1, 2. 1) ¿Ti mëj tuungë Salomón yajtuknipëjk? 2) ¿Ti diˈibë netyë David jotmaytyuunëp?

JYOBAA yëˈë wyinˈijxë Salomón parë tniwintsënˈatët ja tuunk mä yajkojäˈäny ja templë diˈib Jerusalén, tuˈugë tëjk diˈibë nety kyaj pën duˈun ttimkojynyëm. Jantsy tsujë netyë tyäˈädë tëjk yˈixˈatäˈäny ets mä tukëˈëyë ja nax käjpn yajnijawëyaˈany wiˈix yˈoy tsyujëty. Per diˈib mas jëjpˈam, yëˈë ko yëˈë nety tyëjkˈataambyë Jyobaa, ja Dios diˈib tëyˈäjtën (1 Crón. 22:1, 5, 9-11).

² Ja rey David ijt seguurë ko Salomón pudëkëyanëbë Jyobaa, per nan myëmääy myëdäj ko mutsknëm ets ko kyajnëm kyaˈpxy ja jyot wyinmäˈäny. ¿Waˈandaa netyë Salomón jyotmëktäˈägäˈäny parë tkupëkët ja tuunk ets tkojët ja templë? ¿Waˈandaa nety yajtuˈuwëˈëmëyaˈanyëty ko myutsknëmëty ets ko kyajnëm kyaˈpxyë jyot wyinmäˈäny? Salomón tsojkëbë nety yˈitët jotmëk ets tyëjkëgyojët tuumbë parë oy wyimbëtsëmët.

3. Ko David dyaˈijxë jotmëkˈäjtën, ¿ti ijxpajtën myooyë Salomón?

³ Seguurë ko Salomón kajaa pyudëjkë ko tnijäˈäwë wiˈix ja tyeety  tmëdäjtyë jotmëkˈäjtën. Pes ko David yˈënäˈkˈäjty, nyitsiptuunë byorreegë mä jëyujk animalë awäˈänatypyë (1 Sam. 17:34, 35). Nan jotmëktak ko twinguwäˈkë Goliat, tuˈugë yenyjyaˈay. Mëdë Diosë nyaybyudëkë, dyaˈoˈky mët tuˈuk jeˈeyë tsää, tyäˈädë soldäädë diˈibë nety tyukjäjtypy tsyiptunët (1 Sam. 17:45, 49, 50).

4. ¿Tiko nety tsyokyëty etsë Salomón yˈitët jotmëk?

⁴ Extëm nˈijxëm, David yëˈë diˈibë nety mbäät tmëjäwmoˈoyë Salomón parë yˈitët jotmëk ets tkojët ja templë (käjpxë 1 Crónicas 28:20). * Koxyëbë Salomón ojts nyaytyukmëmadaˈagyëtyë tsëˈëgë, waˈanxyëp nijeˈeyë tkayajtsondaky ja tuunk, ets tyäˈädë mas oˈktëyxyëp këdiinëm ko tniwäˈkë ets kyaj yˈoybyëtsëmët.

5. ¿Tiko tsyokyëty nˈijtëm jotmëk?

⁵ Duˈun extëmë Salomón, nan nyajtëgoyˈäjtëmë Jyobaa nyaybyudëkë parë nˈijtëm jotmëk, net mbäät nduˈunëm diˈib të xytyuknipëjkëm. Pääty min nˈokˈijxëm kanäägë Dios mëduumbë yˈijxpajtën diˈib yajnigëxëˈktë jotmëkˈäjtën, ets nˈokwinmäˈäyëm wiˈix mbäät nˈijtëm jotmëk parë nduˈunëm diˈib të nyajtuknipëjkëm.

6. ¿Ti diˈib myajmonyˈijx myajmonyjäˈäwëp mä wiˈixë José dyaˈijxë jotmëkˈäjtën?

⁶ Nˈokwinmäˈäyëm wiˈixë José dyaˈijxë jotmëkˈäjtën ko ja kyudëjkë Potifar jyaˈˈanmääyë parë mëët yˈit tsyëënët. José nyijäˈäwëbë nety ko seguurë tkuˈayowëyaˈany pën kyaj tkupëky. Per yaˈijxë jotmëkˈäjtën ets netyë ojts tjëjpkudijë (Gén. 39:10, 12).

7. Nimaytyäˈäk wiˈixë Rahab dyaˈijxë jotmëkˈäjtën (ixë dibujë mä tsyondaˈaky).

⁷ Minë net nˈokˈijxëmë yˈijxpajtënë Rahab, diˈib tsënääy Jericó. Ko nimajtsk ja käjpn niˈˈijxpë myiindë mä tyëjk, mbäätxyëp ojts tsyëˈëgë ets kyaj tpudëjkë. Per kom myëbëjkë Jyobaa, ta jyotmëktaky parë dyuˈtsy ja käjpn niˈˈijxpë ets tpudëjkë parë kyaˈaktët (Jos. 2:4, 5, 9, 12-16). Rahab myëbëjk ko Jyobaa yëˈë Diosë tëyˈäjtënbë ets ko pyudëkëyaampy ja israelitëty parë tjaˈabëktët ja nax. Pääty kyaj ttsëˈkë wiink jäˈäy, extëm ja rey diˈib Jericó mët ja syoldäädëty. Ets mët ko yˈijty jotmëk, ta ojts tsyokwëˈëmy mëdë fyamilyë (Jos. 6:22, 23).

8. ¿Wiˈix ja apostëlëtëjk pyudëjkëdë ja Jesusë yˈijxpajtën?

⁸ Ja Jesusë yˈapostëlëty nan amëk jotmëk yˈijttë. Të nety tˈixtë wiˈixë Jesus dyaˈijxë jotmëkˈäjtën ets yëˈë diˈib pudëjkëdë parë ojts tpanëjkxëdë yˈijxpajtën (Mat. 8:28-32; Fwank 2:13-17; 18:3-5). Ets ko nääk ja wintsëndëjk diˈib yajtijtëp saduseety yˈanmääyëdë ets kyaj tnekynyimaytyäˈäktëdë Jesus, yëˈëjëty kyaj tmëmëdoowdë (Apos. 5:17, 18, 27-29).

9. Extëm jyënaˈanyë 2 Timotee 1:7, ¿mä tsyoonyë jotmëkˈäjtën?

⁹ José, Rahab, Jesus ets ja apostëlëtëjk, pyëjtaktë wyinmäˈäny parë ttunäˈändë diˈib oy. Ijttë jotmëk mët ko ttukˈijxpajttë Jyobaa, kyaj mët ko këˈëm nyaytyukˈijxpajtëdë. Nanduˈun ëtsäjtëm, ko nbatëmë jotmay mä tsyokyëtyë jotmëkˈäjtën, nˈoktukˈijxpajtëmë Jyobaa ets kyaj këˈëm nnaytyukˈijxpajtëm (käjpxë 2 Timotee 1:7). Min nˈokˈijxëm majtsk pëky mä tsyokyëtyë jotmëkˈäjtën: mä familyë ets mä tuˈukmujkën.

10. ¿Tiko tsyokyëty etsë ënäˈktëjk diˈib Dios mëduundëp yˈittët jotmëk?

¹⁰ Ënäˈktëjk diˈib Dios mëduundëp, wyinguwäˈkëdëp kanäk pëkyë jotmay mä tsyokyëtyë jotmëkˈäjtën parë tmëmëdowdëdë Jyobaa. Salomóngë yˈijxpajtën mbäät kajaa pyudëkëdë, pes ijt jotmëk mä twinˈijxy diˈib oy wimbëtsëmëp ets ojts tkojˈabety ja templë. Tääk teety, tsojkëp tnëˈëmoˈoy ttuˈumoˈoytyët ja yˈuˈunk yˈënäˈk, per taa diˈib patëbë ënäˈktëjk këˈëm twinˈixtët (Prov. 27:11). Extëm pën mëët nyaymyayäˈänëdë, tijaty tyukxondäˈägandëp, wiˈix nyaygyuentˈatäˈänëdë  parë wäˈätsë jyukyˈäjtën dyajnëjkxtët ets näˈä nyëbatäˈändë. Tsojkëp yˈittët jotmëk parë twinˈixtët diˈib oy, mët ko yëˈë jyëjpkudijëdëp ti Satanás jatuktunanëdëp, diˈib nyëxiky tyukxikypyë Dios etsë yˈanaˈamën.

11 ¿Wiˈixë Moisés dyaˈijxë jotmëkˈäjtën?

¹¹ Tuk pëky diˈib mbäädë ënäˈktëjk twinˈixtë, yëˈë ti tyunandëp mä tiempë myiny kyëdaˈaky. Mä näägë lugäär, mëktaˈagyë ënäˈktëjk yaˈˈanëëmëdë ets yˈëxpëktët mä unibersidad parë tyuunk tpäättët mä tsooxë yajmëjuytyët. Ets mä wiinkpë lugäär, tsipë jäˈäy dyajnaxtë xyëëw tiempë, ta netë ënäˈktëjk wyinmaytyë ko tsojkëp tyundët parë tpudëkëdë fyamilyë. Pën mijts mbatypyë duˈumbë jotmay, pawinmayë yˈijxpajtënë Moisés. Yëˈë jam yeˈky pyejty mä ja faraóngë nyëëx tsyëënë, ets mbäätxyëbë wyinmäˈäny tpëjtaky yˈitët mëj ets mëkjäˈäy. Seguurë ko duˈun jyatukmëtsojkëdë ja faraóngë fyamilyë, ja myaˈestrëtëjk ets ja wijyjyaˈayëty. Perë Moisés ojts tjëjpkudijë, ijt jotmëk ets yëˈë wyinˈijx tmëdunäˈänyë Dios. Ets ko duˈun ojts tjëjpkudijë ja mëkjäˈäyˈäjtën ets ojts tsyoˈonë Egipto, yëˈë tyukˈijxpajtë Jyobaa (Eb. 11:24-26). Dios kunuˈkxë ko duˈun ttuuny, ets nan kunuˈkxanëp mä tiempë myiny kyëdaˈaky.

12. ¿Wiˈix mbäädë ënäˈktëjk tpanëjkxëdë yˈijxpajtënë Moisés?

¹² Ko ënäˈktëjk tpanëjkxëdë yˈijxpajtënë Moisés etsë wyinmäˈäny tpëjtäˈäktë mä Diosë tyuunk, mëjwiin kajaa yajkunuˈkxtë. Etsë Jyobaa yëˈë pudëkëyanëdëp parë tmoˈoytyëdë fyamilyë ti yajtëgoyˈäjttëp. Mä primer siiglë, ja mixy diˈib xyëwˈäjt Timoteo jamë jyukyˈäjtën dyajtuuny mä Diosë tyuunk ets mijts nan mbäät duˈun xytyuny * (käjpxë Filipʉs 2:19-22).

13. ¿Wiˈix tuˈugë kiixy pyudëkëtyë jotmëkˈäjtën?

¹³ Tuˈugë kiixy diˈib tsënaapy Alabama (Estados Unidos) ojts dyajtëgoyˈatyë jotmëkˈäjtën parë wyinmäˈäny tpëjtäˈägët ets niˈigyë tmëdunëdë Dios. Yëˈë jyënaˈany: “Mëk wintsoytyuˈunëts ijty ets mëkëts xytsyiptakxë nmëtkäjpx nmëtmaytyäˈägëdë jäˈäy mä nduˈukmujkëm. Ets mas niˈigyë mäts ngäjpxwaˈkxy, nijeˈeyëts ijty ngakoxäˈänyë tëjkˈääw mä jäˈäy tsyëënë diˈibëts kyaj nˈixyˈaty”. Per ko pyudëjkë ja tyääk tyeety etsë nmëguˈukˈäjtëm, ta tyuundëjkë prekursoora regulaar. Yëˈë jyënaˈany: “Satanásë jyaˈay jyënaˈany ko nitii duˈun kyaˈoyëty extëm ko mˈëxpëkët mä unibersidad, nmëjpëtsëmët, nmeenybyäädët ets xymyëdatët tijaty. Per tuˈuk majtsk jeˈeyë jäˈäy diˈib mbäät duˈun tmëdäjtäˈäy. Nimaybyë jeˈeyë dyajpëktë kyëbäjk ets nyayajmay nyayajtäjëdë. Per ëjts, kots nmëdunyë Jyobaa, xymyoobyëtsë jotkujkˈäjtën ets kyajts nnayjawëty awäˈäts tukwäˈäts”.

14. ¿Mäjaty mbäädë tääk teety yˈittë jotmëk?

¹⁴ Tääk teety nan tsojkëp yˈittët jotmëk. Extëm nˈokpëjtakëm, mbäädë wyintsën yˈanëˈëmxëdë janäämëty parë yˈakwëˈëmdët tuumbë mä të ttukniwitsëdë Diosˈawdatäˈändë mëdë fyamilyë, nyëjkxäˈändë käjpxwäˈkxpë o reunyonk. Tsojkëp yˈittët jotmëk parë kyaj tkupëktët koogoo duˈun yaˈˈanëëmët. Net tmoˈoytyëdë oybyë ijxpajtën ja yˈuˈunk yˈënäˈk. Per ta ja tuk pëky mä tsyokyëtyë jotmëkˈäjtën, mbäät tuˈugë uˈunkteety kyaj tnasˈixë ets ja yˈuˈunk yˈënäˈk ttundët diˈibë wiinkpë uˈunkteety nyasˈijxëp. ¿Ti tyunëp ja uˈunkteety ko ja nmëguˈukˈäjtëm yajtëwëdët tiko kyaj tnasˈixëdë? Tsojkëp yˈitët jotmëk parë ttukmëtmaytyäˈägët tsuj yajxon.

15. ¿Wiˈix mbäädë tääk teety pyudëkëdë Salmo 37:25 etsë Ebreeʉsʉty 13:5?

¹⁵ Tääk teety nan yaˈijxëdëbë jotmëkˈäjtën ko yˈuˈunk yˈënäˈk ttukmëtsoktë ets niˈigyë Dios tmëdundët. Mbäät nääk tjëjptsëˈëgëdë tˈanëëmëdët ja yˈuˈunk yˈënäˈk ets tyundët prekursoor, nyëjkxtët mä tyëgoyˈatyë naybyudëkë, tyundët Betel, mä yajkojˈyë Tëjk mä nˈëxpëjkëm o mä tyunyëtyë asamblee. Waˈan tjëjptsëˈëgëdë ko ja  yˈuˈunk kyaj nëjkx nyekykyuentˈatëdë ko nety myëjjäˈäyëndë. Per ja tääk teety diˈib wijy, yaˈijxëdëbë jotmëkˈäjtën ets myëbëjktëp ko Jyobaa kyuytyunaampy ti të twandaˈaky (käjpxë Salmo 37:25; * Ebreeʉsʉty 13:5). Ko tääk teety dyaktë tyäˈädë oybyë ijxpajtën, ta tpudëkëdë yˈuˈunk yˈënäˈk parë yˈittët jotmëk ets ttukˈijxpattëdë Jyobaa (1 Sam. 1:27, 28; 2 Tim. 3:14, 15).

16. 1) ¿Ti të ttundë näägë tääk teety parë yˈuˈunk yˈënäˈk tpëjtäˈäktëdë wyinmäˈäny ets niˈigyë tmëdundëdë Dios? 2) ¿Ets wiˈixë yˈuˈunk yˈënäˈk të ttukˈoyˈattë?

¹⁶ Min nˈokˈijxëm tuˈugë kasäädë jäˈäyë yˈijxpajtën diˈib Estados Unidos, yëˈëjëty pyudëjkë yˈuˈunk yˈënäˈk parë niˈigyë tmëdundëdë Dios. Ja uˈunkteety jyënaˈany: “Mätsë nety ja nˈënäˈkuˈunk kyayoˈoyëˈëktë ets kyakäjpxëˈëktë, ndukmëtmaytyaknëdëbëtsë nety wiˈix jantsy jotkujk nnayjäˈäwëm ko nduˈunëm prekursoor ets ko nbudëjkëmë nmëguˈukˈäjtëm. Ets tyam yëˈë diˈib tyunandëp. Ko duˈunë wyinmäˈäny të tpëjtäˈäktë, yëˈë pudëjkëdëp parë tjëjpkudijëdët tijaty jyaˈˈawäˈänëbë Satanásë jyaˈay ets tpëjtäˈäktëdë wyinmäˈäny mä diˈib jëjpˈam: tmëdundëdë Jyobaa”. Jatuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib nimajtskë yˈuˈunk, tkujäˈäyë: “Nimayë tääk teety, yajtuundëbë tiempë, myeeny sentääbë etsë jyot myëjääw parë ja yˈuˈunk yˈënäˈk tjotmoˈoytyët ja yˈëxpëjkën, myëjpëtsëmdët mä tijaty tsyojkënyëˈäjttëp, extëm mä yˈëyëˈëk kyuyattë o mä xyuˈux kyowdë. Per niˈigyë yˈoyëty nbudëjkëm ja uˈunk ënäˈk parë ttundët tijaty mbäät pyudëkëdë ets oy yˈittët mëdë Jyobaa. Jantsy jotkujkëts xyyajnayjawëdë kots nˈixtë nˈuˈunk nˈënäˈk wiˈixëm tpëjtäˈäktë wyinmäˈäny parë tmëdunäˈändë Dios ets ko net duˈun ttundë”. Mbäät nˈijtëm seguurë ko Dios kyunuˈkxaambyë tääk teety diˈib pyudëjkëdëbë yˈuˈunk yˈënäˈk parë ttundët diˈib të ttuknibëjtäägëdë mä Diosë kyäjpn.

17. Nigäjpx tuk pëky majtsk pëky mä tsyokyëty nyaˈijxëmë jotmëkˈäjtën.

¹⁷ Nan jëjpˈam nyaˈijxëmë jotmëkˈäjtën mä nduˈukmujkëm. Extëm nˈokpëjtakëm, yëˈë mëjjäˈäytyëjk pyayoˈoytyëp näˈäty ko pën mëjwiin kajaa tyuundëgoy o ko tpudëkëdë nmëguˈukˈäjtëm  diˈib ajotkumonë yajmënëjkxtëp mä doktoor. Nan nëjkxtëp nääk mä pujxndëjk parë japë jäˈäy dyaˈëxpëktë o dyajnaxtë reunyonk. Etsë toxytyëjkëty diˈib naytyuˈukˈäjttëp, nan tsojkëp yˈittët jotmëk parë niˈigyë tmëdundëdë Jyobaa. Mbäät tyundë prekursoor, nyëjkxtë mä tyëgoyˈatyë naybyudëkë, tyundë Mä yajniˈˈixë jëën tëjk ets mä yajkojy, ets nan mbäät nyëjkxtët mä Eskuelë parë pënaty kyäjpxwäˈkxtëbë Diosë Kyutujkën. Nääk, axtë mbäät nyëjkxtë mä Eskuelë diˈib Galaad.

18. ¿Wiˈix mbäädë nmëguˈukˈäjtëm diˈib të myëjjäˈäy myëˈˈënäˈkëndë dyaˈixëdë jotmëkˈäjtën?

¹⁸ Niˈamukë nmëjjäˈäwëm ko mä nduˈukmujkëm jyapˈatyë toxytyëjk diˈib mëjjäˈäy mëˈˈënäˈknë ets mëk ntsojkëm. Nääk, kyaj mbäät duˈun tnekymyëdundë Dios extëm ijty, per mbäät duˈunyëm dyaˈixëdë jotmëkˈäjtën ets tpudëkëdë nmëguˈukˈäjtëm (käjpxë Titʉ 2:3-5). Extëm nˈokpëjtakëm, tsojkëp dyaˈixëdët ja jotmëkˈäjtën ko mëjjäˈäytyëjk yˈanëˈëmxëdët ets tmëtmaytyäˈägët tuˈugë kiixy mä wiˈix nyaywyit nyayxyoxëdët tsuj yajxon. Wenë, kyaj tˈoojët, niˈigyë tpudëkët ets dyajwinmayët wiˈixë wiinkpë tˈixtë extëm nyaywyit nyayxyoxyëty (1 Tim. 2:9, 10). Ko nmëguˈukˈäjtëm diˈib të myëjjäˈäy myëˈˈënäˈkënë tmëmay tmëdäjttë myëguˈuktëjk ets ttsoktë, ta niˈamukë ndukˈoyˈäjtëm.

19. 1) ¿Wiˈix mbäädë yetyëjkëty diˈib të nyëbajnëdë yˈittë jotmëk? 2) ¿Wiˈix mbäät pyudëkëdë Filipʉs 2:13 etsë 2 Korintʉ 4:7?

¹⁹ Yetyëjkëty diˈib të nyëbajnëdë, nan tsojkëp yˈittët jotmëk ets tyundët. Mëjwiin kajaa ndukˈoyˈäjtëm mä nduˈukmujkëm ko tkupëktë tijaty yajtuknipëjktëp (1 Tim. 3:1). Per ¿tiko nääk tjëjptsëˈëk tjëjpjawëdë tkupëktët? Waˈan mët ko tyëgooytyë ets wyinmaytyë ko kyaj nyitëkëdë tyundët mëjjäˈäy o diˈib pyudëjkëdëbë mëjjäˈäy o waˈan wyinmaytyë ko kyaj oy ttundët ja tuunk. Pën mbatypyë duˈumbë jotmay, Jyobaa mbudëkëyanëp (käjpxë Filipʉs 2:13; 2 Korintʉ 4:7). Jamyatsë Moisésë yˈijxpajtën, yëˈë nanduˈun nyayjäˈäwë ko kyaj nety mbäät ttuny ja tuunk diˈib yajtuknipëjk (Éx. 3:11). Perë Jyobaa pudëjkë parë jyotmëktaky ets ttuuny diˈibë nety të yajtuknipëky. Pääty pën myajtëgoyˈajtypyë jotmëkˈäjtën, anëëmë Jyobaa waˈan mbudëkëty ets käjpx bom bomë Biiblyë. Nan mbäät mbudëkëtyë Dios mëduumbë yˈijxpajtën diˈib yaˈijxëdë jotmëkˈäjtën. It yujy tudaˈaky ets anëëmë mëjjäˈäytyëjk parë mdukniˈˈixëdët ets nayˈawanëdë parë xyyakëdë naybyudëkë mä tyëgoyˈaty. Myaˈˈanmääytyëp niˈamukë miitsëty yetyëjk jäˈäy diˈib të mnëbajnëdë parë mˈittët jotmëk ets mdundët mëk mä ja tuˈukmujkën.

20, 21. 1) ¿Wiˈixë David tˈanmääyë Salomón? 2) ¿Mä ti mbäät nˈijtëm seguurë?

²⁰ Ja rey David tyukjamyajtsë Salomón ko pudëkëyanëbë Jyobaa axtë ko tkojˈabatët ja templë (1 Crón. 28:20). Seguurë ko Salomón pyawinmääy extëmë tyeety yˈanmääyë ets kyaj ojts yajtuˈuwëˈëmëty ko myutsknëmëty o ko kyajnëm kyaˈpxy ja jyot wyinmäˈäny. Amëk jotmëk yˈijty ets tyuundëjkë, ets mëdë Jyobaa nyaybyudëkë, ta tkojˈabejty ja tëgoy myëj templë kyum jëxtujk jëmëjt ja kujkm.

²¹ Duˈun extëmë Jyobaa tpudëjkë Salomón, nanduˈun mijts mbudëkëyaˈanyëty parë mˈitët jotmëk ets xytyunët tijaty mnikëjxmˈäjtypy mä mfamilyë ets mä tuˈukmujkën (Is. 41:10, 13). Pën nmëduˈunëmë Jyobaa amëk jotmëk, mbäät nˈijtëm seguurë ko xykyunuˈkxäˈänëm tyam ets mä tiempë myiny kyëdaˈaky. Pääty, nˈokjäˈäyˈäjtëm extëmë David jyënany: “It amëk jotmëk, ets tuungoj”.