1. ¿Ti diˈib mbäät niˈamukë nduˈunëm mä jukyˈäjtën?

XËMË tijaty tyuundëbë tääk teety, mbäät jeky ja yˈuˈunk yˈënäˈk ttukˈoyˈattë ets nan mbäät jeky yˈaxëktunëdë. Pën yëˈë tyuundëp diˈib axëëk, mbäät tˈamaymyoˈoy tjotmaymyoˈoytyë, ets pën yëˈë tyuundëp diˈib oy, mbäät dyaˈˈagujkˈat dyajjotkujkˈattë. Per ja uˈunk ënäˈk, nan tsojkëp ttundët diˈib mbäät ttukˈoyˈattë mä jyukyˈäjtën. Diˈib mas oy mbäät nduˈunëm niˈamukë mä jukyˈäjtën, yëˈë ko nmëduˈunëmë Jyobaa, ja nDeetyˈäjtëm diˈib mëk xytsyojkëm (Sal. 73:28).

2. Extëm jyënaˈanyë Biiblyë, ¿tijaty tyuundë José mëdë María, etsë Jesus?

² Ja tyääk tyeetyë Jesus, pyudëkëyandë ja yˈuˈunk yˈënäˈk parë tmëdundëdë Jyobaa. Tijaty tyuundë José mëdë María, yajnigëxëˈktë ko jëjpˈamë nety tˈixtë yajmëdunëdë Jyobaa (Luk. 2:40, 41, 52). Jesus nan yëˈë wyinˈijx diˈib oy, ets yëˈë pudëjkë parë ojts ttuny ti nety ja Tyeety tuktunanëp (Mat. 4:1-10). Ko ojts yaˈknë, jantsy oyjyaˈay yˈijty, jotmëk ets tsyojk mëkë Dios. Niˈamukë tääk teety diˈib tsyojktëbë Jyobaa, agujk jotkujkxyëp nyayjyawëdë koxyëp tmëdattë tuˈugë yˈuˈunk extëmë Jesus.

3. ¿Ti nˈatsoowëmbitäˈänëm mä tyäˈädë artikulo?

³ Mä tyäˈädë artikulo, nˈatsoowëmbitäˈänëmë tyäˈädë yajtëˈëwën: ¿Ti Jyobaa wyinˈijx parë Jesus? ¿Ti mbäädë uˈunktääk uˈunkteety diˈib Dios mëduundëp tyukniˈˈixëdë yˈijxpajtënë José mëdë María? Ets ¿ti mbäädë ënäˈktëjk tyukniˈˈixëdë yˈijxpajtënë Jesus?

4. ¿Ti Jyobaa wyinˈijx parë Jesus?

⁴ Jantsy oyjyaˈayëty diˈibë Jyobaa wyinˈijx parë Jesus ttääkˈat tteetyˈatët (Mat. 1:18-23; Luk. 1:26-38). Extëmë María yˈääw yˈayuk yajkujäˈäyë mä Biiblyë, yëˈë xytyukˈijxëm ko mëkë nety ttsokyë Jyobaa etsë Diosë jyaaybyajtën (Luk. 1:46-55). Ko nˈijxëm wiˈixë José tkupëjky extëmë Jyobaa nyëˈëmooy tyuˈumooyë, yëˈë yajnigëxëˈk ko tsyojkypyë nety ets ko yajjotkujkˈataampy (Mat. 1:24).

5, 6. ¿Tijaty jotmay nyasˈijxë Jyobaa parë dyajkëx dyajnaxëdë yˈuˈunk?

⁵ Nˈokpëjkëmë kuentë, Jyobaa kyaj yëˈë twinˈijxyë mëkjäˈäytyëjk parë ttääkˈat tteetyˈatëdë Jesus. ¿Tiko duˈun njënäˈänëm? Yëˈko ja wintsëˈkën diˈib ojts tmënëjkxtë José mëdë María ko Jesus myaxuˈunkˈäjty, yëˈë diˈib yäjktëbë ayoobë jäˈäy (Luk. 2:24). Waˈanë José tmëdäjty tuˈugë lugäär mä tsyetsy jyëëty jam Nazaret. Ets kom nijëxtujkë yˈënäˈkuˈunk, waˈanë nety kyaj nëgoo ti tmëdat tjaygyaptë (Mat. 13:55, 56).

⁶ Jyobaa kyaj xëmë ojts tkuwäˈäny ja yˈUˈunk, nyasˈijxë ets näˈäty yajpäädët jotmayjëjpˈam (Mat. 2:13-15). Nan tamˈäjtë Jesusë jyiiky myëguˈuk diˈib kyaj myëbëjkëdë. Nˈokpawinmäˈäyëm wiˈix axëëk jyantsy nyayjyäˈäwë ko kyaj tmëbëjktë ko yëˈë ja Mesías (Mar. 3:21; Fwank 7:5). Nan waˈan dyajnäjxyë jäj jëmuˈumën ko yˈoˈkyë José ja diˈibë nety tyeetyˈajtypy yä Naxwiiny. Ets komë Jesus yëˈë nety kaˈaxkopk, waˈan yëˈë ojts tmëwëˈëmë ti nety ja tyeety tyuunkˈäjtypy (Mar. 6:3). Ko ojts yaˈknë, yëˈë net ojts tkuentˈäjnë ja fyamilyë, ets waˈan mëk tyuuny yˈayooy parë tmooy tijatyë nety yajtëgoyˈäjttëp. Jesus nyijäˈäwë tidën yˈandijpy njantsy anuˈkxëm ko ojts tuk xëëw të nduˈunëm.

7. 1) ¿Tijaty mbäät nyayajtëwëdë kasäädë jäˈäy diˈib jamë yˈuˈunk yˈënäˈk? 2) Extëm jyënaˈanyë Proverbios 2:1-6, ¿ti mbäädë tääk teety ttukniˈˈixëdë yˈuˈunk yˈënäˈk?

⁷ Pënë kasäädë jäˈäy myëdatandëbë yˈuˈunk yˈënäˈk, oy ko nyayajtëwëdët: “¿Yujy tudaˈaky njäˈäyˈäjtëm, ntsojkëmë Jyobaa etsë yˈAyuk? ¿Xywyinˈijxëmëdaa Jyobaa parë nguentˈäjtëm tuˈugë maxuˈunkjäˈäy?” (Sal. 127:3, 4). Ets pën jam xymyëdäjnë mˈuˈunk mˈënäˈk, nayajtëwëdë: “¿Ndukniˈˈijxëbëts parë mëk tyun yˈayowdët?” (Ecl. 3:12, 13). “¿Nduumbyëtsë mëjääw parëts nguwäˈäny mä ja axëkˈäjtën diˈib jaˈäjtp mä Satanás yˈaneˈemy?” (Prov. 22:3). Ja uˈunk  ënäˈk kuanë ko tpäädäˈändë amay jotmay oy nuˈun ja tyääk tyeety jyakuentˈatëdë. Per mbäät tsuj yajxon tpudëkëdë ko ttukniˈˈixëdët wiˈix mbäädë Biiblyë nyaytyuktuˈumoˈoyëdë (käjpxë Proverbios 2:1-6). * Extëm nˈokpëjtakëm, pën mä ja familyë jam niduˈuk ttukpëtsëëmduˈuty ja tëyˈäjtën, tukniˈˈixëdë ja mˈuˈunk mˈënäˈk mëdë Biiblyë tiko jyëjpˈamëty tmëmëdowdëdë Jyobaa (Sal. 31:23). O pën oˈkp tuˈugë mjiiky mmëguˈuk, tukwingugäjpxëdë tuˈuk majtskë tekstë diˈib mbäät pyudëkëdë mä dyajnaxtë jäj jëmuˈumën ets diˈib mbäät jyotkujkmoˈoyëdë (2 Kor. 1:3, 4; 2 Tim. 3:16).

8. ¿Wiˈixë José mëdë María ojts tpanëjkxtë ja ëwij käjpxwijën diˈib yajpatp mä Deuteronomio 6:6, 7?

⁸ Ko José mëdë María ojts tpanëjkxtë ja ëwij käjpxwijën diˈibë Jyobaa yajkypy parë uˈunktääk uˈunkteety, ta tpudëjkëdë Jesus parë Jyobaa kyupëkëdët (käjpxë Deuteronomio 6:6, 7). * José mëdë María mëkë nety ttsoktë Jyobaa, pääty tpudëkëyandë ja yˈuˈunk yˈënäˈk parë nanduˈun ttsoktët.

9. ¿Ti xëmë tyuundë José mëdë María?

⁹ ¿Ti xëmë tyuundë José mëdë María? Tyukniwijtsëdë Diosˈawdatäˈändë mëdë yˈuˈunk yˈënäˈk. Sëmään sëmään ijty yoˈoytyë mä sinagoogë jam Nazaret ets jëmëjt jëmëjt nyëjkxtë Jerusalén parë ttundë ja Paskë (Luk. 2:41; 4:16). Waˈan ko ijty nyëjkxtë tuk familyë jam Jerusalén, ttukmëtmaytyäˈäktë Jesus mëdë yˈutsy yˈënäˈk wiˈix nyaxkëdaky ja Diosë kyäjpn. Ets mä nyëˈëyoˈoy tyuˈuyoˈoytyë, waˈan nyäjxtë mä kanäägë it lugäär diˈib yajmaytyakp mä ja Diosë jyaaybyajtën. Seguurë ko José mëdë María ojts tsyiptakxëdë tmëdundëdë Jyobaa ko ojts nyimayëndë ja yˈuˈunk yˈënäˈk. Per ko jëjpˈam tpëjtaktë Diosë jyaˈa, ta ja fyamilyë wingon yajpattë mëdë Jyobaa.

10. ¿Wiˈix mbäädë uˈunktääk uˈunkteety tpanëjkxëdë yˈijxpajtënë José mëdë María?

 ¹⁰ Uˈunktääk uˈunkteety mbäät tpanëjkxëdë yˈijxpajtënë José mëdë María. ¿Wiˈix? Ko ttukˈixtët ja yˈuˈunk yˈënäˈk ko nuˈunën ttsoktë Jyobaa mëdë yˈääw yˈayuk ets mët tijaty tyuundëp. Ja mas oybyë kumäˈäyën diˈib mbäät tmoˈoytyë, yëˈë ko tpudëkëdët parë ttsoktëdë Jyobaa. Tuk pëky diˈib mbäät ttukniˈˈixëdë, yëˈë wiˈix xëmë tˈëxpëktëdë Biiblyë, nyuˈkxtäˈäktët, nyëjkxtët reunyonk ets käjpxwäˈkxpë (1 Tim. 6:6). Tëyˈäjtën ko tsojkëp tmoˈoytyët tijaty yajtëgoyˈäjttëp (1 Tim. 5:8). Per jamyatstë ko ja mˈuˈunk mˈënäˈk kyaj yëˈë yajnitsoˈogäˈänëdë meeny sentääbë ko myinët ja kutëgoˈoyën ets nan kyaj yëˈë yajnaxäˈänëdë mä jembyë jukyˈäjtën, yëˈë duˈun ko oy yˈittët mëdë Jyobaa (Ezeq. 7:19; 1 Tim. 4:8). *

11. 1) Extëm jyënaˈanyë 1 Timotee 6:17-19, ¿wiˈix mbäät pyudëkëdë tääk teety parë ttundët diˈib ja fyamilyë tyukˈoyˈattëp? 2) ¿Tijaty mbäädë familyë ttuknibëjtäägëdë, ets ti kunuˈkxën yˈaxäjëyandëp? (Ixë rekuäädrë “ ¿Tijaty mbäädë familyë ttuknibëjtäägëdë?”).

¹¹ Mayë uˈunktääk uˈunkteety, yëˈë tyuundëp diˈib mbäät ja yˈuˈunk yˈënäˈk pyudëkëdë parë tmëwingondëdë Jyobaa, ets ¡njantsy tyukxondakëm ko duˈun nˈijxëm! Tuˈugyë tˈawdattë Jyobaa, xëmë nyëjkxtë reunyonk, asamblee ets ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë. Ets ta näägë familyë diˈib nëjkxtëp ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë mä kyaj nëgoo nmëguˈukˈäjtëm nyëjkxtë. Nan ta näägë familyë diˈib nëjkxtëp Betel parë tˈixyˈatäˈändë ets nan ta diˈib nayˈawäˈänëdëp mä yajkojˈyë jëën tëjk mä yaˈˈawdatyë Jyobaa. Ko duˈun ttundë, seguurë ko yajnimëjääwdaktëp ets yajtuundëp ja myeeny syentääbë, perë Jyobaa kunuˈkxëdëp mëjwiin kajaa (käjpxë 1 Timotee 6:17-19). Pënaty të yaak të pyattë mä duˈumbë familyë, duˈunyëm ttundë tijaty yajtukniˈˈijxëdë ko myutskˈäjttë, ets kyuˈëˈëw kyukäjpxëdëp ko duˈun ja tyääk tyeety yajˈyaˈk yajpajtëdë (Prov. 10:22). *

12. Ko Jesus ojts yaˈknë, ¿ti net wyinˈijx ttunäˈäny?

¹² Jyobaa, diˈibë Jesus Tyeetyˈajtypy, xëmë ttuny diˈib oybyëtsëëmp. Nanduˈun ttuundë ja diˈib tyääkˈäjt tyeetyˈäjt yä Naxwiiny. Per ko Jesus ojts yaˈknë këˈëmë net ojts twinˈijxnë ti tyunaampy (Gál. 6:5, TNM). Yëˈë mbäädë nety ttuny ti tyimtunaampy, duˈun extëm ëtsäjtëm. Nan mbäätxyëp ojts twinˈixy ti këˈëm tyukˈoyˈatëp ets kyaj ttunët ti ja Tyeety tsyojkypy, per yëˈë wyinˈijx yˈitäˈäny oy mët ja Tyeety (Fwank 8:29). Jesusë yˈijxpajtën mbäät pyudëkëdë tyamë ënäˈktëjk.

13. ¿Ti Jesus tyuun ko myutskˈäjty?

¹³ Ko Jesus myutskˈäjty, xëmë tmëmëdooy ja tyääk tyeety. Ninäˈä kyakujuundaky ets ni  kyawinmääy ko mas niˈigyë wyijˈyëty ets kyaj dyuˈunëtyë José mëdë María. Niˈigyë “tmëmëdooy ja tyääk tyeety” (Luk. 2:51). Ets komë Jesus yëˈë nety kaˈaxkopk, jyäˈäwë ko nyikëjxmˈäjtypyë nety nanduˈun tyunët. Seguurë ko yajnimëjääwdak parë tjäjty ja tuunk diˈibë netyë José tyuunkˈäjtypy, ets duˈun tpudëjkë ja fyamilyë mët ja meeny sentääbë.

14. ¿Ti xytyukˈijxëm ko Jesus nëgooyë nety tˈëxpëjknë ja Diosë jyaaybyajtën?

¹⁴ Waˈanë Jesusë tyääk teety tyukmëtmaytyakëdë ko mëjˈäjtëngyëjxm myaxuˈunkˈäjty ets wiˈix ja anklëstëjk nyimaytyakëdë (Luk. 2:8-19, 25-38). Perë Jesus kyaj yëˈëyë ttukjotkujkˈäjty, nan yˈëxpëjkën këˈëm ja Diosë jyaaybyajtën. Ets mbäät njënäˈänëm ko nëgooyë nety yˈëxpëjknë. ¿Tiko? Yëˈko mä jeˈeyë yaˈkpëtsëmynyëm, yˈatsoowëmbijt tijaty yajtëëwëdë ja yaˈëxpëjkpëty diˈib Jerusalén ets “dëˈënyë wyëˈëmëtyaaytyë mët ja wyijyˈäjtën” (Luk. 2:46, 47). Ets mä jeˈeyë jyëmëjt mäjmajtsk, ijnëbë nety seguurë ko yëˈë Tyeetyˈajtypyë Jyobaa mët ko nety të tˈëxpëky mä Diosë jyaaybyajtën (Luk. 2:42, 43, 49).

15. ¿Wiˈixë Jesus dyajnigëxëˈky ko yëˈë nety tyunanëp ja Tyeetyë tsyojkën?

¹⁵ Jesus kyupëjk ko tnijäˈäwë ti nety ja Tyeety tuktunanëp (Fwank 6:38). Yëˈë nyijäˈäwëbë nety ko axëkˈixanëbë jäˈäy, ets kyaj nety duˈun tjatsoky, per pyëjtakë wyinmäˈäny ko myëmëdowaambyë Tyeety. Ko nyëbejty mä jëmëjt 29, ta ja jyukyˈäjtën ojts dyajtuunë mä ti nety ja Tyeety tsyojkypy (Eb. 10:5-7). Ets yëˈëjën tyuun, axtë mä nety yˈooganë kepykyëjxy (Fwank 19:30).

16. ¿Ti mbäädë uˈunk ënäˈk tyukniˈˈixëdë yˈijxpajtënë Jesus?

¹⁶ Mmëmëdowë mdääk mdeety. Duˈun extëm ja José mëdë María, mdääk mdeety nan pokyjyaˈay yajpäättë. Per yëˈë Jyobaa të tyuknipëkëdë parë mˈijxˈit mguentˈatëdët, mˈëwij mgäjpxwijëdët ets mnëˈëmoˈoy mduˈumoˈoyëdët. Pääty, tsojkëp xyˈijxkuk xyjaygyukët ja ëwij käjpxwijën diˈib mooyëdëp ets xymyëjˈixët ja kutujkën diˈib myëdäjttëp. Ko duˈun xytyunët, “nëjkxëp oy mjukyˈaty” (Éfes. 6:1-4, TNM).

17. Extëm jyënaˈanyë Josué 24:15, ¿ti mbäät këˈëmë ënäˈktëjk twinˈixtë mä jyukyˈäjtën?

¹⁷ Winˈix pën mmëdunaampy. Tsojkëp këˈëm yajxon xyjaygyukët pënën Jyobaa, ti tsyojkypy ets wiˈix mbäät xytyuunë ja tsyojkën (Rom. 12:2, TNM). Ko netyë tyäˈädë duˈun të xytyuny, ta këˈëm xywyinˈixäˈäny parë xymyëdunëdë  Jyobaa, ets yëˈë diˈib mas jëjpˈam mbäät xytyuny mä mjukyˈäjtën (käjpxë Josué 24:15; * Ecl. 12:1). Mas niˈigyë xytsyokäˈänyë Jyobaa ets xyyajkëktëkëyaˈany ja mëbëjkën ko xëmë xykyäjpxëdë Biiblyë ets xyˈëxpëkët.

18. ¿Ti mbäädë ënäˈktëjk ttuknibëjtäägë mä jyukyˈäjtën, ets wiˈix wyimbëtsëmäˈäny?

¹⁸ Yajtunë mjukyˈäjtën mä Jyobaa tyuunk. Naxwinyëdë jäˈäy wyinmay ko net mˈagujkˈat mjotkujkˈatët pën myajtuumpy ja mwijyˈäjtën parë xyˈix xypyäädët tijaty këˈëm mdukˈoyˈatëp. Per yajxon nnijäˈäwëm ko pënaty yajtuundëp ja jyukyˈäjtën parë tˈëxtäˈäytyë jukyˈäjt madakën, naymyooyëdëbë “jäj jëmuˈumën” (1 Tim. 6:9, 10, TNM). Pën mmëdoowˈijtypy wiˈixë Jyobaa mˈanëˈëmxëty ets pën myajtuumbyë mjukyˈäjtën mä Jyobaa tyuunk, ta oy mjukyˈaty ets nëjkxëp “xytyuny tijaty mëdë wijyˈäjtën” (Jos. 1:8).

19. ¿Ti tsojkëp tjamyatstëdë uˈunktääk uˈunkteety?

¹⁹ Miitsëty uˈunktääk uˈunkteety, pudëkëdë ja mˈuˈunk mˈënäˈk nuˈun mmadäˈäktë parë tmëdundëdë Jyobaa. Tukˈijxpattë Jyobaa ets yëˈë mbudëkëyanëdëp parë xywyinˈixtët diˈib oybyëtsëmëp (Prov. 3:5, 6). Jamyatstë ko diˈib mas niˈigyë pudëkëyanëbë mˈuˈunk mˈënäˈk, yëˈë tijaty mduundëp ets kyaj yëˈëjëty ja mˈääw mˈayuk. Pääty, yëˈë tundë diˈib mbäät ja mˈuˈunk mˈënäˈk pyudëkëdë parë oy yˈittët mëdë Jyobaa.

20. ¿Wiˈixë ënäˈktëjk ttukˈoyˈatäˈändë ko wyinmäˈäny tpëjtäˈäktët parë tmëdundëdë Jyobaa?

²⁰ Ënäˈktëjk, mdääk mdeety mbudëkëyanëdëp parë xywyinˈixtët diˈib mdukˈoyˈattëp mä mjukyˈäjtën. Per miitsëtyë net mbatëdëp parë oy mˈittët mëdë Jyobaa. Pääty, pëjtäˈäktë mwinmäˈäny parë xymyëdundët ets xypyanëjkxëdët ja Jesusë yˈijxpajtën. Ko duˈun xytyundët, ta agujk jotkujk myajpäädäˈändë, kyaj naa nëgoobë mjukyˈatäˈändë ets kyaj tiempë xymyëdatäˈändë parë duˈunyë mnaˈix mnawoondët (1 Tim. 4:16). Ets mä tiempë myiny kyëdaˈaky nëgooyë oy mjukyˈatanëdë.