NAA ja mä jëmëjt 670 mä kyajnëm myinyë Jesus, Asiria yëˈë diˈibë nety kajabäät anaˈamp. Pes jap mä Museo Británico, yajnimaytyaˈaky mä Internet ko Asiria ojts yˈaneˈemy “desde Chipre axtë Irán, ets tuk tiempë nan ojts yˈaneˈemy Egipto”. Mä ja paˈis Asiria, jamë nety yajpäätyë Nínive käjpn, yëˈë ja siudad diˈib mas mëj, diˈibë nety jaˈäjtp abëtsemy nyaxwinyëdë. Jantsy oy jantsy tsuj ja yˈit lyugäär, ak tsujjaty ja kyumoondëjk ets jamˈäjtë Bibliotekë mëjatypyë. Të yajpääty mä ja potsy kyutuk diˈib Nínive mä këxjäˈäy yˈity ko ja rey Asurbanipal, ets ja wiinkpë diˈib nenduˈun anaˈamdë Asiria, ojts nyaytyijëdë “rey diˈib anaˈam abëtsemy nyaxwinyëdë”. Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko Asiria mëdë Nínive, tsipë nety pën yajkutëgoyëdët.

Per ko nety niˈigyë tmëdaty ja mëkˈäjtënë Asiria, ta ja kugajpxy Sofonías ojts tnaskäjpxë ti netyë Jyobaa tyunaampy. Duˈun jyënany: “Dyajkutëgoyaˈanyë Asiria. Tukwäˈäts dyajwëˈëmäˈänyë Nínive käjpn, duˈun dyajwëˈëmäˈäny extëmë it lugäär diˈib äänëˈëk tëëtsëˈëk”. Ets jatuˈugë kugajpxy diˈib xëwˈäjt Nahúm ojts tnaskäjpxë: “¡Maatstë platë! ¡Maatstë oorë! [...] ¡Ja käjpn yajpääty tukwäˈäts, äänëˈëk tëëtsëˈëk ets të wyindëgooytyaˈay! [...] Pënaty mˈijxëdëp mgugaˈaganëdëp ets jyënäˈänäˈändë: ¡Nínive të kyutëgoy!” (Sof. 2:13; Nah. 2:9, 10; 3:7). Ko duˈunë jäˈäy tmëdoowdë, mbäädë net nääk ojts nyayajtëwëdë: “¿Waˈandaa duˈun jyantsy tyun jyantsy jyatëdët? ¿Mbäädëdaa pën dyajkutëgoyë Asiria diˈib jantsy mëj ijtp?”. Waˈan näägë jäˈäy kyaj tmëbëkandë.

Tsipë nety yajmëbëkët, per tuun jäjtë duˈun. Naa jaa mä jëmëjt 600 mä kyajnëm myinyë Jesus, ja Babilonia jäˈäyëty mëdë Medos dyajkutëgooytyë Asiria. Ko tiempë nyajxy, ta ja Nínive käjpn ojts wyëˈëmë ijxtëgoy jäˈäytyëgoy mët ko kyaj jam pën nyekytsyënääy. Extëm tuˈugë liibrë diˈib ijtp mä Museo de Arte Metropolitano jap Nueva York, jyënaˈany ko nyajxy jekyë tiempë, “ja Nínive käjpn ijxtëgoy jäˈäytyëgoyë nety yˈijnë ets të nety nyiyoonbajtääynyë kyaj nety jap pën nyekytsyëënë. Jeˈeyë netyë tyäˈädë käjpn yˈakˈyajamyetsy extëmë Biiblyë tnimaytyaˈaky”. Ets extëm jatuˈugë liibrë jyënaˈany ko naa jaa mä jëmëjt 1800 “nipënë nety tkanijawë pën jantsy jaˈäjtënë tyäˈädë it lugäär diˈib Asiria” (Biblical Archaeology Society Online Archive). Per mä jëmëjt 1845, Austen Henry Layard, yëˈë diˈib pyadäjtsondak ja Nínive käjpn ets ta ojts tnijawë ko jantsy jaˈäjtë taabë käjpn. Ets tijaty ojts tpäättë, yëˈë tukˈijxëdë ko yëˈë nety tuˈugë mëj siudad.

Tyäˈädë yajkëktëjkëbë mëbëjkën ko nˈijxëm wiˈix yˈadëëwdääy tijatyë nety të yajnaskäjpxë mä Nínive käjpn. Mä Biiblyë nan të yajnaskäjpxë ko kutëgoyäämp niˈamukë ja anaˈambëtëjk ets mbäät nˈijtëm seguurë ko tunan jatanëbën duˈun (Dan. 2:44; Diˈibʉ Jat. 19:15, 19-21).