JATS nmaxuˈunkˈäjty 1923 jap Hemsworth, mä tuˈugë käjpnnuˈunk diˈib wëˈëmp Yorkshire (Inglaterra). Nˈayëts ja txëwˈäjty Bob. Kotsë netyë njëmëjt taxtujk, tatsë ndeety yajmooyë liibrë mä tnimaytyaˈaky wiˈixë relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty twinˈëënyë jäˈäy. Ja ndeetyëts yˈoymyëdoow, pes ninuˈunë nety tkaˈoyˈixy ko pënaty nyiwintsënˈäjttëp ja relijyonk kyaj dyajtundë extëm tyukniˈˈixëdë. Ko tiempë nyajxy, tats xynyimiindë Bob Atkinson ets tpëjtaky mä tokadiskë ja diskursë mä kyajpxyë Rutherford. Tats nbëjktë kuentë ko nan yëˈë nety të dyajpëtsëmdë ja liibrë. Ja ndeetyëts ta tˈanmääy ja nmëguˈukˈäjtëm ets myinët bom bom aˈuxˈäjtpë parë tˈatsoowëmbitët tijatyëtsë nety nijawëyandëp mä Biiblyë. Tats xywyoowdë mä reunyonk diˈib tuunëp mä tuˈugë nmëguˈukˈäjtëmë tyëjk diˈibë nety yajniyoˈoyëp kanäk kilometrë. Netyëts nyoˈoytsyondaktë mä reunyonk, ets ta jam Hemsworth nyaxkëdaky tuˈugë tuˈukmujkëm. Ko waanë yˈijty, tats nyajjäjtaktë diˈib tyam yajtijtëp sirkuitë etsëts nyajkääy nyaˈuktë prekursoorëty. Kots mëdë tiempë nyajnäjxtë, mëjwiin kajaats xypyudëjkëdë.

Ja nfamilyëts të nety tˈëxkukë tuˈugë negosyë, per ja ndeetyëts ta tˈanmääy ja nˈayëts: “Pën mdunäämp prekursoor, nˈokjäˈäytyëgoˈoyëmë tyäˈädë negosyë”. Tats ja nˈay ojts tsyoˈonë prekursoorˈäjtpë ko netyë jyëmëjt 21. Kyum majtsk jëmëjt, tats nduundëjkë prekursoora kotsë netyë njëmëjt 16. Sëmäängujky xëmëts ijty naytyuˈuk nëjkxy käjpxwäˈkxpë, yëˈëyëts nmënëjkxkojpy ja tokadiskë ets ja tarjeta de testimonio. Per ojtsëtsë Jyobaa xykyunuˈkxy kots nyaˈëxpëjky tuˈugë toxytyëjk diˈib pojënë wimbajt. Ets ko tiempë nyajxy, ojts nimay ja jyiiky myëguˈuk tyëkëdë ëxpëjkpë. Kyum jëmëjt, tats nduundëjkë prekursoora espesial ets yëˈëts mëët nyajkejxyë Mary Henshall jap Cheshire.

Mä tadë tiempë, meerë nety tyunyëtyë Segunda Guerra Mundial, ta nanduˈun yaˈˈanmääytyë toxytyëjk parë dyaktëdë naybyudëkë. Kom prekursoor espesialtsë nety ndundë, nˈawijxtëbëtsë nety ets ja kuduungëty kyajts ti xytyuknipëktët duˈun extëm kyaj ti yajtuknipëktë pënaty tuundëp wiink relijyonk. Per kyaj tkupëjktë, tats nyajtsuumy 31 xëëw. Kyum jëmëjt, kots nyaˈˈabejtyë njëmëjt 19, majtskˈokëts ojts nëjkxy mä kutujktakn mët ko kyajtsë nwinmäˈäny tnasˈixë nduktëkëdë  tsip, ets majtskˈokëts nˈawäˈätspëtsëëmy. Nuˈunë tadë tiempë nyajxy, duˈunëts njäˈäwë ko yëˈëtsë Jyobaa xypyudëjkë mëdë myëjääw parëts xyjotmëkmooy (Is. 41:10, 13).

Mä jëmëjt 1946, jats nˈijxyˈajtyë Arthur Matthews, yëˈë të nety yˈity pujxndëgoty tëgëk poˈo mët ko kyaj nyëjkxany tsiptuumbë ets jamë nety tyunäˈäny mëdë myëgaˈax Dennis diˈibë nety tuump prekursoor espesial jam Hemsworth. Desde mutskatynyëm ja tyeety tyukniˈˈijxëdë tëyˈäjtën ets ja nyëbajttë ko yaˈkpëtsëëmdë. Per näämnëmë netyë Arthur të jyaˈty, ko ja Dennis yaˈˈanmääy ets nyëjkxët Irlanda. Tats ja ndääk ndeety tˈanmääytyë Arthur parë jam tsyëënët mët yëˈëjëty, pes jantsy tuumbë jäˈäyë tyäˈädë prekursoor ets jantsy oy jyaˈayˈaty. Ets kots ijty nëjkxy mätsë ndëjk, ëjts mëdë Arthur texypyujtëp. Ko waanë yˈijty, tats xëmë mëët nnaynyijäˈäyë. Mä jëmëjt 1948, ta Arthur yajtsuumy tëgëk poˈo, per ko pyëtsëëmy tats ojts nbëktë eneerë 1949. Nbëjtaktëtsë nwinmäˈäny parëts yëˈëyë ndunäˈändë Diosë tyuunk. Mëkëts ijty nguentˈattë meeny sentääbë ets kots nmëdattë tiempë, tats ndundë mä myukyë ääytsyäˈäm ujtstsäˈäm. Ets duˈunyëmëts nduundë prekursoor mët kots xypyudëjkëdë Jyobaa.

Kyum jëmëjt, tats nyaˈˈanmääytyë ndundët Irlanda del Norte. Tats ojts nëjkxtë mä käjpn txëwˈaty Armagh ets ok Newry, mä ak tim yëˈë tsyëënëdë katolikë. Mëkë nety yaˈˈaxëkˈixyë wiinkpë relijyonk, pääty tsojkëbëtsë nety niwijyˈattët wiˈixëts ngäjpxwäˈkxtët. Jam ijtyë reunyonk tyunyëty mä tuˈugë kasäädë jäˈäyë tyëjk diˈib 16 kilometrë jyagamëty. Jeˈeyëts ijty niduktujk nduˈukmuktë ets kots ijty jam nmääwëˈëmëdë, naxkëjxyëts nmäˈädë, per jopyëp mëjkäˈäy mëjˈukën tuunëp. Jantsy jotkujkëts nnayjawëty ko tyam nimayë nmëguˈukˈäjtëm tsyëënëdë mä tadë lugäär.

Ja nˈayëts mëdë kyudëjk Lottie, prekursoor espesialë nety tyuunëdë jap Irlanda del Norte. Ets tuˈugyëts ojts nëjkxtë mä asamblee tëgëk xëëwbë mä jëmëjt 1952 jap Belfast. Mäts njäjtaktë nan japë nety të jyäjtaˈagyë nmëguˈukˈäjtëm Pryce Hughes, diˈib tuump siervo de sucursal jap Gran Bretaña. Mä tuˈugë ux, yëˈëtsë nety nimaytyaktëbë foyetë El camino de Dios es el de amor, diˈibë nety të yajtuknigojëdë pënaty tsënääytyëp Irlanda. Ja nmëguˈukˈäjtëm Pryce, ta tnimaytyaky ko tsiptakp yajmëtmaytyäˈägëdë katolikëtëjk diˈib tsënääytyëp mä República de Irlanda. Ko yaˈëxkajxtëp mä jyäjtakn ets ko ja teetytyëjk jyënˈëxkäjpxëdëbë jäˈäy parë tnibëdëˈëktët. Ta net jyënany: “Yëˈë jayajtsojkpë kasäädë jäˈäy diˈib jamë kyarrë parë nëjkx tkoonwäˈkxtë tyäˈädë foyetë mä tukëˈëyë Irlanda”. * Tats nˈatsoowdë extëmëts të nmaytyaktsoony: “¡Mbäädëts ëëtsëty nëjkxtë!”.

Jap Dublín, xëmë ijtyë prekursoorëty jyäjtäˈäktë mä tyëjkë “mamaa” Rutland, tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈibë nety jeky kujk Dios mëduny. Japëts nimäjtaxk nˈijttë tuk tiempë ets tats tigatiity ndoˈktë  diˈibëtsë nety nmëdäjttëp. Ok, tats ntsoˈondë mä myotë Bob diˈib mëdë nyigarruˈunk, oywiˈixëts ndëjkëdë parëts nëjkx njuyäˈändë tuˈugë karrë. Tats njuuytyë tuˈuk diˈib naa tuk, per oy tyuny, tats nˈanmääytyë ja diˈibëts xytyukmëdoˈktë parë dyajnëjkxët mätsë nety nˈittë mët ko nipënë nety tkajaty kyarrëwiidët. Mä tadë tsuu, ta Arthur nyaxweˈtsy mabajngëjxy ets ttuundaky extëmxyëp dyajˈyoˈoyë karrë. Ets jakumbom tamë netyë Arthur dyajpëtsëmäˈäny ja karrë ko jyajtyë Mildred Willet (tuˈugë misioneerë diˈib ok pyëjkë John Barr). ¡Yëˈë jyajtypyë nety kyarrëwiidët! Tats wanaty xytyukniˈˈijxëdë, ets ko waanë yˈijty tats listë nyajpattë parëts nyajtsoondët.

Tatsë net nˈëxtääytyë mäts njäjtäˈäktët. Nyaˈˈanmääytyëts ko kyajts ntsëënëdët mä tuˈugë tëjk diˈibë karrë pyawoˈompy, pes pënaty kyaj ttsojkënyëˈattë tëyˈäjtën, mbäät tjënˈëxkonëdë. Njaˈëxtääytyëts tuˈugë tëjk, per kyajts nbattë. Tats nmäädë karroty. Jakumbom, tats nbattë tuˈugë tëjk naa mutsk diˈibë karrë pyawoˈompy mët majtskë myabajn. Japëtsë nety ntsëënëyäˈändë. Mëjˈixyëts njäˈäwëdë ko näägë kamduumbë yˈoyjyaˈaytyaktë etsëts xyˈanmääytyë ko mbäädëts nyajwëˈëmdë ja tëjk mä nyax. Jats ijty nmëjagamgaˈaktë 20 kilometrë mäts nyajwëˈëmdë ja tëjk parëts nëjkxtë käjpxwäˈkxpë. Ok, tats wiinktsoo nikaˈaktë ja tëjk parëts mbäät ngäjpxwäˈkxtë mätsë nety të nˈokˈyajwëˈëmbëdë.

Nyaˈˈabëtsëëmdëts ja jëën tëjk jap Irlanda del Sur ets kyajts nëgoo jotmay nbattë. Jats ojts 20 milë foyetë nyajwäˈkxtë ets tats ojts ngëyäjkëdë xyëëw mä Betel diˈib Gran Bretaña pënaty tsyojkënyëˈäjttëbë tëyˈäjtën. Jantsy jotkujkëts nnayjawëty ko tyam tap mëgoˈpxˈamë Testiigëty.

Ok, tats nyajkajxtë Londres. Ets ko waanë yˈijty, ta Arthur ojts yajmëgajpxy Betel parë jakumbom tyëkët tuumbë sirkuitë. Tuk sëmään yajtukniˈˈijxë wiˈix tyunët ets tats ojts nëjkxnëdë Escocia. Arthur nijeˈeyë tiempë tkanekymyëdäjty parë tˈagäjpxëdë dyiskursë, per xëmë ijty tkupëkyë tuungë tsippë. ¡Mëjwiin kajaats xypyudëjkë yˈijxpajtën! Ets wingëmëts ijty ndukxondaknëdë tyäˈädë tuunk. Duˈunëts njäˈäwë extëm tuˈugë kunuˈkxën kots nyajpaty mët nimayë nmëguˈukˈäjtëm, pes kanäk jëmëjtëtsë nety të ngäjpxwäˈkxtë mä it lugäär mä kyaj pën tyëkë.

Mä jëmëjt 1962, ta Arthur yajwooy mä Eskuelë diˈib Galaad. Ja nety yˈëxpëkäˈäny mäjk poˈo, per ëjts kyajts nyajwooy, ojtsëts xytsyiptakxëdë nwinmaytyët tits ndundëp. Ok, tats ngupëjktë, oyëts nety tuk tiempë nwëˈëmäˈäny naytyuˈuk. Tats jatëgok nyajkejxy Hemsworth parëts ndunët prekursoora espesial. Ets ko Arthur jyëmbijty kyum jëmëjt, ta yaˈˈanmääy ets tyunët distritë. Duˈunëtsë nety njëditäˈändë Escocia, Inglaterra ets Irlanda del Norte.

Mä jëmëjt 1964, ta Arthur yajmooyë wiinkpë tuunk. Ja nety tyunäˈäny siervo de sucursal jap Irlanda. Jantsy jotkujkëtsë nety të ndundë sirkuitë  ets distritë, pääty naa tsëˈkëbëtsë nety kots nyajwoowdë Betel. Per tyam, jantsy jotkujkëts nnayjawëty kots të nduny Betel. Tëts nyajtëyˈäjtëndëkë ko Jyobaa xëmë xykyunuˈkxëm ko ngupëjkëmë tuunk diˈibë xymyoˈoyëm, oy nëgoo ngatsojkënyëˈäjtëm. Tuunëts mä ofisinë, mä ëxpëjkpajn yajkexy, mä kosinë ets nyajwatsëtsë tëjk. Näˈäganäˈäty, nëjkxtëbëts ijty extëmë distritë ets duˈunëts nˈijxyˈäjttë nmëguˈukˈäjtëm mä tukëˈëyë ja paˈis. Nan nˈijxtëts wiˈix wyimbattë pënatyëts nyaˈëxpëjktë. Tukëˈëyë tyäˈädë, yëˈëts xypyudëjkëdë parëts nˈijttë extëm tuk familyë mëdë nmëguˈukˈäjtëm diˈib Irlanda. ¡Mëjwiin kajaa yˈoyëtyë tyäˈädë kunuˈkxën!

Mä jëmëjt 1965, ja tim ogäˈän tyuunë asamblee jap Dublín, (Irlanda) mä jyäjttë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tsoˈondëp kanäk paˈis. * Oyëts mëktaˈaky njayajnibëdëˈktë, jantsy oy tyuunë ja asamblee. Jats nduˈukmujktë 3,948 ets nyëbajttë 65. Ja 3,500 nmëguˈukˈäjtëm jap jyäjtaktë Dublín. Pënaty yäjktë jäjtakn ojts tˈaxäjëdë neky mä yajmooytyë dyoskujuyëm, ets mayë jäˈäy jyënandë ko jantsy oy jyaˈayˈattë nmëguˈukˈäjtëm. Ko tyuunë tyäˈädë asamblee jap Irlanda pudëjkëdë mayë jäˈäy.

Mä jëmëjt 1966, ta Betel diˈib Dublín tnikëjxmˈäjty ja it lugäär diˈib Irlanda, duˈun diˈib norte ets sur. Tim tëgatsy extëmë nety ja politikëtëjk etsë relijyonk të nyaywyäˈkxëdë. Jantsy jotkujkëts nnayjäˈäwë kots nˈijxy nimayë katolikëtëjk tkupëktë tëyˈäjtën ets tuˈugyë tyuundë mëdë nmëguˈukˈäjtëm diˈibë nety të yˈittë protestantë.

Mä jëmëjt 2011, ja tyëgäjtstëtsë njukyˈäjtën extëmtsë nety kyaj ndimˈawixtë. Yaˈˈawijtsmujk ja Betel diˈib Gran Bretaña mëdë Irlanda, tats nyajwoowdë mä Betel diˈib Londres. Mä tadë tiempë, mëkëtsë nety nmëmay nmëdäjy kotsë nmëmëjjäˈäy pyekyëty. Pesë doktoortëjk jyënandë ko yëˈë myëdäjtypyë Parkinson. Ets 20 äämbë mayë 2015, nyajtëgooyëtsë Arthur, jatsë nety mëët të nDiosmëduny 66 jëmëjt.

Nuˈunë tyäˈädë xëëw tiempë yˈaknaxy, mon tukëts nyajpääty ets mëkëts njäˈäwë. Xëmëts mëdë Arthur nyajpaty, pääty mëkëts nwinˈayoy. Per ko nyajnäjxëmë jotmayë mëjwiin kajaabë, niˈigyë xytyukmëwingoˈonëmë Jyobaa. Nan xyjyotkujkmooybyëts ko nimayë nmëguˈukˈäjtëm tjamyatstë Arthur. Pes xynyijäˈäyëdëbëtsë nmëtnaymyaayëbëty diˈib Irlanda, Gran Bretaña ets Estados Unidos, ets mëjwiin kajaats xypyudëkë. Nan xypyudëjkëbëtsë Dennis, ja myëgaˈaxë Arthur, mëdë kyudëjk, Mavis, etsëtsë ntsojknëëxëty Ruth etsë Judy, kyajts nbäätyë ääw ayuk wiˈixëts nimaytyäˈägët.

Ta tuˈugë tekstë diˈibëts xypyudëjkëp, yëˈë Isaías 30:18 mä jyënaˈany: “Jyobaa awijxp maˈkxtujkën myëët parë ttunäˈänyë mayˈäjtën, ets ta pyëdëˈëgäˈäny parë mbaˈˈayowäˈänëdë. Yëˈko Jyobaa yëˈë tuˈugë Dios diˈib tyuumbyë tëyˈäjtën. Agujk jotkujk yajpäättë niˈamukë pënaty yˈawijx jyëjpˈijxtëp”. Jotkujkëts nnayjawëty ko Jyobaa yˈawixy maˈkxtujkën myëët parë jyäˈtët ja tiempë mä dyaˈoyëyaˈanyë njotmayˈäjtëm ets xytyuknipëkäˈänëmë tuunk mä ja jembyë jukyˈäjtën.

Kots njamyetsy wiˈixëts të njukyˈaty, tats nbëkyë kuentë ko yëˈë Jyobaa të tkunuˈkxy ets të dyajtuˈuyoˈoyë tyuunk jap Irlanda. Jantsy jotkujkëts nnayjawëty kots yiˈinëm waanë të nduny. Tëts nˈixy ko Jyobaa xykyunuˈkxëm ko nduˈunëm ti xyˈamdoˈowëm.