1. ¿Wiˈix tuˈugë ayuk jyënaˈany extëm mayë jäˈäy jyattë?

¿TË TUˈUGË ayuk xymyëdoy diˈib jënäämp: “Nipën tkamëjjawë ti myëdäjtypy jaanëm ko dyajtëgoy”? Näˈäty kyaj nbëjkëmë kuentë tijaty nmëdäjtëm. Extëm nˈokpëjtakëm, mbäät tuˈugë jäˈäy kyaj dyajtsobääty tijaty myëdäjtypy mët ko të yeeky të pyety mä tuˈugë familyë diˈib mëkjäˈäy. Ets extëmë ënäˈktëjk, mbäät kyaj tnijawëdë ti niˈigyë jëjpˈam mä jukyˈäjtën mët ko kyajnëm jeky jyukyˈattë.

2, 3. 1) ¿Diˈibë winmäˈäny mbäädë ënäˈktëjk tjëjpkudijëdë diˈib Dios mëduundëp? 2) ¿Ti mbäät xypyudëjkëm parë nmëjjäˈäwëm diˈib të nyajtukumäˈäyëm?

² Pën mijts mixy o kiixy, ¿ti diˈib jëjpˈam mbëjtakypy? May tyamë ënäˈktëjk yëˈëyë tsyojktëbë meeny sentääbë, jëën tëjk ets tijaty jemybyëtsëëmp. Ets kyaj twinmaytyë ko diˈib niˈigyë jëjpˈam yëˈë ets yˈittët oy mëdë Dios. Jotmaymyëët njënäˈänëm ko miyonkˈamë jäˈäy kyaj tmëmay tmëdäjttë. Pën japë mdääk mdeety të myajˈyeegyëty mä Diosë kyäjpn, oy ko xymyëjjawët ko të mdukumayëtyë tëyˈäjtën (Mat. 5:3, Traducción del Nuevo Mundo). Pes pën kyaj xymyëjjawë, mbäät axëëk mjaty mgëbety mä mjukyˈäjtën.

 ³ Per kyaj tiko duˈun mjatët. Min nˈokˈijxëm kanäägë ijxpajtën diˈib miimp mä Biiblyë diˈib mbäät mbudëkëty ets diˈib mbäät xypyudëjkëm niˈamukë parë nmëjjäˈäwëm ja tëyˈäjtën diˈib të nyajtukumäˈäyëm.

4. ¿Wiˈix yajnimaytyaˈagyë Samuelë yˈuˈunk yˈënäˈk mä 1 Samuel 8:1 etsë 3?

⁴ Biiblyë myaytyakypy näägë jäˈäy diˈib kyaj tmëjjäˈäwëdë ko yajtukumääytyë Diosë jyaˈa, extëm ja kugajpxy Samuelë yˈuˈunk yˈënäˈk. Samuel mutsknëm tmëduuntsondakyë Jyobaa ets ninäˈä tkamastuty (1 Sam. 12:1-5). Myooyë oybyë ijxpajtën ja yˈuˈunk yˈënäˈk, Joel mëdë Abías, per yëˈëjëty kyaj ojts tmëjjawëdë, jëmbijttë axëkjäˈäy ets kyaj ttuundë tëyˈäjtën (käjpxë 1 Samuel 8:1, 3). *

5, 6. ¿Wiˈix kyugëjxëdë ja yˈuˈunk yˈënäˈkë Josías ets ja yˈok?

⁵ Nanduˈun yˈadëˈëtstë ja yˈuˈunk yˈënäˈkë Josías diˈib tuun rey. Josías xëmë tmëduunyë Jyobaa ets tsyojk, pes ko nety yajkajpxy ja liibrë mä myinyë Diosë yˈanaˈamën, ta netyë tkuytyuuny. Ojts dyajjëgaktäˈäy mä ja nax käjpn ja awinax ets ja xëwëj xëmaabyë, ets tˈanmääy ja nax käjpn parë tmëmëdowdëdë Jyobaa (2 Rey. 22:8; 23:2, 3, 12-15, 24, 25). ¡Jantsy oy ja kumäˈäyën diˈibë Josías ojts tjatukmëwëˈëmë ja yˈuˈunk yˈënäˈk! Per nidëgëëk ja yˈuˈunk ets tuˈuk ja yˈok, diˈib ojts yˈanaˈamdë ok, kyaj ojts tmëjjawëdë.

⁶ Extëmë Jehoacaz ko tyëjkë anaˈambë, ta “ttuuntsondakyë axëkˈäjtën Jyobaa wyindum”. Jeˈeyënëmë nety yˈaneˈemy tëgëk poˈo, ko ja rey diˈib Egipto myäjtsë ets pyëjtakë pujxndëgoty mä ojts yˈoˈknë (2 Rey. 23:31-34). Ta ja myëgaˈax Jehoiaquim tyëjkë anaˈambë ets ja ojts yˈaneˈemy mäjk tuˈuk jëmëjt. Per nan kyaj tmëjjäˈäwë tijaty ja tyeety tukniˈˈijxë. Jehoiaquim mëk axëëk yˈadëtsy, päätyë Jeremías ojts tnaskäjpxë: “Extëm nyaxtëkë tuˈugë burrë duˈun nyaxtëkëyaˈany” (Jer. 22:17-19). Ja myäängë Josías diˈib xyëˈäjt Sedequías ets ja yˈok Joaquín nanduˈun yˈadëtstë, nituˈuk ojts tkapanëjkxtë ja oybyë ijxpajtën diˈibë Josías yajwëˈëm (2 Rey. 24:8, 9, 18, 19).

7, 8. 1) ¿Wiˈixë Salomón dyajtëgooy diˈibë tyeety tukumääyë? 2) ¿Ti xytyukniˈˈijxëm pënaty kyaj dyajtsobattë ko yajtukumääytyë tmëdundëdë Dios?

⁷ Salomón nan ojts tyukniˈˈixëtyë tyeety wiˈix tmëdunëdë Jyobaa. Per ok kyaj ojts tnekymyëjjawë tyäˈädë kumäˈäyën. Biiblyë jyënaˈany: “Ko ojts myëjjäˈäyënë Salomón, ta ja nyëdoˈoxyëty ojts yajjëmbijtxëdë ja jyot kyorasoon parë ojtsë wiink dios tyukpanëjkxëdë, ets kyaj amumduˈukjot tnekymyëduunyë Jyobaa diˈib Diosˈäjtypy extëm tmëduunyë David, diˈib tyeetyˈäjt” (1 Rey. 11:4). Ko duˈunë Salomón yˈadëtsy, ta kyaj Jyobaa nyekykyupëjkë.

⁸ Pënaty yä të yajmaytyaˈaky ojts yajtukniˈˈixëdë parë ttsoktëdë Jyobaa ets ttundët diˈib oy. Per jotmaymyëët njënäˈänëm ko kyaj duˈun ttuundë. Biiblyë myaytyakypyë wiinkpë ënäˈktëjk diˈib myëjjäˈäwëdë ko yajtukniˈˈijxëdë tmëdundëdë Dios, extëm tyam nimay ttundë. Min nˈokˈijxëm tuk majtskë oybyë ijxpajtën diˈib mbäädë ënäˈktëjk tpanëjkxtë.

9. ¿Wiˈix ja Noé yˈuˈunk yˈënäˈk dyäjktë oybyë ijxpajtën? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky.)

⁹ Noé yˈuˈunk yˈënäˈk yäjktë oybyë  ijxpajtën. Ko ja tyeety ojts yajtukˈaneˈemy ets tkojët tuˈugë arkë mä jäˈäy tsyoˈoktët, ta tjaygyujkëdë ko tsojkëp tmëmëdowdëdë Jyobaa ets ta tpudëjkëdë ja tyeety. Nan tëjkëdë mä ja arkë mä kyaminyëm ja Ayoˈonduu (Gén. 7:1, 7). ¿Wiˈix wyimbëtsëëmy? Génesis 7:3 jyënaˈany ko ta dyajtëjkëdë ja jëyujk animal arkoty “parë kyaj jyëjptëgoyët mä tukëˈëyë naxwinyëdë”. Ets ko ja Noé yˈuˈunk yˈënäˈk tmëjjäˈäwëdë ti tyeety tukniˈˈijxëdë, ta nanduˈun tsyoktë ets tmëduundë Jyobaa mä nety ja naxwinyëdë të wyaˈatsy (Gén. 8:20; 9:18, 19).

10. ¿Wiˈix nimäjtaxkë yaˈayˈënäˈk dyaˈijxëdë ko yajtsobattë diˈibë tyääk tyeety tukniˈˈijxëdë?

¹⁰ Ko nyajxy kanäk mëgoˈpx jëmëjt, ta nimäjtaxkë yaˈayˈënäˈk dyaˈijxëdë ko yajtsobattë diˈibë tyääk tyeety tukniˈˈijxëdë. Hananías, Misael, Azarías etsë Daniel, ojts yajmënëjkxtë Babilonia mä jëmëjt 617 mä kyajnëm myinyë Jesus. Yëˈëjëty jantsy kuwijˈyëty ets oy tsuj kyëxëˈëktë. Mbäätxyëp ojts jyukyˈattë extëm ja jäˈäyëty diˈib Babilonia, per kyaj duˈun jyukyˈatandë. Niˈigyë ojts dyajtsobäättë ko ja tyääk tyeety tyukniˈˈijxëdë ttsoktëdë Jyobaa ets tmëdundët. Etsë Jyobaa mëjwiin kajaa ojts kyunuˈkxëdë (käjpxë Daniel 1:8, 20). *

11. ¿Wiˈix mayë jäˈäy nyaytyukpudëjkëdë ja tëyˈäjtën diˈibë Jesus tukniˈˈijxë?

¹¹ Jesus nan yäjkë oybyë ijxpajtën. May tijaty tjäjty diˈibë Tyeety tukniˈˈijxë ets mëjwiin kajaa dyajtsobaty. Pääty jyënany: “Ndiimbyëts jaˈayë diˈibëts ja nDeetyëts të xytyukniˈˈixë” (Fwank 8:28). Ets tsyejpyë nety parë wiinkpëty tnijawëdët diˈib nety të tjaty. Pääty tˈanmääy ja jäˈäyëty: “Tsojkëp nandëˈën ëj nnëjxët mä wiinkpë käjpn es nˈawanëdëts ja oybyë ayuk diˈibë nyigajxypy ja Diosë kyutujkën, jaˈa ko päätyëts ja Dios të xykyexy” (Luk. 4:18, 43). Naxwinyëdë jäˈäy kyaj tmëjjawëdë ja tëyˈäjtën, päätyë Jesus tˈanmääy ja yˈëxpëjkpëty ets tjëjpkudijëdët “ja naxwinyëdë winmäˈäny” (Fwank 15:19).

12. 1) ¿Wiˈix tyam mayë ënäˈktëjk yajpäättë extëm ja Timoteo? 2) ¿Tijaty mbäät nyayajtëwëdë ënäˈktëjk diˈib Dios mëduundëp?

¹² Pënë mdääk mdeety tsyojktëbë Jyobaa, seguurë ko nan të mdukniˈˈixëty xytsyokëdë Jyobaa. Ets mbäät mëjwiin kajaa mbudëkëty extëmë Biiblyë tnimaytyaˈagyë Timoteo (käjpxë 2 Timotee 3:14-17). Të mdukniˈˈixëdë pënën ja Dios diˈib tëyˈäjtën ets wiˈix mbäät mgupëkyëty. Seguurë ko mutsknëm duˈun myajtukniˈˈijxë, diˈib të mbudëkëty parë mˈitët wijy ets “myajnëjxëdët mä ja nitsokën mët yëˈëgyëjxmë mmëbëjkën mä Jesukristë” ets xynyijawët yajxon wiˈix xymyëdunëdë Dios. Per ¿mmëjjäˈäwëp diˈib të myajtukumay? Nayajtëwëdë: “¿Wiˈixëts nnayjawëty kojëts nyajkumaytsyowë mä nimayë Dios mëduumbë diˈib tëëyëp jukyˈäjttë? ¿Nmëjjäˈäwëbëts kojëts nyajpääty mä niwaanëbë jäˈäy diˈib naymyaayëdëp mëdë Dios? ¿Nmëjjäˈäwëbëts kojëts të nnijawë ja tëyˈäjtën?”.

13, 14. 1) ¿Ti mbäät näägë ënäˈktëjk tˈatsoktë diˈib Dios mëduundëp? 2) ¿Tiko yˈoyëty njëjpkudijëm? Pëjtäˈäk tuˈugë ijxpajtën.

¹³ Näägë ënäˈktëjk diˈib të yaaktë mä tëyˈäjtën, kyaj tpëktë kuentë wiˈix  tyëgatsyëty ko nyajpatëm mä Diosë kyäjpn ets ko nyajpatëm mä Satanásë jyaˈay. Nääk yˈatsojktëp extëm jyukyˈattë naxwinyëdë jäˈäy. Per okwinmayë tyäˈädë: ¿Mˈabëyëëgëp tuˈugë karrë parë xyˈokˈixët pën myajtsayujtëp o myaˈoˈkëp? ¡Pes kyaj! Nanduˈun ëtsäjtëm, kyaj tiko nduˈunëmë axëkˈäjtën diˈib tyuundëbë naxwinyëdë jäˈäy parë nˈijxëm ok ko mëjwiin kajaadëm yˈaxëktuny (1 Peed. 4:4).

¹⁴ Gener, tuˈugë mixy diˈib Asia, jap yeˈky pyejty mä Diosë kyäjpn ets ja netyë jyëmëjt mäjmajtsk ko nyëbejty. Per ko yaˈkpëtsëëmy, ta ogäˈän tˈoyˈijxy tijatyë naxwinyëdë jäˈäy tyuundëp. Jyënaˈany: “Yëˈëjëtsë nety nˈokjawëyaampy wiˈix nnayjäˈäwëm awäˈätstum extëm yajpäättë naxwinyëdë jäˈäy”. Ta ogäˈän twinˈëˈëny ja fyamilyë ets ayuˈutsyë tijaty ttuuny. Ets ko jyëmëjt tmëdäjty mäjmokx nanduˈunë nety axëëk jyukyˈäjnë extëm ja myëtnaymyaayëbëty. Jantsy ukp ets dyajtuunë ää ayuk diˈib kyaj yˈoyëty. Koots tsuˈum jyäjnë mä tyëjk mët ko nyijkxy mä billar ets ttukˈëyiˈiky ttukkuyatyë bideojueegë mä jäˈäy axëëk nyaytyunëdë. Per ok, ta tpëjkyë kuentë ko nitii kyayajjotkujkˈatyëty, niˈigyë awäˈäts tukwäˈäts nyayjäˈäwë. Tyam ko të jyëmbity mä Diosë kyäjpn, ta jyënaˈany: “Duˈunyëmëts xytsyiptakxë njëjpkudijët tijaty jaˈäjtp yä naxwiiny, per nduumbyëtsë mëjää mët ko nitii duˈun kyatsobääty extëm ko nmëduˈunëmë Jyobaa”.

15. ¿Ti mbäät twinmaytyë pënaty të yaaktë mä Diosë kyäjpn ets pënaty kyaj?

¹⁵ Pënë mdääk mdeety kyaj yˈëxpëktë, oy ko xywyinmayët wiˈix mëjwiin kajaa xytyukˈoyˈaty ko xyˈixyˈatyë Jyobaa ets xymyëduny. Yä naxwiiny miyonkˈamë jäˈäy jyukyˈattë, per mä nidukmilbë, jeˈeyë jyaˈˈaty tuˈugë jäˈäy diˈib nyijäˈäwëbë tëyˈäjtën. ¡Ets mijts niduˈuk tadë jäˈäy! Mëjwiin kajaa yˈoyëty ko Jyobaa të xymyëjwoˈojëm ets të xytyuknijäˈäwëmë tëyˈäjtën (Fwank 6:44, 45). Oyë tääk teety të xytyukniˈˈijxëmë tëyˈäjtën o kyaj, oy ko jotkujk nnayjäˈäwëm ko të nˈixyˈäjtëm (käjpxë 1 Korintʉ 2:12). Gener jyënaˈany: “¿Pënëts ëjts parëts nˈixyˈatëdë Jyobaa diˈib yajkutujkp abëtsemy nyaxwinyëdë?” (Sal. 8:4). Jatuˈugë kiixy, jyënaˈany: “Ko nˈeskuelëˈäjtëm jantsy oy nnayjäˈäwëm ko ja  maˈestrë xyˈixyˈäjtëm, ¡pes niˈigyë mbäät jantsy jotkujk nnayjäˈäwëm ko Jyobaa xyˈixyˈäjtëm, diˈib mëjwiin kajaa xyaˈëxpëjkëm!”.

16. ¿Wiˈix mbäädë wyinmäˈäny tpëjtäˈäktë ënäˈktëjk diˈib Dios mëduundëp?

¹⁶ Winmay wiˈix xytyukˈoyˈaty ko të xynyijawë tëyˈäjtën ets pëjtäˈägë mwinmäˈäny parë xymyëdunëdë Jyobaa. Panëjkx ja oybyë ijxpajtën diˈib yajwëˈëmdë ja Dios mëduumbë diˈib tëëyëp jukyˈäjttë. Këdii xypyanëjkxyë ënäˈktëjk diˈib kyaj Dios mëdundë, diˈib nëgoobë jyukyˈattë ets nitii oyˈäjtën tkaˈˈawixtë (2 Kor. 4:3, 4).

17-19. ¿Ti mbäät mbudëkëty parë xyjëjpkudijët extëmë naxwinyëdë jäˈäy jyukyˈaty?

¹⁷ Tsiptakp njëjpkudijëm extëmë naxwinyëdë jäˈäy jyukyˈattë, per nyaˈijxëmë netyë wijyˈäjtën ko duˈun nduˈunëm. Nˈokwinmäˈäyëm tuˈugë deportistë diˈib yajwoop mä Juegos Olímpicos. Seguurë ko pyëjtakë wyinmäˈäny parë kyaj dyuˈunˈatäˈäny extëm ja myëguˈuktëjk. Waˈan ojts tjëjpkudijë tijaty mbäät ja tiempë pyëjkxëty, o tijaty ja myëguˈuktëjk tyuundëp, parë niˈigyë ttuundaky diˈib tyunaampy mä Juegos Olímpicos.

¹⁸ Mayë jäˈäy kyaj twinmaytyë ko axëëk wyimbëtsëmäˈäny tijaty tyuundëp, per ëtsäjtëm nbawinmäˈäyëm. Pën kyaj duˈun njukyˈäjtëm extëmë naxwinyëdë jäˈäy ets njëjpkudijëm tijaty tyuundëp, extëmë axëëkpë ijt tsënaaky diˈib mbäät xytyukmastutëmë Jyobaa, ta nëjkx nˈaxäjëm “ja jikyˈäjtën diˈibë tëyˈäjtënbë” (1 Tim. 6:19). Ja kiixy diˈib të yˈokˈyajmaytyakpë, jyënaˈany: “Ko xynyitsiptuny tijaty mmëbëjkypy, jotkujk mnayjawëty. Myaˈijxëp ko mëk mdanë parë xyjëjpkudijë extëmë naxwinyëdë jäˈäy jyukyˈattë. Duˈunxyëp extëm xyˈixyë Jyobaa ko tam mmëtxiˈigyëty, ets jotkujk nyayjawëty ko duˈun xytyuny. Jaa mä net jotkujk mnayjawëty ko mdëgatsyëty mëdë naxwinyëdë jäˈäy”.

¹⁹ Kyaj mxëë mdiempë xyajtëgoyët parë tijaty xyˈix xypyäädët (Ecl. 9:2, 10). Mjaygyujkëp tiko të nmiˈinëm yä naxwiiny ets mnijäˈäwëp ko Jyobaa xymyoˈoyäˈänëmë jukyˈäjtënë winë xëëbë, pääty oyxyëp ko mwinmäˈäny xypyëjtaˈaky parë xyjëjpkudijët tijaty tyuundëbë naxwinyëdë jäˈäy. Pën yëˈë mwinˈijxypy xymyëdunäˈänyë Jyobaa, nëjkxëp mjukyˈaty agujk jotkujk (Éfes. 4:17; Mal. 3:18).

20, 21. 1) Pën yëˈë nwinˈijxëm diˈib oybyëtsëëmp, ¿ti mbäät nˈawijx njëjpˈijxëm? 2) ¿Ti Jyobaa tsyejpy nduˈunëm?

²⁰ Pën yëˈë nwinˈijxëm diˈib oybyëtsëëmp, ta tyam agujk jotkujk nyajpatëm ets nanduˈun mä ja jembyë jukyˈäjtën diˈib itäämp winë xëë. Mëjwiin kajaa nˈaxäjëyäˈänëm ja kunuˈkxën extëm kyaj ndimjëjpˈijxëm (Mat. 5:5; 19:29; 25:34). Parë nˈaxäjëm, tsojkëp nmëmëdoˈojëmë Dios (käjpxë 1 Fwank 5:3, 4). Per pën nmëduˈunëmë Dios extëm ttseky, kyaj duˈunyë nyatëgooyaˈany.

²¹ ¡Mëjwiin kajaa tijatyë Jyobaa të xymyoˈoyëm! Nnijäˈäwëm yajxon ja tëyˈäjtën diˈib yajpatp mä Biiblyë, nˈixyˈäjtëm pënën yëˈë ets nnijäˈäwëm tijaty tyuknibëjtakëp. Nmëjjäˈäwëm ko nmënëjkxëmë xyëë ets nidestiigëˈäjtëm. Ets xyˈanmäˈäyëm ko yajpääty mët ëtsäjtëm (Sal. 118:7). Pääty, duˈunë mëjjäˈäytyëjk etsë ënäˈktëjk, nˈokˈyaˈijxëm ko nmëjjäˈäwëm ja tëyˈäjtën diˈib të nyajtukumäˈäyëm ets ko nyajmëjpëtsëmäˈänëmë Jyobaa “winë xëë winë tiempë” (Rom. 11:33-36; Sal. 33:12).