1, 2. Ko ja Zacarías yajtukˈijxtääy ja myëjëxtujk pëkypyë, ¿wiˈixë nety yajpäättë ja judiyëtëjk jam Jerusalén?

ZACARÍAS mëjwiin kajaa yajwinmääyë ko yajtukˈijxtääy ja myëjëxtujk pëkypyë. Mëjäwmooyë mëjwiin kajaa ko Jyobaa twandaky ttukumëdowäˈäny pënaty kyaj ttundë tijaty tëyˈäjtën myëët. Per ja jäˈäy kyaj tyëgäjtstë, duˈunyëm myaˈtstë ets ttuundë axëkˈäjtën. Ets nan kyajnëmë nety tkojˈabattë Jyobaa tyemplë. ¿Tiko netyë tmastuttë ja tuunk diˈibë Jyobaa tuknipëjkëdë? ¿Päätyëdaa jyëmbijttë Jerusalén parë mas oy jyukyˈattët?

² Zacarías nyijäˈäwëbë nety ko ja judiyëtëjk diˈib jëmbijttë Jerusalén myëbëjktëbë Jyobaa. Pes myastutääytyë jyëën tyëjk ets ja jyukyˈäjt myadakënë “niˈamukë pënaty ja Diosë tëyˈäjtënbë myëjääw adëjk tuktëjkëdë” (Esd. 1:2, 3, 5). Të nety tmastuˈuttë ja it lugäär diˈib yˈixyˈäjttëp yajxon ets të nyëjkxtë mä ja it naxwinyëdë diˈib kyaj tˈixyˈattë. Kom jëjpˈamë nety tˈixtë ets yaˈˈagojët ja Diosë tyemplë, pääty ojts tyuˈuyoˈoytyë 1,600 kilometrë mä ja it lugäär diˈib jantsy kutsëˈëgë.

3, 4. ¿Tijaty jotmay pyattë judiyëtëjk diˈib jëmbijttë Jerusalén?

³ Nuˈun ojts tyuˈuyoˈoytyë ja judiyëtëjk, seguurë ko nyayajtëëwëdë wiˈix yˈixëtyë Jerusalén mä nety tsyëënääytyaknbëkäˈändë. Të nety  tmëdoyˈattë ko jantsy oy ijtyë tyäˈädë käjpn, ets ko ja mëjjäˈäytyëjk yˈijxtë wiˈixë nety yˈoy tsyujëty ja templë (Esd. 3:12). Koxyëp mëët ojts nduˈuyoˈoyëm, ¿wiˈixxyëp ojts nnayjäˈäwëm koxyëp tim ogäˈän ojts nˈijxëmë Jerusalén? ¿Ojtsxyëp njotmaytyuktëjkëm koxyëp ojts nˈijxëm ak jeˈeyë potsy kyutuk ets ko të yˈaamy pyejˈyënë? ¿Ojtsxyëp nˈijxkijpxyëm ja Babilonia käjpnë nyabots diˈib jantsy taˈtspëky mët ja Jerusalén käjpnë nyabots diˈib të wyindëgooytyaˈay, ajut tukjut ets ni tyëjkˈagäj ets ni ja pyotsyë këjxmatypyë? Per ja judiyëtëjk kyaj yˈëxtëkëwäˈktë, pes të nety tˈixtë wiˈixë Jyobaa të kyuentˈatëdë nuˈun të tyuˈuyoˈoytyë. Ets jantsy jeˈeyë jyäjttë Jerusalén, yëˈë tim jawyiin ojts tkojtë ja altaar mä nety të yˈity ja templë, ets jam bom bom tmooytyë wintsëˈkënë Jyobaa (Esd. 3:1, 2). Mëjwiin kajaa tjantsy tyukxondaktë ets nitii jyawë nety mbäät kyayaˈëxtëkëwäˈägëdë.

⁴ Jantsy mayë nety ja tyuungëty, tˈagojëdët ja templë, ja nyax kyäjpnëty, tkojtët ja jyëën tyëjk ets nyiˈip kyojtët parë dyajkay dyaˈuuktët ja fyamilyë (Esd. 2:70). Ojts duˈun yˈoktundë, per ok, ta ja myëtsip nyibëdëˈkëdë parë kyaj tnekyyajtuˈuyoˈoytyët ja tuunk. Ja tyukmëtsipˈäjtëdë 15 jëmëjt, ets wanaty wanaty ojts yˈëxtëkëwäˈknëdë (Esd. 4:1-4). Ets mä jëmëjt 522 mä kyajnëm myinyë Jesus, mas oˈktëy jyäjttë ko ja rey diˈib Persia ojts tniˈanaˈamë ets wyäˈkwëˈëmët ja tuunk diˈib Jerusalén. Duˈunë nety kyëxëˈëky ko ninäˈä kyayaˈˈagojëyaˈany (Esd. 4:21-24).

5. ¿Wiˈixë Jyobaa tmëjääwmooy ja kyäjpn?

⁵ Jyobaa nyijäˈäwëbë nety ti ja judiyëtëjk yajtëgoyˈäjttëp, pääty tˈaktukˈijxyë Zacarías mä ttuknijäˈäwëdë ko tsyojktëp ets ko myëjjäˈäwëp diˈibë nety ogäˈän të tyukmëdunëdë. Nan tyuknijäˈäwëdë ko kyuwäˈänaampy pën tyuundëp jatëgok ja tuunk diˈibë nety të ttuknipëky. Mët yëˈëgyëjxmë Zacarías, duˈun ttukwandaky pën yˈagojëdëp ja templë: “Duˈun tyunäˈäny jyatäˈänyëty... pën miitsëty mmëdoowgujkëdëp yajxon ja Jyobaa yˈayuk diˈib mDiosˈäjttëp” (Zac. 6:15).

6. 1) ¿Ti yˈijxë Zacarías mä ja myëduktujk pëkypyë? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky). 2) ¿Tiko ja kabayë ak tëgatsyatyë kyoloor?

⁶ Ja myëduktujk pëkypyë diˈibë Zacarías yajtukˈijx, waˈan yëˈë pyudëjkëdë ja judiyëtëjk parë niˈigyë dyajkëktëjkëdë myëbëjkën (käjpxë Zacarías 6:1-3). * Nˈokpawinmäˈäyëm diˈib yˈijxë Zacarías: mä majtskë kopk diˈib koobrë pyëtsëmdë kabayë diˈib pyawoˈondëp taxkë karrë. Tyäˈädë kabayëty ak tëgatsyatyë kyoloor parë mbäät yaˈëxkaptë ja karrë. Zacarías ta dyajtëëy: “¿Wintsën tidënë tyäˈädë?” (Zac. 6:4). Ëtsäjtëm nan nnijawëyäˈänëm, mët ko nan mbäät xypyudëjkëm diˈib yˈijxë Zacarías.

7, 8. 1) ¿Ti yˈandijpy ja majtskpë kopk? 2) ¿Ets tiko tyäˈädë kopk ak koobrë?

⁷ Ko mä Biiblyë tmaytyaˈagyë tun kopk, mbäät yëˈë tˈandijˈyë anaˈam kutujkën o gobiernë. Ja majtskpë kopk diˈibë Zacarías yˈijx, naduˈundëkë extëm diˈibë Daniel yajtukˈijx. Tuˈugë tyäˈädë kopk, yëˈë yˈandijpy ja anaˈam kutujkënë diˈibë Jyobaa myëdäjtypy diˈib ijtp winë xëëw. Ets ja tuˈuk, yëˈë ja anaˈamën diˈibë Kristë të yajtukëdëkë (Dan. 2:35, 45). Tyäˈädë majtskpë kopk jyaˈˈaty desde ko Jesus tyëjkë anaˈambë 1914, ets yëˈë yaˈˈadëwandëp ti Dios të ttuknibëjtäägë parë tyäˈädë Naxwinyëdë.

⁸ ¿Tiko tyäˈädë kopk ak koobrë? Yëˈko koobrë kyaj oy nyadiˈibë pujxnëty. Jyobaa ojts tniˈanaˈamë ets yëˈë tyunët mä ja tabernakulo ets mä ja templë diˈib Jerusalén (Éx. 27:1-3; 1 Rey. 7:13-16). Pääty ko tyäˈädë majtskpë kopk ak koobrë, yëˈë yˈandijpy nuˈunën yˈoyëty ja anaˈam kutujkën diˈibë Jyobaa myëdäjtypy ets ja Kristë yˈAnaˈamën. Ets ko mët yëˈëgyëjxm yajkunuˈkxäˈänyë naxwinyëdë jäˈäy ets kyaj ti tmëmayäˈän tmëdäjäˈändë.

9. ¿Pënaty yajˈyoˈoytyëp ja karrë, ets ti tuunk yajtuknipëjktë?

 ⁹ ¿Ti yˈandijpy ja taxkpë karrë ets pënaty yajˈyoˈoytyëp? Yëˈë anklësëty, waˈan tˈandijy tuk grupaty ak tukniwits ak tuknimäˈkxë (käjpxë Zacarías 6:5-8). * Pyëtsëëmdë “mä nety ojts të twinguwäˈägëdë ja diˈib ijtp Wintsën abëtsemy nyaxwinyëdë” parë nëjkx ttunäˈändë ja tuunk diˈib të yajtuknipëktë. ¿Ti tuunk? Tkuwäˈändëdë Jyobaa kyäjpn mä myëtsip mäjaty yajkaxtë, ets mas niˈigyë mä Babilonia, diˈib yajtijp ja “naxwinyëdë diˈib anikëjxytsyoo”. Jyobaa yëˈë diˈibë nety kyuentˈataampy ja kyäjpn parë kyaj jatëgok nyekyˈittët tsumy matsy Babilonia. Seguurë ko jotkujkmooyëdë pënatyë nety kyojtëp ja templë. Ets nan ijttë seguurë ko ja myëtsipëty kyaj yajtuˈuwëˈëmëyäˈänëdë.

10. ¿Wiˈix xypyudëjkëm diˈib yajtukˈijxë Zacarías mä ja taxkpë karrë ets ja diˈib yajˈyoˈoytyëp?

¹⁰ Jyobaa nan yëˈë tyam yajtuumbyë yˈanklës parë tjotmëkmoˈoy ets tkuwäˈäny ja kyäjpn (Mal. 3:6; Eb. 1:7, 14). Mä jëmëjt 1919 ja Diosë kyäjpn yˈawäˈätspëtsëëmy mä Mëj Babilonia, ets desde jaa duˈunyëm myëjwindëkë oy mëktaˈagyë myëtsip jyapajëdijtëdë (Diˈibʉ Jat. 18:4). Komë anklëstëjk yëˈë kyuwaambyë Diosë kyäjpn, ta kyaj nekytsyëˈkëm ko xyjaˈabëjkëm ja relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty (Sal. 34:7). Niˈigyë nˈijtëm seguurë ko duˈunyëm nmëduunˈadëˈëtsäˈänëmë Jyobaa agujk jotkujk abëtsemy nyaxwinyëdë. Ko nbawinmäˈäyëm tijaty yajtukˈijxë Zacarías, xyyajnayjäˈäwëm seguurë ko kyaj wiˈix njatäˈän ngëbatäˈänëm mët ko yëˈë xykyuwäˈänëm ja majtskpë kopk.

11. ¿Tiko kyaj mbäät ntsëˈk njäˈäwëm ko nety yajnibëdëˈëgyë Diosë kyäjpn?

¹¹ Tim tsojkë politikëtëjk diˈibë Satanás anaˈamëdëp tyuˈukmukäˈändë parë tjayajkutëgoyäˈändë Diosë kyäjpn (Ezeq. 38:2, 10-12; Dan. 11:40, 44, 45; Diˈibʉ Jat. 19:19). Ezequiel ojts tnaskäjpxë ko tyäˈädë kumëjääwdëjk dyajwindukäˈändë Naxwinyëdë extëmë yoots nëmäˈä. Nanduˈun jyënaˈany ko ak kabayëkëjxy nyëjkxtë ets ttukjäˈtäˈändë Diosë kyäjpn atsip aˈˈakë (Ezeq. 38:15, 16). * ¿Mbäät ntsëˈk njäˈäwëm? Kyaj. Pesë Jyobaa yˈanklëstëjk yajpäädäˈändë nbëˈääyˈäjtëm. Mä nety tyuny jyatyëty ja mëj ayoˈon, yëˈë Jyobaa yˈanklëstëjk xykyuwäˈänäˈänëm ko nety dyajkutëgoytyë pënaty nyibëdëˈktëbë Jyobaa yˈanaˈam kyutujkën (2 Tes. 1:7, 8). ¡Okwinmay wiˈix tijaty tyunäˈäny jyatäˈänyëty! Per ¿pën nyiwintsënˈataambyë anklëstëjk diˈib tsiptunandëp?

12, 13. 1) ¿Ti tyuknipëjkë Jyobaa ttunëdë Zacarías? 2) ¿Tiko njënäˈänëm ko ja yetyëjk diˈib yajtijp ja diˈib “Jiˈtspëtsëëmp” yëˈë Jesukristë?

¹² Zacarías yëˈëyë naytyuˈuk tijaty yajtukˈijx tuktujkˈok ets tkujäˈäyë mä lyiibrë. Ta net ttuuny diˈib myëdäjtypyë nyiwij nyikajën, diˈibë nety mëjääwmoˈoyanëdëp pënaty yˈagojëdëp ja Diosë  tyemplë (käjpxë Zacarías 6:9-12). * Jyobaa yˈanmääyë Zacarías parë tninëjkxëdë Heldai, Tobiya etsë Jedayá, diˈibë nety të tsyoondë Babilonia, ets tˈamdowëdë platë etsë oorë parë dyaˈoyët “tuˈugë koronë” (Zac. 6:11). ¿Pënë nety jyaˈˈataampy ja koronë? ¿Waˈandaa nety tjaˈˈatäˈänyë Zorobabel, ja gobernadoor diˈib miimp mä tyëëm yˈäätsë Judá etsë David? Kyaj. Jyobaa tˈanmääyë Zacarías ets yëˈë nëjkx ttukujaanëˈëgyë Josué, ja saserdotë wintsën. Ets waˈan yajmonyˈijx yajmonyjäˈäwëdë pënaty yˈijxtë.

¹³ ¿Yëˈë tyäˈädë yˈandijpy ko Josué, ja saserdotë wintsën yëˈë nety tunäämp rey? Kyaj. Yëˈë kyaj nety mbäät tyuny rey mët ko kyaj tsyoony mä tyëëm yˈäätsë David. Ko yajpëjtakyë kyoronë, yëˈë nety yˈandijpy ko mä tiempë myiny kyëdaˈaky jaˈˈatäämp tuˈugë rey diˈib nanduˈun tunäämp saserdotë diˈib yajtijp ja diˈib “Jiˈtspëtsëëmp”. ¿Pën diˈib yajmaytyakp? Mä Biiblyë yajxon tnigajpxy ko yëˈë Jesukristë (Is. 11:1).

14. ¿Ti tuungë Jesus tyuumpy extëmë Rey ets Saserdotë Wintsën?

¹⁴ Jesus yëˈë tuump Rey ets Saserdotë Wintsën, ets yëˈë nyiwintsënˈäjtypyë Jyobaa yˈanklëstëjk diˈib tsiptuundëp. Jesus mëk tyuny parë Diosë kyäjpn kyaj wiˈix jyat kyëbattët mä tyam jyaˈˈatyë axëkˈäjtën (Jer. 23:5, 6). Tim tsojk myadäˈägäˈäny mä tukëˈëyë it naxwinyëdë ets duˈun tpudëkëyaˈany ja madakën diˈibë Jyobaa myëdäjtypy parë yˈanaˈamët ets tnitsiptunäˈäny pënaty mëduunëp (Diˈibʉ Jat. 17:12-14; 19:11, 14, 15). Per mä kyajäˈtynyëmë tadë tiempë, Jesus o diˈib yajtijp ja diˈib “Jiˈtspëtsëëmp”, ta jatuˈugë mëj tuunk diˈib tyuumpy.

15, 16. 1) ¿Pën jatëgok të dyajnaxkëdaˈaky ets të dyajwäˈätsy ja Diosë kyäjpn, ets wiˈix të ttuny? 2) Ko nety të yˈabety Tuk Mil Jëmëjt, ¿wiˈix ja jukyˈäjtën yˈixˈatäˈäny yä Naxwiiny?

¹⁵ Jesus kyaj jeˈeyë të yajtuunkmoˈoy extëmë Rey ets Saserdotë Wintsën, nan të yajtuknipëky ets tkojët “ja Jyobaa tyemplë” (käjpxë Zacarías 6:13). * Ja tyëjkë tuumbë mä jëmëjt 1919, ko dyaˈˈawäˈätspëtsëëmy ja Dios mëduumbëty mä Mëj Babilonia, ets jatëgok dyajnaxkëdakyë Diosë kyäjpn. Nan ja mä twinˈijxy ja tuumbë diˈib kuwijy parë yëˈë dyajtuˈuyoˈoyët ja tuunk mä yaˈˈawdatyë Jyobaa yä naxwiiny (Mat. 24:45). Jesus nan yajwatsypyë Diosë kyäjpn ets pyudëjkëp parë wäˈäts Dios mëdundët (Mal. 3:1-3).

¹⁶ Mä Jesus yˈanaˈamäˈäny Tuk Mil Jëmëjt mët ja 144,000 diˈib tunandëp rey ets saserdotë, ja mä tpudëkëyäˈändë naxwinyëdë jäˈäy parë jyëmbittët wäˈätsjäˈäy. Ko nety duˈun të ttundë, ak yëˈë nëjkx yajpatnëdë ja Dios mëduumbëty mä tyäˈädë Naxwinyëdë diˈibë nety të wyaˈatsy. Taanëm nëjkx yëˈëyë Jyobaa yaˈˈawdaty.

17. 1) ¿Wiˈixë Jyobaa tjotkujkmooy ja judiyëtëjk? 2) ¿Wiˈix pyudëjkëdë extëm yaˈˈanmääytyë?

¹⁷ ¿Wiˈix ja judiyëtëjk pyudëjkëdë extëmë Zacarías yˈanmääyëdë? Jyobaa të nety tyukwandäˈägëdë ko pudëkëyanëdëp ets kuentˈatanëdëp parë tkojˈabattët ja templë, etsë tyäˈädë jotkujkmooyëdë. Per ¿wiˈixë nety mbäät tkojˈabattë ja templë pën jantsy niwaanëty? Jëgaktääy tijatyë nety jyëjptsëˈk jyëjpjäˈäwëdëp ko ja Zacarías tyukmëtmaytyakëdë wiˈixë netyë Dios të jyënaˈany. Nan tamë netyë jäˈäyëty diˈib mbäät pyudëkëdë extëmë Heldai, Tobiya etsë Jedayá,  etsë Jyobaa yˈanmääyëdë ko tamë netyë mayjyaˈay diˈib pudëkëyanëdëp parë tkojtët ja templë (käjpxë Zacarías 6:15). * Pääty ja judiyëtëjk yˈijttë seguurë ko pudëkëyanëdëbë netyë Jyobaa. Ta pojënë jatëgok tyëjkëdë tuumbë oyë nety ja rey diˈib Persia të tjayajkuboky. Pes ja Dios yajjëgak wanaty wanatyë tyäˈädë jotmay diˈibë nety awäˈktujkëdëp extëm tuˈugë mëj kopk. Ets mä jëmëjt 515 mä kyajnëm myinyë Jesus, ta yajkojˈabejty ja templë (Esd. 6:22; Zac. 4:6, 7). Ets extëmë Jyobaa jyënany, nan yëˈë myaytyak ja mëj tuunk diˈib tyam jaa tuˈuyoˈopy.

18. ¿Wiˈix tyam yˈadëyë Zacarías 6:15?

¹⁸ Miyonkˈam tyam nDiosmëduˈunëm. Ets agujk jotkujk nnayjäˈäwëm ko nyäjkëm tijaty nmëdäjtëm, extëmë tiempë, meeny sentääbë etsë jot mëjääw (Prov. 3:9). Duˈuntsoo nyäjkëmë naybyudëkë mä Jyobaa kyäjpn. Ijtëm seguurë ko Jyobaa yajtsobatypy ko duˈun nduˈunëm. Nˈokjamyajtsëm ko Heldai, Tobiya etsë Jedayá yäjktë oorë etsë platë parë Zacarías dyaˈoˈoyë ja koronë. Tyäˈädë koronë yëˈë tukjamyajtsëdë ko të nety dyaktë naybyudëkë mä Jyobaa yaˈˈawdaty (Zac. 6:14). Jyobaa nan ninäˈä tkajäˈäytyëgoyaˈany tijaty tyam ndukmëduˈunëm ets ko ntsojkëm (Eb. 6:10).

19. ¿Wiˈix xypyudëjkëm tijatyë Zacarías yajtukˈijx?

¹⁹ Tukëˈëyë tijatyë Diosë kyäjpn tyuumpy mä tyamë tiempë jyëjpkëxanë, yëˈë xytyukˈijxëm ko xykyunuˈkxëmë Jyobaa ets ko xytyuˈumoˈoyëmë Kristë. Jotkujk nnayjäˈäwëm ko yëˈë ndukˈijtëmë Diosë kyäjpn diˈib kyaj nyitëgatsäˈäny mä nyajkuwäˈänëm ets diˈib itäämp winë xëëw. Jyobaa të ttuknibëjtäägë wiˈix mbäät yaˈˈawdaty ets seguurë yˈadëwäˈäny extëmë Zacarías ojts tnaskäjpxë. Pääty nˈokˈyajtsobatëm ko të ndëjkëm mä Diosë kyäjpn ets nˈokmëdoowgujkëm “yajxon ja Jyobaa yˈayuk”. Pën nduˈunëm duˈun, ta nëjkx xykyuwäˈänëm ja Rey diˈib nanduˈun Saserdotë Wintsën ets ja anklëstëjk diˈib yajˈyoˈoytyëbë karrë. Nˈoktuˈunëm nuˈun nmadakëm parë nmëduˈunëmë Jyobaa extëm ttsoky. Duˈuntsoo nëjkx nˈijtëm seguurë ko xykyuwäˈänäˈänëm mä tyäˈädë tiempë jyëjpkëxanë ets xëmëkyëjxm.