1, 2. ¿Ti nˈixäˈänëm mä tyäˈädë artikulo?

NINÄˈÄNËMË nety duˈun kyayaˈixy ko yëˈë ndukjukyˈäjtëm ja tiempë diˈib jëjpkëxanëp. Tim tsojkë Jyobaa mëdë Jesus dyajkutëgoyäˈändë ja gobiernëtëjk diˈib myëtsipˈäjttëbë yˈAnaˈam Kyutujkën. Per mä duˈun kyatuny kyajatyëtynyëm, ja reyë anikëjxytsyoobë ets ja abatkëˈëytsyoobë tsyiptunäˈändë nixim niyam ets nanduˈun tnibëdëˈëgäˈändë ja Diosë kyäjpn.

² Mä tyäˈädë artikulo, yëˈë nˈixäˈänëm diˈib ojts yajnaskäjpxë mä Daniel 11:40-12:1. Nnijawëyäˈänëm pënën tyam yajtijp ja reyë anikëjxytsyoobë ets ja abatkëˈëytsyoobë, ets tiko mbäät ndukjotkujkˈäjtëmë Jyobaa ko yëˈë diˈib xyyaˈˈawäˈätspëtsëmäˈänëm mä ja amay jotmay diˈib miin këdakp.

3, 4. ¿Pënën tyam yajtijp ja reyë anikëjxytsyoobë, ets tiko duˈun njënäˈänëm?

³ Mä jëmëjt 1991, ta Unión Soviética dyajtëgooy ja mëkˈäjtën diˈibë nety myëdäjtypy abëtsemy naxwinyëdë. Ets ja mä nmëguˈukˈäjtëm diˈibë nety të yˈanaˈamëdë tyäˈädë gobiernë, ojts waanë yˈawäˈätspëtsëmdë. Daniel ja ojts ttijˈyë tyäˈädë awäˈätstumˈäjtën, “waanë naybyudëkë” (Dan. 11:34). Ko waanë yˈijty, milˈam ojts nyimayëdë ja käjpxwäˈkxpëty mäjatyë paˈis diˈibë nety të tˈaneˈemyë Unión Soviética, pes awäˈätstumë nety yajpäättë. Ets ko tiempë të nyaxy, ta wanaty wanaty të nyigëxëˈëky ko ja reyë anikëjxytsyoobë, yëˈë Rusia mët ja gobiernëtëjk diˈib puwäˈkëdëp. Extëm ojts nˈijxëm mä jatuˈukpë artikulo, parë mbäät njënäˈänëm ko tuˈugë gobiernë yëˈë ja reyë anikëjxytsyoobë ets ja reyë abatkëˈëytsyoobë, tsojkëp ttunëdë tyäˈädë tëgëk pëkypyë: myëduˈuk, tnibëdëˈëgëdë Diosë kyäjpn; myëmajtsk, dyajnigëxëˈëgët mët tijaty tyuumpy ko yˈaxëkˈijxypyë Jyobaa, ets myëdëgëk, tsyiptundët ak yëˈë.

 ⁴ Min nˈokˈijxëm tiko tyam njënäˈänëm ko Rusia mët ja gobiernëtëjk diˈib puwäˈkëdëp, yëˈë ja reyë anikëjxytsyoobë. Myëduˈuk, yëˈko të dyajkubokyë Diosë tyuunk ets të tnibëdëˈëky mëgoˈpx milˈamë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tsënääytyëp mäjatyë it lugäär diˈibë Rusia yˈaneˈempy. Myëmajtsk, ko duˈun të yˈadëˈëtsy, ta dyajnigëxëˈëky ko yˈaxëkˈijxypyë Jyobaa mëdë nyax kyäjpn. Ets myëdëgëëk, yëˈko tsyiptuny mët ja reyë abatkëˈëytsyoobë, jaˈa njënäˈänëm, Gran Bretaña mëdë Estados Unidos, ja gobiernë diˈib wäˈkpëtsëëmp abëtsemy nyaxwinyëdë. Minë net nˈokˈijxëm tijaty të ttunyë Rusia mët ja gobiernëtëjk diˈib puwäˈkëdëp.

5. ¿Diˈibë tiempë myaytyakypyë Daniel 11:40-43, ets ti net tuun jäjtëp?

⁵ (Käjpxë Daniel 11:40-43). * Diˈibë Daniel yä ojts tnaskäjpxë, yëˈë xytyukˈijxëm tijaty tunan jatanëp mä ja tiempë diˈib jëjpkëxanëp. Tyäˈädë tekstë, yëˈë niˈigyë myaytyakypy wiˈix ja reyë anikëjxytsyoobë mëdë abatkëˈëytsyoobë tsyiptunäˈändë nixim niyam. Daniel duˈun ojts tnaskäjpxë: “Mä ja tiempë jyëjpkëxanë, ja reyë abatkëˈëytsyoobë naynyibëdëˈëganëp mët ja reyë anikëjxytsyoobë” o “naygyääbanëdëp” (Dan. 11:40; notë).

6. ¿Tiko njënäˈänëm ko tyäˈädë nimajtskpë rey duˈunyëm tsyiptundë nixim niyam?

⁶ Ja reyë abatkëˈëytsyoobë mët ja anikëjxytsyoobë yˈaknitsiptuundëp parë ja gyobiernë yˈittët mas kumëjääw abëtsemy nyaxwinyëdë. Extëm nˈokpëjtakëm, nˈokwinmäˈäyëm ti tuun jäjtë ko nyajxyë Segunda Guerra Mundial, ko ja Unión Soviética mët ja gobiernëtëjk diˈib puwäˈkëdëp tjaˈabëjktë kanäägë it lugäär diˈibë netyë Europa yˈaneˈempy. Ta net ja reyë abatkëˈëytsyoobë ojts nyayajtuˈugyëty mët kanäägë gobiernë ets ojts tˈëxkukë ja myay syoldäädë parë tnibëdëˈëgäˈäny ja reyë anikëjxytsyoobë. Mä ojts nyayajtuˈugyëdë, ja yajxëëwmoˈoy Organización del Tratado del Atlántico Norte (OTAN). Tyäˈädë nimajtskpë rey nëgooyë yajmeenytyuunëdë atsëˈëk ajawë parë nyayˈëxkukëdë wiˈix tsyiptunäˈändë. Nan tsiptuundëp xim yam ko tpuwäˈägëdë paˈis diˈib tsiptuundëp, extëm jap África, Asia ets América Latina. Tyää näämnëm, Rusia mët ja gobiernëtëjk diˈib puwäˈkëdëp, yëˈë diˈib mas kumëjääw të jyëmbittë abëtsemy nyaxwinyëdë. Ja reyë anikëjxytsyoobë, nan tsiptuump mëdë reyë abatkëˈëytsyoobë ko nyaynyibëdëˈëgëdë mä Internet. Dyajtundë programë mä komputadoorë parë nyayˈaxëktunëdë nixim niyam, dyajtëgoytyë meeny sentääbë mëjwiin kajaa ets dyajnibaxëtëkëdë ja gyobiernë. Ets duˈun extëm ojts tnaskäjpxë Daniel, ja reyë anikëjxytsyoobë, duˈunyëm ttuny axëëgë Diosë kyäjpn (Dan. 11:41).

7. ¿Tidën yˈandijpy “ja Tsujpë Naxwinyëdë”?

⁷ Daniel 11:41 jyënaˈany ko ja reyë anikëjxytsyoobë tnidëkëyaˈany “ja Tsujpë Naxwinyëdë”. ¿Tidën yˈandijpy? Tëëyëp, ja it lugäär diˈib Israel yaˈixyˈajty extëm “ja naax kajpnën mëtiˈipë niˈik oyën këtiinëm jyëtuˈunëty wiinkëtypë käjpn” (Ezeq. 20:6, TY). Diˈibë niˈigyë yajtsujtëjkë tyäˈädë nax käjpn, yëˈë ko jam yaˈˈawdäjtyë Jyobaa. Per desde mä Pentekostes xëëw mä jëmëjt 33, tyäˈädë “Tsujpë Naxwinyëdë” kyaj yëˈë tˈandijäˈäny tuˈugë lugäär yä Naxwiiny. ¿Tiko? Yëˈko Dios mëduumbëty yajpäättë oytyim määjëty. Diˈibën tyam yajtijp “ja Tsujpë Naxwinyëdë”, yëˈë  Diosë nyax kyäjpn diˈib yajpatp yä naxwiiny. Ets tuk pëky majtsk pëky tijaty tyam tyuundëp pënaty tyukˈijtëdëbë tyäˈädë Diosë nyax käjpn, yëˈë ko tˈawdattë Jyobaa mä reunyonk ets ko kyäjpxwäˈkxtë.

8. ¿Wiˈixë reyë anikëjxytsyoobë të tnidëkë “ja Tsujpë Naxwinyëdë”?

⁸ Nuˈunë tyäˈädë tiempë tyuˈuyoˈoy diˈib jëjpkëxanëp, ja reyë anikëjxytsyoobë janääm jatsojk tnidëkë “ja Tsujpë Naxwinyëdë”. Extëm nˈokpëjtakëm, ko Alemania nazi yˈijty extëmë reyë anikëjxytsyoobë nyidëjkë “ja Tsujpë Naxwinyëdë”. ¿Wiˈix? Ko tpajëdijty ja Dios mëduumbëty ets dyaˈoˈky, ets ja mas niˈigyë duˈun yˈadëtsy mä Segunda Guerra Mundial. Ko nyajxyë tyäˈädë tsip, ta Unión Soviética tyëjkë extëm ja reyë anikëjxytsyoobë, nan nyidëjkë tyäˈädë naxë tsujpë ko tpajëdijty pënaty myëduundëbë Jyobaa ets ko dyajpëtsëëmdë mä jyëën tyëjk ets ojts dyajnëjkxtë jagam.

9. ¿Wiˈix näämnëmë Rusia mëdë gobiernëtëjk diˈib puwäˈkëdëp të tnidëkëdë “ja Tsujpë Naxwinyëdë”?

⁹ Tyää näämnëm, Rusia mët kanäägë paˈis diˈib puwäˈkëdëp nan të tnidëkëdë “ja Tsujpë Naxwinyëdë”. ¿Wiˈix? Mä jëmëjt 2017, të dyajkuboky ja tuunk diˈib tyuundëbë Jyobaa tyestiigëty ets të ttsum tmatstë. Nan të dyajkubokyë ëxpëjkpajn extëmë Traducción del Nuevo Mundo, ets të tˈawindumbëkyë Betel diˈib Rusia, ja Tëjk mäjaty nˈëxpëjkëm ets mä tyunyëtyë asamblee. Ko duˈun të yˈadëˈëtsyë Rusia, ta mä jëmëjt 2018, Diˈib wyoowˈyoˈoytyëbë Jyobaa tyestiigëty të jyënäˈändë ko Rusia mëdë gobiernëtëjk diˈib puwäˈkëdëp, yëˈë duˈun ja reyë anikëjxytsyoobë. Per ninuˈun nmëduˈunëmë Jyobaa kyaj ntsiptuˈunëm mët nituˈugë gobiernë ets nan kyaj nyajnitëgatsäˈänëm oyxyëp axëëk xyjyatuˈunëmbë. Niˈigyën nbanëjkxëm ja käjpxwijën diˈib jënäämp ets ninuˈkxtakëm “nidëgekyë reyëty es nidëgekyë justisëty”, ets mas niˈigyë ko nety dyajwingëdäˈägäˈändë pën xyˈakmoˈoyäˈänëmë awäˈätstumˈäjtën parë nmëduˈunëmë Jyobaa (1 Tim. 2:1, 2).

10. ¿Ti mbäät xypyudëjkëm parë nnijäˈäwëm ko ja reyë anikëjxytsyoobë kyaj tmëmadäˈägäˈänyë reyë abatkëˈëytsyoobë?

¹⁰ Diˈib ojts yajnaskäjpxë mä Daniel 11:40-45, yëˈëyë yajmaytyakpë reyë anikëjxytsyoobë. ¿Yëˈë yˈandijpy ko myëmadäˈägaampy ja reyë abatkëˈëytsyoobë? Kyaj. Pesë tyäˈädë reyë abatkëˈëytsyoobë taanëmë nety yˈakˈaneˈemy ko Jyobaa mëdë Jesus dyajkutëgoytyët mä Armajedon niˈamukë gobiernëtëjk (Diˈibʉ Jat. 19:20). Parë nˈijtëm seguurë, min nˈokˈijxëm ti ojts yajnaskäjpxë mä Daniel ets mä Diˈibʉ Jatanʉp.

11. ¿Ti yˈandijaampy diˈib ojts yajnaskäjpxë mä Daniel 2:43-45? (Ixë dibujë diˈib miimp mä rebistë nyiˈak).

¹¹ (Käjpxë Daniel 2:43-45). Daniel ojts tmaytyaˈaky tuˈugë jäˈäybyotsy diˈib ximën tënaapy ets tiiyëm mëët të yajpotsy. Tuk pëkyatyë nyiniˈkx kyëbäjk, yëˈë yˈandijpy tuˈuk tuˈugë gobiernë diˈib të tnibëdëˈëgyë Diosë kyäjpn. Ja tyeky, yëˈë mët të yaˈoytyunyë pujxn, xëbiny mëdë moˈonts, tyäˈädë yëˈë yˈandijpy ja tim okpë gobiernë diˈib të nyayajtuˈugyëdë: Gran Bretaña mëdë Estados Unidos. Daniel ojts tnaskäjpxë ko tyäˈädë gobiernë, taanëmë nety yˈakˈanaˈamdë ko ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën dyajkutëgoyët niˈamukë gobiernëtëjk.

12. ¿Pën yajtijp ja myëjëxtujkpë axëk jëyujkë kyëbäjk, ets tiko jyëjpˈamëty nnijäˈäwëm?

¹² Apostëlë Juan nan ojts tmaytyaˈaky kanäägë gobiernë diˈib wäˈkpëtsëëmp abëtsemy nyaxwinyëdë diˈib anaˈamdë mä netyë Diosë kyäjpn yajpääty. Ets duˈun tˈijxy extëm tuˈugë axëk jëyujk diˈib jëxtujkë kyëbäjk. Ja myëjëxtujkpë kyëbäjk, yëˈë yˈandijpyë Estados Unidos mëdë Gran Bretaña ja gobiernë diˈib wäˈkpëtsëëmp abëtsemy nyaxwinyëdë. Jëjpˈamë tyäˈädë nnijäˈäwëm, pesë tyäˈädë axëk jëyujk jeˈeyë jëxtujkë kyëbäjk, ets yëˈë diˈibë nety ja anaˈamp ko Jesus mëdë tsyiptuumbëtëjk dyajkutëgooytyaˈayëdë gobiernëtëjk (Diˈibʉ Jat. 13:1, 2; 17:13, 14). *

13, 14. ¿Pën yajtijp “Gog diˈib tsoˈomp Magog”, ets tidaa ko tnibëdëˈëgäˈänyë Diosë kyäjpn?

¹³ Diˈibë Ezequiel ojts tnaskäjpxë, xypyudëjkëm parë nnijäˈäwëm tijatyën mbäät tyuny jyatyëty mä kyakutëgoytyënëm ja reyë anikëjxytsyoobë etsë abatkëˈëytsyoobë. Diˈib ojts yajnaskäjpxë mä Ezequiel 38:10-23; Daniel 2:43-45; 11:44-12:1 ets mä Diˈibʉ Jatanʉp 16:13-16, 21, waˈan tyuˈugyëty ja tiempë diˈib myaytyaktë ets tijaty tunan jatanëp. Pën duˈun, mbäät nˈawijx njëjpˈijxëm ets tyun jyatëdët diˈib yam nimaytyäˈägäˈänëm.

¹⁴ Ko nety të tsyondaˈaky ja mëj ayoˈon, ja mä “reyëty” nyayajtuˈugyëyäˈänëdë abëtsemy nyaxwinyëdë (Diˈibʉ Jat. 16:13, 14; 19:19). Mä Biiblyë ja yajtijtë tyäˈädë gobiernëtëjk, “Gog diˈib tsoˈomp Magog” (Ezeq. 38:2). Tyäˈädë gobiernëtëjk diˈibë nety të nyayajtuˈugyëdë, yëˈë diˈib yˈaknibëdëˈëgandëbë Diosë kyäjpn ets tjaˈijxtëgoyäˈändë yä Naxwiiny. ¿Ti tyäˈädë tsip yˈëjxëyaampy? Mä tyäˈädë amay jotmay tsyondaˈaky, ja mä apostëlë Juan tˈijxy wiˈix ja Diosë myëtsip kyukäˈtsëˈëgëdë ja tëtsn diˈib nëgooyë myëjatyˈäjnë. Waˈan yëˈë tmaytyäˈägäˈäny ja ääw ayukë mëkatypyë diˈib ngäjpxwäˈkxäˈänëm. Ets waˈan yëˈë tˈëjxëyaˈany parë netë Gog diˈib tsoˈomp Magog tnibëdëˈëgët ja Diosë kyäjpn parë tˈijxtëgoyaˈany yä Naxwiiny (Diˈibʉ Jat. 16:21).

15, 16. 1) ¿Tidaa myaytyäˈägaambyë Daniel 11:44, 45? 2) ¿Wiˈix jyatäˈänyë reyë anikëjxytsyoobë, ets ja gobiernëtëjk diˈibë nety akwëˈëmdëp?

¹⁵ Waˈanë tyäˈädë ääw ayukë mëkatypyë ets mä netyë Diosë kyäjpn yajnibëdëˈëky, nan yëˈë yajmaytyakp mä Daniel 11:44, 45 (käjpx). * Mä tyäˈädë tekstë, Daniel jyënaˈany ko ja reyë anikëjxytsyoobë myëjotmaybyäädaampy ko nety nyijäˈtyëty ja ääw ayuk “diˈib tsoˈomp anikëjxytsyoo ets mätsoo xëëw pyëtsëmy ets yëˈë myëjotmaybyäädaampy, ta tnitsoonäˈäny jantsy awäˈän parë [...] jantsy nimay dyaˈoogäˈäny”. Ko jyënaˈany “jantsy nimay”, waˈan yëˈë yajmaytyäˈägäˈänyë Dios mëduumbëty. * Ets waˈan yëˈë Daniel tmaytyäˈägäˈäny ko netyë Diosë kyäjpn yajnibëdëˈknë.

 ¹⁶ Ko nety ja reyë anikëjxytsyoobë ets ja gobiernëtëjk tnibëdëˈëktë ja Dios kyäjpn, ja mä Jyobaa jyotˈambëkäˈäny ets dyajminäˈänyë Armajedon (Diˈibʉ Jat. 16:14, 16). Ets ja reyë anikëjxytsyoobë “këˈëm jyäˈtäˈäny mä kyutëgoyaˈany, ets nipën kyapudëkëyaˈanyëty” (Dan. 11:45). Nanduˈun niˈamukë jyatäˈändë ja gobiernëtëjk diˈibë nety të nyayajtuˈugyëdë abëtsemy nyaxwinyëdë, jaˈa jënäˈänëm, ja Gog diˈib tsoˈomp Magog.

17. 1) ¿Pënën Miguelˈäjtp, “ja mëj wintsën” diˈib yajmaytyakp mä Daniel 12:1? 2) ¿Ti tyam tyuumbyë Miguel, ets ti tim tsojk tyunaampy?

¹⁷ Mä Daniel 12:1, jap nˈaknijawëyäˈänëm wiˈix kyutëgoyaˈanyë reyë anikëjxytsyoobë mëdë gobiernëtëjk diˈib puwäˈkëdëp ets wiˈix nnitsoˈogäˈänëm (käjpxë Daniel 12:1). * ¿Ti myaytyäˈägaambyë tyäˈädë bersikulo? Jesus diˈib nReyˈäjtëm, nanduˈun txëwˈaty Miguel. Desde 1914 tniwäˈkpëtsëmyë Diosë kyäjpn ko nyaxkëdaky ja Anaˈam Kutujkën jam tsäjpotm. Mä tiempë myiny kyëdaˈaky, “tyënääyëˈëgäˈänyë Miguel”, jaˈa njënäˈänëm ko dyajkutëgoyaˈany mä Armajedon pënaty myëtsipˈäjttëbë Dios. Tyäˈädë tsip diˈib aktunanëp, yëˈë diˈibë Daniel myaytyak ko jyaˈˈatäˈäny ja “mëk moˈon mëk tujkën” diˈib ninäˈänëm duˈun kyayajkuˈix kyayajkubäädë. Ets mä Diˈibʉ Jatanʉp, Juan ja ojts ttijy “mëk mäˈäy täjën” (Diˈibʉ Jat. 6:2; 7:14).

18. ¿Tiko kyaj mbäät ntsëˈk njäˈäwëm oy ti tyun jyatëdët mä tiempë myiny kyëdaˈaky?

¹⁸ Daniel mëdë Juan ojts tnigäjpxtë ko pënaty myëduundëbë Jyobaa etsë Jesus yajkuwäˈänandëp mä nety tyuˈuyoˈoy ja mëj ayoˈon. Pääty, kyaj tiko ntsëˈk njäˈäwëm tijaty miin këdakp. Daniel jyënaˈany ko pënaty tsokwëˈëmandëp tap ja xyëëw yˈijtääynyëdë “yajjääybyety mä ja liibrë” (Dan. 12:1). ¿Ti tsojkëp nduˈunëm parë nxëëwˈäjtëm yajpäädët mä taabë liibrë? Tsojkëp nyajnigëxëˈkëm ko nmëbëjkëmë Jesus, “ja Diosë Byorreeguˈunk” (Fwank 1:29). Nan tsojkëp ndukëdëjkëmë jukyˈäjtënë Jyobaa ets nnëbajtëm (1 Peed. 3:21). Ets nan tsojkëp nbuwäˈkëm ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën ko nbudëjkëmë jäˈäy ets tˈixyˈattëdë Jyobaa.

19. ¿Ti diˈib tyam mbäät nduˈunëm, ets tiko?

¹⁹ Tyamën ttiempëty parë mas niˈigyë ndukˈijxpajtëmë Jyobaa ets ja nyax kyäjpn. Nan tyamën ttiempëty parë nbuwäˈkëm ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën. Pën nduˈunëm duˈun, nëjkxëp ntsokwëˈëmëm ko nety ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën dyajkutëgoy ja reyë anikëjxytsyoobë etsë abatkëˈëytsyoobë.