1, 2. 1) ¿Tijaty jotmay tyam wyinguwäˈkëdëp mayë nmëguˈukˈäjtëm, ets wiˈixë net wyimbëtsëmy? 2) ¿Wiˈix xyjotkujkmoˈoyëmë Isaías 41:10, 13?

TUˈUGË nmëguˈukˈäjtëm diˈib tuump prekursoora ets ja myëmëjjäˈäy tyuny mëjjäˈäy mä tuˈukmujkën, jyënaˈany: “Njajotmoobyëtsë Diosë tyuunk, per kanäk jëmëjtëts kujk nmëdatyë päˈäm diˈib jantsy yajmääy jantsy täjp ets kyajts yajxon nmäˈäy nboˈkxy. Nan kyajts oy mëk nyajpääty ets mbäädëts näˈäty pën axëëk nyajnayjawëty. Näˈäty axtë jënäämbëts ko të jabäät”.

² ¿Njaygyujkëm wiˈix nyayjawëtyë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm? Jotmaymyëët njënäˈänëm ko tyam njukyˈäjtëm mä Satanás yˈaneˈemy, pääty mëk tijaty xytsyiptakxëm. Ko tijaty nmëmäˈäy nmëdäjëm mbäät nnayjäˈäwëm ko kyaj nˈokmëmadäˈägäˈänënë ets ko tsip ndukpëtsëˈëmëm, duˈun extëm ko tuˈugë karrë wyëˈëmë moˈontsoty (Proverbios 12:25). ¿Tijaty mbäät xyajmäˈäy xyajtäjëm? Waˈan mët ko të yˈooky tuˈugë jiiky mëguˈuk, ko mëk nbëjk nˈijxëm o ko nyajtukmëtsipˈäjtëmë Diosë tyuunk. O waˈan xytsyiptakxëm nmoˈoyëm ja familyë tijaty yajtëgoyˈajtypy mët ko yˈamääytyaˈaky ja meeny sentääbë. Päätyë net nmëgëjx nmëdujkënë axtë xypyëjkënë jot mëjääw etsë jotkujkˈäjtën. Perë Biiblyë xyjotkujkmoˈoyëm ko Jyobaa listë yajpääty parë  xyäjtëwäˈäny ets xypyudëkëyäˈänëm (käjpxë Isaías 41:10, 13). *

3, 4. 1) ¿Ti myaytyäˈägaambyë Biiblyë ko tmaytyaˈagyë këˈë? 2) ¿Ti diˈib mbäät dyajnaxkudëyë ja këˈë?

³ Biiblyë yëˈë näˈäty yajtuumpy tijaty nmëdäjtëm mä niniˈkx këbäjk ko tmaytyäˈägäˈänyë jäˈäyˈäjtën o tijaty nduˈunëm. Extëmë këˈë, kanäk mëgoˈpxˈok jap tmaytyaˈaky. Ko Biiblyë jyënaˈany ko tuˈugë jäˈäy dyajmëktakë ja myëguˈugë kyëˈë, mbäät yëˈë tˈandijy ko yajmëjämoˈoy ets ko listë yˈity parë ti ttunët (1 Samuel 23:16; Esdras 1:6). Nan mbäät yëˈë tˈandijy tuˈugë jäˈäy diˈib kyaj ti yaˈëxtëkëwaˈagyëty ets diˈib yˈawijxy jyëjpˈijxypyë oyˈäjtën.

⁴ Biiblyë nan myaytyakypy ko tuˈugë jäˈäyë kyëˈë nyaxkudëyë. Tyäˈädë yëˈë yˈandijpy ko tuˈugë jäˈäy yˈëxtëkëwäˈknë ets kyaj ti tˈokˈawijx tˈokjëjpˈijxnë (2 Crónicas 15:7; Ebreeʉsʉty 12:12). Pën njäˈäwëm ko mëk xytyukkëdakënë, nˈanuˈkxënë, o ko kyaj oy nˈokˈijtënë mëdë Jyobaa extëm ijty, mbäädë net njäˈäwëm ko të ja këˈë yˈanuˈkxë. ¿Ti diˈib mbäät xymyoˈoyëm ja jot mëjääw parë nmëmadakëm ets duˈunyëm nmëdäjtëm ja xondakën?

5. 1) Ko nbatëmë amay jotmay, ¿wiˈix xyajnayjäˈäwëm, ets ti mbäät njamyajtsëm? 2) ¿Ti nˈixäˈänëm mä tyäˈädë artikulo?

⁵ (Käjpxë Sofonías 3:16, 17). * Ko nwinguwäˈkëmë amay jotmay, kyaj mbäät naxkudëˈëyëm ja këˈë, tyäˈädë yëˈë yˈandijpy ko kyaj mbäät ntsëˈkëm o nˈëxtëkëwäˈkëm. Nˈokjamyajtsëm ko Jyobaa yëˈë diˈib nDeetyˈäjtëm ets ko mëk xytsyojkëm. Yëˈë xyˈanmäˈäyëm ets ja amay jotmay ndukkëdëjkëm (1 Peedrʉ 5:7). Ets nanduˈun xykyuentˈäjtëm extëm tkuentˈäjty ja israelitëty. Biiblyë jyënaˈany: “Jyobaa kyëˈë kyaj kyonëty parë myajnitsoˈogëdët”. Tyäˈädë yëˈë yˈandijpy ko listë xëmë yˈity parë dyajnitsoˈogäˈäny pënaty kyaj myastuˈudëdë (Isaías 59:1). Mä tyäˈädë artikulo nˈixäˈänëm tëgëëgë oybyë ijxpajtën diˈib yajmaytyakp mä Biiblyë. Nnijawëyäˈänëm ko Jyobaa myëdäjtypyë madakën ets ja tsojkën parë tmëjämoˈoyët pënaty mëduunëp ets ttunët tijaty yëˈë tsyejpy, oyë nety nuˈun tmëdattë amay jotmay. Nanduˈun nˈixäˈänëm wiˈix mbäät xymyëjämoˈoyëmë tyäˈädë ijxpajtën.

6, 7. ¿Ti xytyukniˈˈijxëm extëmë israelitëty tmëmadaktë ja Amaleq jäˈäyëty?

⁶ Ko nety näämnëm ja israelitëty të yˈawäˈätspëtsëmdë Egipto, ta ja Amaleq jäˈäy nyibëdëˈkëdë. Moisés ta ttuknipëjky tuˈugë yetyëjkë jotmëkpë diˈib xyëˈäjtypy Josué parë twooyoˈoyët ja israelitëty mä nety tsyiptunäˈändë. Ko waanë yˈijty, ta Moisés mëdë myëgaˈax Aarón etsë Hur pyatëjkëdë mä tuˈugë jëdun. Jam mbäädë nety tkuˈijxnaxtë wiˈix ja tsip tyunyëty. ¿Päätyëdaa ojts jam nyëjkxtë mët ko tsyëˈëgëdë? Kyaj.

⁷ Moisés të nety ttukniwinmayë ti tyunaampy parë israelitëty tmëmadäˈäktët ja Amaleq jäˈäyëty. Yëˈë kyäjpëˈk ja Diosë tëyˈäjtënbë tyäjk ets majtskˈaduˈumgëˈë tkäjpˈijty këjxm. Ko Moisés këjxm dyaˈity ja tyäjk, ta Jyobaa dyajmadaˈaky ja israelitëty, per ko yˈanuˈkxë ets dyajjënaky ja tyäjk, ta kyaj myadäˈäktë. Päätyë Aarón mëdë Hur pojënë tpudëjkëdë Moisés. Biiblyë jyënaˈany: “Ënet ojts  tuˈuk yëˈë tsää tˈixtë mä dyajkëxwaˈtstën ja Moisés. Ta ja Aarón ets ja Hur tmäjtsˈijtëdë ja kyëˈë, ets këjxm duˈun xajtëy dyaˈijtëdë. Tuˈkpäˈäjaty ojts tmäjtsëdë ja kyëˈë. Duˈunˈaamy ojts ja Moisés këjxm ja kyëˈë dyaˈijty koonëm ja xëëw kyëdaky”. Ok, yëˈë ja israelitëty madaktë, mët ko ja Diosë kyëˈëjë kumëjääwbë yajpaty mët yëˈëjëty (Éxodo 17:8-13, Mʉgoxpʉ ja̱ noky mʉdiˈibʉ jyaayʉn Moisés).

8. 1) ¿Ti tyuun ja rey Asá ko ja Etiopía jäˈäy nyibëdëˈkëdë? 2) ¿Wiˈix mbäät nbanëjkxëmë yˈijxpajtënë rey Asá?

⁸ Jyobaa nan listë yajpaty parë dyajtuunyë kyëˈë diˈib myëdäjtypyë mëkˈäjtën parë tpudëjkë ja kyäjpn ja tiempë mä jyukyˈajtyë rey Asá. Tyäˈädë rey yëˈë nety mëët tsyiptunäˈänyë Zérah ja Etiopía jäˈäy, diˈibë Biiblyë myaytyakypy ko yëˈë diˈib mas nimayë tsyiptuumbë myëdäjtypy. Tuk miyonk ja syoldäädë ets jyäjttëp yajxon tsyiptundët, majtsk duˈunën nyimayˈattë extëm ja tsyiptuumbë Asá. ¿Ti tyuunë Asá? ¿Ojtsëdaa tmëmay tmëdäjy, yˈëxtëkëwaˈky o tsyëˈkë? ¿Nyaxkudëˈëyëdaa ja kyëˈë? Kyaj. Netyë Jyobaa tˈamdooyë nyaybyudëkë. Oytyim diˈibë soldäädëty ojtsxyëp jyënaˈany ko tsip tmëmadäˈäktët ja soldäädëty diˈib Etiopía. Perë Biiblyë jyënaˈany ko “Dios mbäät ttuny tëgekyë” axtë diˈib tsip yaˈijxp (Matewʉ 19:26). Dios yëˈë yajtuun ja myëkˈäjtën diˈib mëjwiin kajaa parë “tmëmadaky ja Etiopía jäˈäyëty Asá wyindum”. Etsë tyäˈädë rey myëduunë Jyobaa amumduˈukjot nuˈun ja xyëëw jyukyˈäjtën (2 Crónicas 14:8-13; 1 Reyes 15:14).

9. 1) Ko Nehemías jyajty Jerusalén, ¿wiˈixë nety yajpäättë ja israelitëty, ets ti tyuun? 2) ¿Wiˈixë Jyobaa tˈatsoowëmbijtyë Nehemías?

⁹ Minë net nˈokˈijxëmë yˈijxpajtënë Nehemías. Ko ojts nyijkxy Jerusalén, tamë netyë wiink käjpn të nyibëdëˈëgëdë ja israelitëty parë dyajtuˈuwëˈëmëyäˈändë ja tuunk ets kyaj tnekyyajpattët ja käjpnë nyabots. Nawäˈätsë nety ja käjpn yˈity ets ja israelitëty të nety yˈëxtëkëwäˈäktë. ¿Wiˈixë Nehemías nyayjäˈäwë? ¿Ojtsëdaa yˈëxtëkëwaˈaky o nyaxkudëˈëyëdaa kyëˈë? Kyaj. Yëˈë xëmë ijty tˈamdoyë nyaybyudëkë Jyobaa, extëm ttuunyë Moisés, Asá etsë wiinkpë Dios mëduumbëty. Pääty ko tpatyë tyäˈädë jotmay, ta tˈanmääyë Jyobaa ets pyudëkëdët, ojts tmënuˈkxtaˈaky ets yëˈë atsoowëmbijtë. ¿Wiˈix? Ko dyajtuunyë myëjääw ets ja kyëˈë “diˈib kumëjääw” parë tmëjämooy ja israelitëty (käjpxë Nehemías 1:10; * 2:20, Tios yˈaaw yˈayuk [TY]; * 6:9). * Ets ëtsäjtëm, ¿nan nmëbëjkëm tyam ko Jyobaa yajtuumbyë myëjääw ets ja kyëˈë “diˈib kumëjääw” parë xymyëjämoˈoyëm?

10, 11. 1) ¿Tijatyë Satanás tyuumpy parë këˈë naxkudëˈëyëm? 2) ¿Wiˈixë Jyobaa xymyëjämoˈoyëm? 3) Nimaytyäˈäk wiˈix mijts xytyukˈoyˈaty ko Jyobaa myaˈëxpëkyëty.

¹⁰ Satanás ninäˈä tkanaxkudëyë kyëˈë, xëmë xynyiwäämbatäˈänëm, xytyuknibëdëˈëgäˈänëmë  gobiernëtëjk, wintsëndëjk diˈib mä relijyonk etsë apostatas parë dyajtuˈuwëˈëmëyäˈändë Diosë tyuunk. ¿Ti tyuknibëjtakëp? Yëˈë ets kyaj nekykyäjpxwäˈkxëm ja oybyë ayuk diˈib nyimaytyakypyë Diosë Kyutujkën. Perë Jyobaa xypyudëkëyäˈänëm ets xymyëjämoˈoyäˈänëm mëdë myëjääw (1 Crónicas 29:12). Pën nmëmadäˈägäˈänëmë Satanás mëdë jyaˈay, jëjpˈam ets nˈamdoˈowëmë Diosë myëjääw (Salmo 18:39; 1 Korintʉ 10:13). Jyobaa nan xymyëjämoˈoyëm mëdë yˈAyuk, ets mëjwiin kajaa ngukäjpxëm. Nan oy ko nwinmäˈäyëm tijaty njäjtëm mä ëxpëjkpajn tuˈuk tuˈugë poˈo. Ets nan mbäät tyam xypyudëjkëm extëm yaˈˈanmääytyë ja israelitëty ko nety tˈagojëdë ja Diosë tyëjk (käjpxë Zacarías 8:9, 13). *

¹¹ Jyobaa nan xymyëjämoˈoyëm tyam mä reunyonk, mä asamblee ets mä kanäägë eskuelë diˈibë kyäjpn yajjaˈäjtypy. Tijaty yajtukniˈˈijxëm, xypyudëjkëm parë nmëduˈunëmë Dios mët ko ntsojkëm, parë nbëjtakëmë winmäˈäny ets niˈigyë nyajmëjwindëjkëmë tyuunk ets parë nguytyuˈunëm tijaty nikëjxmˈäjtëm extëmë Dios mëduumbë (Salmo 119:32). ¿Nˈaxäjëyäˈänëm ja naybyudëkë diˈibë Jyobaa yajkypy ko xytyukniˈˈijxëm?

12. ¿Ti mbäät nduˈunëm parë nˈijtëm mëk?

¹² Të nˈijxëm ko Jyobaa pyudëjkë ja israelitëty mä tsyiptuundë mët ja jäˈäyëty diˈib Amaleq ets Etiopía. Nan ojts tmëjämoˈoyë Nehemías mët ja israelitëty parë ojts tˈagojëdë ja Jerusalén käjpnë nyabots. Tyam nanduˈunë Dios xymyëjämoˈoyäˈänëm parë ngäjpxwäˈkxˈadëtsëm oy nmëdäjtëmë amay jotmay, oy xytyukmëtsipˈäjtëmë jäˈäy ets oy tkamëdowäˈändë Diosë yˈayuk (1 Peedrʉ 5:10). Perë Jyobaa kyaj ttunäˈänyë miläägrë parë dyajjëgaˈagëdë njotmayˈäjtëm. Kuanë ko ëtsäjtëm ti nduˈunëm pën itäˈänëm mëk, extëm ngäjpxëmë Biiblyë bom bom, niˈëxpëjkëm tijaty naxäämp mä reunyonk ets kyaj ndëgoyˈäjtëm, nˈëxpëjkëm naytyuˈuk, nDiosˈawdäjtëm mëdë familyë ets nˈamdoˈowëmë Jyobaa nyaybyudëkë. Kyaj nasˈijxëm ets jam tii xyajtuˈuˈadujkëm parë kyaj nˈaxäjëm wiˈixë Jyobaa xymyëjämoˈoyëm. Pën nˈijxëm ko tam tuk pëky majtsk pëky diˈib kyaj nˈoktuˈunënë mä Diosë tyuunk, nˈokˈanmäˈäyëmë Dios waˈan xypyudëjkëm. Ko duˈun nduˈunëm, nëjkxëp nˈijxëm wiˈix xytyukpudëjkëmë myëjääw ets wiˈix xymyoˈoyëm ja tsojkën ets ja jot mëjääw parë nduˈunëm diˈib xytyukˈanaˈamëm (Filipʉs 2:13). Minë net nˈokˈijxëm wiˈix mbäät nbudëjkëmë wiinkpë parë ja kyëˈë myëktäˈägët.

13, 14. 1) ¿Ti mëjämooyë tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm ko ojts kyuˈoˈknë? 2) ¿Ti mbäät nduˈunëm parë nmëjämoˈoyëmë nmëguˈukˈäjtëm?

¹³ Jyobaa të xymyoˈoyëm miyonkˈamë nmëguˈukˈäjtëm diˈib yajpattëp abëtsemy nyaxwinyëdë, diˈib naytyukjotmaytyuunëdëp mët ëtsäjtëm ets mbäät xymyëjämoˈoyëm. Apostëlë Pablo jyënany: “Yajmëkpëktë ja këˈë diˈib tëëynyaapy ets ja kox diˈib kyaj myëkëty” (Hebreos 12:12, 13, TNM). Mä primer siiglë ojts nimayë Dios mëduumbëty pyudëkëdë ja myëguˈuktëjk. Tyam nanduˈun nyajpudëjkëm. Min nˈokˈijxëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëmë yˈijxpajtën diˈibë kyudëjk oˈk ets nan wyinguwäˈkë wiinkpë amay jotmay. Yëˈë jyënany: “Diˈibëts  njäjt, yëˈë ko kyaj mbäät nwinˈijxëm diˈibë jotmay nmëdatäˈänëm, näˈä, ets winnäˈäjaty. Kojëts nnuˈkxtaˈaky ets kojëts nˈëxpëky naytyuˈuk duˈunëts xypyudëkë extëm tuˈugë tsyalekë diˈibë jäˈäy yajtuumpy parë kyaj kyinët mejnyoty. Ets kojëts xypyudëkëdë nmëguˈukˈäjtëm yëˈëjëts diˈib mëjwiin kajaa xyjotkujkmoopy”. Ets yˈakjënany: “Tëjëts nbëkyë kuentë ko jëjpˈam ets oy nˈijtëm mëdë Jyobaa mä kyajnëm xytyukjäjtëmë amay jotmay”.

¹⁴ Aarón mëdë Hur ojts tpudëkëdë ja Moisés parë mëk yˈitët ja kyëˈë mientrës ja israelitëty tsyiptundë mëdë Amaleq jäˈäyëty. Ëtsäjtëm nan mbäät nˈëxtäˈäyëmë winmäˈäny wiˈix mbäät nmëjämoˈoyëm ets nbudëjkëmë wiinkpë. Extëm nˈokpëjtakëm, mbäät nmëjämoˈoyëm pënaty të myëjjäˈäyënë, pënaty pëjk ijxëdëp, pënatyë jyiiky myëguˈuk tukmëtsipˈäjtëbë tëyˈäjtën, pënaty nayjäˈäwëdëp naytyuˈuk o pënaty të yˈoogyë jyiiky myëguˈuk. Nan mbäät nbudëjkëmë ënäˈktëjk mët ko janääm jatsojkë myëguˈuktëjk tyuktunäˈänëdë diˈib kyaj yˈoyëty o yaˈˈanëëmëdë parë myëjpëtsëmdët (1 Tesalónikʉ 3:1-3; 5:11, 14). Nˈokˈëxtäˈäyëmë winmäˈäny wiˈix mbäät nbudëjkëmë nmëguˈukˈäjtëm ko nyajpatëm mä nduˈukmujkëm, ko mëët nëjkxëm käjpxwäˈkxpë, ko ngäˈäy nˈukëm o ko nmëgäjpxëm mä telefënë.

15. ¿Wiˈix mbäät nbudëjkëmë nmëguˈukˈäjtëm mëdë nˈääwˈäjt nˈayukˈäjtëm?

¹⁵ Ko nety ja Asá të myadaˈaky mä të tsyiptundë mët ja Etiopía jäˈäy, ta ja kugajpxy Azarías ojts myëjämoˈoyëty ets nanduˈun tmëjämooy ja nax käjpn: “Miitsëty ittë amëk jotmëk ets këdii mˈëxtëkëwäˈäktë mët ko tijaty  mduumpy yajkunuˈkxäämp” (2 Crónicas 15:7). Ko duˈunë Asá yajmëjämooy, ta tpudëjkë ja nax käjpn parë jatëgok oy tmëdundëdë Jyobaa. Nanduˈun tyam, mëdë nˈääwˈäjt nˈayukˈäjtëm mbäät nmëjämoˈoyëmë nmëguˈukˈäjtëm parë tmëduunˈadëˈëtstëdë Jyobaa (Proverbios 15:23). Ets nˈokˈyaˈijtëm winmäˈänyoty ko nan mëjämooyëbë nmëguˈukˈäjtëm ko ngomentaräjtëm mä reunyonk.

16. 1) Pënaty tuundëp mëjjäˈäy, ¿wiˈix mbäät tniˈˈijxtuˈuttë ja Nehemías yˈijxpajtën? 2) Oknimaytyäˈäk wiˈix näägë nmëguˈukˈäjtëm të mbudëkëdë.

¹⁶ Mëdë Jyobaa nyaybyudëkë, Nehemías ets ja israelitëty ojts dyajmëktäˈäktë ja kyëˈë parë ttuundë ja tuunk. Jeˈeyë 52 xëëw ojts tˈagojëdë ja Jerusalén käjpnë nyabots (Nehemías 2:18; 6:15, 16). Perë Nehemías kyaj jeˈeyë ojts tˈijxtuny ja myëguˈuktëjk, nan tëjkë tuumbë (Nehemías 5:16). Tyam, pënaty tuundëp mëjjäˈäy pyanëjkxëdëbë yˈijxpajtënë Nehemías ko tyundë mä yajkojˈyë Diosë tyëjk, dyajwäˈätstë o dyaˈˈaˈoyëdë. Ets mët ko ttsoktë myëguˈuktëjk, ta nanduˈun tmëjämoˈoytyë pënaty yajnäjxtëbë amay jotmay, nëjkx tkuˈixëdë mä jyëën tyëjk o nyëjkxtë mëët käjpxwäˈkxpë (käjpxë Isaías 35:3, 4). *

17, 18. ¿Mä ti mbäät nˈijtëm seguurë ko nbatëmë amay jotmay ets ko tijaty xyjotmaytyuˈunëm?

¹⁷ Ko nduunmujkëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm, yëˈë xypyudëjkëm parë tuˈugyë mëët nnayaˈijtëm ets winë xëëw mëët nnaymyaˈayëm. Nan xypyudëjkëm parë niˈigyë nyajkëktëjkëm ja mëbëjkën mä ja kunuˈkxën diˈib yajmiimbyë Diosë Kyutujkën. Ko nmëjämoˈoyëmë nmëguˈukˈäjtëm, nan xypyudëjkëm parë nmëmadakëmë amay jotmay ets kyaj nëgoo nmëmäˈäy nmëdäjëm diˈib miin këdakp. Nan xymyëjämoˈoyëm parë ngëˈëˈäjtëm yˈitët mëk ets xypyudëjkëm parë ja winmäˈäny nyaˈijtëm mä diˈib miin këdakp.

¹⁸ Ko nwinmäˈäyëm wiˈixë Jyobaa tpudëjkë ets tkuentˈäjty pënaty tëëyëp mëduunë, ta niˈigyë kyëktëkë mëbëjkën. Pääty ko nbatëmë amay jotmay ets ko tijaty xyjotmaytyuˈunëm, kyaj mbäät nasˈijxëm ets ja këˈë nyaxkudëyët. Nˈokˈijtëm seguurë ko pën nˈamdoˈowëmë Jyobaa nyaybyudëkë, ta xymyëjämoˈoyäˈänëm mët ja kyëˈë diˈib kumëjääw ets xymyoˈoyäˈänëm ja kunuˈkxën diˈib yajmiimpy ja yˈAnaˈam Kyutujkën (Salmo 73:23, 24).