäˈänymyooyë jäˈäyëty parë tjäˈäytyëdë Biiblyë, ta xytyukˈijxëm ko mëjwiin kajaa xytsyojkëm.  Mä Biiblyë japë Jyobaa tˈatsoowëmbity tijaty nnayajtëˈëwëm. Extëm: ¿Mä ntsoˈonëm? ¿Tiko të nmiˈinëm yä Naxwiiny? ets ¿Ti tunan jatanëp mä tiempë myiny kyëdaˈaky? Komë Jyobaa tsyojkypy parë nnijäˈäwëm wiˈix yaˈˈatsoowëmbity, pääty të dyaˈëwnaxy të dyajkäjpxnaxyëtyë Biiblyë kanäk ayuk nuˈunë tiempë pyety kyuˈty. Tyam, nimaybyë jäˈäy mbäät tkäjpxtë Biiblyë oy mä tsyëënët ets oy ti ayuk tkäjpxët parë tnijawët ti myaytyakypy. Nituˈuk duˈunë liibrë të kyayajkäjpxnaxy extëmë Biiblyë ets ni të kyawaˈkxy, pes ja pyëtsëmy, naxy tëgëk mil ayuk, ta diˈib të yajkäjpxnäjxtäˈäy ets ta diˈib jeˈeyë kujkwaˈkxy (ixë rekuäädrë “ Yajkäjpxnaxyë Biiblyë mä kanäägë ayuk diˈib África”).

16. Extëm jyënaˈanyë Matewʉ 28:19, 20, ¿wiˈix mbäädë Jyobaa ndukˈijxëm ko nmëjjäˈäwëmë Biiblyë?

¹⁶ ¿Wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëm ko nmëjjäˈäwëmë Biiblyë? Ko ngäjpxëm bom bom, ko nbawinmäˈäyëm ets ko nduˈunëmë mëjääw parë nguytyuˈunëm. Ets ko ndukmëtmaytyakëmë jäˈäyë Biiblyë nuˈun ndimpatëm, duˈun ndukˈijxëmë Jyobaa ko nmëjjäˈäwëm (Sal. 1:1-3; Mat. 24:14; käjpxë Matewʉ 28:19, 20).

 17. ¿Tijatyë Jyobaa të xynyamoˈoyëm diˈib të nˈijxëm mä tyäˈädë artikulo, ets ti nnijawëyäˈänëm mä jatuˈukpë artikulo?

¹⁷ Mä tyäˈädë artikulo të nˈijxëm tëgëëgë regalë diˈibë Jyobaa të xynyamoˈoyëm: ja Naxwinyëdë diˈib jantsy oy jantsy tsuj mä mbäät ntsënäˈäyëm; ja kukoˈoxy diˈib xyyajmonyˈijx xyyajmonyjyäˈäwëm ets ja yˈAyuk diˈib yëˈë të dyajjäˈäyëty. Per ta diˈibë Jyobaa të xynyamoˈoyëm ets kyaj nˈijxëm. Mä jatuˈukpë artikulo yëˈë nnijawëyäˈänëm.