MARDOQUEO yëˈë niduˈugë jäˈäy mëdiˈibë niˈigyë yajmaytyakp mä Ester. Yëˈë tuˈugë judiyë mëdiˈibë yajmënëjkx Babilonia ets tyuuny mä yajkutujkyë rey mëdiˈibë Persia. Ja duˈun tyuuny ko tsyondakyë siiglë quinto mä kyajnëm myinyë Jesus, ja tiempë mä ojts yˈaneˈemyë Asuero (mëdiˈibë tyam yajtijp Jerjes primero). Mayë jäˈäy të nety ttukniwinmayëdë dyaˈoogäˈändë ja rey, perë Mardoqueo yëˈë ojts yajkäˈäjëdë ets kyaj dyaˈoˈktë. Ja rey ojts tjantsy kyuˈëw tjantsy kyukäjpxë ets axtë jënan parë Mardoqueo myëjnaxët mayjyaˈayoty. Ko yˈoˈkyë Hamán, mëdiˈibë nety myëtsipˈäjtypyë Mardoqueo etsë judiyëtëjk, ta ja rey twinˈijxyë Mardoqueo parë yëˈë tniwintsënˈatët ja prinsipes. Ko duˈunë Mardoqueo yajwinˈijxy, ta ojts dyajkojy tuˈugë neky mëdiˈibë pudëjkëdë ja judiyëtëjk parë kyaj jyäämˈook nyaxˈooktët, mëdiˈibë tsënääytyë mä tukëˈëyë ja it lugäär mëdiˈibë yˈaneˈembyë Persia (Est. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16).

Näägë jäˈäy mëdiˈibë nyiˈëxpëjkëdëp wiˈix tijaty tyuun jyäjtë, jyënandë ko tijaty yajkujäˈäyë mä Ester jeˈeyë yajpawinmääytyëy ets ko kyaj jyantsy jyukyˈajtyë Mardoqueo. Per 1941, ta arqueólogos tpattë mëdiˈibë mbäät dyajtëyˈäjtëndëkë extëmë Mardoqueo yajmaytyaˈaky mä Biiblyë. ¿Ti pyattë?

Ojts tpäättë mä yajkujäˈäyë tuˈugë yetyëjkë xyëëw mä ayuk persa, Marduka (amxan Mardoqueo) ets yajnimaytyaˈaky ko yëˈë nety jyawë tuump Susa extëmë kontadoor. Ko yajpatyë yäˈädë letrë, ta Arthur Ungnad mëdiˈibë tijaty nyiˈëxpëjkëp mä taabë it lugäär, jyënany ko “jaayë mä taabë letrë kyëxëˈëgyë xyëëwë Mardoqueo”.

Desde ko duˈun jyënanyë Arthur Ungnad, milˈam kujk yajkäjpxnaxy ja letrë mëdiˈibë yajkëxjääy mä ja tsäätsetsy mä ayuk persa. Ets tap yajpäätyë duˈumbë tsäätsetsy Persépolis, mëdiˈibë yajpat mä ja potsy kyutuk mä nety nyipetyë meeny. Yäˈädë letrë mëdiˈibë miimp mä tsäätsetsy, ja yajjääy ko nety yˈaneˈemyë Jerjes primero. Myiny këxjäˈäy mä ayuk elamita ets myëmiimpy kanäägë xëëw mëdiˈibë yajmaytyakp mä Ester. a

Mä kanääk ja tsäätsetsy mëdiˈibë Persépolis, yajmaytyakp japë Marduka mëdiˈibë tuun sekretaaryë Susa ko ojts yˈaneˈemyë Jerjes primero. Ets duˈun jap tuk pëky yajnimaytyaˈagyë Marduka ko yëˈë mëdiˈibë tijaty kyäjpxnäjx. Nanduˈun jap yajnimaytyaˈagyë Mardoqueo mä Biiblyë. Mardoqueo jam tyuuny mä ojts yˈaneˈemyë rey Asuero (Jerjes primero), majtskë nety tkajpxyë ayuk ets xëmë ijty yˈuˈunyë jam Susa mä yajnidëkë ja rey (Est. 2:19, 21; 3:3). Mä ja tëjkˈääw mä nety yˈuˈunyë, yëˈëyë nety jap tuundëp pënaty myëdäjttëbë kutujkën.

Extëm nˈijxëm tuˈugyëp extëm yajnimaytyaˈagyë Marduka mä ja tsäätsetsy ets extëm yajmaytyaˈagyë Mardoqueo mä Ester. Pääty mbäät njënäˈänëm ko Marduka, yëˈë duˈun yajtijë Mardoqueo, mët ko ak tuˈugyëp extëm jyukyˈäjttë ets tijaty tyuundë.