JËMËJT jëmëjtë jäˈäy nyëjkxtë naxy tëdujk miyonk mä tuˈugë lugäärë nidëkëbë diˈib yajpatp Shima, Japón. ¿Tiko? Yëˈë nyinëjkxtëp tuˈugë mëj templë diˈib xyëˈäjtypy Ise, mä relijyonk sintoísmo, tˈawdattë Amaterasu Omikami, diˈib diosˈäjtp mä Xëëw. Ja kujk duˈun tˈawdattë naa majtsk mil jëmëjtën. Ko jap jyäˈttë, ta nyayajwäˈätsëdë ko yˈabuj kyëbujtë, ok, ta net altaar winduuy tˈawdattë ja diosë toxytyëjkpë, tniwindäˈäktë, tˈabojtsmuktë kyëˈë ets twingäjpxtäˈäktë. * Relijyonk sintoísmo nyasˈijxëp etsë jyaˈayëty ttundët tijaty tyuundëbë wiink relijyonk. Mä tyäˈädë lugäär nan diosˈawdäjttëbë budistë, pënaty myëbëjktëbë Jesus etsë jäˈäyëty diˈib tyukˈijtëdëbë wiinkpë relijyonk, yëˈëjëty kyaj wiˈix tˈixtë ko nan tundë tijaty tyuundëbë sintoísta.

Mayë relijyongë mëjatypyë, myëdäjttëbë lugäär diˈib yajnäjxtëp wäˈäts ets miyonkˈamë jäˈäy nyëjkxtë. Mäjatyë paˈis mä jäˈäy tmëbëktë Jesus, yajpatp mayë tsäjptëjk etsë armitë mä tnikojtë Jesus, María etsë santë. Nan ta lugäär mä wyinmaytyë ko jap tyuun jyäjtë diˈibë Biiblyë myaytyakypy o ko jap näämnëm të tˈixtë “miläägrë”, ets nan taa mä tpëjkëˈëktë relikyë. Mayë jäˈäy nyëjkxtë mä duˈumbë lugäär parë tˈamdowäˈändë tijaty ets wyinmaytyë ko yajmoˈoyandëp. Nan ta diˈib jekyˈam tuˈuyoˈoytyëp parë jyäˈttë mä duˈumbë lugäär ets dyajnigëxëˈëktë ko mëk ja mëbëjkën tmëdattë.

¿Jëjpˈamëdaa nëjkxëm mä duˈumbë lugäär parë yajmëdowët ets yaˈˈatsoowëmbitëdë nuˈkxtakën? ¿Kyupëjkypyë Dios ko jäˈäy tniyoˈoyë jekyˈamë duˈumbë lugäär? Per diˈib mas jëjpˈam: ¿Oyëdaa nyëjkxtët pënaty pyanëjkxtëbë Jesus mä duˈumbë lugäär parë Diosˈawdattët? Extëm yaˈˈatsoowëmbitäˈäny, yëˈë xytyukˈixäˈänëm pën oy ko jäˈäy nyëjkxtë diosˈawdäjtpë mä duˈumbë lugäär ets wiˈixë Dios ttseky nˈawdäjtëm.

Extëmë Jesus myaytyaky mët ja samaritanë, yëˈë xytyukˈijxëm wiˈixë Dios wyinmay ko nˈawdäjtëm mä lugäärë “wäˈätspë” o santuario. * Jesus jamë nety nyaxy Samaria nyääxoty ko ojts wyäˈkpoˈkxy mä tuˈugë nëdäjny, naa jamyë mä tuˈugë käjpn diˈib xyëˈäjtypy Sicar. Ta tyëjkë maytyakpë mët ja samaritanë diˈib miin nëgoombë. Ta ja toxytyëjk yˈanmääyë ko ja judiyëty mët ja samaritanëty tëgatsy Diosˈawdattë, jyënany: “Ja nˈaptëjkëty diˈibë jekyëp jyikyˈäjttë, jaˈa yˈawdäjttë ja Dios yää mä tyäˈädë kopk. Per miits israelitëty mjënäˈändë ko jaayë Jerusalén  ja it lugäär mä nˈawdäjtëm” (Fwank 4:5-9, 20).

Ja toxytyëjk yëˈë myaytyak ja kopk diˈib Guerizim, diˈib myëjagamˈäjtypyë Jerusalén 50 kilometrë. Mä tadë lugäär jam ijtyë samaritanë tmëdattë tuˈugë templë mä tundë xëëw, extëmë Paskë. Perë Jesus ta tˈanmääy ja toxytyëjk: “Mëbëjkëts mij, miimp ja xëë ja oorë mä miits xyˈawdattët ja Dios, es ni mgamindët mä tyäˈädë kopk es ni mganëjxtët Jerusalén” (Fwank 4:21). ¡Yajmonyˈijx yajmonyjäˈäwëp extëmë Jesus jyënany, pes yëˈë judiyë! ¿Tiko nety kyaj nyekyyaˈˈawdatäˈänyë Dios mä ja templë?

Jesus nanduˈun jyënany: “Per minäämp ja tiempë, es tyamë dëˈën, ko ja jäˈäyëty diˈibë [...] yˈawdäjttëp ja Dios, tˈawdattët mët winë jyot jyäˈäjën es mëdë tëyˈäjtën, mët ko dëˈënë dëˈën ttseky ja Dios es yˈawdatëdët ja jäˈäyëty” (Fwank 4:23). Nuˈun kanäk siiglë nyajxy, jamë netyë judiyëtëjk Diosˈawdattë mä ja templë diˈib Jerusalén. Ja ijty nyëjkxtë tëgëkˈok tuˈukpë jëmëjt parë twintsëˈëgëdë Jyobaa diˈib Diosˈäjttëp (Éxodo 23:14-17). Perë Jesus jyënany ko tëgatsäämbë nety, pes pënaty jantsy Dios mëduundëp tˈawdatäˈändë Dios “mët winë jyot jyäˈäjën es mëdë tëyˈäjtën”.

Yaˈijxpë nety ja templë ets jantsy tamë nety yajpääty mä tuˈugë lugäär. Per ko jyënaˈany mët winë jot jäˈäwën ets mëdë tëyˈäjtën kyaj yaˈixy ets kyaj mä yajpääty. Päätyë Jesus ojts tnimaytyaˈaky ko pënaty jantsy Diosˈawdäjttëp, kyaj nyekynyëjkxäˈändë mä tuˈugë lugäär, extëm Guerizim, mä ja templë diˈib Jerusalén o mä tuˈugë lugäär diˈib wäˈäts.

Ko Jesus myaytyaky mët ja samaritanë, ta nanduˈun tˈanmääy ko “minäämp ja tiempë” mä tyëgatsäˈäny wiˈix yaˈˈawdatyë Dios. Tyäˈädë tiempë ja jyajty ko tkëyajkyë jyukyˈäjtën, pes yëˈë yajjëjpkëjxtääy extëmë nety ja judiyëtëjk Diosˈawdattë extëm ja Ley jyënaˈany (Romanʉs 10:4). Per ¿tiko jyënany “tyamë dëˈën”? Yëˈko të nety jyaty extëmë Mesías, ets tamë nety twinˈixy ja yˈëxpëjkpëty diˈib myëmëdowandëp extëm tˈanmääy: “Tios, kaˈap yajˈixy ets pën yˈëwtajtëpën, mëtëy tˈëwtatëty jëtuˈun ijxtëm ja Kënuˈkxymyëkajtën yˈënäˈänyen” (Juan 4:24, Tios yˈaaw yˈayuk). Ets ¿ti yˈandijpy ko jyënaˈany “mëtëy tˈëwtatëty” ets extëm ja “Kënuˈkxymyëkajtën yˈënäˈänyen”?

Ko Jesus jyënany Dios nˈawdäjtëm extëm ja “Kënuˈkxymyëkajtën yˈënäˈänyen”, yëˈë yˈandijpy ko xytyuˈumoˈoyëm ja Diosë myëjää ets ko xypyudëjkëm parë njaygyujkëmë Biiblyë (1 Korintʉ 2:9-12). Ets ko jyënaˈany “mëtëy tˈëwtatëty”, yëˈë yˈandijpy ja tëyˈäjtën diˈibë Biiblyë tukniˈˈijxëp. Pääty, kyaj jëjpˈamëty ja lugäär mä Dios nˈawdäjtëm, yëˈë tyukjotkëdäˈägaampy pën nˈawdäjtëm extëmë Biiblyë jyënaˈany ets pën nmëmëdoˈowëm extëm xytyuˈumoˈoyëmë myëjää.

Pënaty jyantsy pyanëjkxëbë Jesus, ¿wiˈixxyëp mbäät tˈixtë ko jäˈäy tniyoˈoyëdë tuˈugë lugäär diˈib yajnäjxtëp wäˈäts ets ko jam diosˈawdattë? Ko Dios kyaj dyajtsobääty, pes extëmë Jesus jyënany ko pënaty jyantsy yˈawdäjttëbë Dios, tˈawdatäˈändë extëm ja Diosë myëjää tyuˈumoˈoyëdë ets mëdë tëyˈäjtën. Biiblyë nan nyimaytyakypy wiˈixë Dios tˈixy ko jäˈäy tˈawdatyë awinax, jyënaˈany: “[Këdii] xymyayˈat xywyintsëˈëgëdë agojwinnaxëty” ets “exkëm ko xywyintsëˈëgëdët diˈibë kyaj Dyiosˈaty” (1 Korintʉ 10:14; 1 Fwank 5:21). Pääty, pënaty jyantsy pyanëjkxëbë Jesus, kyaj Diosˈawdattë mä tuˈugë lugäär diˈibë jäˈäy yajnäjxtëp wäˈäts o mä myëjwindëkë parë jäˈäy tˈawdatëdë awinax. Extëmë tyäˈädë lugäär dyajtundë, kyaj yˈoyëty ets jam nDiosˈawdäjtëm.

Perë tyäˈädë kyaj yëˈë tˈandijy ko Biiblyë yajkubojkypy ko nmëdäjtëm tuˈugë lugäär mä nuˈkxtakëm, nˈëxpëjkëm ets nbawinmäˈäyëm. Ko nduˈukmujkëm mä tuˈugë lugäär mä kyaj ti nyeˈemy, mbäät xypyudëjkëm parë njäjtëm ets nimaytyakëmë Diosë yˈääw yˈayuk. Nan kyaj wyiˈixëty ko nipojtsëmë lyugäär mä të nyaxtëkëdë jiiky mëguˈuk. Pes yëˈë nety nyajnigëxëˈkëm ko ntsojkëm ets ko njamyajtsëm. Per ko nyajnäjxëm extëm tuˈugë lugäärë wäˈätspë o nˈawdäjtëm jamë awinax o nbëjtakëmë relikyë, kyaj nety tyuˈugyë mët extëmë Jesus tyukniˈˈijxë.

Pääty, kyaj jyëjpˈamëty mnëjkxët mä tuˈugë lugäär diˈibë jäˈäy yajnäjxtëp wäˈäts parë Dios tmëdoowˈitëdë mnuˈkxtakën. Nan kyaj mgunuˈkxäˈänyëty ko jeky xynyiyoˈoyëdë duˈumbë lugäär. Biiblyë tyukniˈˈixë ko Jyobaa yëˈë “wintsënˈäjtp mä tsäjp es naxwiiny. Kyaj jaˈa tsyëënë tsäjptëgoty diˈibë jäˈäy kyojtëp”. Perë tyäˈädë kyaj yëˈë tˈandijy ko Dios jagam yajpääty mä ëtsäjtëm. Mbäät nmënuˈkxtakëm ets myëdoowˈijtypy oy mä nyajpatëm, pes “kyaj jagam yˈity ja Dios. Taa jaˈa mä ëtsäjtëm niduˈuk niduˈuk” (Apostʉlʉty 17:24-27).