1, 2. 1) ¿Ti diˈib mas nyajtsobatëm mä jukyˈäjtën? 2) ¿Tijaty tukniˈˈijxënë mas nyajtsobatëm, ets tiko? (Ixë dibujë).

¿TI DIˈIB mas nyajtsobatëm mä jukyˈäjtën? ¿Nwingubëkäˈänëm mët diˈib kyaj nëgoo tsyobääty? Ëtsäjtëm, nnijäˈäwëm wiˈix yaˈˈatsoowëmbity, pes diˈib mas nyajtsobatëm, yëˈë ko oy nˈijtëm mëdë Jyobaa ets nitii mëët ngawingubëkäˈänëm. Nan nyajtsobatëm mëjwiin kajaa ja tëyˈäjtën diˈib të nnijäˈäwëm mä Biiblyë, pes xypyudëjkëm parë nnaymyaˈayëm mëdë nDeetyˈäjtëmë tsäjpotmëdë (Kol. 1:9, 10).

² Jyobaa, diˈib jantsy oy Yaˈëxpëjkp, mëjwiin kajaa tijaty xytyukniˈˈijxëm mä Biiblyë diˈib yˈAyukˈäjtypy. Jap xyˈanmäˈäyëm ti txëwˈaty ets wiˈix nyikejˈyë xyëëw, nan jap tnigajpxy wiˈix jantsy oy jyaˈayˈaty. Ets xytyukmëtmaytyakëm ko mëk xytsyojkëm, pääty tkejxyë yˈUˈunk ets ojts xyjyuuybyëtsëˈëmëm. Nan xytyukniˈˈijxëm ko nyaxkëdäˈägäˈänyë Kristë yˈAnaˈamën ets ta jäˈäy diˈib yajjukyˈatandëp jam tsäjpotm, ets ta diˈib yä Naxwiiny mä ja tsujpë it lugäär, diˈib yajtijtëp ja wiinkpë borreegëty (Fwank 10:16). Nan xytyukniˈˈijxëm wiˈix mbäät mas oy njukyˈäjtëm ets njäˈäyˈäjtëm. Tukëˈëyë tyäˈädë tukniˈˈijxën, nyajtsobatëm mëjwiin kajaa mët ko xypyudëjkëm parë niˈigyë  Jyobaa nmëwingoˈonëm ets parë kyaj nanëgoobë njukyˈäjtëm.

3. ¿Tidën myaytyäˈägaampy “njuˈuyëm ja tëyˈäjtën”?

³ Ko Biiblyë jyënaˈany ets njuˈuyëm ja tëyˈäjtën, ¿yëˈë duˈun myaytyäˈägaampy ko tsojkëp njuˈuyëm mëdë meeny? Kyaj. Jyobaa jantsy oyjyaˈay, pes axtë namayˈäjtënë tkëyajkyë yˈUˈunk diˈib mas tsyojkypy. Ko Jyobaa tˈixy tuˈugë jäˈäy tˈëxtäˈäyë tëyˈäjtën, ta tpudëkë parë tpäädët ets ninäˈä tkaˈˈamdoyë meeny sentääbë. Ko tuˈugë yetyëjk diˈib xyëwˈäjtypy Simón, tˈawäˈänë meeny ja apostëlë Pedro parë myoˈoyëdët ja kutujkën ets dyajwäˈkxët ja espiritë santë, ta ojts yˈooyëty ets yˈanmääyë: “Oyë tadë mmeeny tyim tëgoyët mët mij. ¿Tii mjënäämp xytyijy ko diˈibë Dios nyayajkypy, mbäät xytyijy yajjuy mët ja meeny?” (Apos. 8:18-20). Pääty, ¿tidën yˈandijpy, “njuˈuyëm ja tëyˈäjtën”?

4. Mä tyäˈädë artikulo, ¿ti nnijawëyäˈänëm mä ja tëyˈäjtën?

⁴ (Käjpxë Proverbios 23:23). * Tsojkëp nduˈunëmë mëjääw parë njuˈuyëm ja tëyˈäjtën, ets nduˈunëm oytyim tiijëty nëgokë nbatëm. Ko nety të nbatëm, ta net nguentˈäjtëm parë kyaj ndoˈkëm extëm jyënany ja diˈib jyaayë Proverbios. Min nˈokˈijxëm tidën yˈandijpy njuˈuyëm ja tëyˈäjtën ets nuˈundaa tsyobäädäˈäny parë njaˈäjtëm. Ko nnijäˈäwëm, ta niˈigyë nyajtsobäädäˈänëm ets niˈigyë ja winmäˈäny nbëjtäˈägäˈänëm parë ninäˈä ngatoˈkëm. Extëm nˈixäˈänëm mä tyäˈädë artikulo, mëjwiin kajaa ndukˈoyˈatäˈänëm oy nuˈun nyajnimëjääwdakëm.

5, 6. 1) ¿Tidën yˈandijpy njuˈuyëm ja tëyˈäjtën? Pëjtäˈäk tuˈugë ijxpajtën. 2) ¿Wixaty ndukˈoyˈäjtëm ko njuˈuyëm ja tëyˈäjtën?

⁵ Axtë ko ti nyaˈˈawäˈänëm namayˈäjtën, näˈäty mbäät jam ti mëët nwingubëjkëm o jam ti nduˈunëm. Mä ayuk ebreo tadë ayuk “juy” diˈib yajtuumpy mä Proverbios 23:23, nan mbäät yëˈë tˈandijy “päät” o “mmëdat”. Extëm nyikejˈyë tyäˈädë ayuk, yëˈë xytyukˈijxëm ko mëjääw yajtunäämp parë ti yajpäädët o parë yajwingubëkët mët diˈib mëjwiin kajaa tsobatp. Parë njaygyujkëm wiˈix mbäät njuˈuyëm ja tëyˈäjtën, min nˈokpëjtakëm tuˈugë ijxpajtën. Mijts myajpääty määyoty ets japë jäˈäy tnayakyë tsäˈäm. ¿Waˈandaa ja tsäˈäm këˈëm jyäˈtët meesëkëjxy? Niwiˈixtsoo. Oyë jäˈäy duˈunyë tjanayaky, tsojkëp yajjuudët ja tiempë parë yajninëjkxët ets ja jot mëjääw parë yajmëjäˈtët. Nanduˈun jyaty mëdë tëyˈäjtën, kyaj tsyokyëtyë meeny sentääbë, per tsojkëp ti mëët ndukwingubëjkëm.

⁶ (Käjpxë Isaías 55:1-3). * Extëm jyënaˈanyë Jyobaa mä Isaías, xypyudëjkëm parë njaygyujkëm tidën yˈandijpy njuˈuyëm ja tëyˈäjtën. Mä tyäˈädë tekstë, japë Dios tˈijxkijpxyë yˈääw yˈayuk mëdë nëë, letsyë etsë binë. Ets duˈun extëm xyyajnijk xyyajxaˈamëm tuk basë tëtsn nëë, nanduˈun xyyajnijk xyyajxaˈamëm ja Diosë tyëyˈäjtën. Ets duˈun extëmë letsyë tpudëkë ënäˈkuˈunk parë yeeky pyety ets dyaˈutsy dyajjotkëdaˈaky, nanduˈun Jyobaa yˈayuk xypyudëjkëm parë nˈujts njotkëdakëm ets parë nyaˈk nbajtëm Dios windum. ¿Ets tiko Dios yˈääw yˈayuk yaˈijxkijpxyë mëdë binë? Biiblyë jyënaˈany ko binë yajxondakypyë jäˈäyë kyorasoon (Sal. 104:15). Pääty ko Dios xyˈanmäˈäyëm ets njuˈuyëmë binë, yëˈëdën yˈandijpy ko jotkujk nyajpäädäˈänëm pën jukyˈäjtëm extëm tniˈanaˈamë (Sal. 19:8). Ko  duˈunë Jyobaa tˈijxkijpxyë, ta xypyudëjkëm parë njaygyujkëm wiˈix ndukˈoyˈäjtëm ko të nnijäˈäwëm ja tëyˈäjtën ets ko nguytyuˈunëm. Pääty, min nˈokˈijxëm mëgoxk pëky tijaty të nmastutëm parë të njuˈuyëm ja tëyˈäjtën.

7, 8. 1) ¿Tiko jyëjpˈamëty nyajtuˈunëmë tiempë parë njuˈuyëmë tëyˈäjtën? 2) ¿Ti diˈib tyuun ja kiixy diˈibë nety të nyijkxy wiink paˈis ëxpëjkpë, ets wiˈix wyimbëtsëëmy?

⁷ Tiempë. Tsojkëbë tiempë parë mbäät nmëdoowˈijtëmë Diosë yˈayuk, ngäjpxëmë Biiblyë ets ja ëxpëjkpajn, nan tsojkëbë tiempë parë naytyuˈuk nˈëxpëjkëm, nikäjpxëm tijaty naxäämp reunyonk ets nëjkxëm. Mbäät duˈun nduˈundäˈäyëm pën kyaj nëgoo ja tiempë nyajtuˈunëm mä diˈib kyaj tyim jëjpˈamëty (käjpxë Efesios 5:15, 16, TNM). * ¿Nuˈunë tiempë tmënëjkxy parë tuˈugë jäˈäy tnijawëdë tëyˈäjtënë diˈib wingëjxy tukniˈˈijxëbë Biiblyë? Wiˈixëm tuˈuk tuˈugë jäˈäy. Per ninäˈä mbäät nganijäˈäwëtyaˈayëm wiˈixë Jyobaa tmëdatyë wijyˈäjtën, wiˈix jyaˈayˈaty ets tijaty tyuumpy (Rom. 11:33). Mä ja tim jawyiimbë rebistë diˈib pëtsëëm inglés ojts tˈijxkijpxyë tëyˈäjtënë mët tuˈugë “mutsk pëjˈyuˈunk” ets jyënany: “Këdii mgomformaraty ko jeˈeyë tuˈugë mbëjˈyuˈunk xymyëdatët, o xynyijawët tuk pëky jeˈeyë ja tëyˈäjtën. Koxyëp jeˈeyë tsyokyëty tuˈuk, kyajxyëbë Dios të dyajkojy mayë pëjy. Ak yajmujkˈadëˈëts; ak ëxtääyˈadëˈëts”. Pääty nˈoknayajtëˈëwëm: “¿Näägëts ja pëjy nmëdaty, o nuˈunëts nnijawë ja tëyˈäjtën?”. Ko nety njukyˈäjtëm winë xëëw, duˈunyëmë Jyobaa nˈixyˈäjtˈadëˈëtsäˈänëm. Pääty diˈib tyam tsojkëp, yëˈë nyajtuˈunëm yajxon ja tiempë parë njuˈuyëm tukëˈëyë ja tëyˈäjtën. Min nˈokˈijxëmë yˈijxpajtën tuˈugë kiixy diˈibë nety jyantsy pyäädaampy ja tëyˈäjtën.

⁸ Noriko, * yëˈë tuˈugë kiixy diˈib tsoˈomp Japón, jap ojts nyijkxy Nueva York (Estados Unidos) parë yˈakˈëxpëkäˈäny. Myëdäjtypyë nety tuˈugë ryelijyonk, per ta pyatë tuˈugë prekursoora diˈibë nety käjpxwäˈkxp tëjkmdëjkm. Ko tyäˈädë kiixy tnijäˈäwëtsyondakyë tëyˈäjtën, agujk jotkujk jyantsy nyayjyäˈäwë, ta tˈanmääy ja prekursoora parë yaˈëxpëkëdët majtskˈok tuˈukpë sëmään. Ta netyë yoˈoytsyondaky reunyonk, oy nëgoo tiempë tkamëdaty mët ko yˈëxpëky ets tyuny. Kyaj tnekykyupëjky mäjaty yajwooy, duˈunën tjuˈty tiempë parë tjuuy ja tëyˈäjtën. Ko duˈun dyajnimëjääwdaky, yëˈë pudëjkë parë pojënë wyimbejty, pes kyajnëmë nety yˈabety tuk jëmëjt mä tnijawë tëyˈäjtën ko nyëbejty. Ets ja kyumdëdujk poˈo mä jëmëjt 2006, ta tyuundëjkë prekursoora, ets axtë tyambäät duˈunyëm tyuny.

9, 10. 1) Ko njuˈuyëm ja tëyˈäjtën, ¿wiˈix dyajtëgatsyë jot winmäˈäny mä wiˈix nˈijxëm ja jukyˈäjt madakën? 2) ¿Ti myastut tuˈugë kiixy ets wiˈix nyayjyawëty?

⁹ Tijaty yajmëdäjt yajjaygyajp. Parë njuˈuyëm ja tëyˈäjtën, waˈan tsyokyëty nmastutëm tuˈugë tuunk o diˈib të niˈëxpëjkëm ets xyyajmeenybyatëm mëjwiin kajaa. Min nˈokˈijxëmë yˈijxpajtënë Pedro mëdë Andrés diˈibë nety äjkxmäjtstëp. ¿Ti tyuundë ko Jesus yˈanmääyë “pamiindëgëts, es ëjts miits nˈëxpëjkpëˈattëp”? Netyë tnikaktë ja yˈäjkxmäjtsn ets ojts tpanëjkxtë ja Jesus (Mat. 4:18-20). Tyäˈädë kyaj yëˈë tˈandijy ets tmastuˈuttët ja tyuunk pënaty nyijäˈäwëdëp ja tëyˈäjtën, pes tsojkëp tyundëp parë tpäättëdë myeeny syentääbë ets tˈixtët ja fyamilyë (1 Tim. 5:8). Per näˈäty, mbäät dyajtëgatstë ja jyot winmäˈäny mä wiˈix tˈixtë meeny sentääbë o ti diˈib jëjpˈam pyëjtaktëp. Jesus yajxon ojts tnigajpxy ko jyënany: “Katë mjikyˈaty xywyintsimy xywyinwëëny ja meeny yä naxwiiny. [...] Nik oy pëjkëˈëktë  ja mˈoyˈäjtën jam tsäjpotm” (Mat. 6:19, 20). Min nˈokˈijxëmë yˈijxpajtënë María.

¹⁰ María ja ttukkuyäjttsondakyë golf mä nety kyatëkënëm eskuelë. Ko tyëjkë mä sekundaaryë, jantsy oyë nety ttukˈëyëˈk ttukuyäjnë, ta yajmooyë bekë parë nyëjkxët mä unibersidad. Yëˈë të netyë wyinmäˈäny tpëjtaˈaky parë aduˈuk ttunäˈäny ets tpäädäˈäny mayë meeny sentääbë. Per ta tˈëxpëjktsondakyë Biiblyë ets jyantsy yˈoymyëdoow ja tëyˈäjtënë diˈib jyäjt ets ta tkuytyuuntsondaky. María jyënaˈany: “Kotsë nety njukyˈaty extëmë Biiblyë tniˈanaˈamë, mas jotkujkëtsë nety nnayjyawëty”. Per ta tpëjkyë kyuentë ko tsiptäˈäganxëbë nety tˈaduunmukët majtsk pëky, yˈitët oy mëdë Jyobaa ets tpanëjkxˈadëˈëtsët ja kyarreerë (Mat. 6:24). Ta tpëjtakyë wyinmäˈäny tmastuˈudäˈäny diˈibë nety të tjantsy tsyojkënyëˈaty: yˈitët mëj mä ttukuyatyë golf ets tmëdatët mayë meeny sentääbë. Tyam prekursoora tyuny ets jyënaˈany ko “agujk jotkujk jyukyˈaty ets nitii kyatëgoyˈäjtxëty”.

11. Ko njuˈuyëm ja tëyˈäjtën, ¿ti mbäät tyuny jyatyëty mët nääk ja jiiky mëguˈuk etsë mëtnaymyaayëbë?

¹¹ Wiˈix nˈijtëm mëdë familyë etsë mëtnaymyaayëbë. Ko nguytyuuntsondakëm tijatyë Biiblyë nyiˈanaˈamëp, mbäädë net kyaj oy nekyˈijtëm mët näägë jiiky mëguˈuk o mëtnaymyaayëbë. Min nˈokˈijxëm tiko mbäät duˈun jyaty. Jesus duˈun ojts tninuˈkxtäägë ja yˈëxpëjkpëty: “Yajwäˈäts mët yëˈëgyëjxm ja tëyˈäjtën; ja mˈayuk yëˈë duˈun ja tëyˈäjtën” (Juan 17:17, TNM). Ko jyënaˈany “yajwäˈäts”, nan mbäät yëˈë tˈandijy “pëjtäˈäktë abëky” o “yajnaywyäˈkxëdë”. Ko nguytyuuntsondakëm tijatyë Biiblyë nyiˈanaˈamëp, ta nˈabëkypyëtsëˈëmëm mä naxwinyëdë jäˈäy mët ko tëgatsy ja anaˈamënë diˈib nbanëjkxëm. Ëtsäjtëm, oy njaˈitäˈänëm mët ja mëtnaymyaayëbë ets ja jiiky mëguˈuk, per mbäädë net nääk xymyëjagamgakëm o axtë xytyukjotˈambëjkëm ko të nyajtëgäjtsëm ja mëbëjkën. Kyaj wiˈix nnayjyäˈäwëm, pesë Jesus duˈun jyënany: “Axtë niduˈuk niduˈuk nyaymyëtsipˈatëdët diˈibë tsënääytyëp mä tiˈigyë tëjk” (Mat. 10:36). Per nan ojts jyënaˈany ko pën nmastutëm tijaty parë njuˈuyëm ja tëyˈäjtën, mëjwiin kajaa dyajjëmbitäˈäny (käjpxë Markʉs 10:28-30).

12. ¿Wiˈix Aarón dyajnimëjääwdakyë ko tpaty ja tëyˈäjtën?

¹² Tuˈugë judiyë diˈib xyëwˈäjtypy Aarón, desde mutsknëm yajtukniˈˈijxë ko kyaj mbäädë Diosë xyëëw yajkajpxy. Per yëˈë jyantsy nyijawëyaambyë nety pënën Dios. Tëgok, ta tuˈugë Testiigë tyukniˈˈijxë, ko mä ayuk ebreo jeˈeyë taxkë konsonante tyuny diˈib mëdë Diosë xyëëw yajjäˈäy ets ko pën yajpëjtakpë bokal, ta yajkajpxy “Jyobaa”. Jantsy jotkujk nyayjyäˈäwë, ta ojts nyijkxy mä ja tsyäjptëjk ets ttukmëtmaytyaky ja wintsëndëjk. Aarón wyinmääy ko ja wintsëndëjk tyukxondäˈägandëp ko të tjatyë Diosë xyëëw, per kyaj ttukxondaktë, jeˈeyë wyintsujjëˈkëdë ets yˈëxkajxëdë. Ja fyamilyë nan kyaj ttukxondaktë. Per kyaj yˈëxtëkëwaˈky, duˈunyëm tˈixyˈäjtˈadëtsyë Jyobaa. Aarón ta nyëbejty ets tmëduunyë Jyobaa nuˈunë xyëëw jyukyˈäjtën. Ëtsäjtëm, nan tsojkëp nnayjyëjpˈijxëm mä wiˈix yˈatsowäˈändë ja familyë ko nˈëxpëjkëm.

13, 14. Parë mbäät njuˈuyëm ja tëyˈäjtën, ¿wiˈix näˈäty nyajtëgäjtsëmë jukyˈäjtën? Pëjtäˈäk tuˈugë ijxpajtën.

¹³ Axëëkpë jukyˈäjtën etsë jot winmäˈäny. Pën nˈaxäjëyäˈänëm ja tëyˈäjtën ets pën jukyˈatäˈänëm extëm tniˈanaˈamë, tsojkëp nyajtëgäjtsëm ja jot winmäˈäny ets tijaty nduˈunëm. Pedro duˈun dyajkyë käjpxwijën: “Extëmë uˈunk ënäˈkëty diˈibë mëdoodëp, mëmëdowdë miitsëty yajxon ja Dios. Katë mjikyˈattë mët ja axëk atsojkën diˈibë mmëdäjttë ko naty kyajnëm xynyijawëdë wiˈix ja Dios ttseky es njikyˈäjtëm”. Ets ta yˈakjënany: “Jikyˈattë wäˈäts, jaˈa ko Dios diˈibë të mwinˈixëdë, wäˈätsëˈë” (1 Peed. 1:14, 15). Extëm nˈokpëjtakëm, jam Corinto axëëgë netyë jäˈäy jyukyˈattë, pääty mëjwiin kajaa  dyajtëgatstë ja jyukyˈäjtënë pënaty ojts tˈaxäjëdë ja tëyˈäjtën (1 Kor. 6:9-11). Nanduˈun tyam, nimay të tmastuˈuttë ja jukyˈäjtënë axëëkpë parë të tjuytyë ja tëyˈäjtën. Pedro nanduˈun tˈanmääy ja Dios mëduumbëty: “Tyaˈanadëˈën ko mjikyˈäjttë extëm jyikyˈattë pënëty kyaj tmëdundë Dios, mjikyˈäjttë extëm mniniˈx mgëbäjk ttsojktë, mˈatsojktëp tii, amiˈikyjyaˈay mˈijttë, jeˈeyë mgaxëty, es mˈawdäjttë ja agojwinnax” (1 Peed. 4:3).

¹⁴ Devynn mëdë Jasmine, kanäk jëmëjt tmëdäjttë jotmay mëdë nëë winmäˈäny. Devynn mëk wijˈyë nety mä tyuny kontadoor, per mët ko yˈuuky, kyaj mä jäˈäy jeky yajtunanë. Etsë Jasmine, oypyënëty yˈixyˈäjtë ko jantsy awäˈän ets jantsy tsiptuump. Per tëgok, amuˈugyë nety nyijkxy mä karreteerë ko nyaybyatë mët tuˈugë kasäädë jäˈäy diˈib tuundëp misioneerëty. Ta yˈanmääyëdë ko tukniˈˈixëyanëdëbë Biiblyë. Per ko ja misioneerëty ojts nyinëjkxëdë kyum sëmään, Devynn mëdë Jasmine të nety nyayajmuktëgoyëdë. Kyaj tyim winmääytyë ko ja misioneerëty mëmääy mëdäjëdëbë nety parë nyinëjkxëdët. Ko jatëgok yajnijëmbijttë kyaj duˈun nyekyyajpattë. Ets desde jaa, tyëjkëdë ëxpëjkpë ets tkuytyuuntsondaktë tijaty yajtukniˈˈijxëdë mä Biiblyë. Mä kyaˈˈabetynyëm tëgëk poˈo, ta tmastuttë nëë, ets ok, ta syëbilpëjktë. Niˈamukë ja jäˈäy diˈib mä nyax kyäjpn tnijäˈäwëdë wiˈix tyëgäjtstë, ets ta nimay nanduˈun tyëjkëdë ëxpëjkpë.

15. ¿Wiˈix näägë nmëguˈukˈäjtëm niˈigyë tkujuytyë ja tëyˈäjtën, ets tiko?

¹⁵ Kostumbrë etsë tijatyë Dios kyaj ttukjotkëdaˈaky. Näägë jäˈäy, pojënë tmastuˈutyë kostumbrë ko tnijawë ko kyaj Dios ttukjotkëdaˈaky. Perë wiinkpë, mas kajaa tkujuytyë ja tëyˈäjtën. Waˈan kyaj tmastuˈudäˈändë ja kostumbrë mët ko mëktaˈaky tyuktunäˈänëdë ja fyamilyë, ja myëguˈuktëjk diˈib mëët tyundë ets ja myëtnaymyaayëbëty. Ets näˈäty, niˈigyë tsyiptaˈaky ko tkatunäˈändë ja kostumbrë diˈibë jäˈäy tyuundëp ko jyiiky myëguˈuk yˈooky (Deut. 14:1). Per mbäät xypyudëjkëmë yˈijxpajtënë pënaty të dyajnigëxëˈëktë jotmëkˈäjtën parë të tyëgatstë. Min nˈokˈijxëm ti tyuundë nääk ja Dios mëduumbëty diˈib Éfeso.

16. ¿Ti tyuundë näägë jäˈäy diˈib Éfeso parë tjuuytyë ja tëyˈäjtën?

¹⁶ Jam Éfeso, wingëm ijtyë jäˈäy ttuunkˈäjnëdë brujë winmäˈäny. Per ¿ti tyuundë pënaty pyanëjkxtë Kristë? Biiblyë tnimaytyaˈaky: “May yëˈë jäˈäyëty diˈibë të ttuny yëˈë brujë winmäˈäny, dyajmiindë nyeky es tninoˈktë mayjyaˈay wyinduuy. Es ko twijtstë ja kyuentë nëˈën ja nyekyë tsyoo, jaˈa twijtspëtsëëmdë juxytsyikxy myäjk milë platë meeny, es tuˈukpë platë dëˈën extëm tuk xëë yajmëjuy yëˈë tuumbë. Es dëˈën oj nyejxy ja Diosë yˈayuk oymyääty es dyaˈijxë myëkˈäjtën” (Apos. 19:19, 20). Tyäˈädë jäˈäyëty, nyoˈktääytyë ja lyiibrë diˈibë nety jantsy tsooxë, etsë Jyobaa ojts kyunuˈkxëdë ko duˈun ttuundë.

17. 1) ¿Tijaty të nmastutëm parë të njuˈuyëm ja tëyˈäjtën? 2) ¿Tijaty yaˈˈatsoowëmbitäämp mä jatuˈukpë artikulo?

¹⁷ ¿Ti mijts të xymyastuˈuty parë të xyjuyë ja tëyˈäjtën? Niˈamukë nyajtuˈunëmë xëëw tiempë parë të njuˈuyëm ja tëyˈäjtën. Näägë nmëguˈukˈäjtëm të tmastuˈuttë tijatyxyëp mbäät të yajmëkjäˈäytyäˈägëdë. Etsë wiinkpë të myastuˈudëdë fyamilyë etsë myëtnaymyaayëbë. Nimay nan të dyajtëgatstë jyukyˈäjtën etsë jyot wyinmäˈäny, ets waˈan të tmastuˈuttë kostumbrë ets tijatyë Dios kyaj ttukjotkëdaˈaky. Per ijtëm seguurë ko ja tëyˈäjtën diˈib yajpatp mä Biiblyë, mas niˈigyë tsyobääty këdiinëm tijaty të nmastutëm. Ko të nnijäˈäwëm ja tëyˈäjtën, ta niˈigyë të nmëwingoˈonëmë Jyobaa. Pääty ko nbawinmäˈäyëm nuˈunën ndukˈoyˈäjtëm ko të nbatëm ja tëyˈäjtën, kyaj net pën tyim winmay ttoˈknaxët. Per mbäät duˈun jyaty, ¿wiˈix? Ets ¿ti xypyudëkëyäˈänëm parë kyaj ndoˈknäjxëm? Tyäˈädë yaˈˈatsoowëmbitäämp mä jatuˈukpë artikulo.