JATS nmaxuˈunkˈäjty 1934. Ndeetyëts txëwˈäjty Fred Molohan etsëtsë ndääk Edna, yëˈëjëty ja nety kujk 20 jëmëjt yajtijtë diˈib yˈËxpëjktëbë Biiblyë (Jyobaa tyestiigëty). Nmëjjäˈäwëbëts kots xytyukniˈˈijxëdë ntsokëdëtsë Dios. Japëtsë nety ntsëënëdë Parsons, tuˈugë käjpnnuˈunk diˈib wëˈëmp Kansas. Mä ja tuˈukmujkën nimayë nety ja nmëguˈukˈäjtëm yajpäättë diˈib nëjkxandëp tsäjpotm. Kyajts ijty ndëgoyˈattë reunyonk ets xëmëts nëjkx ngäjpxwäˈkxtë ja tëyˈäjtën diˈib yajpatp mä Diosë yˈAyuk. Xëmëts ijty sääbëdë tsuu tsuu nëjkxtë käjpxwäˈkxpë nëˈääy tuˈääy extëm diˈib tyam yajtuump mëdë karruˈunk. Näˈäty, anuˈkxëdëts, per kots ijty nyajkëxtë, tatsë ndeety xymyënëjkxtë nyeep jëˈxpë.

Niwaanëts ijty nduˈukmuktë ets jantsy kajaa ja territooryë, kanääk ja käjpnnuˈunk ets jantsy may ja rantsyë. Ndukwingubëjktëbëts ijty ja ëxpëjkpajn yëˈë këtseytsyää, tijatyë jäˈäy yaˈijt yajwindëëdëp ets axtë këtseyë juukypyë. Kom kyajts ijty nëgoo nmeeny nsentääbëty ets ja ndeetyëts të nety dyaky ja meeny parë ja ëxpëjkpajn, tats ijty nyajtundë tijatyëts ja jäˈäy xymyooytyëp parëts ngay nˈuuktë.

Ja ndääk ndeetyëts ojts tjuytyë tuˈugë tokadiskë diˈibëts nyajtuundë mäts ngäjpxwäˈkxtë. Kom tim mutsknëmëts, kyajtsë nety mbäät nyajtuny, per nbudëjkëdëts parëts nbëjtaky ja diskursë diˈibë Rutherford yajnäjxypy kots ijtyë jäˈäy nyaˈëxpëktë o kots nijëmbittë.

Tamëtsë nety tuˈugë ngarrëty Ford 1936, yëˈë diˈibëts kajaa xypyudëjkëdë mäts ojts ngäjpxwäˈkxtë, ja ndeetyëts kyudëëy karrë nikëjxy tuˈugë mëj bosinë. Jawyiin ijty tpëjtaˈagyë ëy parë jäˈäy tmëdoowˈitët, ets ok, ta net tpëjtaˈaky tuˈugë diskursë. Ko kyexy ja diskursë, tats ijty ja jäˈäy nˈawanëdë ëxpëjkpajn pënaty tsyojkënyëˈäjttëp.

Mä tuˈugë käjpnnuˈunk diˈib xyëwˈäjtypy Cherryvale (Kansas), ojtsëtsë ndeety yˈanëˈëmxëtyë polisiyë ets kyaj tnekypyëjtäˈägët ja  grabasyonk mä ja parke mä nety mayë jäˈäy pyoˈkxtë domingë xëëw. Per anmääyë ets tpëjtäˈägët wiinktsoo. Ndeetyëts kyaj ojts tjëjpkugäjpxë, ta ojts tnaswiidë ja karrë mä yajnidëkë ja parke. Ta jatëgok tpëjtaky ja grabasyonk parë mbäät ja jäˈäy tmëdoowˈittë. Njantsy tyukxondakëts kots duˈun njukyˈäjttë mëdëtsë ndeety etsëtsë nˈäjtsy, Jerry.

Mä tyuˈuyoˈoy ja jëmëjt 1939, ojts yajtukniwitsë parëts “ngäjpxwäˈkxtët jëtsukën” ets nyaˈˈabëtsëmdëdëts ja it lugäär mä jäˈäy kyaj ttimtsoktë. Duˈunëts ijty ngäjpxwäˈkxtë extëmëts të nimaytyaktsoony kots nˈojtstë Joplin (Misuri), tsuˈpënëts ijty nbëdëˈëktë ets amonyëts nbëjtäˈäktë ja trataadë mä jäˈäyë yˈagäjpäˈtk. Tatsë net nduˈukmuktë mäts të naygyäjpxëdë parëts nayˈijxkäˈpxëdë pën kyaj pënë polisiyë të myatsyëty.

Ja tuk pëky wiˈixëts ojts ngäjpxwäˈkxtë, yëˈë kots nduundë martsyë. Nwindëyˈäjttëts ja letreerë etsëts nëjkxtë wäätswitsy nëˈääy tuˈääy, nˈawanëdëts ja Diosë Kyutujkën. Njamyejtsypyëts ko duˈun myartsyë tuundë ngäjpnnotyëts. Ja pankartë diˈib myënëjkxtë duˈun jyënaˈany “Relijyonk yëˈë tuˈugë trampë ets winˈëˈëmp”. Jap tsyoˈondë mätsë ndëjk ets ojts tyuˈuyoˈoytyë naxy tuk kilometrë jakujkm ets ta jyëmbijttë. Diˈib tyukˈoy, yëˈë ko kyaj pën nyibëdëˈkëdë, ets may ja jäˈäy tjantsy yˈoyˈijxtë.

Japëts ijty nëjkxtë mëdëtsë nfamilyë Texas asambleeˈäjtpë, ets kom ja ndeetyëts jap tyuny mä ja kompania diˈib myëdäjtypy ja tren, tats ijty namayˈäjtën nëjkxtë asamblee ets nanduˈun kots nëjkx nguˈixëdë ja njiiky nmëguˈuk. Ja ndäägëtsë yˈay, Fred Wismar mëdë kyudëjk Eulalie, nan jap ijty tsyëënëdë Temple (Texas). Tyäˈädë ntsëgumëts ja tnijäˈäwë tëyˈäjtën mä tsyondakyë jëmëjt 1900, mä nety yaˈkpëtsëmy, ta nyëbejty ets ttukmëtmaytyakyë tëyˈäjtën ja myëgaˈaxëty, niduˈuk yëˈëtsë ndääk. Nimay ijty ja nmëguˈukˈäjtëm yˈixyˈatëdë jap Texas mä tyuuny siervo de zona, diˈib tyam yajtijp sirkuitë. Ajiiky amëguˈuk jyaˈayˈajty, axiˈik axon ets oypyënëty myëyujˈyëty. Tyukˈijt tyukxoon ja tëyˈäjtën ets mëjwiin kajaats xypyudëjkë mäts nˈënäˈkˈäjty.

Mä jëmëjt 1941, tats ojts nëjkxtë trengoty San Luis (Misuri) mä tyuunë tuˈugë mëj asamblee. Tats nyaˈˈanmääytyë niˈamukë ja ënäˈkuˈunk etsë ënäˈktëjk etsëts abëky nˈuˈunyëdët parëts nmëdoowˈittë ja diskursë diˈib xyëwˈäjtypy “Yˈuˈunk yˈënäˈk ja Anaˈambë”, diˈibë nety yajnaxaambyë Rutherford. Jats niwinëˈäjttë naxy 15 mil. Ko kyejxy ja diskursë, ta Rutherford mët ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib pudëjkëdëp, xynyamooytyëts këjktuˈuk ja jembyë liibrë diˈib xyëwˈäjtypy Hijos.

Abril 1943 tyuunë tuˈugë asamblee jap Coffeyville (Kansas), naa mutsk, per kyaj pën tjäˈäytyëgooy, txëwˈäjty “Yajmëjwowdë parë tyundët”. Mä tyäˈädë asamblee ojts yajnigajpxy ko mä tukëˈëyë ja tuˈukmujkën tsyondäˈägäˈäny tuˈugë Eskuelë mä Yajniˈëxpëkë Diosë Tyuunk. Nan pëtsëëm tuˈugë foyetë diˈib myëmiin 52 pëky,  diˈibë nety tunäämp mä tyäˈädë eskuelë. Ok, tats nyajnäjxy ja tim jawyiimbë ndiskursë mä tadë jëmëjt. Ets mä tyäˈädë asamblee, jats nnëbejty mëdë wiinkpëtyë nmëguˈukˈäjtëm mä tuˈugë nëëˈagëyë diˈib tëtsnwijtsnë, mä tuˈugë rantsyë. Pääty jantsy jëjpˈamëtsë tyäˈädë asamblee nyajnäjxy.

Kots nyajkejxyë sekundaaryë mä jëmëjt 1951, tatsë net nwinmääy tits ndunaampy mätsë njukyˈäjtën. Diˈibëtsë nety njantsy tsyojkënyëˈajtypy, yëˈëts nëjkxäˈäny Betel mä nety të yˈoktuumbëtsë nˈäjtsy Jerry. Tats ngejxyë nsolisitud jap Brooklyn. Ko waanë yˈijty, tats nyajwooy, jats nduuntsondaky Betel, 10 äämbë marsë 1952. Jantsy oy kots duˈunë nwinmäˈäny nbëjtaky, pes xypyudëjkëts parëts mas niˈigyë Jyobaa nmëdunët.

Jamëtsë nety njatsojkënyëˈaty ndunäˈäny mä imprentë, mä kyojˈyë rebistë etsë wiinkpë ëxpëjkpajn. Per ninäˈäts jam ngatuuny, jaˈko meseerëts nyajkejxy, ets ok, ta mä kosinë. Nˈoyjyäˈäwëts japë tuunk ets kajaats tijaty njäjty. Mä kosinë wiˈixëm ja oorë mäts ndëjkë tuumbë, pääty nmëdäjtëtsë tiempë xëëny parëts wanaty nˈëxpëjky mä ja bibliotekë diˈib Betel. Duˈunëts niˈigyë nmëwingoonyë Jyobaa, nyajkëktëjkëts ja nmëbëjkën ets ja ntsojkënëts parëts niˈigyë ndunäˈänët Betel. Jerry të nety pyëtsëmy Betel 1949, ets të nety pyëjknë mëdë Patricia, per japyë ojts wyëˈëmdë tsënaabyë Brooklyn. Xëmëts xypyudëjkëdë ets xymyëjääwmooytyë kots ogäˈän nˈijty tuk jëmëjt majtsk jëmëjt Betel.

Näämnëmtsë nety njäˈty Betel, ko yˈakˈyajwinˈijxy pënaty mbäät yajkaxtë diskursaräjtpë. Tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm ja ijty yajkaxtë mäjaty ja tuˈukmujkën axtë diˈib myëjagamˈäjtypyë Brooklyn naa 322 kilometrë, parë nëjkx dyajnaxtë tuˈugë diskursë diˈib tuk oorë ets kyäjpxwäˈkxtët mët ja nmëguˈukˈäjtëm. Ets ëjts, tats ojts nyajwinˈixy. Tsëˈkëts kots ogäˈän ojts nëjkxy mäjaty ja tuˈukmujkën ets kots nyajnäjxtsondaky ja diskursë. Xëmëts ijty nëjkxy trengoty. Njamyejtsypyëts wiˈixëts tëgok njäjty kotsë nety njëmbijnë domingë tsuu, xux poˈo nety mä jëmëjt 1954, trengotyëts njëmbity Nueva York ets nwinmääyëts ko uxëbëtsë nety njäˈtäˈäny Betel. Per ta ojts jyantsy kyaˈayë yelë ets jyantsy myiinyë mëk poj, ta ja trengë myotoor wyindëgooy. Jaanëmëts njäjty jakumbom a las 5 de la manyanë mä ja tren jyaˈty. Tats nmäjtsyë metrë parë Brooklyn ets nidëyëts njäjty tuumbë kosinë, kyajts tsojk njäjty ets jantsy anuˈkxëbëts mët ko kyajtsë nety të nmäˈäy tuk tsuˈum trengoty. Per oyëts duˈun njotmaybyaty, ninuˈun mëët kyakijpxyë ja xondakën diˈibëts njäˈäwë kots nyajpaty mët ja nmëguˈukˈäjtëm ets kots jantsy nimay nbaty ja nmëtnaymyaayëbë mäts duˈun nguˈijxëdë sääbëdë domingë.

Mäts ogäˈän nˈity tuk jëmëjt majtsk jëmëjt Betel, yajwoowëts parëts nanduˈun nëjkx ngajpxy mä ja raadyë WBBR, diˈibë nety yajpatp mä ja kaye Columbia Heights, numero 124 myëmajtsk nikëˈëy. Yëˈë nety näjxp tuˈugë programë mä yaˈˈaduunaxy wiˈix tuk grupë jäˈäy tˈëxpëktë Biiblyë, ets ëjts niduˈuk diˈib käjpxp. Ja nmëguˈukˈäjtëm H. Macmillan, diˈibëts ndijtë nmëguˈuk Mac mët kots ntsoktë, yëˈë nety yajnäjxypy kanääk ja programë mä WBBR. Jantsy kanäk jëmëjtë nety kujk tyuny Betel, ets xymyooytyëtsë oybyë ijxpajtën mä wiˈixëts mbäät nmëdundë Jyobaa ninuˈunëtsë nety näämnëm të njäˈttë.

Mä jëmëjt 1958, tats nyaˈˈanmääy ndunët mëdë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tuundëp mä Eskuelë diˈib Galaad. Ets yëˈëts yajtuknipëjk nbudëkët ja jembyë misioneerëty parëtsë byisë njuˈtëdët etsëts nˈixët wiˈix nyëjkxtët mä yajkaxtë. Mä tadë tiempë, jantsy tsooxë ijty njëdijtëm abiongoty, pääty jeˈeyë niduˈuk nimajtsk diˈib duˈun tsoˈondë. Nimay diˈib yajkajxtë África ets Lejano Oriente, yëˈë ijty tyuknëjkxëdëbë barkë diˈibë juy tooky myënëjkxypy. Ko kyujënajky ja boletë mä abionk, ta ja misioneerëty ojts yajkajxnëdë abiongoty.

Mëjwindëjkëts ja nduunk mä jëmëjt 1960, pes yëˈëtsë net ngontrataräjttë abionk diˈib tsoonëp Estados Unidos ets jyäˈtët Europa mä nety tyunäˈänyëty kanäägë asamblee internasional,  mä jëmëjt 1961. Ëjts, nan ojtsëts nduknëjkxë tuˈugë abionk diˈibëts nˈanuˈkxtë, tsyoˈony Nueva York ets jyajty Hamburgo (Alemania). Ko ja asamblee nyajxy, tats mët nidëgëëgë betelitë ojts nˈanuˈkxtë tuˈugë karrë parëts ojts nëjkxtë Italia, etsëts nˈojtstë mä Betel diˈib yajpatp Roma. Kots jap ntsoˈondë, tats ojts nëjkxtë Francia, nduknäjxtëtsë tun kopk diˈib Pirineos ets tats ndëjkëdë España mä nety kyubokyë Diosë tyuunk. Agujk jotkujkëts nayjyäˈäwëdë kots nˈixyˈäjttë nmëguˈukˈäjtëm diˈib Barcelona ets nmooytyëtsë ëxpëjkpajn diˈibëts nyaˈoˈoyëdë extëmë regalë. Kots ntsoˈondë España, tats ojts nëjkxtë Ámsterdam, ets ko jap, ta Nueva York.

Mä jëmëjt 1961, tats nyaˈˈanmääy etsëts ndukniwitsët wiˈix nyëjkxtët ja 583 nmëguˈukˈäjtëm diˈibë nety pyäädandëp kanääk ja asamblee internasional, diˈib xëwˈäjt “Oybyë ayuk diˈib winë xëëw” mä jëmëjt 1963. Tyäˈädë asamblee japë nety tyunäˈänyëty Europa, Asia ets Pacífico sur, ets tim ok, yˈaktunäˈänyëty Honolulú (Hawái) ets Pasadena (California). Nan nëjkxandëbë nety Líbano ets Jordania parë tˈixäˈändë ja it lugäär diˈibë Biiblyë myaytyakypy. Per kyajts yëˈëyë nˈijxy ja abionk diˈib tyuknëjkxëdë o ja hotel mä jyäˈttët, nanduˈunëts ojts njuˈtëdë ja byisë diˈib yaˈˈamdoow mä kanäägë paˈis.

Ja tuk pëky tikots ndukxondakyë jëmëjt 1963, yëˈko jats nbëjky 29 äämbë junië mëdë Lila Rogers, tuˈugë kiixy diˈib tsoˈomp Misuri. Yëˈë ja nety kujk yˈity Betel tëgëk jëmëjt. Ets kyum sëmään mätsë nety të nbëktë, tats nbatsoˈondë tuk grupë nmëguˈukˈäjtëm diˈibë nety nëjkx jyëditäˈändë mä it naxwinyëdë diˈib Grecia, Egipto ets Líbano. Jap tats nmäjtstë tuˈugë abionk diˈib nëjkxp Jordania. Ets kom kubojkpë nety japë Diosë tyuunk ets tëtsë nety nyaˈˈanëëmëdë ko kyaj Testiigëty yajmoˈoytyë byisë parë jap tyëkëdët, tats nwinmääytyë tidaa tunan jatanëp kots jap njäˈttët. Kyajtsë nety ndimˈawixtë pën mä ja abionk jyaˈty, tapëtsë nety xyˈawixtë tuk grupë nmëguˈukˈäjtëm mët tuˈugë letreerë diˈib jënäämp: “Oy ko të mindë Jyobaa tyestiigëty”. Jantsy oyëts nnayjyäˈäwë kots këˈëm ndimˈijxy ja it lugäär diˈibë Biiblyë myaytyakypy: extëm mäjaty tsyënääytyë Abrahán, Isaac etsë Jacob, mä ojts kyäjpxwaˈkxyë Jesus mëdë yˈapostëlëtëjk, ets mäjaty ojts jyaˈty ja Jesusë yˈëxpëjkënë “mä nidëgekyë naxwinyëdë jäˈäyëty” (Apos. 13:47).

Lila jats kujk xyjamyëdaty 55 jëmëjt mäjatyëtsë tuunk nyajtuknipëky. Kanäkˈokëts nˈojtstë España ets Portugal ko nety japë Diosë tyuunk kyuboky. Ojtsëts jap nmëjääwmoˈoytyë nmëguˈukˈäjtëm ets ojtsëts nmënëjkxtë ëxpëjkpajn ets tijatyë nety yajtëgoyˈäjttëp. Axtë ojtsëts nguˈixëdë näägë nmëguˈukˈäjtëm diˈibë nety ijttëp mä tuˈugë jeky pyujxndëjk jap Cádiz (España). Jantsy jotkujkëts nnayjyäˈäwë kots njotkujkmooytyë mët ja diskursë diˈibëts nyajnäjx.

Desde 1963, nduunyëts mä yajtukniwitsë wiˈixë nmëguˈukˈäjtëm nyëjkxtët asamblee internasional  diˈib tuunë África, América Central ets del Sur, Australia, Europa, Hawái, Lejano Oriente, Nueva Zelanda ets Puerto Rico. Mëdë Lila kanäkˈokëts të nbäättë kanäägë asamblee diˈibëts kyaj njäˈäytyëgoytyë, extëm diˈib tuunë Varsovia (Polonia) mä jëmëjt 1989. Jantsy nimayë nmëguˈukˈäjtëm yajpattë mä tyäˈädë asamblee diˈib tsoˈondë Rusia, diˈibë nety ninäˈänëm kyaˈˈasambleeˈattë. Ojtsëts nˈixyˈattë niganääk diˈibë nety kanäk jëmëjt ja myëbëjkën të tkuˈitëdë pujxndëgoty.

Jatuˈugë tuungë jantsy oybyë diˈibëts yajtuknipëjktë, yëˈëts nëjkx nguˈixëdë mäjaty yajpäätyë Betel etsë misioneerëty parëts nmëjääwmoˈoytyët. Tyää näämnëm japëts të nˈakˈotstë Corea del Sur, ets jats të nˈixyˈattë 50 nmëguˈukˈäjtëm diˈib ijttëp pujxndëgoty jap Suwon. Nituˈuk axëëk kyanayjawëty, niˈamukë tˈawixtë parë yˈawäˈätspëtsëmdët ets jatëgok tmëdundëdë Jyobaa. ¡Mëjwiin kajaats xymyëjääwmooytyë kots nˈixyˈäjttë! (Rom. 1:11, 12).

Nuˈun kujkë xëëw jëmëjt të nyaxy, tëts nˈixy wiˈix nyimayëdë jäˈäy mä Jyobaa kyäjpn. Kots nnëbejty mä jëmëjt 1943, ja nety jeˈeyë käjpxwäˈkxpë naa 100 mil. Per tyam ja nmëduˈunëmë Jyobaa, naxy 8 miyonk mä 240 paˈis. Ets pënaty mëk të tyundë parë të nyimayëdë, yëˈë misioneerëty diˈib të yˈotstë Galaad. Jantsy jotkujkëts nnayjyawëty kots mëët të nduunmuktë nuˈunë xëëw jëmëjt të nyaxy ets nbudëkëdëts parë të nyëjkxtë mäjaty yajkaxtë.

Jotkujkëts nnayjyawëty kots nbëjtakyë nwinmäˈäny mäts nyaˈkpëtsëëmy parëts nmëdunëdë Jyobaa ets kots ngejxyë nsolisitud Betel. Desde kots ndëjkë tuumbë axtë tyambäät, duˈunyëmtsë Jyobaa xykyunuˈkxy. Njantsy tyukxondaktëbëts mëdë Lila kots ndundë Betel, nan jotkujkëts nnayjyawëdë kots naa 50 jëmëjtën të nˈyoˈoytyë mä kanäägë tuˈukmujkën diˈib Brooklyn, ets të naymyaaybyëkëdëts mët nimayë nmëguˈukˈäjtëm.

Duˈunyëmëts nˈaktuunˈadëˈëtsy Betel mëdë Lila nyaybyudëkë. Tëtsë njëmëjt nyäjxnë 84, per mbäädëts nˈaktuny mä neky tsyoony jyaˈty.

Mëjwiin kajaa yˈoy tsyujëty kots ndukˈitë Diosë nyax kyäjpn ets kots nˈixy wiˈix yˈadëyë Malaquías 3:18, mä jyënaˈany: “Miitsëty xyˈixäˈändë jatëgok wiˈix tyëgatsyëty ja oyjyaˈay ets ja axëkjäˈäy, tuˈuk diˈib myëduumbyë Dios ets ja tuˈuk diˈib kyaj tmëduny”. Tuˈuk tuˈugë xëëw nyaxy, nˈijxëm wiˈixë Satanásë jyaˈay nyaywyäˈkxëdë ets wiˈixë jäˈäy yajpäättë mon tuk ets nitii oyˈäjtën tkaˈˈawixtë. Per ninuˈun nmëduˈunëmë Jyobaa ets ntsojkëm, agujk jotkujk nyajpatëm, oy njukyˈäjtëm mä tiempë diˈib tsip nimëjääw, pes nˈawijx njëjpˈijxëm ja jotkujkˈäjtën diˈib miimp këdakp. Jantsy oyë tyäˈädë tuunk ko ndukninëjkxëmë jäˈäy ja oybyë ayuk diˈib mä Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën (Mat. 24:14). Diˈib tim tsojk yajjëjptëgoyaambyë tyäˈädë jukyˈäjtën ets dyajminäˈäny ja tsujpë it lugäär. ¡Njantsy jyëjpˈijxëm ets jyäˈtëdë tyäˈädë tiempë! Mä niˈamukë Dios mëduumbë yajpäädäˈändë oy mëk ets njukyˈatäˈänëm winë xëëw yä Naxwiiny.