1. ¿Ti xyjyotkujkmoˈoyäˈänëm ko nnayjyäˈäwëm naytyuˈuk o ko njantsy myëmäˈäy njantsy myëdäjëmë amay jotmay? (Salmo 118:5-7).

¿TË NÄˈÄ nnayjyäˈäwëm jantsy naytyuˈuk ets kyaj pën diˈib mbäät xypyudëjkëm parë nwinguwäˈkëm tuˈugë jotmay? Pën të, kyaj ëtsäjtëm jeˈeyë duˈun njäjtëm, nanduˈun tëëyëp näägë Dios mëduumbë nyayjyäˈäwëdë (1 Rey. 19:14). Mä duˈun nnayjyäˈäwëm, nˈokjamyajtsëm tyäˈädë Jyobaa wyandakën: “Ninäˈä nganaˈixët, es ninäˈä ngamastuˈudët”. Pääty, mbäät njënäˈänëm amumduˈukjot: “Yëˈë Nintsënˈäjtëm [Jyobaa] Dios yëˈëts xypyudëjkëp. Kyajts ntsëˈëgët” (Eb. 13:5, 6). Apostëlë Pablo yëˈë duˈun nyijäˈäyë ja Dios mëduumbëty diˈib Judea naa jaa mä jëmëjt 61. Ets extëm jyënany, yëˈë xytyukjamyajtsëm extëm jyënaˈanyë Salmo 118:5-7 (käjpx). *

2. ¿Ti nimaytyäˈägäˈänëm mä tyäˈädë artikulo, ets tiko?

² Duˈun extëmë tyäˈädë salmistë, Pablo nyijäˈäwëbë nety ko Jyobaa yëˈë diˈib pudëkëyanëp, pes të nety kanäkˈok yˈokpudëjkëbë. Extëm nˈokpëjtakëm, naa jaa mä jëmëjt 58 mä nety tyuˈuyoˈoy barkoty, ta myiiny ja mëk poj tuu, perë Jyobaa yëˈë diˈib pudëjkë (Apos. 27:4, 15, 20). Mä tyäˈädë artikulo, nˈixäˈänëm wiˈix pyudëjkë mët yëˈëgyëjxmë Jesus, anklëstëjk, ja jäˈäyëty diˈib myëdäjttë kutujkën ets ja myëguˈuktëjk. Ko nˈijxëm wiˈixë Pablo yajpudëjkë, yëˈë xyyajnayjyawëyäˈänëm seguurë ko Jyobaa nan xypyudëkëyäˈänëm ko nˈamdoˈow nbëjktsoˈowëm.

3. ¿Tidaa Pablo nayajtëëwë, ets tiko?

³ Naa jaa mä jëmëjt 56, Pablo pawitsy pajëdotyë mayjyaˈay yajpëtsëëmë mä ja templë diˈib Jerusalén ets jyayaˈooganëdë. Jakumbom, ta ojts yajmënëjkxy mä Sanedrín ets jap jawaanë ja myëtsipëty kyaˈˈagëˈts kyatukkëˈtsëdë (Apos. 21:30-32; 22:30; 23:6-10). Mä duˈun jyajty, waˈan nyayajtëëwë: “¿Nuˈuntsën nˈakmëmadäˈägäˈäny parëts duˈun nyajtunët?”. Extëm nˈijxëm, Pablo yajtëgoyˈajtypyë nety ja naybyudëkë.

4. ¿Wiˈixë Jyobaa tpudëjkë Pablo mët yëˈëgyëjxmë Jesus?

⁴ ¿Ti naybyudëkë yˈaxäjë Pablo? Ja ux mä nety të yajmatsy, ta ja nWintsënˈäjtëm Jesus kyëxëˈky mä Pablo, ets yˈanmääyë: “Jotmëk mnaybyëjtäˈägëdët. Extëm të xykyajxy ja tëyˈäjtën mët ëj ja yää Jerusalén, nandëˈën xykyäjxët ja tëyˈäjtën ëjtskyëjxm jap Romë” (Apos. 23:11). Ko duˈunë Pablo ojts yajjotmëkwingäjpxë, yëˈë diˈibë nety meerë yajtëgoyˈajtypy. Jesus yˈanmääyë ko jantsy oyë nety të ttuny ko të kyäjpxwaˈkxy Jerusalén ets ko oy mëk jyäˈtäˈäny Roma parë nanduˈun yˈëwäˈkxäˈäny kyäjpxwäˈkxäˈäny. Ko duˈunë Pablo yajtukwandaky, seguurë ko duˈun nyayjyäˈäwë extëm tuˈugë uˈunk tsyaˈanˈityëtyë tyeety.

5. ¿Wiˈixë Jyobaa tpudëjkë Pablo mët yëˈëgyëjxm tuˈugë anklës? (Ixë dibujë diˈib miimp mä rebistë nyiˈak).

⁵ ¿Tijaty jotmay pyatë Pablo? Waˈanë nety të nyäjxnë majtsk jëmëjt mä Pablo axëëk yajtuuny Jerusalén ko ojts nyijkxy Italia, ets mä tyuˈuyoˈoy barkoty, ta ajotkumonë myiinyë mëk poj tuu, ta ja barkë yajˈyeˈebyëty ets ja jäˈäyëty diˈib jap nëjkxtëp wyinmääytyë ko oˈktäˈäyandëp. Perë Pablo kyaj tsyëˈkë. ¿Tiko kyaj? Yëˈë duˈun tˈanmääy pënatyë nety mëët nyëjkxtë barkoty: “Tsuˈuy tuˈugë Diosë yˈanklës nˈijxyëts, es xyˈanmääyëts: Katë mtsëˈëgë Pääblë, mjäˈtëp mä ja yajkutujkpë kopk. Nandëˈënë Diosë mayˈäjtën mduˈunxëty es nidëgekyë diˈibaty mij mmëëdëty barkoty, këdiibë pën yˈoogët”. Mët yëˈëgyëjxm tuˈugë anklës, Jyobaa ta jatëgok ttukwandakyë Pablo extëmë nety të tˈoktuumbë mët yëˈëgyëjxmë Jesus. Ets duˈunën tyuun jyäjtë: Pablo jäjt Roma (Apos. 27:20-25; 28:16).

6. ¿Ti Jesus të xytyukwandakëm, ets tiko xyjyotkujkmoˈoyëm?

⁶ Ets ëtsäjtëm, ¿ti naybyudëkë nˈaxäjëm? Nan yëˈë xypyudëjkëmë Jesus duˈun extëmë Pablo yajpudëjkë. Extëm nˈokpëjtakëm, Jesus duˈun ttukwandaky niˈamukë yˈëxpëjkpëty: “Nyajpäädäˈänyëts mët miitsëty tuˈuk tuˈugë xëëw axtë ko jyëjpkëxëdë tyäˈädë jukyˈäjtën” (Mat. 28:20, TNM). ¿Tiko xymyëjääwmoˈoyëmë tyäˈädë ääw ayuk? Yëˈko näˈäty, nbatëmë amay jotmay diˈib tsip nwinguwäˈkëm. Extëm  nˈokpëjtakëm, ko yˈooky tyëgoy tuˈugë jiiky mëguˈuk, kyaj jeˈeyë jyeky ja jäj jëmuˈumën tuk xëëw majtsk xëëw, jëmëjtˈamën jyeky. Ta net nanduˈunë nmëguˈukˈäjtëm diˈib yaˈˈayoowëdëbë mëjjäˈäyˈat tuˈuk tuˈugë xëëw. Ets ta net diˈib myëdäjttëbë mëk moˈon mëk tujkën ets näˈäty nëgooyë axëëk yajnayjyäˈäwëndë. Per oy duˈun njäjt ngëbajtëm, nbëjkëm ja jot mëjääw parë nduˈunˈadëtsëm mët ko Jesus yajpääty mët ëtsäjtëm “tuˈuk tuˈugë xëëw”, axtë mä oˈktëy njäjt ngëbajtëm (Mat. 11:28-30).

7. ¿Wiˈixë Jyobaa xypyudëjkëm extëm jyënaˈanyë Diˈibʉ Jatanʉp 14:6?

⁷ Diosë yˈAyuk xyˈanmäˈäyëm ko Jyobaa yëˈë yajtuumbyë anklëstëjk parë xypyudëjkëm (Eb. 1:7, 14). Extëm nˈokpëjtakëm, anklëstëjk xypyudëjkëm ets xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm ko nˈëwäˈkx ngäjpxwäˈkxëm ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën “mä tëgekyë nax käjpn, mä tëgekyë naxwinyëdë, es mä tëgekyë wiinkpë ayuk käjxpë” (käjpxë Diˈibʉ Jatanʉp 14:6; Mat. 24:13, 14).

8. ¿Wiˈixë Jyobaa tpudëjkë Pablo mët yëˈëgyëjxm tuˈugë soldäädë wintsën?

⁸ ¿Ti naybyudëkë yˈaxäjë Pablo? Extëm të nˈijxëm, mä jëmëjt 56 ja mä Jesus tyukwandakë ko jäˈtäämbë nety Roma. Per ta näägë judiyëtëjk ttukniwijtsëdë parë ttuˈudanëyäˈändë Pablo ets dyaˈoogäˈändë. Ko Claudio Lisias, ja soldäädë wintsën diˈib Roma, tnijäˈäwë wiˈixë netyë Pablo yajtunäˈäny, ta tpudëjkë. ¿Wiˈix? Ko ttukpagejxy Cesarea nimay ja soldäädëtëjk mä nety tyuˈuyoˈoyäˈändë, naa 105 kilometrë. Ets jam ja gobernadoor Félix ojts tniˈanaˈamë parë Pablo yajpëjtäˈägët “mä ja tëjk diˈibë Eroodës pyalasyëˈäjt, es kyuentëˈatëdë ja soldäädëty” parë kyaj pën wiˈix tyunëdët (Apos. 23:12-35).

9. ¿Wiˈixë gobernadoor Festo tpudëjkë Pablo?

⁹ Pablo tambäädë nety yˈity pujxndëgoty Cesarea mä jëmëjt 58. Ets ja Félix të nety pyëtsëëmnë mä tyuny gobernadoor yëˈë netyë Festo të tyëjkënë. Ja judiyëtëjk mëktaˈaky jyënandë ets jam Jerusalén jyustisëpäädëdë Pablo, perë Festo kyaj tkupëjky. Waˈan tjäˈäwëyˈijty ko nety të “nyaygyäjxëdë ja israelitëty es dyaˈoogäˈändë tuˈääy” (Apos. 24:27-25:5).

10. ¿Ti tyuunë Festo ko Pablo tˈamdooy ets yajpayoˈoyët mä yajkutujkpë kopk?

¹⁰ Ok, ta Pablo jyustisëpaty jam Cesarea. Per kom ja Festo oyë nety wyëˈëmäˈäny mët ja judiyëtëjk, pääty dyajtëëyë Pablo: “¿Mnëjxäämp Jerusalén es jamëts ndunët ja tëyˈäjtën?”. Pablo nyijäˈäwëbë nety ko pën nëjkxp Jerusalén mbäät ja judiyëtëjk jam yaˈoogëdë. Nan nyijäˈäwëbë nety ti mbäät ttuny parë kyaj yˈoogët, nyëjkxët Roma ets jam kyäjpxwäˈkxˈadëˈëtsët. Pääty jyënany: “¡Nˈamdoyëts esëts xyajnëjxëdëts mä ja yajkutujkpë kopk!”. Ko Festo dyajtëëy mä ja yˈëwij kyäjpxwijpëty, ta tˈatsooyë Pablo: “Mët ko të xyˈamdoy es nyajnëjxët mä yajkutujkpë kopk es yëˈë jyustisëtunët, oy nyajnëjxët”. Ko Festo tkejxyë Pablo jam Roma, ta dyaˈˈawäˈätspëtsëëmy mä ja myëtsipëty (Apos. 25:6-12).

11. ¿Ti Isaías ojts tnaskäjpxë diˈibë Pablo pyawinmääy?

¹¹ Ko netyë Pablo yajmënëjkxanë Italia, waˈan tpawinmääy wiˈix ja kugajpxy Isaías tˈanmääy pënaty nyibëdëˈktëbë Jyobaa. Isaías duˈunë Jyobaa tyukkujäˈäyë: ‘¡Oy jëduˈun tii xyjatunäˈändëty, käˈäp nëjkx tyuny jyatyëty, jaˈa ko ëëtsëty Diosëts mëët nyajpäättë!’ (Is. 8:10, TY). ¿Ti Pablo mëjääwmooyë parë tmëmadäˈägët ja amay jotmay diˈibë nety pyäädaampy? Ko tnijäˈäwë Jyobaa pyudëkëyaˈanyëty.

12. ¿Wiˈixë Julio jyaˈayˈajty mëdë Pablo, ets ti Pablo pyëjkë kuentë?

¹² Ta netë Pablo ojts yajmënëjkxnë Italia.  Ets kom tsumyjyaˈayë nety, yëˈë panëjkxë Julio, tuˈugë soldäädë wintsën diˈib Roma. Julio, mbäädë nety yˈoyjyaˈaytyaˈaky o tyunëdët axëëk. Per ¿wiˈix jyaˈayˈajty? Jakumbom ko pyëtsëëmdë barkoty, Julio myëdäjtë “oyjyot es tnasmäjtsë Pääblë es nëjx tkuˈixy yëˈë myëtnaymyaayëbëty”, ets nan yajtsokë Pablo. ¿Wiˈix? Ko ja barkë tyukjaˈanëtyaˈay, ta ja soldäädëtëjk ttuknibëjtakëdë dyaˈoˈktäˈäyäˈändë ja tsumyjyaˈay diˈib myënëjkxtëp parë kyaj kyaˈaktët, julio kyaj tkupëjky, mët ko yëˈë nety “yajtsoˈogaampy ja Pääblë”. Ets ko duˈun jyajty, waˈanë Pablo tpëjkyë kuentë wiˈixë Jyobaa dyajtuunyë tyäˈädë soldäädë wintsën diˈibë nety myëdäjtypyë oyjyot (Apos. 27:1-3, 42-44).

13. ¿Wiˈixë Jyobaa dyajtuny pënaty myëdäjttëbë kutujkën?

¹³ Ets ëtsäjtëm, ¿ti naybyudëkë nˈaxäjëm? Jyobaa mbäät dyajtunyë yˈespiritë santë parë ttuktunët pënaty myëdäjttëbë kutujkën ti yëˈë tsyojkypy, per net pën tuˈugyëp mët tijaty tyuknibëjtakëp. Ja rey Salomón duˈun tkujäˈäyë: “Tuˈugë reyë kyorasoon duˈunë Jyobaa tmëdaty kyëˈëjoty extëmë mëj nëë pyëyeˈeky. Ets mä yëˈë dyajnëjkxäˈäny jam dyajnëjkxy” (Prov. 21:1). ¿Ti myaytyäˈägaambyë tyäˈädë tekstë? Naxwinyëdë jäˈäy mbäät ttäjtë nëduˈu parë dyajnëjkxtët ja nëë mä ttimˈyajnëjkxäˈändë. Jyobaa nan mbäät dyajtunyë yˈespiritë santë parë dyajnëjkxët ja jyot wyinmäˈänyë anaˈambëtëjk mä yëˈë dyajnëjkxäˈäny parë ttundët ti yëˈë tyuknibëjtakëp. Ko duˈun jyaty, ta tyäˈädë jäˈäyëty jyënäˈänäˈändë yˈääw jyot parë ttunäˈändë tijaty mbäädë Diosë kyäjpn ttukˈoyˈaty (ijxkijpxyë mëdë Esdras 7:21, 25, 26).

14. Extëm jyënaˈanyë Apostʉlʉty 12:5, ¿pënaty mbäät ninuˈkxtakëm?

¹⁴ Ets ëtsäjtëm, ¿ti mbäät nduˈunëm? Mbäät ninuˈkxtakëm “nidëgekyë reyëty es nidëgekyë justisëty” mä dyajwingëdäˈägäˈändë pën duˈunyëm yˈaktuˈuyoˈoy ja Diosë tyuunk diˈib nduˈunëm (1 Tim. 2:1, 2; Neh. 1:11). Ja Dios mëduumbëty diˈib mä primer siiglë, nyinuˈkxtakëdë amumduˈukjot ja myëguˈuktëjk diˈib nety ijttëp pujxndëgoty, nanduˈun ëtsäjtëm mbäät nduˈunëm (käjpxë Apostʉlʉty 12:5; Heb. 13:3, TNM). Axtë mbäädë Jyobaa nˈamdoˈow nbëjktsoˈowëm parë tˈadëk ttuktëkët pënatyë nmëguˈukˈäjtëm kuentˈäjtëdëp pujxndëgoty parë tmëdattëdë “oyjyot” extëmë Julio, ja soldäädë wintsën (Apos. 27:3).

15, 16. ¿Wiˈixë Jyobaa dyajtuunyë Aristarco mëdë Lucas parë tpudëjkë Pablo?

¹⁵ ¿Ti naybyudëkë yˈaxäjë Pablo? Ko ojts  yajmënëjkxy Roma, kanäkˈokë Jyobaa pyudëjkë mët yëˈëgyëjxmë nmëguˈukˈäjtëm. Min nˈokˈijxëm.

¹⁶ Ko Pablo ojts yajmënëjkxy Roma, patsoˈonë nimajtskë myëtnaymyaayëbë, Aristarco mëdë Lucas. * Yëˈëjëty, oˈkën jëjpˈamë jyukyˈäjtën tpëjtaktë ko tpatsoˈondë barkoty. Biiblyë kyaj mä tnigajpxy pënë Aristarco mëdë Lucas tukwandakëdë këˈëmë Jesus ko jäˈtandëbë nety Roma. Jaanëm tnijäˈäwëdë ko kyaj wiˈix jyatäˈändë ko myiiny ja mëk poj tuu. Pääty ko Aristarco mëdë Lucas ojts tyëjkëndë barkoty parë tpanëjkxnëdë ja Pablo jam Cesarea, seguurë ko Pablo winë ääw winë jot tmooyë dyoskujuyëmë Jyobaa ko jyamyëdäjtëdë tyäˈädë myëtnaymyaayëbëty diˈib jantsy jotmëkëty (Apos. 27:1, 2, 20-25).

17. ¿Wiˈixë Jyobaa tpudëjkë Pablo mët yëˈëgyëjxm ja nmëguˈukˈäjtëm?

¹⁷ Pablo kanäkˈok pyudëjkë myëguˈuktëjk mä ojts nyëˈëyoˈoy tyuˈuyoˈoy. Extëm nˈokpëjtakëm, ko jyäjttë Sidón, ta Julio “tnasmäjtsë Pääblë es nëjx tkuˈixy yëˈë myëtnaymyaayëbëty”. Ets ok, ko jyäjttë Puteoli, ta tpattë ja myëguˈuktëjk diˈib mëktaˈaky anmääyëdë parë jam wyëˈëmdët jëxtujk xëëw. Mientrës myooyëdë tijatyë nety yajtëgoyˈäjttëp, seguurë ko ja Dios mëduumbëty nan jyantsy tyukxondaktë tijatyë Pablo tukmëtmaytyakëdë (ijxkijpxyë mëdë Apostʉlʉty 15:2, 3). Ta net ojts jam tsyoˈonëdë, pes të nety ja jot mëjääw tpëktë mä të tkuˈixëdë ja myëguˈuktëjk (Apos. 27:3; 28:13, 14).

18. ¿Tiko Pablo tmooyë dyoskujuyëmë Jyobaa, ets tiko tpëjkyë jot mëjääw?

¹⁸ Mä netyë Pablo tyuˈuyoˈoy, seguurë ko jyamyajts wiˈixë nety tyëgëk jëmëjtëp të tnijayë ja Dios mëduumbëty diˈib Roma, mä tˈanmääy: ‘Të kanäk jëmëjt nyäjxnë mä mijts të njaninëjkxäˈändë’ (Rom. 15:23, TY). Per kyaj tyim winmay ko tsumyjyaˈay jyäˈtäˈäny jam Roma. Seguurë ko Pablo jotkujkmooyë ko tˈijxy ja myëguˈuktëjk tuknëˈë tuktuˈu nyibëtsëmëdë parë yˈëboˈkxäˈän kyäjpxpoˈkxäˈänëdë. Biiblyë jyënaˈany: “Ko Pääblë tˈijxy, net jyotkujkë es tjäˈäygyëdaky ja Dios” (Apos. 28:15). ¿Tiko tmooyë dyoskujuyëmë Dios ko tˈijxy ja myëguˈuktëjk?  Yëˈko pyëjkë kuentë jatëgok ko ja myëguˈuktëjk, yëˈë netyë Jyobaa yajtuunëdëp parë pyudëkëty.

19. Extëm jyënaˈanyë 1 Peedrʉ 4:10, ¿wiˈix mbäädë Jyobaa xyyajtuˈunëm parë nbudëjkëm pënaty axëëk jäjt këbajttëp?

¹⁹ Ets ëtsäjtëm, ¿ti mbäät nduˈunëm? ¿Nnijäˈäwëm ko mä nduˈukmujkëm tap niduˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib yaˈˈayoowëbë yuu päˈäm, diˈib myëdäjtypyë amay jotmay o diˈib të yˈooky tuˈugë jyiiky myëguˈuk? Pën jap niduˈuk diˈib axëëk jäjt këbajtp, mbäädë Jyobaa nˈanmäˈäyëm parë xypyudëjkëm ets nbatëm ja ääw ayuk wiˈix mbäät nˈanmäˈäyëm o parë jam ti ndukmëduˈunëm. Duˈuntsoo, mbäädë net tpääty ja jotkujkˈäjtën mä meerë dyajtëgoyˈaty (käjpxë 1 Peedrʉ 4:10). * Ets ko nbudëjkëm, mbäät jatëgok tmëbëky diˈibë Jyobaa të twandaˈaky: “Ninäˈä nganaˈixët, es ninäˈä ngamastuˈudët”. ¿Këdii jantsy jotkujk xyyajnayjyawëyäˈänëm?

20. ¿Tiko mbäät nˈijtëm seguurë ets njënäˈänëm: “Dios yëˈëts xypyudëjkëp”?

²⁰ Ëtsäjtëm, nan nmëgëjx nmënäjxëm kanäk pëkyë amay jotmay duˈun extëm jyäjttë Pablo mët ja myëtnaymyaayëbëty. Per kyaj ntsëˈk njäˈäwëm, yëˈko Jyobaa yajpääty mët ëtsäjtëm parë xypyudëkëyäˈänëm. Ets mbäät yëˈë dyajtunyë Jesus etsë anklëstëjk. Nan mbäät dyajtuny pënaty myëdäjttëbë kutujkën per net pën tuˈugyëp mët tijaty yëˈë tsyojkypy. Ets nimay ëtsäjtëm, të këˈëm ndimˈijxëm wiˈixënë Jyobaa dyajtunyë yˈespiritë santë parë xytyukpudëjkëm ja nmëguˈukˈäjtëm. Ets duˈun extëmë Pablo, mbäät nˈijtëm seguurë ets njënäˈänëm: “Yëˈë Nintsënˈäjtëm Dios yëˈëts xypyudëjkëp. Kyajts ntsëˈëgët kots pën wiˈix xytyunäˈänët” (Eb. 13:6).