1, 2. 1) Extëm jyënaˈanyë Efesios 6:16, ¿tiko tsyokyëty nmëdäjtëm “ja eskuudë mëjpë diˈib mä ja mëbëjkën”? 2) ¿Tijaty nˈatsoowëmbitäˈänëm?

JA MËBËJKËN duˈun extëm ja “eskuudë mëjpë”, per ¿nuˈunën mbäät myëjˈaty? (Käjpxë Efesios 6:16, TNM). * Duˈun extëm tuˈugë eskuudë mëjpë diˈib kyuwäändaapy ja niniˈkx këbäjk, nanduˈun xykyuwäˈänëm ja mëbëjkën mä tukëˈëyë axëkˈäjtën diˈib tyam jaˈäjtp, extëm mä jäˈäy nyaymyëtˈit nyaymyëttsëënëdë axëëk, mä nyaytsyiik nyaygyoxëdë ets mä tukëˈëyë tijatyë Dios yajkubojkypy.

² Kom yëˈë ndukjukyˈäjtëm “ja tiempë diˈib jëjpkëxanëp”, duˈunyëm ja nmëbëjkënyëˈäjtëm yaˈijxmatsäˈäny (2 Tim. 3:1, TNM). ¿Wiˈix mbäät nnijäˈäwëm pën mëk yajpääty ja nmëbëjkënyëˈäjtëm diˈib duˈun extëmë eskuudë? Ets ¿ti mbäät nduˈunëm parë mëk ngëëyˈijtëm? Min nˈokˈijxëm wiˈix yaˈˈatsoowëmbity.

3. ¿Wiˈix ijty ja soldäädëtëjk tkuentˈattë ja yˈeskuudë, ets tiko?

³ Ja eskuudë diˈib ijtyë soldäädëtëjk yajtuundëp, yëˈë tyuknipijttëbë poˈo. Nan tsyooyëdëp ijty parë kyaj wiˈix jyatët ja poˈo ets parë kyaj tyowët ja pujxn. Ko ijty ja soldäädë tˈixy ko tam wyindëgoy ja yˈeskuudë, ta netyë dyaˈoyë parë mbäät tmëdaty listë ko nety tsyoony tsiptuumbë.

4. 1) ¿Tiko mbäät nˈijx nduˈunëm ja nmëbëjkënyëˈäjtëm diˈib duˈun extëmë eskuudë? 2) ¿Wiˈix mbäät nduˈunëm?

⁴ Duˈun extëm ijty ja soldäädëtëjk tˈix ttundë ja yˈeskuudë, ëtsäjtëm nan tsojkëp janääm jatsojk nˈijxëm wiˈix yajpääty ja nmëbëjkënyëˈäjtëm  diˈib duˈun extëmë eskuudë ets nguentˈäjtëm. Duˈuntsoo xëmë nyajpäädäˈänëm listë parë ntsiptuˈunëm. Pes niˈamukë Dios mëduumbë yëˈë mëët ntsiptuˈunëm “nidëgekyëtyë mëjkuˈu esë kaˈoybyë” (Éfes. 6:10-12). Këˈëm mbäät nˈijx nduˈunëm wiˈix yaˈixy yajpääty ja nˈeskuudëˈäjtëm. Per ¿ti mbäät nduˈunëm parë mëkë mëbëjkën nyaˈijtëm ko nety nwinguwäˈkëmë amay jotmay? Tim jawyiin, tsojkëp nˈamdoˈowëmë naybyudëkë Jyobaa. Ta net nˈëxpëjkëmë Biiblyë parë mbäät nˈijxëm pën ja nmëbëjkënyëˈäjtëm duˈun yajpääty extëmë Dios ttsoky (Eb. 4:12). Biiblyë jyënaˈany: “Tukˈijxpatë Jyobaa amumduˈukjot, ets këdii mgëˈëm winmäˈäny xyyajtuny” (Prov. 3:5, 6). Nˈokwinmäˈäyëm ti jotmay näämnëm ojts nbatëm ets ti ojts nduˈunëm. Extëm nˈokpëjtakëm, pën ojts nyaˈˈamääytyakëmë meeny sentääbë, ¿ojts njamyajtsëm extëmë Jyobaa xytyukwandakëm mä Ebreeʉsʉty 13:5? Jap jyënaˈany: “Ninäˈä nganaˈixët, es ninäˈä ngamastuˈudët”. ¿Ojts nˈijtëm seguurë ko Jyobaa xypyudëkëyäˈänëm? Pën duˈun, yëˈë yˈandijpy ko oy yaˈixy yajpääty ja nmëbëjkënyëˈäjtëm diˈib duˈun extëmë eskuudë.

5. ¿Ti nbëkäˈänëmë kuentë ko nety nˈijx nduˈunëm wiˈix yaˈixy yajpääty ja nmëbëjkënyëˈäjtëm?

⁵ Ko nety të nˈijx të nduˈunëm wiˈix yaˈixy yajpääty ja nmëbëjkënyëˈäjtëm, mbäät xyyajmonyˈijx xyyajmonyjyäˈäwëm. Waˈan nbëkäˈänëmë kuentë ko ta diˈib xyyajtëgoyäˈänëm diˈibë nety kyaj nnijäˈäwëm. Extëm nˈokpëjtakëm, waˈan nˈixäˈänëm ko të dyajxeemy ja mëbëjkënë ko nëgooyë tijaty nmëmäˈäy nmëdäjënë, ko nmëbëjkëm diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty ets ko kyanekyxyondaˈaky ja ääw jot. Pën nˈijxëm ko të duˈun njäjtëm, ¿ti net mbäät nduˈunëm parë kyaj wyindëgooyˈadëˈëtsët ja nˈeskuudëˈäjtëm?

6. ¿Tijaty kyaj wyiˈixëty nmëmäˈäy nmëdäjëm?

⁶ Ta diˈib kyaj wiˈixëty nmëmääy nmëdäjëm, extëm ko ntsojkëm parë Jyobaa mëdë Jesus xytyukjotkëdakëm (1 Kor. 7:32). Ets pën të nbokytyuˈunëm mëjwiin kajaa, nmëmääy nmëdäjëm parë jatëgok oy nˈijtëm mëdë Dios (Sal. 38:18). Nan kyaj wiˈixëty ko kasäädë jäˈäy tmëmay tmëdäjtët parë dyajjotkujkˈatäˈändët ja myëmëjjäˈäy o ja kyujëën kyudëjk ets ko niˈamukë nmëmäˈäy nmëdäjëm wiˈix oy yˈitët ja nfamilyëˈäjtëm ets ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib mëët nˈëxpëjkëm (1 Kor. 7:33; 2 Kor. 11:28).

7. 1) ¿Wiˈix mbäät dyajxeemyë mëbëjkën ko nëgooyë tijaty njantsy myëmäˈäy njantsy myëdäjëm? 2) Extëm jyënaˈanyë Proverbios 29:25, ¿tiko kyaj mbäät ntsëˈkëmë naxwinyëdë jäˈäy?

⁷ Ko nëgooyë tijaty nmëmäˈäy nmëdäjënë, mbäät dyajxeemy ja mëbëjkën. Extëm ko njantsy myëdatäˈänëmë wit xox etsë käˈäy ukën (Mat. 6:31, 32). Ko tyäˈädë nmëmäˈäy nmëdäjëm, mbäädë net yëˈë xywyoˈonëm parë nbäädäˈänëm ja meeny sentääbë etsë net yëˈëyë nˈookjäˈäwënë. Pën nasˈijxëm, mbäät ja mëbëjkën dyajxeemy ets axtë xytyukmëjagamgakëmë Jyobaa (Mar. 4:19; 1 Tim. 6:10). Ja tuk pëky, nan mbäädë net njantsy myëmäˈäy njantsy myëdäjëm parë wiink jäˈäy ttukjotkëdäˈägët ti nduˈunëm. Etsë net mas niˈigyë ntsëˈkëm ko nyajnëxik nyajtukxikëm o nyaˈëxjëdijt nyajpajëdijtëm ets kyaj yˈokduˈunˈäjnë ko nyajjotkujkˈäjtëmë Dios. ¿Ti mbäät nduˈunëm parë kyaj duˈun nˈayoˈonbatëm? Ko nmëwäˈän nmëtsoˈowëmë Jyobaa parë xymyoˈoyëm ja mëbëjkën ets ja jotmëkˈäjtën diˈib nyajtëgoyˈäjtëm (käjpxë Proverbios 29:25; * Luk. 17:5).

8. ¿Ti mbäät nduˈunëm ko ja apostatas dyajwäˈkxtëdë anëë mä Jyobaa ets mä nmëguˈukˈäjtëm?

⁸ Satanás diˈib “yajtsondak ja andakën”, yëˈë yajtuumpy pënaty kyëˈamˈäjtypy parë dyajwaˈkxyë anëë mä Jyobaa ets mä nmëguˈukˈäjtëm (Fwank 8:44). Extëm nˈokpëjtakëm, yëˈë apostatas nyiˈoo nyiyaxëdëbë Diosë kyäjpn ets kyäjpxmäˈtääytyëp ja tëyˈäjtën mä Internet, mä telebisionk ets mä raadyë. Tyäˈädë anëë duˈun nyaxy  extëm ja “jëëndiˈpxn” diˈibë Satanás yajtuumpy (Efes. 6:16, TNM). ¿Ti mbäät nduˈunëm ko ja apostatas tmëdëkëdët ja anëë? Tsojkëp njëjpkudijëm. ¿Tiko? Yëˈko nmëbëjkëmë Jyobaa ets ndukjotkujkˈäjtëm ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib mëët nˈëxpëjkëm. Nimäätsoo ets niwiˈixtsoo ngaˈëxtäˈäyëmë apostatas. Nan kyaj nasˈijxëm ets nipën o nitii xykyatukmëdoowˈijtëm wiˈix jyënäˈändë, ets ëtsäjtëm nan kyaj nˈëxtäˈäyäˈänëm mët ko nëgoobë nnijawëyäˈänëm.

9. ¿Wiˈix mbäät xyˈaxëktuˈunëm ko kyanekyxyondaˈaky ja ääw jot?

⁹ Ko kyanekyxyondaˈaky ja ääw jot, mbäät dyajxeemy ja mëbëjkën. Näˈäty, mbäät duˈun nnayjyäˈäwëm mët ko nbatëmë amay jotmay. Tyäˈädë amay jotmay yajkupëkäämp. Per diˈib kyaj mbäät nduˈunëm, yëˈë xëmë nwinmäˈäyënë, pes mbäädë net njäˈäytyëgoˈoyëm tukëˈëyë ja oyˈäjtën diˈibë Jyobaa të xytyukwandakëm (Diˈibʉ Jat. 21:3, 4). Ko ääw jot kyanekyxyondaˈaky, mbäädë net xyyajkëjx xyyaˈˈanuˈkxëm ets axtë xytyukmastutëmë Diosë tyuunk (Prov. 24:10). Per kyaj tiko duˈun njäjt ngëbajtëm.

10. ¿Ti xytyukniˈˈijxëm extëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm tjääyë neky?

¹⁰ Min nˈokˈijxëm ti tyuumpy tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib Estados Unidos parë mëk dyaˈity ja myëbëjkën mientrës tkuentˈaty ja myëmëjjäˈäy diˈibë mëk pëjkëp. Tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm kyajx tuˈugë neky mä Betel diˈib Estados Unidos, mä jyënany: “Näˈäty, xyyajkëjx xyyaˈˈanuˈkxëdëbëtsë tyäˈädë jotmay ets xyyajmoon xyyajtujktëbëts, per nˈawijx njëjpˈijxtëbëtsë jotkujkˈäjtën. Nmëjjäˈäw ngunuˈkxyjyäˈäwëbëts tukëˈëyë tijatyë Jyobaa xymyoˈoyëm diˈib mbäät dyajkëktëkë mëbëjkën ets diˈib xymyëjääwmoˈoyëm. Njantsy yajtëgoyˈäjtëmë tyäˈädë ääw ayuk, pes xypyudëjkëm parë nmëduˈunˈadëtsëmë Jyobaa ets parë nmëmadakëm ja amay jotmay diˈibë Satanás xymyoˈoyëm”. Extëm jyënanyë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm, yëˈë xytyukniˈˈijxëm ko mbäät nyajxondakëm ja ääw jot. ¿Wiˈix? Ko nwinmäˈäyëm ko tijaty xyjäjt xykyëbajtëm yëˈë diˈib mëdë Satanás xyˈijxmäjtsëm, ko nˈijtëm seguurë ko Jyobaa xyjotkujkmoˈoyäˈänëm ets ko nyajtsobatëm ja käˈäy ukën diˈib xymyoˈoyëm.

11. ¿Tijaty mbäät nnayajtëˈëwëm parë nˈijxëm pën oy yajpääty ja nmëbëjkënyëˈäjtëm?

¹¹ ¿Nˈijxëm ko tam muum yˈaˈoyëyaˈany ja nˈeskuudëˈäjtëm? Nuˈun të nyaxyë xëëw poˈo, ¿kyaj nëgoo tijaty të nmëmäˈäy të nmëdäjëm? ¿Kyaj të nmëdoowˈijtëm wiˈixë apostatas dyajwäˈkxtë  anëë ets kyaj mëët të naygyajpxytsyiˈkëm? ¿Kyaj të nnaytyukmëmadakëmë moˈon tujkën?”. Pën nˈatsoowëmbijtäˈäyëm ko kyaj, yëˈë yˈandijpy ko oy ja nmëbëjkënyëˈäjtëm yajpääty. Per tsojkëp xëmë nnaygyuentˈäjtëm mët ko Satanás pyëjtäˈägaambyë wiingatypyë trampë diˈib mëët xyyajkäˈäjäˈänëm. Min nˈokˈijxëm tuk pëky.

12. ¿Ti mbäät tyuny jyatyëty ko nˈookjäˈäwëmë jukyˈäjt madakën?

¹² Ko nbaˈoˈktëˈëwëmë jukyˈäjt madakën, mbäät ja mëbëjkën xyeemy ets nmäjtsˈyuˈungëmë Diosë tyuunk. Apostëlë Pablo jyënany: “Nituˈuk diˈibë soldäädëˈäjtp tkatuktëkë wiink jäˈäyëtyë tyuˈunën, tyimˈawijxypy es tkuytyunët ja wyintsënë yˈanaˈamën” (2 Tim. 2:4). Ja soldäädëtëjk diˈib Roma, kyaj ijty yajnasˈixëdë etsë wiink tuunk ttundët. ¿Ti nety mbäät tyuny jyatyëty ko ja soldäädëtëjk kyamëdowdët?

13. ¿Tiko ijty ja soldäädëtëjk kyaj tˈëxkukëdë wiink tuunk?

¹³ Nˈokpawinmäˈäyëm ko mä tuˈugë jopy tam tuk grupë soldäädëtëjk tjantsy tyuundäˈäktë wiˈix tsyiptunäˈändë, per niduˈuk kyaj jam yajpääty, tam ja jyantsy kyaaky tyooky jyantsy tyojkx tooky määyoty. Mä tadë tsuu, ta ja soldäädëtëjk tˈixtë wiˈix yaˈixy yajpääty ja tyuumbajn diˈib mët tsyiptunäˈändë ets tjëjpmaˈadë ja yˈespäädë. Per ja diˈib kaaky tyoˈk tojkxtoˈkp jam ja xëëw tiempë dyajtuny mä dyaˈoyë ja käˈäy ukën diˈib jakumbom tyoogaampy. Per jakumbom, ta ajotkumonë tyukjäˈtëdë ja myëtsip. ¿Diˈibëdaa ja soldäädë itäämp listë parë tsyiptunäˈäny ets dyajjotkujkˈatäˈäny ja wyintsën? Koxyëp mijts mˈoknëjkxy tsiptuumbë, ¿diˈibë soldäädë mëët myajpäädäˈänët? ¿Ja diˈib të ttuundaˈaky wiˈix tsyiptunäˈäny, o ja diˈib wiinktsoo ja jyot wyinmäˈäny të tpëjtaˈaky?

14. ¿Ti mas niˈigyë yajtsobattëp ja syoldäädëtëjkë Kristë?

¹⁴ Ëtsäjtëm duˈun extëm ja soldäädë diˈib tyuundakypy wiˈix tsyiptunäˈäny. Diˈib mas jëjpˈam nyajnäjxëm, yëˈë nyajjotkujkˈatäˈänëm ja nwintsënˈäjtëm, Jyobaa mëdë Jesukristë. Tyäˈädë yëˈë diˈib mas niˈigyë nyajtsobatëm ets kyaj dyuˈunëty diˈibë naxwinyëdë jäˈäy xyˈawäˈänëm. Nyajwëˈëmäˈänëm ja tiempë ets ja jot mëjääw parë nmëduˈunëmë Jyobaa ets nˈixäˈän ndunäˈänëm ja nmëbëjkënyëˈäjtëm diˈib duˈun extëmë eskuudë parë yajpäädët oy ets tukëˈëyë ja tuumbajn diˈibë Dios yajkypy.

15. ¿Ti Pablo ojts xytyukˈawäˈänëm, ets tiko?

 ¹⁵ Ninäˈä mbäät nganaygyumanäjxëm. ¿Tiko? Apostëlë Pablo ojts xytyukˈawäˈänëm ko ja “diˈibë wyinmäˈänyˈajtypy nyayyajmëkjäˈäytyäˈägäˈänyëty” nëjkxëp “yajtukjëjwoowduˈuttë ja myëbëjkën” (1 Tim. 6:9, 10, TNM). Ko dyajtunyë tyäˈädë ayuk “yajtukjëjwoowduˈuttë”, yëˈë yˈandijpy ko mbäät wiinktsoo ja jot winmäˈäny nbëjtakëm pën yëˈëyë nˈixäˈän nbäädäˈänëm ja jukyˈäjt madakën diˈib kyaj nyajtëgoyˈäjtëm. Ets mbäädë net mä ja jot korasoon tyëkë ja “maylyokë winmäˈäny es diˈibë jäˈäy yajpekytyuunëp”. Pääty, kyaj mbäät nasˈijxëm etsë tyäˈädë axëëkpë tsojkën tyëkët mä jot korasoon. Duˈun mbäät nˈijxëm extëm tuˈugë trampë diˈibë Satanás yajtuumpy parë dyajxeemy ja mëbëjkën.

16. Ko nety të ngäjpxtäˈäyëmë Markʉs 10:17-22, ¿tijaty mbäät nnayajtëˈëwëm?

¹⁶ Per nˈokpëjtakëm ko nmëdäjtëm ja meeny sentääbë parë njantsy jyuˈuy njantsy kyëbajtëm tijaty. ¿Axëëgëdaa nety nˈadëtsëm ko njantsy jyuˈuyëm tijaty ndimtsojkëm ets kyaj nyajtëgoyˈäjtëm? Mbäät nwinmäˈäyëm ko kyaj. Per nˈoknayajtëˈëwëm: ¿Nmëdäjtypyëts ja tiempë ets ja jot mëjääw parëts mbäät nyajtuny etsëts nˈijxˈit nguentˈatët? ¿Mbäädëts mas niˈigyë nˈookjäˈäwënë tijatyëts nmëdäjty njaygyejpy? Ets mët kotsë nety nˈookjäˈäwënë, ¿mbäädëtsë net duˈun njaty extëm ja mixy diˈib kyaj tkupëjky ko Jesus jyawoowë parë mas niˈigyë tmëdunëdë Dios? (Käjpxë Markʉs 10:17-22). Extëm nˈijxëm, mas oy ko adëyë njukyˈäjtëm ets nyajtuˈunëm ja  xëëw tiempë ets ja jot mëjääw parë nmëduˈunëmë Jyobaa.

17. ¿Ti diˈib ninäˈä mbäät ngajäˈäytyëgoˈoyëm?

¹⁷ Ninäˈä mbäät ngajäˈäytyëgoˈoyëm ko tsipoty tyam nyajpatëm ets xëmë mbäät nˈijtëm listë parë ntsiptuˈunëm tuˈuk tuˈugë xëëw (Diˈibʉ Jat. 12:17). Ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib mëët nˈëxpëjkëm, kyaj mbäät yëˈë tpageˈeytyë ja nˈeskuudëˈäjtëm, ëtsäjtëmë duˈun diˈib mbäät nbagëˈëyëm, jaˈa njënäˈänëm, nyaˈijtëm mëk ja mëbëjkën.

18. ¿Tiko ijty ja soldäädëtëjk mëk tjantsy myäjtsˈittë ja yˈeskuudë?

¹⁸ Yajmëjkumaapy ijty tuˈugë soldäädë ko dyaˈixyëtyë jotmëkˈäjtën mä ja tsip. Per yajnäjxtëp ja ayoˈon tsyoytyuˈun ko ijty jyëmbijnëdë ets kyaj ti ja yˈeskuudënë. Tácito, tuˈugë ëxpëkyjyaˈay diˈib Roma, duˈun tkujäˈäyë: “Ko ijty tuˈugë soldäädë tnikeˈeky ja yˈeskuudë mä jam tsyiptuny, mëjwiin kajaa dyajnaxy ja ayoˈon tsoytyuˈun”. Pääty ja soldäädëtëjk mëk ijty tjantsy myäjtsˈittë ja yˈeskuudë.

19. ¿Ti tsojkëp nduˈunëm parë mbäät mëk nyaˈijtëm ja mëbëjkën diˈib duˈun extëmë eskuudë?

¹⁹ Parë mbäät mëk nyaˈijtëm ja mëbëjkën diˈib duˈun extëmë eskuudë, tsojkëp xëmë nëjkxëm reunyonk, nigäjpx nimaytyakëmë Dios xyëëw ets ja yˈAnaˈam Kyutujkën (Eb. 10:23-25). Nan tsojkëp ngäjpxëm bom bomë Biiblyë ets nˈamdoow nbëjktsoˈowëmë Jyobaa parë nguytyuˈunëm extëm jyënaˈanyë yˈAyuk (2 Tim. 3:16, 17). Nitii xykyamëmadäˈägäˈänëm diˈibë Satanás yajtuumpy, pes oyxyëp xyjyatimˈyaˈoˈkëmbë, Jyobaa xymyoˈoyäˈänëm ja jukyˈäjtënë winë xëëbë (Is. 54:17). Ja “eskuudë mëjpë diˈib mä ja mëbëjkën”, yëˈë xykyuwäˈänäˈänëm. Itäˈänëm amëk jotmëk ets madäˈägäˈänëm mët ja nmëguˈukˈäjtëm mä ntsiptuˈunëm tuˈuk tuˈugë xëëw, per nan yajpäädäˈänëm mëdë Jesus ko nety tmëmadaˈaky ja Satanás mëdë jyaˈayëty (Diˈibʉ Jat. 17:14; 20:10).