NAA jaa mä jëmëjt 1935, yëˈë ndääk ndeetyëts, Jessie mëdë James Sinclair ojts nyëjkxtë tsënaabyë Bronx, mä tuˈugë siudad diˈib Nueva York. Jap tˈixyˈäjttë Willie Sneddon, diˈibë nety nanduˈun tsoˈomp Escocia extëm yëˈëjëty. Ets tamë nety jeˈeyë tyim nayˈixyˈäjtäˈäyëdë ko tnimaytyaktëjkëdë fyamilyë. Ëjts kyajnëmtsë nety nmaxuˈunkˈaty.

Ndäägëts ta ttukmëtmaytyakyë Willie ko mä kyatsondaˈakynyëmë Primera Guerra Mundial, të nety mejnyoty jyiˈkxtë ja tyeety ets tuˈugë myëgaˈax. Ja barkë mä nety nyëjkxtë yëˈë mëët nyaybyatë tuˈugë bombë diˈib pëjwäˈkx. Ta Willie yˈanmääyë: “Jap tyamë mdeety yajpääty infiernë”. Duˈunëtsë ndääk tnijäˈäwë tëyˈäjtën, pesë Willie Testiigë nety.

Ndäägëts kyaj tˈoymyëdooy extëmë Willie yˈanmääyë, mët ko nyijäˈäwëbë nety ko ja tyeety oyjyaˈay ijty. Ta Willie yˈanmääyë: “¿Mjotkujkmoˈoyëdëp ko nˈanëëmët ko Jesus nan ojts infiernë?”. Tatsë ndääk tjamyejtsy wiˈix jyënaˈany tuˈugë tsäjkajpxy, ko Jesus ojts infiernë ets ko kyumdëgëk xëëw, ta pyëdëˈky. Tatsë ndääk nyayajtëëwë tiko Jesus ojts nyijkxy mä axëkjäˈäy nyitoy. Ta tnijawëyany ja tëyˈäjtën ets yoˈoytsyondaky reunyonk mä tuˈugë tuˈukmujkën diˈib Bronx, ets ja nyëbejty 1940.

Mä tadë tiempë kyaj ijty yaˈˈanëëmëdë tääk teety ets tˈëxpëktëdë Biiblyë mëdë yˈuˈunk yˈënäˈk. Kots nmutskˈäjty, yëˈëts ijty mëdë ndeety nwëˈëmy mientrës ja ndäägëts nyijkxy reunyonk o käjpxwäˈkxpë sääbëdë domingë. Ok, tats mëdë ndeety nˈyoˈoytsyondaky reunyonk. Ndäägëts extëm ijty kyäjpxwäˈkxnë ets niganäägë jäˈäy dyaˈëxpëky. Ets tuk tiempë ojts twoowmuky niganääk parë dyaˈëxpëjky mët ko ak jamyë tsyëënëdë. Ko ijtyë bakasyonk mä eskuelë, tats mëët nëjkxy käjpxwäˈkxpë. Duˈunëts nnijäˈäwë tijatyë Biiblyë myaytyakypy ets wiˈixë jäˈäy yajtukniˈˈixë tëyˈäjtën.

Naa tsoytyuumbëts nigäjpxët ko ijty kyajts nëgoo nmëjpëjtaˈagyë tëyˈäjtën, ets kyajts ndunyë kuentë. Per kotsë netyë njëmëjt 12, tats näjxy extëmë käjpxwäˈkxpë, ets axtë tyambäät duˈunyëmëts ngäjpxwaˈkxy. Kotsë netyë njëmëjt 16, tatsë Jyobaa ndukëdëjkë njukyˈäjtën ets jats nnëbejty 24 äämbë julië mä jëmëjt 1954, mä tuˈugë asamblee jap Toronto (Canadá).

Ja tuˈukmujkën mäts ijty nˈyoˈoytyë, nan jam yoˈoytyë näägë betelitë o pënatyë nety të yˈittë Betel. Mëjwiin kajaats xypyudëjkëdë. Njantsy yˈoymyëdoobyëts ijty wiˈix kyäjpxtë mayjyaˈay wyinduuy ets wiˈix tnimaytyäˈäktë tëyˈäjtën. Mä eskuelë yaˈˈanmääyëts etsëts nnëjkxët mä unibersidad, per ëjts jamëtsë nety nnëjkxäˈäny Betel. Pääty mä ja asamblee diˈib tuunë Toronto, nyajtuktujkyëtsë nsolisitud. Ets kyum jëmëjt, tats jatëgok nyajtuktujky ko tyuunë asamblee Nueva York mä Estadio de los Yankees. Ok, kotsë netyë njëmëjt 17, tats nyajwooy mä Betel diˈib Brooklyn, etsëts nduuntsondäˈägët 19 äämbë septiembrë mä jëmëjt 1955. Kotsë nety myëmajtsk xëëw jam nduny, tats nyajkejxy mä liibrë kyojy, mä kaye Adams numero 117. Jamëtsë nety ndunäˈäny. Ko waanë yˈijty, tats ndukjäjty nyajtunët ja makinë diˈib yajtuˈukmujkypyë neky 32 pajinaty parë jatuˈugë makinë tˈaxuuymyukët ets kyojëdë liibrë.

Kotsë nety tuk poˈo të nduny mä liibrë kyojy, tats nyajkejxy mä jäˈäy yajtuknigexyë rebistë diˈib të tˈamdoy, jaˈko njäjtypyëtsë nety ndukjäˈäyëdë makinë. Ko ijtyë jäˈäy tˈamdoyë rebistë La Atalaya etsë ¡Despertad! parë xëmë yajtuknigaxët, ta ijtyë nmëguˈukˈäjtëm tkëxjäˈäytyë ja jäˈäyë dyireksion mä tuk pedasatyë pujxn. Ko nyajxy tuk poˈo majtsk poˈo, tats nyaˈˈanmääy ndunët mä yajkexyë ëxpëjkpajn. Ja nmëguˈukˈäjtëm Klaus Jensen, yëˈë nety nyikëjxmˈäjtypyë tadë tuunk, tats xyyajtëëy pën mbäädëts nbudëkë ja tsyofeer diˈib yajnëjkxypy ëxpëjkpajn käjëˈam mäjatyë barkë tsyoony jyaˈty parë yajkexy kanäk paˈis ets nanduˈun parëts nmënëjkxët xäˈkˈamë rebistë mä korree tsyoony, diˈib yajkajxp mäjatyë tuˈukmujkën Estados Unidos. Ja nmëguˈukˈäjtëm Jensen, tats xyˈanmääy ko xyyajmëktäˈägäämbëtsë kots mëk ndunët, jaˈko nëgooyëtsë nety nbejyˈäjnë këdiinëmë sopë fidee. Jatsë nety jeˈeyë njeˈemtsyëty 57 kilë. Ok,  tats nˈijxy ko jantsy tëyˈäjtën extëmëts xyˈanmääy, pes niˈigyëts ojts xyyajmëktaˈaky kots ngejxy ja ëxpëjkpajn mäjatyë barkë tsyoony ets mä korree.

Mä Departamento mä jäˈäy yajtuknigexyë rebistë diˈib të tˈamdoy, nan yajkajxp ijtyë rebistë mäjatyë tuˈukmujkën. Duˈunëts nnijäˈäwë ti txëwˈaty kanäägë ayuk, pes jap Brooklyn kanäk ayukë nety pyëtsëmyë rebistë. Ninäˈänëmtsë nety ngamëdoyˈaty näägë ayuk, per jotkujkëts nnayjäˈäwë ko yajkexy milˈamë ëxpëjkpajn mä it lugäärë jantsy jagambë. Ninäˈäts ngawinmääy pën ok, nguˈixëbëts kanäägë tadë it lugäär.

Mä jëmëjt 1961, tats nyaˈˈanmääy ndunët mä yaˈixyë meeny sentääbë, diˈib nyikëjxmˈäjtypyë nmëguˈukˈäjtëm Grant Suiter. Ko nyajxy tuk jëmëjt majtsk jëmëjt, tats nyajmëjwooy mä yˈofisinë nmëguˈukˈäjtëm Knorr, diˈibë nety wyoowˈyoˈoybyë Diosë kyäjpn. Tats xyˈanmääy ko niduˈuk ja nmëguˈukˈäjtëm diˈibë nety mëët tyuny, të nety yajwoy tuk poˈo mä Eskuelë parë Mëjjäˈäytyëjk ets diˈib Pudëjkëdëp, ets ko jyëmbitët japë nety tyunäˈäny mä Departamento de Servicio. Tats xyˈanmääy parëts yëˈë nwigudëgatsˈatët etsëts mëët ndunëdë Don Adams. Tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm yëˈë diˈib ojts tˈaxäjëtsë nsolisitud parë Betel ko tyuunë asamblee 1955. Nan jamë nety tyundë ja nimajtskë nmëguˈukˈäjtëm Robert Wallen mëdë Charles Molohan. Jats tuˈugyë të ndundë nimäjtaxk, naxy 50 jëmëjt. Jantsy jotkujkëts nnayjawëty kots të nduny mëdë nmëguˈukˈäjtëm diˈibë Dios myëmëdoowdëp ets jyantsy tsyojktëp (Sal. 133:1).

Mä jëmëjt 1970, tats nyajtuknipëjkyë wiinkpë tuunk: ntsoonëdëts win jëmëjt o win majtsk jëmëjt kanäk sëmään, parëts nëjkx nguˈixë kanäägë Betel. Kots ijty duˈun ntsoony yëˈë parëts  nmëjääwmoˈoytyë betelitëty, misioneerëty ets parëts nˈixy wiˈix nyëˈëyoˈoy tyuˈuyoˈoy ja tuunk Betel. Jantsy jotkujkëts nnayjäˈäwë kots naybyatë mët näägë nmëguˈukˈäjtëm diˈib ojtstë mä ja tim jawyiimbë eskuelë diˈib Galaad ets ko japyëm tyundë mä yajkajxtë. Mëjwiin kajaats nmëjjawë kots duˈun të nduny ets tëts nguˈixë naxy 90 paˈis.

Niˈamukë betelitë diˈib Brooklyn ak jam ijty yajkaxtë mäjatyë tuˈukmujkën diˈib yajpatp Nueva York, ets ëjts jamëts nyajkejxy mä tuˈuk diˈib yajpatp Bronx. Ja tim jawyiimbë tuˈukmujkën diˈib jam yajpat ojts nyimayë ets ta ojts nyaywyaˈkxyëty. Ja tim jawyiimbë ja yajxëëwmooy Upper Bronx, ets jamëts ojts nˈyoˈoy.

Naa jaa mä jëmëjt 1965, tuˈugë familyë diˈib tsoˈomp Letonia, tsyënääytyaknbëjktë mätsë nderritooryë, të nety yajtuknijawëdë tëyˈäjtën wiinktsoo. Ja nyëëxë mëjpë diˈib xyëwˈäjtypy Livija ja tyuundëjkë prekursoora regulaar ko dyajkejxyë yˈeskuelë. Ets ko waanë yˈijty, ta ojts nyijkxy Dios mëduumbë Massachusetts mä nety tyëgoyˈatyë käjpxwäˈkxpë. Nnijäˈäyëbëts ijtyë Livija, yëˈëts ndukmëtmaytyakypy wiˈix yajpääty ja tuˈukmujkën ets yëˈë, tats xytyukmëtmaytyaky wiˈix jantsy oy yˈëwaˈkxy kyäjpxwaˈkxy jap Boston.

Ok, ta Livija yaˈˈanmääy tyunët prekursoora espesial. Ets kom myëdunaambyë netyë Jyobaa nuˈun myadaˈaky, ta tˈyajtuktujky tuˈugë syolisitud parë Betel ets ta yajwooy mä jëmëjt 1971. ¡Yëˈëts jyawë netyë Jyobaa ti xytyukjaygyukëyäämp! Jats nbëjktë 27 äämbë oktuubrë 1973, ets yëˈëts xymyooytyë diskursë nmëguˈukˈäjtëm Knorr. Proverbios 18:22 jyënaˈany: “Ja jäˈäy diˈib të tpääty tuˈugë oybyë kyudëjk, oy diˈib të tpääty, ets yˈaxäjëbë Jyobaa kyunuˈkxën”. Ets jantsy tëyˈäjtën, mëdëtsë ngudëjk Livija, tëtsë Jyobaa xykyunuˈkxtë mët kots të xyyajtundë Betel, naxy 40 jëmëjt. Ets japyëmëts Bronx nˈyoˈoytyë mä tuˈugë tuˈukmujkën.

Jantsy jotkujkëts nnayjawëty kots mëët nduunyë nmëguˈukˈäjtëm Knorr. Jyantsy jyotmoopy ijtyë Diosë tyuunk ets mëk ttsokyë misioneerëty. Nimayë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm yajkajxtë mä paˈis mä kyaj nety jyapëtyë Testiigëty. Yëˈë nmëguˈukˈäjtëm Knorr ja pyatë kanser mä jëmëjt 1976, ets mëkëts njäˈäwë kots nˈijxˈayooy. Tëgok, ko nety jam kyoˈknë myabajngëjxy, tats xyˈanmääy parëts ngäjpxët tuˈugë informasion diˈibë nety tim tsojk pëtsëmäämp. Tats xyˈanmääy parëts nanduˈunë nmëguˈukˈäjtëm Frederick Franz nmëgäjpxët ets tmëdoowˈitët. Ok, tats nnijäˈäwë ko nmëguˈukˈäjtëm Franz kyaj oy yˈokˈijxnë ets ko yëˈë netyë nmëguˈukˈäjtëm Knorr tukwingugäjpxëbë duˈumbë informasion.

Nmëguˈukˈäjtëm Knorr ja yˈoˈky 1977, per ninuˈunëts nˈixyˈäjttë etsëts mëët naymyaayëdë, xyjotkujkmooytyëts ko jantsy oy Dios mëduuny  axtë ko yˈoˈky (Diˈibʉ Jat. 2:10). Ta ja nmëguˈukˈäjtëm Franz ojts tmëwëˈëmë ja tuunk diˈibë nety nyikëjxmˈäjtypyë Knorr.

Mä tadë tiempë, yëˈëtsë nety mëdë Milton Henschel nduny extëmë syekretaaryë, yëˈë jantsy kanäk jëmëjtë nety të tyuny mëdë Knorr. Milton tats xytyuknipëjky nbudëkëdë Franz mä tijaty tyim yajtëgoyˈajtypy. Xëmëts ijty ndukwingugäjpxë informasion diˈib pëtsëmäämp. Wäˈäts ijty tjamyajtstäˈäy ets dyajwëˈëmdäˈäy tijaty yajtukwingugäjpxëp. Jantsy jotkujkëts nnayjawëty kots duˈun nbudëjkë axtë ko jyukyˈäjtën jyëjpkëjxy yä Naxwiiny, disiembrë poˈo 1992.

Ndääk ndeetyëts myëduundë Jyobaa axtë ko yˈoˈktë ets nˈawijxypyëts nˈaxäjëyaˈany ko jyukypyëktët mä jembyë jukyˈäjtën (Fwank 5:28, 29). Kyajts të njawë wiˈix të nyaxyë tiempë 61 jëmëjt nuˈunëts kujk nˈity Betel. Ets nitii mëët kyayaˈijxkijpxyë diˈib jaˈäjtp naxwiiny extëm ko nduˈunëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tsyojktëbë Dios parë ttukˈoyˈattë nmëguˈukˈäjtëm abëtsemy nyaxwinyëdë. Mëdë Livija mbäädëts amumduˈukjot njënäˈändë ko nuˈunëts aduˈugë nxëëw ndiempë të nyajtundë, yëˈëtsë Jyobaa jyotkujkˈäjtën të xymyëjääwmoˈoytyë (Neh. 8:10).

Mä Diosë kyäjpn, nipën mbäät kyajënäˈäny: “Pën kyaj ëjts kyaj mbäät ti yajtuny”, pesë Diosë tyuunk duˈunyëm tyuˈuyoˈoyaˈany. Nmëjjäˈäwëbëts kots të nduny mët nimayë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tsyojktëbë Dios. Nimay diˈibëts mëët të nduny, yëˈë pënaty nëjkxandëp tsäjpotm ets kyaj nyekyyajpäättë yä Naxwiiny. Ngukäjpxëbëts kots tuˈugyë të ndundë mëdë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tsyojktëbë Jyobaa.