1, 2. ¿Tiko yˈoyëty nyajnigëxëˈkëm nixim niyam ja tsojkënë diˈib ninäˈä kyakugëxë?

KANÄK pëky jyaˈˈaty tiko mbäät nyaˈijxëm nixim niyam ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë. Ets yajpääty tuk pëky majtsk pëky mä Proverbios. Okˈix wiˈix jyënaˈany: ‘Këdii nijënäˈä xymyastuˈutëty yëˈë naytsyok nayjyawë etsë tëyˈäjtën, jëduˈunts mdukxondäˈägëdëty ets mˈoyjyawëdëty yëˈë Dios etsë naxwinyëdë jäˈäy’. Ets ja tuk pëky duˈun jyënaˈany: “Yëˈë jäˈäy diˈibë myëdäjtypy ja tsojkënë diˈib ninäˈä kyakugëxë këˈëm ttukˈoyˈaty”, ets “pën yˈëxtaapy ja tëyˈäjtën ets ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë pyäädaambyë jukyˈäjtën” (Prov. 3:3, 4, TY; 11:17, notë; 21:21).

² Mä tyäˈädë Proverbios tëgëk pëky tnigajpxy tiko mbäät nyajnigëxëˈkëm ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë. Tim jawyiin jyënaˈany ko net ja Dios xyˈoyjyawëyäˈänëm o xyajtsobäädäˈänëm. Myëmajtsk, këˈëm ndukˈoyˈatäˈänëm, extëm nˈokpëjtakëm mbäät xypyudëjkëm parë jyakët ja naymyayë. Ets myëdëgëk, pën nyaˈijxëmë tyäˈädë tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë, yajkunuˈkxäˈänëm mä tiempë myiny kyëdaˈaky, extëm ko nyajmoˈoyäˈänëm ja jukyˈäjtënë winë xëëbë. Duˈunë duˈun, tam tiko mbäät nmëmëdoˈowëmë tyäˈädë anaˈamën diˈibë Jyobaa xymyoˈoyëm: “Nixim niyam yaˈixëdë ja tsojkënë diˈib ninäˈä kyakugëxë ets naybyaˈˈayowëdë” (Zac. 7:9).

3. ¿Tijaty yaˈˈatsoowëmbitäämp mä tyäˈädë artikulo?

³ Mä tyäˈädë artikulo yaˈˈatsoowëmbitäˈäny taxkë yajtëˈëwën: ¿pënaty mbäät ndukˈijxëm ja tsojkënë diˈib ninäˈä kyakugëxë?, ¿ti xytyukniˈˈijxëm ja liibrë diˈib xyëwˈäjtypy Rut mä wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëmë duˈumbë tsojkën?, ¿wiˈix tyam mbäät nyaˈijxëmë duˈumbë tsojkën? ets ¿wiˈix ndukˈoyˈäjtëm ko duˈun nduˈunëm?

4. ¿Wiˈix mbäät niˈˈijxtutëm ko Jyobaa dyajnigëxëˈëky ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë? (Markʉs 10:29, 30).

⁴ Extëm të nˈijxëm mä jatuˈukpë artikulo, Jyobaa yëˈëyë tyukˈijxypy ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë pënaty tsojkëdëp ets mëduunëdëp (Dan. 9:4). Yëˈë ndunäˈänëm extëm jyënaˈanyë Éfesʉ 5:1: “Niˈˈijxtuˈuttë Dios extëmë uˈunk ënäˈk diˈib yajtsojktëp”. Pääty, oy ko nenduˈun nyajmëjwindëjkëmë tsojkën mëdë nmëguˈukˈäjtëm diˈib mëët tuˈugyë nDiosmëduˈunëm ets niˈigyë ntsojk njäˈäwëm (käjpxë Markʉs 10:29, 30).

5, 6. ¿Wiˈix tyëgatsyëty ja tsojkën diˈib niˈamukë jäˈäy yaˈijxëdëp mët ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë?

⁵ Ko nety yajxon të njaygyujkëm tidën yˈandijpy ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë, ta niˈigyë ndukˈixäˈänëm ja nmëguˈukˈäjtëm. Parë njaygyujkëm yajxon tidën yˈandijpy ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë, min nˈokˈijxëm wiˈix tyëgatsyëty mët ja tsojkën diˈib njäˈäwëm mët niˈamukë jäˈäy.

 ⁶ Min nˈokˈijxëm tuˈugë ijxpajtën diˈib xytyukˈijxëm wiˈix niˈamukë jäˈäy dyajnigëxëˈëktë tsojkën. Ja jäˈäyëty diˈib Malta, oyjyaˈaytyaktë mëdë Pablo ets ninuˈunë nety të nyëjkxtë barkoty ko jyakiindë mä ja mejny. Tyäˈädë jäˈäyëty kyaj tiko nety ttimpudëkëdët ja diˈib të jyakindë, pes ni tkaˈixyˈattë, per ojts tˈagëˈë tˈaxäjëdë tsuj yajxon ets mëjwiin kajaa ojts dyajnigëxëˈëktë ja tsojkën (Apos. 28:1, 2). Jantsy yˈoyjyaˈaytyaktë oyë nety tkaˈixyˈattë ja jäˈäyëty, yajnigëxëˈktë ja tsojkën diˈib niˈamukë jäˈäy yaˈijxëdëp, per kyaj dyajnigëxëˈktë ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë.

7, 8. 1) ¿Tiko tuˈugë jäˈäy jyënaˈanyë yˈääw jyot dyajnigëxëˈëgäˈäny ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë? 2) ¿Tiko nimaytyäˈägäˈänëm tuk pëky majtsk pëky ja liibrë diˈib xyëwˈäjtypy Rut?

⁷ Extëm të nˈijxëm mä  parrafo 6, tëgatsy ja tsojkën diˈib niˈamukë jäˈäy yaˈijxëdëp mët ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë. ¿Tiko ja Dios mëduumbëty diˈib yajmaytyaktëp mä Biiblyë ojts dyajnigëxëˈëktë ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë? Mët ko duˈunën ja yˈääw jyot jyënandë, kyaj mët ko pën tyukˈatsipˈäjtëdë. Extëm nˈokpëjtakëm, David yajnigëxëˈk ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë mët ja myëtnaymyaayëbë Jonatán, oyë nety ja tyeetyë Jonatán myëtsipˈatyëty ets yaˈoogäˈänyëty. Ok, ko Jonatán yˈoˈky, David duˈunyëm ojts dyajnigëxëˈëgyë tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë mët ja yˈuˈungë Jonatán diˈib xëwˈäjt Mefibóset (1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7).

⁸ Ko ngäjpxëm tuk pëky majtsk pëkyë liibrë diˈib xyëwˈäjtypy Rut, mbäät mëjwiin kajaa xytyukniˈˈijxëm ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë. ¿Tijaty xytyukniˈˈijxëm ja Dios mëduumbëty diˈib yajnigëxëˈktë ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë diˈib yajmaytyakp mä Rut? ¿Wiˈixë net mbäät nyajnigëxëˈkëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm tijaty njäjtëm mä tyäˈädë liibrë? *

9. ¿Tiko Noemí wyinmääy ko Jyobaa nety duˈun tuunëp?

⁹ Mä tyäˈädë liibrë diˈib xyëwˈäjtypy Rut, jap yajnimaytyaˈagyë Noemí mëdë xyakxy Rut etsë Boaz, tuˈugë yetyëjk diˈib tsyojkë Dios ets diˈibë nety tukmëguˈuk mëdë myëmëjjäˈäyë Noemí. Per ko jyamˈäjtyë yuu Israel, ta Noemí mët ja myëmëjjäˈäy ets nimajtskë myäänk ojts nyëjkxtë tsënaabyë Moab, jamë myëmëjjäˈäy yˈoˈky ets nenduˈun ja nimajtskpë myäänk diˈibë nety të pëktë ja toˈoxyˈënäˈk diˈib Moab (Rut 1:3-5; 2:1). Ko duˈunë Noemí tpatyë amay jotmay, yëˈë diˈib niˈigyë yajmoon yajtujkë. Mëkën tjäˈäwë jäj jëmuˈumën axtë winmääy ko waˈanë netyë Jyobaa duˈun tyunyëty. Min nˈokˈijxëm wiˈix jyënany: “Mët ko mëkëtsë Jyobaa yˈääw kyëˈë të xytyukkëdaˈaky, [...] ja diˈib myëdäjtypy tukëˈëyë mëkˈäjtën të dyajtäˈämëtyaˈayëtsë njukyˈäjtën”. Ets nenduˈun jyënany: “Jyobaa  tëts xymyëtsiptsoony. Ja diˈib tëgokyë mëkˈäjtën myëdäjtypy, yëˈëts diˈib nëgooyë të xymyooynyë jäj jëmuˈumën” (Rut 1:13, notë, 20, 21).

10. ¿Ti Jyobaa tyuun ko Noemí dyajpëtsëëmyë ääw ayuk diˈib kyaj yˈoyëty?

¹⁰ ¿Ti Jyobaa tyuun ko Noemí dyajpëtsëëmyë ääw ayuk diˈib kyaj yˈoyëty? Kyaj tmastuty, niˈigyë tpaˈˈayooy ko tjäˈäwë jäj jëmuˈumën diˈibë nety jam yajnäjxypyë Noemí. Jyobaa jyaygyujkëp ko mbäät “tuˈugë jäˈäy diˈib wijy tyëgoyë jyot wyinmäˈäny ko axëëk jyaty kyëbety” (Ecl. 7:7). Noemí tsyojkypyë nety parë Jyobaa tyukˈixëdët ko kyaj myastuˈutyëty, ¿ti Jyobaa tyuun? (1 Sam. 2:8). Yëˈë yajtuunë Rut parë dyajnigëxëˈëgët ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë ko yˈoyjyaˈaytyaky ets tsuj yajxon ojts tpudëkë ja xyakxy parë jatëgok oy nyayjyawëdët ets oy yˈitët mëdë Jyobaa. ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë yˈijxpajtënë Rut?

11. ¿Tiko mayë nmëguˈukˈäjtëm tpudëkëdë myëguˈuktëjk diˈib mon tuk yajpattëp?

¹¹ Pënaty myëdäjttëp ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë pyudëjkëdëp ja myëguˈuktëjk diˈib mon tuk yajpattëp. Duˈun extëmë Rut kyaj tmastutyë Noemí, nenduˈun tyam ja nmëguˈukˈäjtëm tpudëkëdë ja myëguˈuktëjk diˈib yajpattëp mon tuk. Tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm tsyojktëp ja myëguˈuktëjk ets pyudëkëyandëp nuˈun myadäˈäktë (Prov. 12:25, notë; 24:10). Pääty, nˈokpanëjkxëm ja käjpxwijën diˈib yäjkë apostëlë Pablo: “Jotmëkmoˈoytyë pënaty kumoˈon kudujkëdëp, pudëkëdë pënaty yaˈˈayow yaˈˈamäˈät, mëmaˈkxtuktë niˈamukë” (1 Tes. 5:14).

12. ¿Wiˈixëdaa mbäät niˈigyë nbudëjkëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib mon tuk nayjyäˈäwëp?

¹² ¿Wiˈix mbäät niˈigyë nbudëjkëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib mon tuk nayjyäˈäwëp? Ko nmëdoowˈijtëm wiˈix jyënaˈany ets ko nˈanmäˈäyëm ko ntsojkëm. Jyobaa yˈijxypy tëgokyë tijaty nduˈunëm parë nbudëjkëm ja yˈuˈunk jyaˈa diˈib yajtsobatypy (Sal. 41:1). Mä Proverbios 19:17 jyënaˈany: “Pënë myayˈäjtën tyuunëbë ayoobë jäˈäy, yëˈë tyukˈanuˈkxypyë Jyobaa, ets yëˈë kujuyäˈänxëp ja tyuˈunën”.

13. ¿Wiˈixë Rut mëdë Orpá kyaj tuknax tijaty ttuundë, ets wiˈixë Rut dyajnigëxëˈky ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë? (Ixë dibujë diˈib miimp mä rebistë nyiˈak).

¹³ Parë yajxon njaygyujkëm tidën yˈandijpy ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë, min nˈokˈijxëm wiˈix jyajtyë Noemí ko yˈoˈky tyëgooy ja myëmëjjäˈäy ets nimajtsk ja myäänk. Noemí tyuknibëjtakë jyëmbitäˈäny mä ja nyax kyäjpn ko tnijäˈäwë “ko Jyobaa të tjamyetsy ja nyax kyäjpn ets ko të nety tmoˈoyë kyaˈay yˈukën” (Rut 1:6). Ta tyuˈudëjkë mët nimajtsk ja xyakxy. Per mientrësë nety tyuˈuyeˈeytyë, ta Noemí tˈanmääy tëgëkˈok ja xyakxyëty parë jyëmbittët Moab. ¿Ti net tyuundë? Biiblyë jyënaˈany: “Orpá ojts ttsuˈkxy ja xyakxy ets jyëmbijty. Perë Rut kyaj tmastuˈudany ja xyakxy” (Rut 1:7-14). Orpá jëmbijt Moab extëmë Noemí yˈanmääyë, perë Rut kyaj jyëmbitany. Yëˈë mbäätxyëp jyajëmbijty mä tyëjk, per kyaj tmastuty ja xyakxy mët ko ttsojky ets tpudëkëyany (Rut 1:16, 17). Rut kyaj pën tyukˈaguanëˈäjtë parë tpatsoonëdë Noemí ets mëët yajpäädët, këˈëmën ja yˈääw jyot jyënany mët ko dyajnigëxëˈky ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë.  ¿Ti xytyukniˈˈijxëm extëm yajnimaytyaˈagyë Rut?

14. 1) ¿Ti mayë nmëguˈukˈäjtëm të ttuknibëjtäägë ttunäˈändë? 2) Extëm jyënaˈanyë Ebreeʉsʉty 13:16, ¿ti tyuundëbë nmëguˈukˈäjtëm parë Jyobaa agujk jotkujk dyajnayjyawëdë?

¹⁴ Ko nmëdäjtëm ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë, ta niˈigyë nduˈunëmë mëjääw parë nbudëjkëm ja nmëguˈukˈäjtëm. Nenduˈun tyam, mayë nmëguˈukˈäjtëm tyukˈijxtëbë myëguˈuktëjk ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë, axtë diˈib kyaj tˈixyˈattë. Extëm nˈokpëjtakëm, ko tnijawëdë ko të tijaty yˈayoˈonbëjtaˈaky, ta netyë dyajtëwdë ja myëguˈuktëjk wiˈix mbäät tˈokpudëkëdë, o pën nyijäˈäwëdëp ko mä kyongregasionk tam tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib yajtëgoyˈajtypyë myeeny syentääbë, ta dyajnidëwëdë ti yajtëgoyˈajtypy ets tpudëkëdë. Nˈokpanëjkxëmë yˈijxpajtën ja Dios mëduumbëty diˈib Macedonia diˈib mä primer siiglë. Yëˈëjëty “waanë niˈigyë” dyäjktë ja naybyudëkë extëmë nety kyaj të yaˈˈamdowdë (2 Kor. 8:3). Nenduˈun tyamë nmëguˈukˈäjtëm, näˈäty axtë niˈigyë tijaty dyaktë oy nëgoo ti tkamëdat tkajaygyaptë, pyudëjkëdëp ja myëguˈuktëjk diˈib niˈigyë tijaty yajtëgoyˈäjttëp. Seguurë ko Jyobaa jantsy agujk jotkujk nyayjyawëty ko tˈixy ja yˈuˈunk yˈënäˈk dyajnigëxëˈëktë ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë (käjpxë Ebreeʉsʉty 13:16).

15, 16. ¿Wiˈixë Rut dyajnigëxëˈky ko kyaj nety tmastuˈudäˈänyë xyakxy?

¹⁵ Mbäät mëjwiin kajaa tijaty xytyukniˈˈijxëm extëm yajmaytyaˈagyë Rut mëdë Noemí. Min nˈokˈijxëm tuk pëky majtsk pëky.

¹⁶ Kyaj ntsipkaˈxëm. Ko Rut tˈanmääy ja xyakxy ko jyamyëdataampy Judá, mä ja nyax kyäjpn, tim jawyiin kyaj tˈokkupëjkyë Noemí. Perë Rut niwiˈixtsoo tkamastutyë xyakxy. ¿Wiˈix wyimbëtsëëmy? “Ko duˈunë Noemí tˈijxy ko Rut mëktaˈaky jyantsy pyanëjkxäˈänyëty, ta kyaj wiˈix tnekyˈanmääy” (Rut 1:15-18).

17. ¿Ti xypyudëkëyäˈänëm parë kyaj jeˈeyë tëgok nˈawäˈänëmë naybyudëkë nmëguˈukˈäjtëm?

¹⁷ ¿Ti xytyukniˈˈijxëm? Tsojkëbë maˈkxtujkën parë nbudëjkëm pënaty mon tuk yajpattëp, ets kyaj mbäät nmëtsipkaˈxëm. Extëm nˈokpëjtakëm, waˈan tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm dyajtëgoyˈatyë naybyudëkë, per ko nˈawäˈänëm, mbäät kyaj tˈokkupëkäˈänët. Per pën nmëdäjtëm ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë, yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë kyaj nmastutëm (Gal. 6:2). Ets mbäät ok, tkupëky ja naybyudëkë diˈib nˈawäˈänëm ets njotkujkmoˈoyëm.

18. ¿Tidaa diˈibë Rut jantsy axëëk yajnayjyäˈäwë?

¹⁸ Kyaj ndimˈyajpojkojëm tijaty. Ko Noemí mëdë Rut jyäjttë Belén, ta Noemí nyaybyatë mëët ja myëjjëmbäˈä myëdëjkpäˈä ets tˈanmääy: “Kots ojts ntsoony nmëdäjtaabyëtsë nety tëgokyë, per tyam tëtsë Jyobaa xyajjëmbity awäˈäts këwäˈäts” (Rut 1:21). ¿Nbawinmäˈäyëm wiˈixë Rut nyayjyäˈäwë ko duˈunë xyakxy jyënany? Të nety tpudëkë Noemí nuˈun të myadaˈaky. Pes të nety mëët jyëˈëy yaˈaxy, tjotkujkmoˈoy ets kanäk xëëw nety mëët të tyuˈuyeˈey. Perë Noemí duˈun jyënany: “Tëtsë Jyobaa xyajjëmbity awäˈäts këwäˈäts”. Oyë netyë Rut jyayajpääty mëdë xyakxy kyaj jyawë Noemí dyajtsobaty tijaty tukmëduunë. Seguurë ko Rut jantsy axëëk nyayjyäˈäwë ko duˈun tmëdooy, per kyaj tmastutyë Noemí.

19. ¿Ti xypyudëkëyäˈänëm parë kyaj nmastutëm ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib mon tuk yajpatp?

¹⁹ ¿Ti xytyukniˈˈijxëm? Mbäät tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib mon tuk yajpatp, dyajpëtsëmyë ääw ayuk diˈib mbäät xyajtsayujtëm, oyë nety njatuˈunëmë mëjääw parë nbudëkëyäˈänëm. Per kyaj mbäät ndimˈyajpojkojëm. Oy ko kyaj nmastutëm ja nmëguˈukˈäjtëm ets nˈokmënuˈkxtakëmë Jyobaa parë xypyudëjkëm ets nˈijxëm wiˈix mbäät njotkujkmoˈoyëm (Prov. 17:17).

20. ¿Ti Rut mëjääwmooyë parë duˈunyëm tpudëjkë Noemí?

²⁰ Nˈokjotkujkmoˈoyëm pënaty yajtëgoyˈäjttëp. Rut të nety ttukˈixyë Noemí ja tsojkën diˈib  ninäˈä kyakugëxë, perë Rut nan yajtëgoyˈajtypyë nety parë yajjotkujkmoˈoyët. Päätyë Jyobaa dyajtuunyë Boaz parë tˈanmääyë Rut: “Waˈanë Jyobaa dyajjëmbijtäˈäy diˈib të xytyuny. Waˈan mgunuˈkxyëty mëjwiin kajaajë Jyobaa, diˈib Diosˈäjtypyë Israel, mët ko të xyˈaˈoogë kyaknbatkëˈëy”. Ko duˈunë Rut yaˈˈanmääy jantsy agujk jotkujk nyayjyäˈäwë. Rut jyënany: “Tëts xyjotkujkmoˈoy, ets jantsy oyëts të xyajnayjyawëtyë mˈääw mˈayuk” (Rut 2:12, 13). Boaz, ja tjotkujkmooyë Rut mä nety meerë dyajtëgoyˈaty, ets yëˈë mëjääwmooyë parë duˈunyëm tpudëjkë xyakxy.

21. Extëm jyënaˈanyë Isaías 32:1, 2, ¿ti tyunandëp ja mëjjäˈäytyëjk mët ko ttsoktë ja myëguˈuktëjk?

²¹ ¿Ti xytyukniˈˈijxëm? Ko näˈäty, nan yajtëgoyˈäjttëp yajjotkujkmoˈoytyët pënaty yajnigëxëˈktëp ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë. Boaz yˈanmääyë Rut ko jantsy oy ko nety të yˈoyjyaˈaytyaˈaky mëdë Noemí. Nenduˈun tyam, pënaty tuundëp mëjjäˈäy, ko tˈixtë wiˈixë nmëguˈukˈäjtëm nyaybyudëkëdë nixim niyam, ta tˈanëëmëdë ko jantsy oy ko duˈun ttundë. Ko duˈunë nmëguˈukˈäjtëm yajmëjjääwmoˈoytyë, mbäädë net niˈigyë tpudëkëdët ja myëguˈuktëjk (käjpxë Isaías 32:1, 2). *

22, 23. ¿Ti pudëjkë Noemí parë tyëgäjtsyë jyot wyinmäˈäny? (Salmo 136:23, 26).

²² Ko tiempë nyajxy, Boaz yëˈë diˈib yˈijxˈijt kyuentˈäjtë Rut mëdë Noemí parë xëmë tmëdattët ja kyaˈay yˈukën (Rut 2:14-18). ¿Wiˈixë Noemí jyënany ko tˈijxy yˈoyjyaˈaytyakyë Boaz? Yëˈë jyënany: “Waˈan kyunuˈkxyëty, yëˈë Jyobaa diˈib yajnigëxëˈkypy ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë diˈib tyukˈijxypy ja juukypyë etsë ookypyë” (Rut 2:20a). ¡Kajaa netyë Noemí të tyëgatsy! Pes ko nety mon tuk jyantsy nyayjyawëty, duˈun jyënany: “Jyobaa tëts xymyëtsiptsoony”. Per tyam, jantsy agujk jotkujkë net jyënaˈany: “Jyobaa diˈib  yajnigëxëˈkypy ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë”. ¿Ti diˈibë Noemí yajwinmääytyëgäjtsë?

²³ Noemí oknëm tpëjkyë kuentë wiˈixë netyë Jyobaa pyudëkëty. Pesë Jyobaa yëˈë yajtuunë Rut parë pyudëjkë ko jyëmbijty mä nyax kyäjpn (Rut 1:16). Noemí nan pyëjkë kuentë wiˈixë Jyobaa pyudëjkë mët yëˈëgyëjxmë Boaz, niduˈuk diˈibë nety të jyuuybyëtsëmëdë, * ko yˈoyjyaˈaytyaky ets ko tsuj yajxon ojts yˈagëˈë yˈaxäjëdë (Rut 2:19, 20b). Waˈanë Noemí wyinmääy: “Tyamnëmtsë net njaygyukë ko Jyobaa ninäˈäts të xykyamastuˈuty. Xëmëdëm të yajpääty mët ëjts” (käjpxë Salmo 136:23, 26). * Seguurë ko Noemí kyuˈëˈëw kyukäjpxë amumduˈukjot ko Rut mëdë Boaz kyaj mastutëdë ets ko xëmë pyudëjkëdë. Jantsy agujk jotkujk nyayjyäˈäwë Rut mëdë Boaz ko tˈijxtë wiˈix Noemí jatëgok nyayjyäˈäwë agujk jotkujk ets ko tpëjkyë jot mëjääw parë tmëduunˈadëtsyë Jyobaa.

24. ¿Tiko duˈunyëm ndukˈixäˈänëmë nmëguˈukˈäjtëm ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë?

²⁴ ¿Tijaty xytyukniˈˈijxëmë liibrë diˈib xyëwˈäjtypy Rut mä wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëm ja tsojkën diˈib ninäˈä kyakugëxë? Tyäˈädë tsojkën, yëˈë diˈib xymyëjääwmoˈoyëm parë nbudëjkëˈadëtsëm ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib yajpattëp mon tuk ets kyaj nmastutëm. Ets nan xypyudëjkëm parë nˈyojxëm ja jot mëjääw. Pënaty tuundëp mëjjäˈäy, nan oy ko tmëjääwmoˈoytyët pënaty yajnigëxëˈktëbë duˈumbë tsojkën mä tpudëkëdë myëguˈuktëjk. Jantsy agujk jotkujk nnayjyäˈäwëm ko nˈijxëm wiˈixë nmëguˈukˈäjtëm jatëgok tpëktë jot mëjääw parë tmëduunˈadëˈëtstë Jyobaa (Apos. 20:35). Per nˈokjamyajtsëm, ko pääty duˈunë nmëguˈukˈäjtëm ntsokäˈänëm, mët ko nenduˈun njäˈäyˈatäˈänëm extëmë Jyobaa, diˈib “ninäˈä ja tsyojkën kyakugëxë” ets nyajxondäˈägäˈänëm ja jyot kyorasoon (Éx. 34:6; Sal. 33:22).