1. ¿Wiˈix mbäät xyajnayjyäˈäwëm ko ëgäˈäny nnimaytyakëm tijaty të njäjtëm mä Biiblyë?

KO XYNYIJÄˈÄWË ko të nety xypyaaty ja tëyˈäjtën, ¿wiˈix mnayjyäˈäwë? Pojënë ojts xyjyaygyukë tijatyë nety myaytyakypyë Biiblyë. Ta mwinmääy ko nenduˈun niˈamukë jäˈäy tjantsy yˈoymyëdowäˈändë. Pes të nety xyjyaygyukë ko tijaty myaytyakypyë Biiblyë, mbäädë jäˈäy myoˈoyëdë agujkˈäjt jotkujkˈäjtën, duˈun tyam ets mä tiempë myiny kyëdaˈaky (Sal. 119:105). ¿Ti net mduun? Ta ojts xyjyantsy tyukmëtmaytyaˈaky niˈamukë ja mëtnaymyaayëbëty ets ja mjiiky mmëguˈuk tijatyë nety të xyjaty. Per axëëgë net mnayjyäˈäwë ko nimay kyaj tmëdoowˈitandë.

2, 3. ¿Wiˈix mayë jäˈäy wyinmääytyë mä pënën Jesus ets mä tijaty nyimaytyak?

² Mayë jäˈäy kyaj tmëdowäˈändë ja oybyë ayuk diˈib nˈëwäˈkx ngäjpxwäˈkxëm, per kyaj tiko mëjˈixy mëjmëdoy njäˈäwëm. Pesë Jesus, nan kyaj mayë jäˈäy kyupëjkëdë, oy tjatuuny kanäägë miläägrë diˈib yajnigëxëˈk ko yëˈë netyë Dios të kyexyëty. Extëm nˈokpëjtakëm, ja diˈib nyiwintsënˈäjttëbë relijyonk, oy tjaˈijxtë ko Jesus dyajjukypyejkyë Lázaro kyaj tmëbëkandë ets nan kyaj tkupëjktë ko yëˈën ja Mesías, axtë jyayaˈoogandë Jesus mëdë Lázaro (Fwank 11:47, 48, 53; 12:9-11).

³ Jesus nyijäˈäwëbë nety ko mayë jäˈäy kyaj kyupëkäˈänëdë extëmë Mesías (Fwank 5:39-44). Juan Yajnëbajtpë, duˈun tˈanmääyë yˈëxpëjkpëty: “Jotkujkë jäˈäy yajpääty diˈibë kyaj ti yajtuˈuˈadukyëty parëts xymyëbëkët” (Mat. 11:2, 3, 6, TNM). Per ¿tiko mayë jäˈäy kyaj tkupëjktë Jesus?

4. ¿Ti nimaytyäˈägäˈänëm mä tyääbë artikulo?

 ⁴ Mä tyääbë artikulo ets mä jatuˈukpë, nimaytyäˈägäˈänëm kanäk pëky tiko mayë jäˈäy kyaj tkupëjktë Jesus. Nenduˈun nˈixäˈänëm tiko tyam mayë jäˈäy kyaj tmëdowäˈändë tijaty njatukmëtmaytyakëm. Ets ti mbäät xypyudëjkëm parë niˈigyë mëbëjkën nyajkëktëjkëm mä Jesus ets parë kyaj ti xyajtuˈuˈadujkëm parë nbanëjkxëm.

5. ¿Tiko näägë jäˈäy wyinmääytyë ko Jesus kyaj nety yëˈëjëty ja Mesías diˈib ojts yajnaskäjpxë?

⁵ Mayë jäˈäy kyaj tkupëjktë Jesus, mët ko yëˈëyë yˈijxtë mä nety tsyoony. Jyapëjktë kuentë ko Jesus nëgooyë nety oy yaˈëxpëjknë ets tyuumbyë miläägrë, per xëmë wyinmääytyë ko yëˈë uˈunkˈäjtëp tuˈugë tsajtspë jëˈtpë. Jesus nan jamë nety kyugäjpnëty Nazaret, mä tuˈugë käjpnnuˈunk diˈib kyaj pën ttimˈijxtëy. Axtë Natanael diˈib ok yˈëxpëjkpëˈäjtë, jyënany: “¿Tii waˈandaa mbäät pyëtsemy Nazaret diˈibë oy?” (Fwank 1:46). ¿Tiko duˈunë Natanael jyënany? Waˈan mët ko kyaj tˈoyˈijxy ja käjpnnuˈunk mä netyë Jesus tsyëënë. O waˈan tjamyejtsy wiˈixë nety të yajnaskäjpxë mä Miqueas 5:2, ko Mesías myaxuˈunkˈatäˈäny Belén, kyaj jyamëty Nazaret.

6. ¿Tixyëp jawyiin tyuundë pënatyë kyaj tkupëjktë Jesus extëmë Mesías?

⁶ ¿Wiˈixë Biiblyë jyënaˈany? Ja kugajpxy Isaías ojts tnaskäjpxë ko Jesusë myëtsipëty kyaj nety ttimmëjpëjtäˈägäˈändë “mä pënën ja tyëëm yˈääts” myinäˈänyë Mesías (Is. 53:8). Mä Biiblyë të nety yajnaskäjpxë wiˈixën tijaty tyunäˈäny jyatäˈänyëty. Koxyëp ojts tpayeˈeytyë, taxyëp tnijäˈäwëdë ko Jesus jamë nety të myaxuˈunkˈaty Belén ets ko yëˈë tyëëm yˈäätsë rey David (Luk. 2:4-7). Extëm nˈijxëm, Jesus jantsy jamën myaxuˈunkˈäjty Belén extëmë nety të yajnaskäjpxë mä Miqueas 5:2. Per ¿tiko net kyaj tmëbëjktë? Yëˈko kyaj nety jawyiin të tpayeˈeytyë, pääty jeˈeyë ojts twinmääytyëwdë pënën Jesus, ets kyaj tnekykyupëjktë.

7. ¿Tiko mayë jäˈäy kyaj tˈixäˈändë Dios mëduumbëty?

⁷ ¿Nenduˈundaa tyam tyuny jyatyëty? Duˈun. Mayë Dios mëduumbë kyaj nëgoo tijaty tmëdat tjaygyaptë. Päätyë net mayë jäˈäy wyinmaytyë ko kyaj nmëdäjtëmë ëxpëjkën, o xyˈijxëm extëm oytyim pën jäˈäyëty (Apos. 4:13). Etsë net wyinmaytyë ko kyaj mbäät ndukniˈˈijxëmë Biiblyë, mët ko kyaj të niˈëxpëjkëm parë duˈun nduˈunëm. Ta netë wiinkpë diˈib jënandëp ko ëtsäjtëm yëˈë ndukˈijtëmë relijyonk diˈib tsonëˈk tsondak Estados Unidos, per jap niwaanë tsyëënëdë Testiigëty. O ta netë wiinkpë diˈib winmääytyëp ko kyaj nmëbëjkëmë Jesus. Nuˈun kujkë tiempë pyety kyuˈty, mayë jäˈäy xyˈaxëkˈijxëm ets jyënäˈändë ko “jeˈeyë jäˈäy nwinëˈën nwinxäjëm”, “nyajnaywyäˈkxëmë familyë” ets ko “të nyajtëgäjtsëmë Biiblyë”. Pääty mayë jäˈäy kyaj tyëkëdë ëxpëjkpë mët ko tmëdoowˈittë duˈumbë ääw ayuk ets kyaj tpayeˈeytyë wiˈix tijaty yˈixëty.

8. Extëm jyënaˈanyë Apostʉlʉty 17:11, ¿ti mbäät xytyuny pën mjantsy nyijawëyaampy pënatyën tyam jantsy Dios mëduundëp?

⁸ ¿Ti mbudëkëyanëp parë kyaj mˈëxtëkëwäˈägët? Ko yajxon xypyayeˈeyët tijaty. Duˈunë Lucas ttuuny. Ko nety tjäˈäyaˈany ja liibrë diˈib myënëjkxypyë xyëëw, jawyiin ojts tpayeˈey yajxon “tëgekyë axtë mä tsyondaky”. Pes tsyojkypyë nety ets pënaty kyäjpxtëbë tyäˈädë liibrë, yˈittët seguurë ko “tëyˈäjtënëˈë” diˈib myëdoow mä Jesus (Luk. 1:1-4). Nenduˈun ttuundë ja jäˈäyëty diˈib Berea. Ko tim jawyiin tmëdoyˈäjttë ti Jesus myaytyak, ta ojts tpayeˈeytyë mä Escrituras Hebreas parë këˈëm dyajtëyˈäjtëndëkëyäˈändë (käjpxë Apostʉlʉty 17:11). Nenduˈunë ëtsäjtëm mbäät nduˈunëm, jëjpˈam ets këˈëm nbayeˈeyëm, nˈijxkijpxyëm mëdë Biiblyë tijaty tukniˈˈijxëdëbë Jyobaa tyestiigëty. Nan oy ko nˈëxpëjkëm wiˈixën tsyonëˈk tsyondakyë Jyobaa tyestiigëty. Pën nbayeˈeyëm yajxon, kyaj nëjkx nˈëxtëkëwäˈkëm oy pën wiˈix xyjaˈˈanmäˈäyëm.

9. ¿Ti tyuundë näägë jäˈäy ko Jesus kyatukˈixanëdë ja ijxwëˈëmën diˈib tsäjpotm?

⁹ Ja tiempë mä Jesus jyukyˈajty, näägë jäˈäy kyaj tyimjotkujkˈäjttë o ttimtukjotkëdaktë extëm ojts jyayaˈëxpëky. Pääty tˈanmääytyë ets tyukˈixëdët “tuˈugë ijxwëˈëmënë mëjpë diˈibë tsäjpotm” parë dyajnigëxëˈëgët ko jantsy yëˈëjën ja Mesías (Mat. 16:1). Waˈan duˈun tˈanmääytyë mët ko tëgatsyë nety të tjaygyukëdë extëm jyënaˈanyë Daniel 7:13, 14. Per kyajnëmë nety ttiempëty parë yˈadëwët diˈibë nety të tnaskäjpxë mä Biiblyë. Tijatyë Jesus tukniˈˈijxë, yëˈëxyëbë tyäˈädë jäˈäyëty yaˈijtëdë seguurë ko Jesus jantsy yëˈëjën Mesías. Per kyaj tkupëjktë, mët ko kyaj ojts yajtukˈijxtë ja ijxwëˈëmën diˈib jyaˈˈamdoowdë (Mat. 16:4).

10. ¿Wiˈixë Jesus dyaˈˈadëëy diˈibë netyë Isaías të tnaskäjpxë?

¹⁰ ¿Wiˈixë Biiblyë jyënaˈany? Isaías duˈun ojts tnaskäjpxë: ‘Käˈäp yaˈaxäˈäny jyokäˈäny, käˈäp nyaˈamäˈäny, nitii tkaˈëwäˈäny tkakäjpxäˈäny nëˈëjoty tuˈujoty’. ¿Pënë Isaías myaytyäˈägan? Yëˈë Mesías (Is. 42:1, 2, TY). Jesus kyaj këˈëm nyayajmëjpëtsëmanë ko ojts ttuunë Tyeetyë tyuunk yä Naxwiiny. Kyaj ojts tkojˈyë tsäjpjëën tsäjptëjkë oyatypyë, kyaj dyajtuunyë wit xox diˈib yajtuundëp pënaty nyiwintsënˈäjttëbë relijyonk. Kyaj pën ojts tˈanëëmë wiˈix ttsoky ets yajmëgäjpxët. Ets mä netyë jäˈäy yajjustisëpäätyëty, kyaj ttuunyë miläägrë parë nyayajmëjpëtsëmanë mä ja rey Herodes, oyë netyë jyukyˈäjtënë yˈity oˈkën jëjpˈam (Luk. 23:8-11). Jesus tyuunë miläägrë, per diˈib mas jëjpˈam tyuun, yëˈko ojts tˈëwaˈkxy tkäjpxwaˈkxy ja oybyë ayuk. Duˈun tˈanmääy ja yˈëxpëjkpëty: “Tyäädëtsë dëˈën të nminy” (Mar. 1:38).

11. ¿Wiˈix näägë jäˈäy wyinmaytyë mä ëtsäjtëm?

¹¹ ¿Nenduˈundaa tyam tyuny jyatyëty? Duˈun. Mayë jäˈäy yëˈëyë yˈijxtëp wiˈix ja tsäjpjëën tsäjptëjk jyantsy yajkojy oyaty, wiˈix yajxëëwmoˈoytyë pënaty nyiwintsënˈäjttëbë relijyonk ets ko ttundë xëëw diˈib kyaj tnijawëdë mää tsyonëˈky tsyondaky o diˈib kyaj myiny mä Biiblyë. Ets pënaty yeˈeytyëp mä tyäˈädë relijyonk kyaj nëgoo yajtukniˈˈixëdë pënën Dios ets tijaty tyuknibëjtakëp. Per pënaty yeˈeytyëp mët ëtsäjtëm, nyijäˈäwëdëp ti Jyobaa tsyojkypy ets  nduˈunëm, ja jëën tëjk mä nˈëxpëjkëm adëyë ets wäˈäts yˈity. Pënaty jap xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm kyaj tëgatsy ja wyit xyox tpëjtäˈäktë o yajxëëwmoˈoytyë extëm mbäät myëjpëtsëmdë. Ets ak jap tsyoony mä Biiblyë tijaty yajtukniˈˈijxëm ets tijaty nmëbëjkëm. Per oy jyaduˈunëty, mayë jäˈäy kyaj tmëdowäˈändë tijaty njatukmëtmaytyakëm, mët ko wyinmaytyë ko ëtsäjtëm adëyë nDiosˈawdäjtëm ets ko kyaj tyuknaxëty mët ja kyostumbrëty.

12. Extëm jyënaˈanyë Hebreos 11:1, 6, ¿wiˈix mbäät xyajkëktëkë mëbëjkën?

¹² ¿Ti mbudëkëyanëp parë kyaj mˈëxtëkëwäˈägët? Apostëlë Pablo duˈun tˈanmääy ja Dios mëduumbëty diˈib Roma: “Myëbëjktëp ja jäˈäy ja Dios ko tˈamëdoonaxtë ja ayuk, es diˈibë yˈamëdoonäjxtëp, Kristë yëˈë nyimaytyakypy” (Rom. 10:17). Parë xyaˈitët mëkë mëbëjkën, tsojkëp xyˈëxpëkëdë Biiblyë, kyaj mbudëkëyaˈanyëty ko xytyuktëk xytyukwäˈägëdë xëëw diˈib kyaj yajpääty mä Biiblyë, oyxyëp nuˈun jyakëxëˈkpë jantsy oy jantsy tsuj. Pes “pën kyaj nmëdäjtëmë mëbëjkën niwiˈixtsoo mbäät xykyatukjotkëdakëmë Dios”. Pääty, tsojkëp xyajkëktëkëdë mëbëjkën ko xyˈëxpëkëdë Biiblyë (käjpxë Hebreos 11:1, 6, TNM). * Parë tuˈugë jäˈäy yˈitët seguurë ko tëdën tjantsy pyaaty ja tëyˈäjtën, kyaj tyimtsokyëty tˈixët ja ijxwëˈëmën diˈib tsäjpotm. Diˈibë jeˈeyë tsojkëp, yëˈë ko yajxon tˈëxpëkët tijaty tukniˈˈijxëbë Biiblyë parë mbäät kyëktëkë ja myëbëjkën ets parë kyaj yˈamajtsk njotmajtskët mä tijaty myëbëjkypy.

13. ¿Tiko mayë jäˈäy ttukjotˈambëjktë Jesus?

¹³ Ja tiempë mä Jesus jyukyˈajty, ja Juan Yajnëbajtpë yˈëxpëjkpëty mëjˈixy tjäˈäwëdë ko ja Jesusë yˈëxpëjkpëty kyaj yˈayuuˈattë. Jesus ta tyukmëtmaytyakëdë ko kyaj tiko nety yˈayuˈattët mientrës yëˈë jyukyˈaty (Mat. 9:14-17). Per ja fariseety ets pënatyë nety myëtsipˈäjttëbë Jesus kyaj tˈoyˈijxtë, mët ko kyaj tijaty ttuuny extëm ja judiyëtëjk tmëdattë kyostumbrë. Nëgooyë ojts  jyotˈambëjknëdë ko tˈijxtë Jesus dyaˈˈagëdaˈagyë päˈämjäˈäy sääbëdë xëëw (Mar. 3:1-6; Fwank 9:16). Tyäˈädë jäˈäyëty naytyukmëjäˈäwëdë ko tkuytyundë ja ley sääbëdë xëëw, per kyaj nety wiˈix tˈixtë ko nyegosyëtundë mä ja templë ets jotˈambëjktë ko Jesus ojts yˈoojëdë (Mat. 21:12, 13, 15). Ko Jesus ojts kyäjpxwaˈkxy jam Nazaret mä ja sinagoogë, nëgooyë jäˈäy ojts jyotˈambëjknëdë, mët ko tˈanmääytyë ko jeˈeyë nety këˈëm nyaymyëmay nyaymyëdäjëdë ets kyaj tmëdattë mëbëjkën extëm tyuun jyäjtë jam Israel (Luk. 4:16, 25-30). Mayë jäˈäy kyaj tkupëjktë Jesus, mët ko kyaj tijaty ttuuny extëm tjatsojktë (Mat. 11:16-19).

14. ¿Tiko Jesus kyaj tkupëjky ja kostumbrë diˈibë nety kyaj yajpääty mä Biiblyë?

¹⁴ ¿Wiˈixë Biiblyë jyënaˈany? Jyobaa jyënany mët yëˈëgyëjxm ja kyugajpxy Isaías: ‘Yäˈädë nax käjpn nëgoojëts wingëˈëy agëˈëy xywyingajpxy xywyinmëtyaˈaky, yëˈë jyot wyinmäˈäny wiinktsow dyaˈity ets kots xytyukxondaˈaky, jëduˈun ta naaxwinyëdë jäˈäy këˈëm të tuknibëjtäägën’ (Is. 29:13, TY). Jesus kyaj tkupëjky ja kostumbrë diˈib kyaj yajpääty mä Biiblyë. Ets pënaty ojts tpanëjkxëdë ja naxwinyëdë jäˈäyë kyostumbrë ets tijaty tukniˈˈijxëdë, kyaj tkupëjktë Jyobaa etsë Mesías diˈibë nety të yajkexy.

15. ¿Ti mayë jäˈäy kyaj xytyukˈoyˈijxëm?

¹⁵ ¿Nenduˈundaa tyam tyuny jyatyëty? Duˈun. Mayë jäˈäy xytyukjotˈambëjkëm mët ko kyaj nduˈunëmë xëëw diˈib kyaj yajpääty mä Biiblyë. Extëm nˈokpëjtakëm, kyaj nmëjtuˈunëmë kumpleˈanyë ets ni Nabidad. Ta netë wiinkpëty diˈib xytyukjotˈambëjkëm mët ko kyaj nduktëjk ndukwäˈkëm ko dyajmëjpëtsëmdë ja pyaˈis ets mët ko kyaj nduˈunëm ja kostumbrë diˈib tyuundëbë ko tuˈugë jäˈäy yˈooky. Waˈanë net wyinmaytyë ko tëgokyë diˈib tyuundëp kyupëjkypyë Dios. Per pën duˈunyëm tpanëjkxˈadëˈëtstë tijatyë jäˈäy tyuundëp ets kyaj tmëmëdowdë tijatyë Biiblyë nyiˈanaˈamëp, Jyobaa kyaj kyupëkäˈänëdë (Mar. 7:7-9).

16. ¿Ti tsojkëp xytyunët ets ti mbäät xyjëjpkudijë? (Salmo 119:97, 113, 163-165).

¹⁶ ¿Ti mbudëkëyanëp parë kyaj mˈëxtëkëwäˈägët? Ko mëk xytsyokëdë Jyobaa yˈanaˈamën ets ko xykyuytyunët (käjpxë Salmo 119:97, 113, 163-165). * Pën mas niˈigyë xytsyokyë Jyobaa, ta kyaj xytyunët ja kostumbrë diˈib kyaj ttukjotkëdaˈaky. Nitii ets nipën mbäät duˈun xykyatsoky extëmë Jyobaa.

17. ¿Ti mayë jäˈäy tsyojktë ttunëdë Mesías?

¹⁷ Ja tiempë mä Jesus jyukyˈajty, taaˈäjt näägë jäˈäy diˈib jyayajnitëgatsandë ja gyobiernë. Waˈan wyinmääytyë ko ja Mesías, yëˈë diˈibë nety mbäät yaˈˈawäˈätspëtsëmëdë mä yˈanaˈamëdë ja romanë jäˈäyëty, perë Jesus kyaj tkupëjky ko ja jäˈäyëty jyayajtunanëdë rey (Fwank 6:14, 15). Ja saserdotëty, tsëˈkëdë ko Jesus dyajnitëgatsäˈänët ja gobiernë, pes mbäädë nety ja romanë jäˈäyëty tyukjotˈambëkëdë ets kyaj nyekymyoˈoyëdët ja kutujkënë diˈibë nety myëdäjttëp. Mayë judiyëtëjk kyaj tkupëjktë Jesus mët ko yëˈëyë nety myëmääy myëdäjtëp pën okˈanaˈamëdëp.

18. ¿Ti nimay ja judiyëtëjk kyaj tjaygyujkëdë mä ja Mesías?

¹⁸ ¿Wiˈixë Biiblyë jyënaˈany? Të nety jyantsy yajnaskäjpxë ko Mesías tsiptunäämp ets ko yëˈë madäˈägäämp mä taabë tiempë, per nan të nety yajnaskäjpxë ko tsojkëp jawyiin tkuˈook tkutëgoyët ja nbokyˈäjtëm ngaytyeyˈäjtëm (Is. 53:9, 12). Per ¿tiko ja judiyëtëjk tëgatsy tjaygyujkëdë? Yëˈko kyaj tˈëxpëjktäˈäytyë tijaty ojts yˈakˈyajnaskäjpxë ttunäˈäny ja Mesías, jamyë ja wyinmäˈäny tpëjtaktë mä wiˈixë nety dyaˈoyëyaˈany ja amay jotmay (Fwank 6:26, 27).

19. ¿Tiko mayë jäˈäy xyˈaxëkˈijxëm?

 ¹⁹ ¿Nenduˈundaa tyam tyuny jyatyëty? Duˈun. Mayë jäˈäy xyˈaxëkˈijxëm mët ko kyaj nduktëjk ndukwäˈkëmë politikë. Wyinmaytyë ko tsojkëp nbotaräjtëm. Per ëtsäjtëm, nnijäˈäwëm ko pën yëˈë nwinˈijxëm parë naxwinyëdë jäˈäy xyˈanaˈamëm, yëˈë nety nˈëxtijëmë Jyobaa (1 Sam. 8:4-7). Waˈan nenduˈun nääk wyinmaytyë ko oyxyëp ko ngojëmë jëën tëjk extëmë hospital, eskuelë o jam ti ndukpudëjkëmë nax käjpn. Nan kyaj tmëdowäˈändë ko ndukninëjkxëm ja Diosë yˈääw yˈayuk, mët ko yëˈë tyim tsojktëp ets nyaˈoˈoyëm ja amay jotmay diˈib tyam jaˈäjtp.

20. Extëmë Jesus jyënany mä Matewʉ 7:21-23, ¿ti mas jëjpˈam mbäät nduˈunëm?

²⁰ ¿Ti mbudëkëyanëp parë kyaj mˈëxtëkëwäˈägët? (Käjpxë Matewʉ 7:21-23). Jamyats ko ja tuungë mas jëjpˈambë diˈib mbäät xytyuny, yëˈë diˈibë Jesus ojts tniˈanaˈamë (Mat. 28:19, 20). Kyaj yˈoyëty mnaytyukwinˈëënëdët ja politikë winmäˈäny etsë net xyaˈoyëyäˈänët ja naxwinyëdë jäˈäy yˈamay jyotmay. Ëtsäjtëm, ntsojkëmë jäˈäy ets nmëmäˈäy nmëdäjëm ko tpäättë amay jotmay, per nnijäˈäwëm ko wiˈix mbäät mas oy nbudëjkëm, yëˈë ko ndukmëtmaytyakëmë Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën diˈib yaˈoyëyaambyë amay jotmay. Ets ko nbudëjkëm parë nenduˈun tmëwingondëdë Jyobaa.

21. ¿Ti net tyam mbäät nduˈunëm?

²¹ Mä tyäˈädë artikulo, të nˈijxëm taxk pëky tiko mayë jäˈäy kyaj tyam tkupëktë Jesus ets tiko nääk tˈaxëkˈixtë pënaty jyantsy pyanëjkxtëbë Jesus. Mä jatuˈukpë artikulo nˈakˈixäˈänëm ja taxk pëky. Nˈokpëjtakëm ja winmäˈäny parë niˈigyë ja mëbëjkën nyajkëktëjkëm ets kyaj nasˈijxëm parë ti xyaˈëxtëkëwäˈkëm.