1, 2. ¿Ti diˈib niˈigyë naxwinyëdë jäˈäy të yˈaxëktunyëty, ets pën nyikëjxmˈäjtypy?

TA TUK pëky majtsk pëky diˈibë jäˈäy të dyajkojy ets xypyudëjkëm mä jukyˈäjtën, extëmë telefënë, refrijeradoor, jëën etsë karrë kotsyë. Per ta nanduˈun diˈib mbäät xyˈaxëktuˈunëm, extëmë oyatypyë tujn, bombë etsë juˈuky. Per ¿mnijäˈäwëp ti diˈib desde tëëyëp axëktuunëbë naxwinyëdë jäˈäy mä tkamëwinmäˈänybyäättënëm tijaty dyajkojtët? Yëˈë ko jäˈäy yˈandaˈaky, ko tnigajpxy diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty parë wyinˈëënäˈäny. ¿Pën diˈib tim jawyiin ojts yˈandaˈaky? Yëˈë Mëjkuˈu. Jesus jyënany ko “yëˈë yajtsondak ja andakën” (käjpxë Fwank 8:44). ¿Näˈä ogäˈän yˈandaky?

² Të nyäjxnë kanäk mil jëmëjt, ets jam yˈandaky mä lugäärë tsujpë mä nety yˈittë ja Adán mëdë Eva agujk jotkujk ets ttukxondäˈäktë ja it lugäär diˈibë netyë Dios të myoˈoyëdë. Dios të nety tyukˈanaˈamëdë ets kyaj tjëˈxtët ja “ujts kepyë tyëëm diˈib tuknijäˈäwëbë oybyë etsë axëëkpë”. Pën kyaj myëdowdë, ta yˈooktët. Satanás nyijäˈäwëbë nety, per ta dyajtuuny tuˈugë tsäˈäny parë tˈanmääyë Eva ja tim jawyiimbë anëë: “Kyaj mˈoogäˈändë. Yëˈko Dios nyijäˈäwëp, ko ja xëëw mä xyjëˈxtë, ta mˈijxwäˈkxäˈändë ets mˈitäˈändë extëmë Dios, xynyijawëyäˈändë diˈib oy ets diˈib axëëk” (Gén. 2:15-17; 3:1-5).

3. 1) ¿Tiko njënäˈänëm ko Satanás jantsy axëëk yˈadëtsy ko yˈandaky? 2) ¿Ets wiˈix wyimbëtsëëmy?

 ³ Satanás jantsy axëëk yˈadëtsy ko yˈandaky, pes yajxonë nety tnijawë ko Eva oogäämp pën myëbëjkypy ets pën jyeˈxypy ja ujts tëëm. Eva mët ja Adán kyaj tmëmëdoowdë Jyobaa, ets ko tiempë nyajxy, ta yˈoˈktë (Gén. 3:6; 5:5). Per diˈib mas oˈktëy, yëˈë ko duˈun “tsyondaky ja oˈkën, pääty nidëgekyë ja jäˈäyëty yˈooktë [...] oy tkakuytyuundë ja anaˈamën extëm ja anaˈamën diˈibë yajmooy ja Adán” (Rom. 5:12, 14). Pääty, kyaj mbäädë naxwinyëdë jäˈäy jyukyˈattë winë xëëw extëmë Dios tjatsojky. “Ja jeˈeyë njukyˈäjtëm 70 jëmëjt, o 80 pën nˈakmëdäjtëm ja mëjääw. Per mët mayë amay jotmay etsë moˈon tujkën” (Sal. 90:10). ¡Ix wiˈix jantsy axëëk wyimbëtsëëmy mët ko ja Mëjkuˈu yˈandaky!

4. 1) ¿Tijaty yajtëˈëwën jëjpˈam yaˈˈatsoowëmbitäämp? 2) Extëm jyënaˈanyë Salmo 15:1, 2, ¿pënaty jeˈeyë mbäät nyaymyayëty mëdë Jyobaa?

⁴ Ko Jesus tnimaytyaky wiˈixë Satanás yˈadëˈëtsy, ta jyënany: “Kyaj ti ttuny diˈibë tëyˈäjtën. Ninäˈä kyakajxy mët ja tëyˈäjtën”. Ets duˈunyëm yˈadëˈëtsy axtë tyambäät. Yëˈë Mëjkuˈu duˈunyëm twinˈëëny “nidëgekyë ja naxwinyëdë jäˈäy” (Diˈibʉ Jat. 12:9). Per ëtsäjtëm kyaj nasˈixëyäˈänëm ets xyyajkäˈäjëm. Pääty, min nˈokˈatsoˈowëmbijtëm tëgëëgë yajtëˈëwën: ¿Wiˈixë Satanás twinˈëënyë jäˈäy? ¿Tiko jäˈäy yˈandäˈäktë? Kom xëmë oy nˈitäˈänëm mëdë Jyobaa ets kyaj nˈadëˈëtsäˈänëm extëmë Adán mëdë Eva, ¿wiˈix nyajnigëxëˈkëm ko tëyˈäjtën ngäjpx nmaytyakëm tuˈuk tuˈugë xëëw? (Käjpxë Salmo 15:1, 2). *

5. ¿Wiˈixë Satanás twinˈëënyë jäˈäy?

⁵ Mbäädë Satanás kyaj nnaytyukwinˈëˈënëm, pesë apostëlë Pablo jyënany ko “byeen nnijäˈäm ja yˈaxëk winmäˈäny” (2 Kor. 2:11). Nnijäˈäwëm ko Satanás yëˈë kyëˈamˈäjtypy tijaty jaˈäjtp yä naxwiiny, extëm tukëˈëyë relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty, gobiernëtëjk ets tukëˈëyë mëjjatypyë negosyë diˈib jaˈäjtp (1 Fwank 5:19). Pääty njënäˈänëm ko yëˈë mëdë dyemonyëtëjk, myëjääwmooytyëp pënaty myëdäjttëbë kutujkën parë yˈandäˈäktët (1 Tim. 4:1, 2). Extëm nˈokpëjtakëm, näägë jäˈäy diˈib myëdäjttëbë negosyë andaktëp mä tˈawan tˈayääxëdë tijaty tyoˈktëp, jeˈeyë twinˈëëndë jäˈäy ets tmeenybyëjkëdë.

6, 7. 1) ¿Tiko niˈigyë tyukäˈäjëdë poky pënaty nyiwintsënˈäjttëbë relijyonk? 2) ¿Ti anëë mijts të xymyëdoy?

⁶ Pënaty nyiwintsënˈäjttëbë relijyonk, yëˈë diˈib niˈigyë poky tukäˈäjëdëp ko yˈandäˈäktë. ¿Tiko duˈun njënäˈänëm? Yëˈko pënaty mëbëjkxëdëp ja yˈanëë, mbäät dyajtëgoytyë ja jukyˈäjtënë winë xëëw winë tiempë ets ttuunˈadëˈëtstët tijatyë Dios yˈaxëkˈijxypy (Os. 4:9). Jesus nyijäˈäwëbë nety ko pënaty nyiwintsënˈäjttëbë relijyonk wyinˈëˈëndëbë jäˈäy. Pääty tˈanmääy wingëjxm jëjpkëjxm: “¡Përoobë miits diˈibëty tsäjptëgoty yaˈëxpëjktëp es miits fariseeëty, mnayˈandijëdëp mjikyˈattë tëyˈäjtën mëët! Miits mdukˈyoˈoytyaaytyëp tëgekyë ja naxwinyëdë esë jikymyejynyëty es xytyukpanëjxäˈändë ja jäˈäyëty ja mmëbëjkënëty, es ko naty të xytyukkupëktë, majtskë dëˈën nyitëkëtyë tadë jäˈäy ja ayoodakn o ja kutëgoˈoyënë winë xëëbë es këdiinëm miitsëty” (Mat. 23:15). Jesus yˈanmääyë tyäˈädë wintsëndëjk: “Miitsëty mëjkuˈugopk mdeetyˈäjttëp”, ets “yajjäˈäyˈoˈkpëmëˈë jawyinyëp” (Fwank 8:44).

⁷ Tyam, taaˈäjtp mayë wintsëndëjk diˈib winˈëˈën winxäjtëp ets wiˈixëm nyaytyijëdë, ta diˈib pastoor o teety. Yëˈëjëty nanduˈun yˈadëˈëtstë extëm ja fariseety, “yˈëxtijtëp  ja tëyˈäjtën” diˈib miimp mä Diosë yˈAyuk ets kyaj “tmëbëktë ja tëyˈäjtën, jaˈayë ja andakën” (Rom. 1:18, 25). Tukniˈˈijxëdëp diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty, extëm jyënäˈändë ko ta ayoowdakn, ko nmëdäjtëmë anmë diˈib kyaj yˈooky ets ko yˈoktimjënanëdë ko Dios kyupëjkypy etsë jäˈäy pyëkët ak yetyëjk o ak toxytyëjk.

8. 1) ¿Ti anëë tim tsojk nyigäjpxandëbë politikëtëjk? 2) ¿Ets ti nëjkx nduˈunëm?

⁸ Politikëtëjk nan yëˈë yajtuundëbë anëë parë jäˈäy twinˈëëndë. Tuˈugë mëj anëë diˈib tim tsojkë jäˈäy nyigäjpxandëp, yëˈë ko jyënäˈänäˈändë: “Tyam sitëy agujk jotkujk ntsënäˈäyëm, kyaj ti amay jotmay”, per yëˈë nety miimp ajotkumonë “ja kutëgoˈoyën”. Pääty kyaj naytyukwinˈëˈënëm mët ko nnijäˈäwëm ko diˈib miin këdakp, yëˈë ayoˈon jotmay. Pes yajxon nnijäˈäwëm ko ja Jyobaa myëj xëëw, jyäˈtäˈäny ajotkumonë “extëm ja maˈtspën” (1 Tes. 5:1-4).

9, 10. 1) ¿Tiko jäˈäy yˈandäˈäktë, ets wiˈix wyimbëtsëmy? 2) ¿Ti tsojkëp njamyajtsëm mä Jyobaa?

⁹ Mä tyäˈädë tiempë, kyaj wiˈixë jäˈäy tnekyˈixy ko pën yˈandaˈaky. Ets kyaj yëˈëyë yˈandäˈäktë pënaty myëdäjttëbë kutujkën. Mä tuˈugë rebistë diˈibë jäˈäy may kyäjpxtëp, tmëmyiiny tuˈugë artikulo diˈib xyëwˈäjtypy “Por qué mentimos”. Jap jyënany ko “anëë yëˈë tuk pëky diˈib myëdäjtypyë naxwinyëdë jäˈäy ets të yˈääts tyikts tpëjknë”. Mayë jäˈäy pääty yˈandäˈäktë parë nyaygyuwäˈänëdë, tkuyuˈutstë tyëgoˈoyën, tpäädäˈändë oybyë tyuunk, meeny sentääbë o tijaty tyukˈoyˈattëp. Mä tyäˈädë rebistë jyënany ko mbäät pojënë jäˈäy “yˈandaˈaky mëjwiin kajaa o yiˈinëm waanë, mbäät twinˈëëny pënaty kyaj tˈixyˈaty, pënaty mëët tyundë, myëtnaymyaayëbë etsë jyiiky myëguˈuk”.

¹⁰ ¿Wiˈix wyimbëtsëmy ko jäˈäy yˈandaˈaky? Kyaj nyekyyajtukjotkujkˈaty ets yajmäˈtypy ja naymyayë. Extëm nˈokpëjtakëm, seguurë ko jantsy axëëk nyayjyawëty tuˈugë yetyëjk ko kyudëjk myëdëgoyëty mëdë wiinkpë ets ko të jyantsy wyinˈëënyëty parë tkuyuˈutsy. O nuˈunën yˈaxëëgëty ko tuˈugë yetyëjk nyayajnaxyëty jantsy oyjyaˈay jäˈäy wyindum, per mä tyëjk ttuny axëëk ja kyudëjk etsë yˈuˈunk yˈënäˈk. Nˈokjamyajtsëm ko duˈumbë jäˈäy nitii mbäät tkatukwinguyuˈutstë Jyobaa, pes wyindum “tëgekyë yˈity ijx nideˈxy” (Eb. 4:13).

11. ¿Ti xytyukniˈˈijxëm ja axëëkpë ijxpajtën diˈib yäjktë Ananías mëdë Safira? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky).

¹¹ Mä Biiblyë yajmaytyakp tuˈugë kasäädë jäˈäy diˈib jukyˈäjttë mä primer siiglë, txëwˈäjttë Ananías ets Safira. Yëˈëjëty yajtuunëdë Satanás parë twinˈëˈëndë Dios. Tyoˈktë tuˈugë nax ets tˈanmääytyë ja apostëlëty ko kyëyäjktääytyëp ja meeny nuˈun ja nax të ttooktë, per të nety tkoonwëˈëmdë. Oyë nety wyëˈëmäˈändë mä ja myëguˈuktëjk ets ttukmëbëkäˈändë ko jantsy oyjyaˈayëty oy kyaduˈunëty. Perë Jyobaa yˈijx ko andaktëbë nety, pääty tyukkumëdoowëdë (Apos. 5:1-10).

12. ¿Wiˈix kyugëxëyäˈändë pënaty winˈëˈën winxäjtëp diˈib kyaj jyodëmbittë, ets tiko?

¹² ¿Wiˈixë Jyobaa tˈixy pënaty andakp? Satanás mët niˈamukë pënaty winˈëˈën winxäjtëp diˈib kyaj jyodëmbittë jap kyugëxëyäˈändë “mä ja mejyny diˈibë teepy asufrë”, o ja tuk pëky njënäˈänëm, kutëgoyandëp winë xëëw winë tiempë (Diˈibʉ Jat. 20:10; 21:8; Sal. 5:6). ¿Tiko? Yëˈko Jyobaa tuˈugyë tˈixyë tyäˈädë winˈëˈën winxäjpëty mëdë jäˈäy diˈib yëˈë yˈijxypy extëmë “uk”, jaˈa njënäˈänëm diˈib tyuunkˈäjttëp tijatyë Dios yˈijxypy tsäätsy mäˈät (Rev. 22:15, TNM).

13. ¿Ti nnijäˈäwëm mä Jyobaa, ets wiˈix xypyudëjkëm?

¹³ Nnijäˈäwëm ko Jyobaa “käˈäp yëˈë wyinˈëën” ets kyaj mbäät “yˈandaˈaky” (Núm. 23:19, MNM; Eb. 6:18). Biiblyë jyënaˈany ko yˈaxëkˈijxypy “tuˈugë yaˈan diˈib andakp” (Prov. 6:16, 17). Pën ntsojkëm etsë Jyobaa  xykyupëjkëm, jëjpˈam nbanëjkxëmë yˈanaˈamën ets nmaytyakëm xëmë tëyˈäjtën. Tsojkëp nmëmëdoˈowëmë tyäˈädë anaˈamën: “Kyaj mnaywyinˈëën mnaywyinxäjëdët nixim niyam” (Kol. 3:9).

14. 1) ¿Wiˈix tyëgatsyëty pënaty jantsy Dios mëduundëp mët pënaty tyukˈijtëdëbë relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty? 2) Nimaytyäˈäk ti käjpxwijënë miimp mä Lukʉs 6:45.

¹⁴ ¿Wiˈix tyëgatsyëty pënaty jantsy Dios mëduundëp mët pënaty tyukˈijtëdëbë relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty? Ko Dios mëduumbë kyaj yˈandäˈäktë (käjpxë Éfesʉ 4:25). Pablo jyënany ko pën nmaytyakëm tëyˈäjtën, ta nnaygyëyäjkëm “extëmë Diosë myëduumbë” (2 Kor. 6:4, 7). Etsë Jesus jyënany ko ti nmëdäjtëm jodoty, yëˈë pëtsëmäämp mä wiin ääw (Luk. 6:45). Pääty ko nmëdäjtëm ja tëyˈäjtën jodoty, ta ääjoty pyëtsëmy ja tëyˈäjtën. Kyaj nˈandakëm ni yiˈinëm waanë ets ni mëjwiin kajaa, xëmë nmaytyakëm tëyˈäjtën oyë jäˈäy ngaˈixyˈäjtëm, o yëˈëjëty diˈib mëët nduˈunëm, nmëtnaymyaayëbëˈäjtëm o njiikyˈäjt nmëguˈukˈäjtëm. Min nˈokˈijxëm mäjaty mbäät xëmë nmaytyakëm tëyˈäjtën.

15. 1) ¿Tiko kyaj yˈoyëty ets ninäˈä xykyapëjtäˈägët majtskë mwiin mjëjp? 2) ¿Ti mbäät mbudëkëty parë xyjyëjpkudijët tijatyë mëguˈuktëjk mduktunanëp?

¹⁵ Ets miitsëty ënäˈktëjk, seguurë ko mtsojktëp ets mgupëkëdët ja mëguˈuktëjk, per ninäˈä xykyapëjtäˈäktët majtskë mwiin mjëjp extëm nääk yˈadëˈëtstë. Jantsy oy Dios mëduumbë nyayajnaxëdë mä fyamilyë ets mä tuˈukmujkën, per tim tëgatsy jyaˈayˈattë ko yajpäättë mëdë ënäˈktëjk diˈib kyaj yˈëxpëktë o ko dyajtundë redes sociales. Yˈaxëkˈëw yˈaxëkkäjpxtë, nyaywyit nyayxyoxëdë tëgatsy, tmëdoowˈittë ëy yaˈaxy diˈib axëk ëëw axëk käjpxp, dyajniˈigyëdë nëë, tjëˈxtë droogë, tmëdattë nyoobyë ayuˈutsyë o yˈadëˈëtstë mas oˈktëy. Anëë winmäˈäny tyukjukyˈäjttëp: wyinˈëˈëndëbë tyääk tyeety, nmëguˈukˈäjtëm etsë Dios (Sal. 26:4, 5). Perë Jyobaa wäˈäts tnijawë pën jeˈeyë wingëˈëy agëˈëy nmëduˈunëm, ets ja jot korasoon jagam yajpääty (Mar. 7:6). Pääty mas oy ko xytyunët extëm jyënaˈanyë Biiblyë: “Këtii xyˈëxëkˈixëty yë pokyjyäˈäytyëjk; nikë yëˈë xëmë [Dios] yajmëjnax” (Prov. 23:17, TY). *

16. ¿Wiˈix mbäät xyyajtuktukyë msolisitud ko xyyajtsondäˈägäˈänët aduˈugë Diosë tyuunk?

¹⁶ Waˈan mdunäˈäny prekursoor regulaar o xyyajtsondäˈägäˈäny aduˈugë Diosë tyuunk, extëm Betel. Ko myajmoˈoyët ja solisitud, jëjpˈam ets tëyˈäjtën myëët  xykyujayët tijaty jap yajtëëpy, extëm pën oy mëk myajpääty, wiˈixë mjukyˈäjtën xyyajnëjkxy ets tijaty mdukxondakypy (Eb. 13:18). Ets ¿pën jam ti axëkˈäjtën të xytyuny ets kyajnëm xytyukmëtmaytyaˈagyë mëjjäˈäytyëjk? Anëëmë parë mbudëkëdët, netë Jyobaa xymyëdunët ets kyaj ti mˈatsipëdët mä mjot mwinmäˈäny (Rom. 9:1; Gal. 6:1).

17. ¿Ti mbäät nduˈunëm ko kuduunk justisë xyyajtëˈëwëm tijaty parë nimaytyakëm ja nmëguˈukˈäjtëm?

¹⁷ Per ¿ti ndunäˈänëm ko kuduunk justisë dyajkubokëdë Diosë tyuunk ets xyyajtëˈëwëm tijaty parë nimaytyakëmë nmëguˈukˈäjtëm? ¿Oyëdaa ko nmaytyaktäˈäyëm tijaty nnijäˈäwëm? Nˈokwinmäˈäyëm ti Jesus tyuun ko ja gobernadoor yajtëëwë tijaty. Jesus amonyë näˈäty ojts wyeˈemy, yëˈë pyanëjkx ja käjpxwijën diˈib jënäämp ko “ta tiempë parë amonyë nˈijtëm ets ta tiempë parë ngäjpxëm” (Ecl. 3:1, 7; Mat. 27:11-14). Ko nbatëmë duˈumbë jotmay, mas oy ko nyajˈyoˈoyëmë jot winmäˈäny parë kyaj ja nmëguˈukˈäjtëm nbëjtakëm jotmay jëjpˈam (Prov. 10:19; 11:12).

18. ¿Ti mbäät nduˈunëm ko mëjjäˈäytyëjk dyajnidëwët tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm?

¹⁸ Per nˈokpëjtakëmë net ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm të pyokytyuny ets nnijäˈäwëm ti të ttuny. Ets komë mëjjäˈäytyëjk nyikëjxmˈäjttëp parë wäˈäts dyaˈittëdë Diosë kyäjpn, mbäädë net xyyajtëˈëwëm pën nnijäˈäwëmë tadë jotmay. ¿Nigäjpxäˈänëm ets mas pën yëˈë tuˈugë mëtnaymyaayëbë o tuˈugë njiikyˈäjt nmëguˈukˈäjtëm? Biiblyë jyënaˈany: “Jaˈay mëtiˈipë tii mëtëy të tˈixyën, mëtëy ti tnimëtyäˈäky” (Prov. 12:17, TY; 21:28). Pääty, oy ko ndukmëtmaytyaktäˈäyëm ja mëjjäˈäytyëjk wiˈix tijaty yˈixëty ets nitii ngakuyuˈtsëm. Pes yëˈëjëty patëdëp ets tnijawëdët ja tëyˈäjtën, duˈuntsoo tnijawëdët wiˈix tpudëkëdët diˈib të pyokytyuny ets jatëgok tmëˈoybyëkëdë Jyobaa (Sant. 5:14, 15).

19. ¿Ti yajnimaytyäˈägäämp mä jatuˈukpë artikulo?

¹⁹ David duˈun tmënuˈkxtakyë Jyobaa: “Mijts yëˈë mtsojkpy mjaˈap yë jot winmaˈany mëtiˈipë waˈatsën ets mëtëyën” (Sal. 51:6, TY). David nyijäˈäwëbë nety ko diˈib mas jëjpˈam, yëˈë ets ja tëyˈäjtën nmëdäjtëm jodoty. Niˈamukë Dios mëduumbë tëyˈäjtën ngäjpx nmaytyakëm oytyim näˈäjëty, extëm jyënaˈanyë tekstë diˈib tyuktsondakypyë tyäˈädë artikulo. Ja tuk pëky wiˈix nyajnigëxëˈkëm ko tëgatsy njukyˈäjtëm, yëˈë ko ndukniˈˈijxëmë jäˈäy ja tëyˈäjtën. Mä jatuˈukpë artikulo yajnimaytyäˈägäˈäny wiˈix mbäät nduˈunëm.